تأمین مالی جمعی، الگویی مناسب جهت جذب مشارکت های خیرین
حسین حسن زاده سروستانی [۱] ، مهدی حاجی رستملو [۲] ، مهدی تمییزی فر [۳]
محتویات
- ۱ چکیده
- ۲ مقدمه
- ۳ تأکید اسلام بر رفع نیاز نیازمندان و انجام امور خیر
- ۴ تأمین مالی جمعی
- ۵ تعریف
- ۶ مدلهای مختلف تأمین مالی جمعی
- ۷ علل رشد فزاینده تأمین مالی جمعی
- ۸ پلتفرمهای تأمین مالی جمعی
- ۹ دو رویکرد اساسی در تأمین مالی جمعی
- ۱۰ ریسکهای تأمین مالی جمعی
- ۱۱ بازار تأمین مالی جمعی
- ۱۲ کارکرد تأمین مالی جمعی در تأمین مالی امور خیریّه
- ۱۳ انگیزه حامیان جهت حمایت از طرحهای تأمین مالی جمعی خیریّه
- ۱۴ مدلهای تأمین مالی جمعی قابلاستفاده جهت تأمین مالی امور خیریّه
- ۱۵ طرحهای قابلپذیرش جهت تأمین مالی جمعی امور خیریّه
- ۱۶ پلتفرمهای تأمین مالی جمعی برای امور خیریّه
- ۱۷ فرایند تأمین مالی جمعی برای حمایت از نیازمندان
- ۱۸ تفاوت تأمین مالی جمعی با سایر اشکال سنتی تأمین مالی آنلاین
- ۱۹ نتیجهگیری
- ۲۰ منابع و مأخذ
- ۲۱ پانویـس
چکیده
امروزه با گسترش شبکه های الکترونیکی و اجتماعی و همچنین توسعه وب، فضای مناسب تری جهت کمک به نیازمندان فراهم شده است و شایسته است که نهادهای فعال در زمینه امور خیریه با آشنایی و استفاده از این ظرفیت های جدید، کیفیت و کمیت خدماتشان را ارتقاء دهند. یکی از این ظرفیت های جدید، تأمین مالی جمعی است. نهادهای خیریه می توانند با ایجاد یا استفاده از پلتفرم های تأمین مالی جمعی، مشکلات و نیاز های جامعه هدفشان را بصورت یک طرح مشخص، در معرض عموم مردم قرار داده و منایع مالی لازم جهت رفع آن نیازها را از عموم مردم تأمین کنند. امروزه از چند مدل اصلی جهت تأمین مالی جمعی استفاده میشود که این مدل ها عبارتند از اهداء، پاداش، پیش خرید، استقراض و سهام یا مشارکت در سود و زیان. با استفاده از برخی از این مدل ها بویژه مدل اهدایی و پاداش می توان به تأمین مالی جمعی امور خیریه پرداخت. باید دقت داشت که تأمین مالی جمعی روشی چابک است که در آن پول از تعداد زیادی از خیرین خُرد جمع آوری میشود(به جای جمع آوری سرمایه های کلان از تعداد کمی خیر) و جهت تأمین مالی امور خیر مورد استفاده قرار می گیرد که همین امر می تواند منجر به گسترش فرهنگ انفاق و بخشش در سطح جامعه شود. در این مقاله با روشی توصیفی- تحلیلی ابتدا به تبیین پدیده تأمین مالی جمعی پرداختیم و سپس نحوه استفاده از این الگو را جهت جذب مشارکت های خیرین توضیح دادیم.
واژگان کلیدی
تأمین مالی جمعی، تأمین مالی امور خیریه، امور خیریه، مؤسسات خیریه
مقدمه
افراد و گروههای نیازمندی که نیاز به حمایت دارند همیشه در جوامع انسانی وجود داشته و دارند. دین مبین اسلام در آموزههای مختلفی حاکمیت و فرد فرد مسلمین را به کمک به نیازمندان ترغیب و تشویق کرده است. درگذشته معمولاً این نیازها توسط اقوام و خویشان، حاکمیت و یا افراد خیّر تأمین میشد.
اما امروزه علاوه بر موارد پیشین، نهادهای عمومی غیردولتی و مؤسسات خیریّه نقش مهمی در این زمینه ایفاء میکنند.
امروزه با گسترش شبکههای الکترونیکی و اجتماعی و همچنین توسعه وب، فضای مناسبتری جهت کمک به نیازمندان فراهمشده است و شایسته است که نهادهای فعال درزمینه امور خیریّه با آشنایی و استفاده از این ظرفیتهای جدید، کیفیت و کمیت خدماتشان را ارتقاءء دهند. یکی از این ظرفیتهای جدید، تأمین مالی جمعی است.
تأمین مالی جمعی روشی نوین و اینترنتمحور برای جذب منابع مالی است. در این روش، منابع مالی از تعداد زیادی از افراد جمعآوری میشود، که این منابع را یا در قالب اهداء و یا در ازای پاداش مالی یا غیرمالی در اختیار صاحبان طرح(ایده یا نیاز) قرار میدهند (De Buysere et al, 2012,p.9).
