نمایش مبدأ برای آشنایی با واقفان بزرگ؛ حاج حسین ملک

<div style=" font-family:B Nazanin; font-size:18px; text-align:justify;"> 
یکی از واقفان بزرگ این مرز و بوم حاج حسین آقا ملک است. وی که ملقب به ثروتمندترین مردان ایران در دهه ۵۰ و بزرگ ترین واقف تاریخ معاصر [[ایران]] است، بیش از دو میلیارد تومان - به ارزش آن روزگار - از اموال و دارایی های خویش را وقف امور عام المنفعه کرد و آن را تقدیم [[آستان قدس رضوی]] نمود. 

در این شماره نظر شما را به گفتگویی که با دکتر علی سروری مجد استادیار پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات و دستیار ارشد مدیر عامل کتابخانه و موزه ملی ملک انجام شده است ، جلب می نماییم.
[[وقف میراث جاویدان]]

==۱. درباره اجداد حاج حسین ملک چه اطلاعاتی در دست است؟== 

حاج حسین آقا ملک در شب ۱۱ ربیع الاول ۱۲۸۸ هجری قمری برابر با ۱۰ خرداد ۱۲۵۰ شمسی، در منزل پدری خود، ساختمان قدیم کتابخانه ملی ملک، واقع در بازار بین الحرمین تهران متولد شد. خانواده اش اصالتا تبریزی و مجتهدزاده بودند. پدرش حاج محمدکاظم ملک التجار بود. 

نام مادرش عزیز، دختر علی عباس بیک، پیش خدمت باشی ناصرالدين شاه بود. پدربزرگ اش آقامهدی اما به کسوت روحانیان درنیامد و در جنگ های ایران و روس به قشون دولتی پیوست و تا درجه سرهنگی پیش رفت. 

او پس از جنگ به بازرگانی روی آورد و از امتیاز دوستی با میرزا تقی خان امیرنظام (امیرکبیر آینده) برخوردار شد. امیرنظام، پیشکار ناصرالدین میرزای ولیعهد در آذربایجان بود و هنگامی که محمدشاه قاجار از دنیا رفت، ۱۰۰ هزار تومان از آقامهدی قرض گرفت تا ولیعهد را از تبریز به تهران بیاورد و بر تخت بنشاند. آقامهدی نیز به تهران آمد.

امیرنظام که در این زمان صدراعظم ناصرالدين شاه شده و لقب امیرکبیر را گرفته بود، به پاس خدمات آقامهدی، لقب ملک التجاری را از شاه برای او گرفت. 

این لقب پس از آقامهدی به فرزندش محمدکاظم رسید که ویژگی های رفتاری دگرگونه ای را از خود بروز می داد. او در جوانی ورزشکار و دست پرورده پهلوان ابراهیم یزدی بود، سپس همچون پدر وارد تجارت شد، اما او از سیاست نیز برکنار نبود و در سرودن شعر نیز دستی داشت . حسین به همراه دو برادر و سه خواهرش با چنین تباری و در خانه چنین پدری پرورش یافتند.

==٢. وضعیت خانواده نزدیک ایشان از نظر اقتصادی، سیاسی و مذهبی چگونه بوده است؟==
حاج محمدکاظم ملک التجار چون به مدرسه های جدید با دیده تردید می نگریست و آنها را مخل دیانت می دانست، حسین را به مدرسه های دارالشفا و صدر تهران فرستاد تا به فراگیری علوم قديمه همت گمارد. 

سید محمدعلی مازندرانی و میرشهاب الدين نیریزی، استادان او بودند و گویا با میرزا ابوالحسن جلوه حکیم بزرگ عصر ناصری نیز صمیمیت داشت. حسین مدتی هم دور از چشم پدر به مدرسه فرانسوی آلیانس رفت تا زبان فرانسه را بیاموزد. محمدکاظم ملک التجار، از راه تجارت و از جانب املاک گسترده ای که در خراسان خریده و به دست آورده بود، ثروتی انبوه را برای فرزندان به میراث گذاشت؛ اساس ثروت حاج حسین آقا ملک از این راه بود. 

حسین در سال ۱۳۱۷ هجری قمری با پدرش و جمعی دیگر به مشهد مقدس مشرف شد. در آنجا حاج میرزا محمد عتیقی، کسی که به اوقاف عتیقی آستان قدس رضوی آشنا بود، حاج حسین آقا و برادرش را مکرر به آستان قدس می برد و برای آنها خطوطی را که در آنجا بر سنگ های مقابر و در کتیبه های حرم محترم و رواق ها نوشته شده، توضیح داده و تشریح می کرد . 

در این سفر وی درس هیات و نجوم را نزد آقاملا منجم باشی آستان قدس و طب را هم نزد آقامیرزا طاهر طبيب فراگرفت. به طورکلی تحصیلات حاج حسین آقا بیش از صرف و نحو و منطق تا اسفار نبوده و از تتبع در دواوين شعرا، از عرب و عجم و ترک، مخصوصاترکی اویغوری، از آن جمله سی وشش جلد مصنفات امیرعلی شیرنوایی بهره مند بود. در سال ۱۳۱۹، پدرش حاج محمدکاظم ملک التجار، حاج حسین آقا را به مکه معظمه فرستاد که شرح مفصل این سفر در زندگی نامه خودنوشت وی آمده است.