طبق گزارش مس سولوشن [۴] در سال 2015، صنعت تأمین مالی جمعی رشد چشمگیری داشته است و با رشد 167 درصدی از حجم 6.1 میلیارد دلار در سال 2013 به حجم 34.4 میلیارد دلار در سال 2015 رسیده است. (زرندی و دیگران، 1394، ص134).
امروزه از چند مدل اصلی جهت تأمین مالی جمعی استفاده میشود که این مدلها عبارتاند از اهداء، پاداش، پیشخرید، استقراض و سهام یا مشارکت در سود و زیان. با استفاده از برخی از این مدلها بهویژه مدل اهدایی و پاداش میتوان به تأمین مالی جمعی امور خیریّه پرداخت. در این مدلها گروه کثیری از مردم، مشکلات و نیازهای فردی یا اجتماعی که توسط افراد، گروهها یا نهادهای خیریّه مطرحشده را بررسی و برای حل آن مسئله پول یا سایر امکانات خود را بسیج میکنند.
در این مقاله در تلاش خواهیم بود تا ابتدا در بخش اول و با روشی توصیفی تأمین مالی جمعی را توضیح دهیم. در این بخش، تعریف، مدلهای مختلف، علل رشد، پلتفرمها، بازار و ریسکهای تأمین مالی جمعی را تبیین خواهیم کرد. در بخش دوم و با روشی تحلیلی کارکرد تأمین مالی جمعی در تأمین مالی امور خیریّه را تحلیل خواهیم کرد. در این بخش مباحثی چون انگیزه حامیان، مدلهای تأمین مالی جمعی قابلاستفاده جهت تأمین مالی امور خیریّه، طرحهای قابلپذیرش جهت تأمین مالی جمعی امور خیریّه، پلتفرمهای تأمین مالی جمعی برای امور خیریّه، فرایند تأمین مالی جمعی جهت حمایت از نیازمندان و تفاوت تأمین مالی جمعی با سایر اشکال سنتی تأمین مالی آنلاین را بررسی و تحلیل خواهیم کرد.
تأکید اسلام بر رفع نیاز نیازمندان و انجام امور خیر
دین مبین اسلام تأکید فراوانی بر رفع نیاز نیازمندان و انجام امور خیر دارد. آیات مختلف قرآن کریم و احادیث منقول از پیامبر اکرم -صلیالله علیه و آله- و ائمه اطهار -علیهمالسلام-، بر آموزههایی چون صدقه، انفاق، زکات، احسان، اطعام، هبه، قرضالحسنه، وقف و تعاون تأکید کردهاند.
اسلام اگرچه تأمین برخی از نیازها ازجمله نیازهای عمومی را از وظایف حاکمیت قلمداد کرده است ولی همواره نقش فرد فرد مسلمانان در تأمین انواع نیازهای موجود در جامعه مسلمین را برجسته کرده است.
احسان و نيکوکاري بخش مهمي از فرهنگ مردم مسلمان به شمار ميآيد و گستردگي صدقه، وقف و دیگر مدلهای انفاق در اسلام در کشورهای اسلامی نشان از اهتمام تاريخي مسلمانان به امور خیریّه و نيکوکاري است. وجود تعداد زيادي از قناتها، مدارس و حمامها بيانگر ميزان توجه مردم درگذشته به امور خیریّه و نيکوکاري و احسان به مردم مستمند است. (عبادی،1378، ص25)
در میان آموزههای اسلامی در حوزه امور خیر و حمایت از نیازمندان، جایگاه ویژهای به انفاق اختصاصیافته است. تحصیل ملکه انفاق برای مؤمنان، مسئله حائز اهمیتی است که نقش ارزشمندی در تعالی ایمانی آنان ایفا میکند. قرآن کریم برخورداری از این ملکه را عامل بسیاری از خیرات و برکات میداند و همه افراد مسلمان از قبیل ثروتمند و فقیر، مرد و زن و پیر و جوان را به انفاق دعوت میکند و انجام آن را کلید حل بسیاری از مسائل و مشکلات فردی و اجتماعی بیان میکند (عزیزی، 1392، ص13).
خداوند رحمان، وجود انفاقکنندگان [۵] را همانند دانههايي ميداند كه در زمين مناسبي قرارگرفته و تبديل به هفت خوشه و هفتصد دانه شدهاند و زيبا اینکه قرآن بهجای تشبيه اعمال نيك افراد، خود افراد را چنين بابركت معرفي ميكند و اين اوج لطف و عنايت الهي به افراد شايسته است (موسویان، 1380، ص81).
باید توجه کرد که تأثیر انفاق بیش از اینکه به کمیت آن مربوط باشد به کیفیت آن منوط است، تا جایی که مؤمن پس از اینکه نیّت خود را خالص گردانید باید به سمت انفاق بشتابد «فاستبقوا الخیرات» و آن را هرچند ناچیز باشد دستکم نگیرد. «اگر به طاعت و عبادتی همت گماشتی هر چه زودتر وارد عمل شو. زیرا بنده مؤمن در یک روز، روزه او را از عذاب دوزخ آزاد میکند. طاعتی که مایه قرب به خداست را ناچیز مگیر گرچه انفاق نصف خرما درراه خدا باشد» (نوری افشان، 1389، ص16).
تأمین مالی جمعی
تأمین مالی جمعی یک پدیده جهانی با رشد نمایی است که جهت تأمین مالی طرحها در بخشهای مختلف اقتصادی بهویژه طرحهای اجتماعی و آموزشی گسترشیافته است.
رشد تأمین مالی جمعی مرهون وجود و گسترش شبکههای اجتماعی است. البته تأمین مالی جمعی در صورت برنامهریزی درست علاوه بر هدف تأمین مالی اهداف دیگری را هم محقق میسازد. بهطورکلی اهداف تأمین مالی جمعی را میتوان به شرح زیر عنوان کرد:
الف) تأمین مالی: مهمترین هدف است ولی تنها هدف نیست؛
ب) بازاریابی: تأمین مالی جمعی کمک میکند شما طرح موردنظر خود را بازاریابی کنید؛
ج) اعتبارسنجی بازار: از میزان حمایت مالی انجامشده از طرح میتوان به پاسخ بازار و واکنش آن در قبال طرح و همچنین طرحهای مشابهی که در آینده مطرح میشود پی برد.
تعریف
تأمین مالی جمعی یک روش ابتکاری برای تأمین مالیِ انجام یک طرح جدید است. اگرچه مبلغی که تأمینکننده میپردازد نسبت به روشهای متعارف تأمین مالی، معمولاً کم و محدود است؛ لکن این منابع مالی از عده محدودی جمعآوری نمیشود و صاحبان این منابع، از جمعیت انبوهی تشکیلشدهاند (ordinani ,2009 ,p2).
تأمین مالی جمعی راه جدیدی برای تأمین مالی، چه برای کسبوکار و چه برای امور خیریّه پیش روی ما میگذارد. مبالغی که جمعآوری میشود از محل سرمایهگذاری جمعیت زیادی از افراد که به یک جنبش، کسبوکار و یا پروژه اعتقاددارند نشئت میگیرد (cieh, 2015, p38).
کارکرد اولیه تأمین مالی جمعی، تجمیع سرمایههای اندکی بود که در راستای اعطای تسهیلات برای فعالیتهای سیاسی و انتخاباتی و همچنین فعالیتهای حوزه هنر به خدمت گرفته میشد. بهعنوانمثال در حوزه هنر بهمنظور تکمیل آلبومهای موسیقی، توسعه فیلمهای در حال ساخت و نظایر آن به کار میرفت.
لکن شکلگیری دوره نوینی از تأمین مالی جمعی سبب شده است تا دامنه اثر آن از محدوده اعتبارات خرد فراتر رفته و بلوکهای بزرگ سرمایه را نیز در برگیرد. بهنحویکه پتانسیل بالقوهای از منابع بزرگ مالی را در راستای تقویت کارآفرینی و راهاندازی کسبوکارهای نو ایجاد میکند.
آغاز دوره بلوغ تأمین مالی جمعی، درنتیجۀ بهرهگیری از پتانسیل اینترنت بود که سبب شد شتاب فزایندهای در تکامل آن ایجاد شود. درواقع به مدد ارتباطات آنلاین و پیشرفتهای حاصل از تکنولوژیِ وب بود که باعث شد مصرفکنندگان، ضمن تعامل با دیگر کاربران، امکان ایجاد، تغییر و توسعه محتوا را از طریق شبکههای اجتماعی داشته باشند. بهتبع آن فاصله زمانی جمعآوری سرمایه و نیز ارتباط بین سرمایهداران و متقاضیان سرمایه، رو به کاهش گذاشت. مضاف بر اینکه قابلیت به خدمت گرفتن"هوش تحت وب" نیز برای تأمین مالی جمعی محقق شده است (کشتکار،1390، ص264).
شرکت «کیک استارتر» موفقترین نمونه مطرح در حوزه تأمین مالی جمعی میباشد که در زمینههای متعدد و متنوعی بستر تأمین مالی جمعی را فراهم کرده است. گستره وسیعی از موضوعات شامل تولید محصولات فرهنگی-هنری (نظیر فیلم، موسیقی، طراحی، محصولات)، تجاریسازی اختراعات درزمینه فناوریهای نو و دانشبنیان (رباتیک، فناوری اطلاعات و ارتباطات)، نشر کتاب، صنایع غذایی، لوازمخانگی و دیگر موارد را پوشش میدهد. این شرکت که از ماه آوریل 2009 شروع به کارکرده است، کسبوکار خود را بهصورت «تحت وب» بنا گذاشته است که در آن صاحبان ایده و نوآوران، با گذراندن فرآیند مشخصی، به ارائه پروژه خود میپردازند. در این فرآیند، کارآفرین مزایا، چارچوب پروژه و نوآوری خود را در فرمتهای ترکیبی متنی و ویدئویی معرفی میکند و درعینحال منابع مالی موردنیاز را اعلام میکند (کشتکار، 1390، ص266).