==٣. چه عاملی باعث روآوری حاج حسین ملک به وقف گردید و چه انگیزه ای سبب تأسیس کتابخانه و موزه ملک شد؟ ==

محمدکاظم ملک التجار، از راه تجارت و به ویژه زمین هایی گسترده که در خراسان خریده بود، ثروتی انبوه برای فرزندان به میراث گذاشت؛ اساس دارایی حاج حسین آقا ملک از اینجا سرچشمه گرفت. حاج حسین آقا ملک از جوانی علاقه ویژه ای به کتاب، کتاب خوانی، نسخه های خطی و اشیای قیمتی و موزه ای داشته است به طوری که اطرافیان وی نیز به این امر پی برده بودند و نمونه آن برادرش حاج حسن آقا است حاجی حسن آقا قلمدان بزرگی که کار مرحوم محمود خان ملک الشعرا است و خود آن مرحوم با آب طلا به خط خود رقم نوشته و تاریخ گذاشته و عوض مقوا با چوب ساخته نمیدانم از کجا به دست آورده است به صواب دید حاجی میرزا یحیی خان برای شماخریده و گویا به قیمت نازلی یعنی ده پانزده تومان خریده باشند به عقیده من فعلا برای اهلش دویست تومان قیمت دارد ولی ده سال دیگر هزار تومان ارزش خواهد داشت زیرا که مرحوم ملک الشعرا را نمی توان به فلان نقاش معروف قیاس کرد».

حاج حسین آقا هنگامی که در ۲۸ سالگی به دستیاری پدر برای اداره املاک خراسان به آن دیار سفر کرد، به روایت خویش، در مسیر همان سفر پس از تماشای نسخه ای از دیوان ابن یمین فریومدی شاعر سده ششم هجری در نیشابور و نیز آشنایی با پاره ای از نفایس حرم رضوی، به گردآوری نسخه های خطی و تشکیل کتابخانه علاقه مند شد. او حدودا از سال ۱۲۸۷ خورشیدی، کتابخانه اش را در مشهد بنیان گذارد، و پس از درگذشت پدر با جابه جایی آن به خانه پدری در بازار بین الحرمین تهران، در اختیار اهل فضل و دانش قرار داد.

کتابخانه و موزه ملی ملک از سال ۱۲۷۸ خورشیدی که نخستین اندیشه درباره گردآوری کتاب و تشکیل یک کتابخانه به ذهن حاج حسین آقا ملک راه یافت، تا امروز که ۱۱۵ سال از آن روزگار می گذرد، دوره های مهمی از دگرگونی های اساسی را از سرگذرانده است. 

بنیان گذار و واقف کتابخانه و موزه ملی ملک آنگونه که در گفتگو با روزنامه اطلاعات در تاریخ ۳۰ اردیبهشت ۱۳۴۵ روایت کرده است، برای نخستین بار در سال ۱۲۷۸ از راه آشنایی با یک دیوان خطی شعر به اندیشه گردآوری کتاب افتاد در سال ۱۳۱۷ هجری قمری (۱۲۷۸ خورشیدی) که به اتفاق مرحوم پدرم حاج محمدکاظم ملک التجار برای دیدن املاک خراسان به مشهد رفتیم در بازگشت، در نیشابور نیرالدوله حاکم این شهر از ما که عده همراهانمان به ۴۰۰ نفر می رسید، استقبال باشکوه و پذیرایی ۱۵ روزه کرد. من در نیشابور نسخه ای از دیوان ابن یمین را پیدا کردم و در این ۱۵ روز از روی آن نسخه ای برای خود نوشتم . از آن پس این فکر در من قوت گرفت که یک کتابخانه بزرگ دایر کنم». .
تشکیل کتابخانه اما به زودی رنگ واقعیت نگرفت. نخستین اقدام شش سال بعد صورت پذیرفت «۶ سال بعد، از طرف پدرم مامور خراسان شدم. 

در آنجا کتابخانه شيخ عبدالحسین پسر شیخ عبدالرحيم بروجردی را خریداری کردم. بعدا هم کتاب های میرزا ارسطو منشی کنسولگری روس را خریدم و کتابخانه خود را با این کتاب ها به وجود آوردم پس از آن هر کجا می شنیدم که کتاب خطی هست به سراغش رفتم. 