مدلهای مختلف تأمین مالی جمعی
تأمین مالی جمعی مدلهای مختلفی دارد که بهاختصار به معرفی و شرح هر یک میپردازیم:
اهدایی [۶]
- در این روش مردم جهت حمایت از یک ایده یا پروژه، پول خود را بدون توقع بازده مالی در اختیار نیازمندان قرار میدهند. این کار یک روش معمول در تأمین مالی جمعی است که بیشتر توسط مؤسسات غیرانتفاعی و خیریّهها مورداستفاده قرار میگیرد. انگیزه اصلی این نوع از تأمین مالی معمولاً تمایلات شخصی و یا هنجارهای اخلاقی است. در این نوع از تأمین مالی جمعی میتوان پاداشی مانند پیام ایمیل تشکر برای حامیان در نظر گرفت.
پاداش [۷]
- در این روش نیز مردم پول خود را برای حمایت از یک ایده یا پروژه خلاقانه اختصاص میدهند، با این تفاوت که درازای این کار هدیهای دریافت میکنند. اما این هدیه حتماً بایستی پاداشی غیرمالی باشد. مثلاً اگر یک فیلم تأمین مالی شده، حامیان متناسب با پول اعطایی از پاداشهایی مانند اکران اختصاصی فیلم یا تقدیم لوح فشرده فیلم به آنان بهرهمند میشوند.
پیشخرید [۸]
- در این روش سرمایهگذاران بهای محصولی که دوست دارند را پیشپرداخت میکنند و زمانی که آن محصول آماده شد و قبل از عرضه به بازار، سرمایهگذاران کالا را به قیمتی کمتر از قیمت فروش دریافت میکنند. در این روش در اصل سرمایهگذاران تولید آن محصول خاص را تأمین مالی میکنندBellefl amme et al, 2014, p587)).
استقراضی [۹]
- این نوع از تأمین مالی جمعی شبیه به وامهای بانکی است. در اینجا سرمایهگذاران، یک پروژه یا ایده را تأمین مالی میکنند و بازدهی مالی در قالب بهرههای دورهای است و اصل پول را در انتهای دوره دریافت میکنند. کلمهlending در عنوان به خاطر وجود ماهیت قرض میان سرمایهگذار و
سرمایهپذیر [۱۰] است و منظور از ( P2P) این است که در این روش بانک یا نهاد مالی برای انتقال واسط نمیشود و پول مستقیماً توسط اشخاص در بستر آنلاین منتقل میشود.
سهام یا مشارکت در سود و زیان [۱۱]
- در این روش، از مردم خواسته میشود تا برای حمایت از یک ایده یا پروژه سهام شرکت را خریداری کنند(که ممکن است شامل حق رأی باشد یا نباشد). بازدهی مالی در این روش در قالب سود تقسیمی و سود سرمایه خواهد بود. برخلاف سایر انواع تأمین مالی جمعی که پروژهای که تأمین مالی میشود میتواند متعلق به یک فرد حقیقی یا شرکت باشد، این نوع تأمین مالی جمعی مخصوص تأمین مالی شرکتهای نوپا یا شرکتهایی است که به دنبال جذب سرمایههای ریسکی هستند. جهت ایجاد تمایز میان این مدل با سایر انواع تأمین مالی جمعی به آن لفظ سرمایهگذاری جمعی
[۱۲] نیز اطلاق میشود .(Moritz and Block, 2016)
علل رشد فزاینده تأمین مالی جمعی
رشد روزافزونی که اخیراً در تأمین مالی جمعی ایجادشده وابسته به دو عامل خلاقیتهای فناورانه در حوزه وبِ دو [۱۳] و دیگری بحران مالی سالهای 2007-2008 است(Bottiglia and Pichler, 2016, p6). وبِ دو را تمام وبسایتها و نرمافزارهایی تعریف میکنیم که به کاربران اینترنتی اجازه خلق و اشتراکگذاری آنلاین هر نوع اطلاعات یا محتوایی را میدهند، که شامل شبکههای اجتماعی مانند فیسبوک و توییتر و وبلاگ و سایتهایی مانند ویکیپدیا میشود.
بحران مالی نیز ازاینجهت حائز اهمیت است که در بحران 2008 و بهخصوص بعد از فروپاشی بانک آمریکایی لمن برادرز [۱۴] ، اعتباردهی بانکها بهخصوص در اروپا و شمال آمریکا تقریباً متوقف شد. در این دوران تأمین مالی اشخاص حقیقی و کسبوکارهای کوچک و متوسط توسط بانکها بهشدت کاهش یافت و فرصتی ایجاد شد تا تأمین مالی جمعی بهعنوان روش جایگزینی جهت تأمین مالی مطرح شود (Bottiglia and Pichler, 2016, p7).
پلتفرمهای تأمین مالی جمعی
تأمین مالی جمعی در اغلب اوقات از طریق پلتفرمها [۱۵] انجام میشود. از طریق پلتفرمها که در سادهترین حالت، یک وبسایت هستند، افرادی که به دنبال تأمین مالی هستند، میتوانند طرحهای خود را در معرض دید عموم قرار دهند. در پلتفرم موارد زیر مشخص میگردد:
•معرفی طرح؛
•حداکثر زمانی که فرصت برای تأمین مالی وجود دارد؛
•مبلغ موردنیاز برای تأمین مالی؛
•و پاداش حامیان طرح. پلتفرمها توسط اشخاص ثالثی اداره میشوند که میتوانند ارزیابی پروژه، قبل از عرضه به عموم را انجام دهند. پلتفرم محدود به مکان جغرافیایی خاص نیست و ظرفیت آنهم برای مشارکت افراد محدود نیست؛ افرادی که به دنبال تأمین مالی هستند، میتوانند طرح خود را به همه افرادی که خواهان حمایت هستند، ارائه نمایند.
هرچند که پلتفرم مکانی است که افرادی که به دنبال تأمین مالی هستند، میتوانند طرح خود را در معرض عموم قرار دهند، ولی آنها برای حمایت بیشتر از طرحشان توسط مشارکتکنندگان، معمولاً طرح خود و پلتفرم مورداستفاده را به دوستان، خانواده، همکاران و گروههایی که میشناسند، معرفی میکنند. دراینبین، شبکههای اجتماعی نقش عمدهای را ایفا میکنند (Bone and Baeck, 2016 ,p10).
دو رویکرد اساسی در تأمین مالی جمعی
نحوه تأمین سرمایه میتواند به یکی از دو روش «برداشت و استفاده از هر مبلغی که جمع شده است [۱۶] «یا» برداشت و استفاده از مبالغ جمع شده در صورت رسیدن به مبلغ معین [۱۷] » انجام شود.
در هر دو روش، شرکت، نهاد یا فردی که به دنبال تأمین مالی است مبلغی را بهعنوان هدف انتخاب میکند. در رویکرد اول کسانی که به دنبال جذب منابع مالی هستند، تمام پول جذبشده را حتی در شرایطی که به میزان هدف دست پیدا نکردهاند برای انجام پروژه برداشت و استفاده میکنند ولی در رویکرد دوم اگر در میزان هدف تأمین مالی محقق نشد، پول حامیان طرح به آنها برگردانده میشود و به تأمین مالی شونده مبلغی پرداخت نمیشود(Cumming et al, 2015, p3).
ریسکهای تأمین مالی جمعی
ریسکهای تأمین مالی شوندگان:
1. احتمال دارد آنان موفق به جمعآوری مبلغ تعیینشده در پلتفرم آنلاین نشوند و تأمین مالی پروژه با شکست مواجه شود.
2. بهواسطه اینکه فرآیند تأمین مالی جمعی اینترنتمحور و در دسترس عموم است این احتمال وجود دارد که ایده مطرحشده برای پروژه(حق مالکیت ایده) به سرقت رود و دیگران طرح را زودتر عملیاتی کنند.
3. احتمال دارد برآورد درست و دقیقی از هزینههای پروژه نشود. ریسکهای تأمین مالی کنندگان: بهطورکلی تأمین مالی کنندگان در معرض ریسکهای بیشتری نسبت به تأمین مالی شوندگان قرار دارند. عمدهترین ریسک برای آنان، احتمال کلاهبرداری توسط پلتفرم است که از دو طریق رخ میدهد: 1. ممکن است نسبت به پروژههایی که در پلتفرم مطرح میشود، اطلاعات و برآوردهای مالی غلط ارائه شود یا اطلاعاتی از دید سرمایهگذران پنهان بماند و یا پولی که جمعآوری میشود در راهی غیر ازآنچه در پلتفرم بیانشده مصرف شود. این مشکلات به مسائل مرتبط با عدم تقارن اطلاعات شامل مخاطره اخلاقی و انتخاب بیجا میشود. 2. مشکل دیگر برخاسته از طبیعت اینترنتمحورِ تأمین مالی جمعی است که ممکن است در این بستر پولشویی، دزدی هویت و تأمین مالی تروریسم اتفاق بیفتد.
بازار تأمین مالی جمعی
بازار جهانی تأمین مالی در سالهای اخیر با رشد خیرهکنندهای مواجه بوده است. طبق آمار، پلتفرمهای تأمین مالی جمعی در سال 2014، 16.2میلیارد دلار منابع مالی جمعآوری کردند و انتظار میرفته که این مبلغ در سال 2015 به 34.4 میلیارد دلار برسد. این رشد فزاینده در تأمین مالی جمعی منحصر به آمریکا و اروپا نمیشود بلکه از سال 2012 تا 2014 تأمین مالی جمعی در آسیا، 320% رشد داشته است.
در نمودار زیر نیز میزان تأمین مالی انجامشده بهوسیله انواع مختلف تأمین مالی جمعی ارائهشده است:
همانطور که این نمودار نشان میدهد میزان انواع تأمین مالی جمعی اهداء و پاداش در سالهای گذشته رشد قابلتوجهی داشتهاند.
کارکرد تأمین مالی جمعی در تأمین مالی امور خیریّه
تأمین مالی جمعی سابقهای دیرینه دارد. این روش جهت تأمین مالی کارهای عمومی بیشماری ازجمله ساخت بقعه(مقبره)، مسجد، کلیسا و دیگر موارد مشابه مورداستفاده قرار میگرفت. ایده¬ی این تأمین مالی ساده است: اگر افراد زیادی مقادیر کمی را اعطا کنند، حتی پروژه¬های سنگین قابلیت انجام دارد. پدیده جدیدی که میتواند به این امر کمک کند، فناوری اینترنت است که نقش مهمی در تعامل و ارتباط سریع و آسان افراد در نقاط جغرافیایی مختلف دارد. ارتباط و تعامل سریع و آسانی که قبلاً ممکن نبود(Bone and Baeck, 2016, p9).
تأمین مالی جمعی یک فرصت ارزشمند برای تأمین مالی امور خیریّه محسوب میشود. در این شکل جدید تأمین مالی، طرحها بهوسیله مبالغ کم ولی توسط افراد زیادی [۱۸] تأمین مالی میشوند؛ برخلاف گذشته که نیازهای افراد معمولاً توسط افراد کم ولی با هدایای زیاد تأمین میشد (Bone and Baeck, 2016, p7).
انگیزه حامیان جهت حمایت از طرحهای تأمین مالی جمعی خیریّه
مسلماً برای جوامع مسلمین، آموزههای اسلامی و انگیزههای مذهبی مهمترین عامل جهت مشارکت در امور خیریّه است. اما عوامل دیگری نیز میتوانند در افزایش انگیزه حامیان مؤثر باشند. در اصل مردم آن طرحهایی را تأمین مالی میکنند که نسبت به آنها مشتاق هستند و نسبت به آنها درگیری عاطفی پیدا میکنند. تأمین مالی کنندگان احساس میکنند که در حال انجام یک مأموریت مهم اجتماعی هستند. برخی از این موضوع بهعنوان انگیزه «رفتار بشردوستانه» نام میبرند. علاوه بر این، برخی به این نیت به پروژه کمک میکنند که در باشگاه حامیان پروژه حضورداشته باشند و از این طریق کسبوکار خودشان و روابط اجتماعیشان را گسترش بدهند (Bottiglia, 2016, p19).
مدلهای تأمین مالی جمعی قابلاستفاده جهت تأمین مالی امور خیریّه
همانطور که گفتیم تأمین مالی جمعی انواع مختلفی دارد که میتوان از سه نوع آن جهت تأمین مالی امور خیریّه و رفع نیازهای مردم استفاده کرد. در تأمین مالی جمعی اهدایی، مشارکتکنندگان(تأمینکنندگان منابع مالی) بدون هیچ چشمداشتی و فقط با قصد مشارکت در فعالیتهای خیر و انساندوستانه، مبالغی را جهت رفع نیاز خاصی پرداخت میکنند. در تأمین مالی جمعی پاداش، میتوان طرحهای خیر را معرفی کرد و به مشارکتکنندگان در تأمین مالی این طرحها جوایزی معنوی از قبیل کارت تشکر، لوح فشرده خاص، کتاب خاص و ... اعطا کرد. همچنین اگرچه در تأمین مالی جمعی استقراضی، هدف مشارکتکنندگان دریافت اصل مبلغ بدهی و سود آن است؛ ولی با توجه به ممنوعیت ربا و طبیعت فعالیتهای خیرخواهانه میتوان آن را به تأمین مالی جمعی قرضالحسنه تغییر داد؛ به این صورت که بعد از معرفی طرحهای خیرخواهانه مانند تهیه جهیزیه ازدواج، منابع مالی را از مشارکتکنندگان دریافت کرد و بهصورت قرضالحسنه در اختیار جامعه هدف قرارداد.
طرحهای قابلپذیرش جهت تأمین مالی جمعی امور خیریّه
معمولاً نیازهای اشخاص نیازمند بهصورت طرحهای خیریّه درآمده و سپس در پلتفرمی که جهت تأمین مالی جمعی طراحیشده، در معرض دید عموم قرار میگیرد. برای نمونه برخی از این طرحها عبارتاند از:
•تهیه جهیزیه برای دختری نیازمند؛
•تهیه لباسگرم برای کودکان بدسرپرست روستایی؛
•تهیه کتاب درسی برای کودکان یتیم؛
•تأمین هزینه درمان سرطان کودکی 6 ساله؛
•تأمین هزینه عمل جراحی شخص تصادفی.
این طرحها میتواند توسط خود نیازمندان، آشنایان آنها یا دیگر نهادها و مؤسسات معتمدی که در امور خیریّه مشغول به فعالیت هستند ارائه گردند.
پلتفرمهای تأمین مالی جمعی برای امور خیریّه
گفتیم که از طریق پلتفرمها که در سادهترین حالت که یک وبسایت هستند، افرادی که به دنبال تأمین مالی هستند، میتوانند طرحهای خود را در معرض دید عموم قرار دهند. مؤسسات خیریّه میتوانند بهطور مستقل یک پلتفرم تأمین مالی جمعی مخصوص به طرحهای خود را ایجاد کنند و یا اینکه جمعی از مؤسسات خیریّه یک پلتفرم را طراحی کرده و طرحهای خیریّه را در آن پلتفرم به عموم معرفی کنند. همچنین شخص ثالثی(حقیقی یا حقوقی بهغیراز مؤسسات خیریّه) میتواند پلتفرم تأمین مالی جمعی امور خیریّه را ایجاد کرده و بهطور مستقیم (دریافت طرح از نیازمند) یا غیرمستقیم (دریافت طرح از اشخاص دیگر یا مؤسسات خیریّه)، طرحهای خیریّه را دریافت کرده و در معرض دید عموم قرار دهد.
پلتفرمهایی که در بالا به آنها اشاره شد، میتوانند در یک حوزه تخصصی امور خیر (مانند تأمین مالی جمعی برای بیماران سرطانی نیازمند) و یا بهصورت عمومی طراحی شوند.
فرایند تأمین مالی جمعی برای حمایت از نیازمندان
بر اساس پلتفرمهای تعریفشده در تأمین مالی جمعی امور خیریّه [۱۹] ، فرآیند تأمین مالی جمعی میتواند به پنج فاز اصلی زیر تقسیم شود: 1-ارسال طرح به پلتفرم مؤسسات خیریّه، طرحهای خود را به پلتفرم ارسال میکنند. طرحهای موفق، معمولاً قبل از این کار، برنامهریزی عمدهای را در راستای بازاریابی طرح خود انجام میدهند.
2-نظارت در این مرحله، مدیران پلتفرم، طرح را ارزیابی میکنند تا اطمینان حاصل کنند که معیارهای مدنظر آنها در مورد طرح، رعایت شده است. شدت فرآیند نظارت، بین پلتفرمهای مختلف، متفاوت است؛ برخی از پلتفرمها، معیارهای راحتتری را قرار میدهند و فقط، طرحهایی را که غیرقانونی است و یا خطرات زیادی را برای حامیان دارد، استثنا میکنند و اجازه میدهند تا حامیان، خودشان نقش نظارت را ایفا نمایند.
3-نمایش طرح در پلتفرم در این مرحله طرح به همراه توضیحات مرتبط شامل هدف طرح، محدودیت زمانی، مبلغ موردنیاز و پاداش حامیان، بهصورت آنلاین در معرض عموم قرار میگیرد.
4-تعهد حامیان در این مرحله، تا مدتزمان مشخصی که معمولاً از یک تا 60 روز است، حامیان فرصت دارند تا حمایت خود را اعلام نمایند. اگر طرح موفق به تأمین مالی به میزان مدنظر شد، وارد فاز اجرای طرح میشود و در غیر این صورت، تأمین مالی نمیشود (مگر در طرحهایی که حتی اگر به میزان مدنظر، پول جمعآوری نشود، طرح، هر میزان مبلغی را که حامیان پرداختهاند، دریافت میکند.)
5-اجرای طرح نهادهای خیریّه، مبالغ جمعآوریشده را دریافت میکنند و با استفاده از آن به اجرای طرح که یک امر خیریّه است همت میگمارند. وقتیکه طرح به اتمام رسید، پاداش حامیان به آنها اعطا میشود و گزارش تفصیلی آن به پلتفرم ارائهشده و در معرض حامیان این طرح و حامیان بالقوه طرحهای بعدی قرار میگیرد( Bone and Baeck, 2016, p14).
تفاوت تأمین مالی جمعی با سایر اشکال سنتی تأمین مالی آنلاین
شباهتهای بسیاری بین تأمین مالی جمعی و سایر گونههای تأمین مالی آنلاین وجود دارد. اول اینکه هر دو شیوه تأمین مالی، از طریق پلتفرمهای آنلاین انجام میپذیرد؛ بنابراین نیاز به تأمین مالی چهره به چهره را حذف میکند. ثانیاً هر دو شیوه، از عموم مردم استفاده میکنند؛ مبالغ کوچک از تعداد زیادی از مردم، جمعآوری میشود. علیرغم این شباهتها، دو تفاوت عمده وجود دارد که تأمین مالی جمعی را از اشکال سنتی تأمین مالی آنلاین متمایز میکند:
1-تأمین مالی جمعی بر روی طرحهای مشخصی متمرکز است. تأمین مالی جمعی بهجای آنکه مبالغی را برای یک سازمان بهصورت کلی جمعآوری نماید، طرح خاصی را هدف قرار میدهد؛ بنابراین میزان تأمین مالی و همچنین نحوه مصرف آن، بهدقت مشخص است؛ لذا حامیان، بهصورت شفاف میدانند که مبالغ پرداختی آنها، صرف چه چیزی میشود؛ درحالیکه در شکل سنتی، مبالغ بهصورت کلی برای خیریّه جمعآوری میشد و بعداً خود خیریّه تصمیم میگرفت که مبالغ را به چه شکلی مصرف نماید و درنتیجه، حامیان از نحوه مصرف پول خود بهصورت شفاف، مطلع نیستند.
2-اکثر طرحهای تأمین مالی جمعی دارای هدف هستند. کسانی که نیاز به تأمین مالی دارند، بایستی میزانی که طرح، نیاز به تأمین مالی دارد را به مدیران پلتفرم، اعلام نمایند و اگر مبلغ موردنیاز برای انجام طرح، جمعآوری نشد، پولی را دریافت نمیکنند (Bone and Baeck, 2016, p19).
نتیجهگیری
تأمین مالی جمعی از گذشتههای دور در فرهنگهای مختلف وجود داشته است؛ اما در رویکرد نوین، پیشرفت تکنولوژی و بهطور خاص اینترنت و فضای وب این امکان را فراهم آورده تا افرادی با سلایق، ایدهها و نیازهای متنوعی گردِ هم آمده و برای رفع نیازهای خود اقدام به تأمین مالی کنند. مردم با استفاده از اینترنت میتوانند مشکلات و نیازهای مالی خود جهت تأمین مالی یک ایده، طرح و یا یک نیاز شخصیِ تجاری یا غیرتجاری را مطرح کنند، برای آن کمپین تشکیل دهند و مبلغ موردنیاز خود را از راهی غیر از بانک یا نهادهای مالی متعارف، که درگذشته تنها منابع اصلی تأمین مالی محسوب میشدند، جمعآوری کنند.
با استفاده از دو مدل تأمین مالی جمعیِ اهدایی و پاداشمحور میتوان نیازهای نیازمندان را تأمین مالی کرد. نهادهای خیریّه میتوانند با ایجاد یا استفاده از پلتفرمهای تأمین مالی جمعی، نیازهای مختلف نیازمندان را در معرض عموم خیّرین قرارداده تا با مشارکت افراد زیادی حتی با مبالغ کم، منابع مالی لازم فراهمشده و مشکلات نیازمندان و محرومین مرتفع گردد. البته در موفقیت این روش عواملی مؤثرند که برخی از آنها عبارتاند از:
•حسن سابقه مؤسسه خیریّه یا کسب اعتماد حامیان
•طراحی مناسب پلتفرم
•شفافیت درباره تجهیز و تخصیص منابع مالی پلتفرم و ارائه گزارش به مخاطبان
•بازاریابی طرحهای ارائهشده قبل و حین قرار گرفتن در معرض عموم
منابع و مأخذ
زرندی، سعید؛ افشار پور، محسن؛ عساکره، سجاد؛ (1394) «مطالعه تطبیقی مدلهای کسبوکار پلتفرم¬های برتر تأمین مالی جمعی در جهان»، فصلنامه مدیریت توسعه فناوری، دوره سوم، شماره دوم.
عبادی، صادق. (1378) «بنیادها و مؤسسات خیریّه غیر وقفی در ایران»، نشریه میراث جاویدان، شماره 28. ویژه همایش وقف، صفحات 23 الی 32
عزیزی ابرقویی، ابوالفتح. (1392) «انفاق در قرآن کریم». دانشگاه امام صادق علیهالسلام، تهران.
نوری افشان، مهدی. (1389) «چشمههای جوشان»،کتاب نیستان، تهران
کشتکار، مهدی. (1390) «تأمین مالی جمعی و نوآوری باز». مجموعه مقالات چهارمین کنفرانس توسعه نظام تأمین مالی در ایران، صفحات259 الی 279
موسویان سید عباس (1381) «انفاق قرآنی و ابزارهای مالی مناسب آن در عصر حاضر»، مجله اقتصاد اسلامی، سال اول شماره دوم. Cumming, D.J., G. Leboeuf, and A. Schwienbacher. (2015). “Crowdfunding models: Keep-it-all vs. all-or-nothing”. SSRN Working Paper, May. De Buysere, K., O. Gajda, R. Kleverlaan, D. Marom. (2012) “A framework for European crowdfunding”. www.crowdfundingframework.eu..
E. L. Y. Cieh, (2015) "Crowdfunding in the Internet," in Chip Malaysia, Kuala Lumpur,Malaysia, Online Dynamics(M) Sdn Bhd. Ordanini، A.، Miceli، L.، & Pizzetti، M. (2011) “Crowd-funding: transforming customers into investors through innovative service platforms”. Journal of Service.
Bottiglia,R. (2016) “Crowdfunding for SMEs”, Palgrave macmilan, London. Bone Jonathan; Baeck Peter (2016) “crowdfunding good causes”, www.nesta.org.uk
پانویـس
- ↑ استادیار گروه مدیریت مالی دانشکده معارف اسلامی و مدیریت دانشگاه امام صادق علیه السلام.
- ↑ عضو گروه مدیریت مالی دانشکده معارف اسلامی و مدیریت دانشگاه امام صادق علیه السلام.
- ↑ دانشجوی کارشناسی ارشد پیوسته دانشکده معارف اسلامی و مدیریت دانشگاه امام صادق علیه السلام.
- ↑ . Donation Crowdfunding
- ↑ آیه 261 سوره مبارکه بقره (مَثَلُ الَّذِينَ يُنفِقُونَ أَموَالَهُم فِي سَبِيلِ اِلله كَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنبَتَت سَبعَ سَنَابِلَ فِي كُلٍّ سُنبُلَةٍ مِائَةُ حَبَّةٍ وَالله يُضَاعِفُ لِمَن يَشَأُ وَاُلله وَاسِعٌ عَلِيمٌ؛)
- ↑ . Donation Crowdfunding
- ↑ . Reward Crowdfunding
- ↑ . Pre-purchase(pre ordering or pre selling)
- ↑ . Peer_to_Peer(P2P) lending
- ↑ . fund seeker
- ↑ . Equity crowdfunding or Profit and revenue sharing
- ↑ . Crowdinvesting
- ↑ . web 2
- ↑ Lehman Brothers
- ↑ . Platforms
- ↑ . keep it all
- ↑ all or nothing
- ↑ . crowd
- ↑ اگر پلتفرم توسط خود نهاد خیریه ایجاد شده باشد فاز اول و دوم حذف میگردد.