در این راه شهرتی به هم زدم، به طوری که برای فروش کتاب قدیمی و خطی به من مراجعه میشد هر کس هر چه کتاب داشت می خریدم». کتابخانه مشهوری که حاج حسین آقا ملک ایجاد کرده بود تا پیش از درگذشت پدر در مشهد جای داشت در سال ۱۳۳۶ قمری (۱۲۹۷ خورشیدی) که پدرم درگذشت این خانه را که خود من در آنجا متولد شده ام به کتابخانه اختصاص دادم ... کتاب ها را تا نخوانده ام به کتابخانه تحویل نداده ام».
کتابخانه ملی ملک اکنون به پایتخت آمده، با حضور در بازار حلبی سازهای تهران، به دوره ای تازه از زندگی اش وارد شده بود اما این پایان اندیشه بزرگ حاج حسین آقا ملک و کتابخانه مشهورش نبود. او که با درگذشت پدر بازرگان و زمین دار، میراث دارثروت بیکران او شده بود، به واسطه کتابخانه، به گستره ای تازه از فعالیت فرهنگی روی آورد؛ راه اندازی موزه «انگیزه من از تاسیس موزه سکه و فرش و قلمدان و نقاشی و ... که هنوز در دست تکمیل است این بود که بعضی از مراجعین کتابخانه من محققین خارجی هستند آنها سئوال می کردند که سکه های قدیم [[ایران]] و یا خطوط تاریخی و قلمدان ها را که همگی نشانه تمدن کهن ما است، کجا می توانند تماشا کنند و من برای سهولت کار آنها و نیز استفاده ملت ایران دست به ایجاد این موزه زده ام». 
او که توانسته بود نخستین موزه خصوصی ایران را بنیاد گذارد، به روایت خودش، در سال ۱۳۱۴ کتابخانه و موزه ملی ملک را تاسیس و سازمان دهی کرد.
حاج حسین آقا ملک گنجینه ارزشمندش را به همراه خانه پدری و اثاثیه آن در ۶ آبان ۱۳۱۶ خورشیدی [[وقف]] [[آستان امام رضا]] علان کرد. 

این مجموعه، شامل هزاران نسخه نفیس خطی و چاپ سنگی، آثاری چون فرشها، مبلمان، تابلوهای نقاشی، تمبر، سکه ، آثار لاکی (روغنی)، خوشنویسی و نگارگری است. 

حاج حسین آقا ملک همچنین املاک و مستغلاتی فراوان در تهران و خراسان بر امور خیریه و عام المنفعه وقف و اهدا کرد و بدین ترتیب در جایگاه بزرگ ترین واقف تاریخ معاصر ایران نشست. نگاهی به آرزوها و وصایای ملک التجار در مکاتبات خود به پسرش نشان می دهد که علاقه حاج حسین آقا به وقف و وقفیات نشأت گرفته از پدر خود در این زمینه بوده است؛ نه فرار از تصرف املاک خود توسط شاه وقت [[ایران]] . 

حاج حسین آقا ملک ۳۵ سال پس از [[وقف]] کتابخانه و موزه، در سال ۱۳۵۱ درگذشت و تولیت موقوفات به ویژه کتابخانه و موزه ملی ملک مستقیما در اختیار آستان قدس رضوی قرار گرفت.

==۴. موقوفات حاج حسین ملک از نظر موضوع، تنوع، نیت واقف و گستره و پراکندگی جغرافیایی چگونه است؟== 

حاج حسین آقا ملک، بنیانگذار و واقف کتابخانه و موزه ملی ملک، جز این یادگار جاودانه فرهنگی، همچنین اهداکننده و واقف چند میلیون متر مربع زمین در خراسان برای بهره گیری مردم و نیز بسیاری کارهای عام المنفعه دیگر بوده است. 

او زمین [[وقف]] کرد و هدیه داد، باغ های شخصی خویش را برای بهره گیری مردم اهدا کرد، به تجدید بنای شیرخوارگاه کمک رساند، شهریه و مستمری سالانه به [[مستمندان]] آبرومند و کارمندان از کارافتاده کهن سال اختصاص داد، كفالت نوباوگان را برعهده گرفت، دبستان و دبیرستان، بیمارستان، [[مسجد]] و حمام ساخت و قنات و چاه وقف کرد تا مردمان سرزمین اش از ثروتی که پدر برایش به یادگار گذارده بود، بهره بگیرند. 

حاج حسین آقا ملک اموال زیادی را [[وقف]] کتابخانه کرد تا پس از مرگش درآمدی برای توسعه کمی و کیفی آن فراهم باشد. او املاک و مستغلات زیادی را نخستین بار در سال ۱۳۲۵ و سپس در ۲۵ فروردین ۱۳۳۰ خورشیدی بر [[آستان قدس رضوی]] [[وقف]] کرد و درآمدشان را به کتابخانه اختصاص داد. 

املاک وقفی در سال ۱۳۳۰، بیست قطعه زمین بزرگ کشاورزی در خراسان و تعداد زیادی دکان در بازار تهران را دربر می گرفت . حاج حسین آقا ملک در سال های ۱۳۳۱ و ۱۳۳۴ برای چندمین بار املاک و مستغلاتی را بر [[آستان قدس رضوی]] [[وقف]] کرد و مقرر داشت که بخشی از عواید آنها به کتابخانه و موزه و بخش دیگر به ساخت و اداره بیمارستانی در چناران خراسان اختصاص یابد.
تولیت و نظارت این [[موقوفات]] مانند کتابخانه است و عمدتاصرف کارهای ذیل خواهد شد: 


1. اختصاص نیم عشر (۵ درصد) از عواید خالص سالانه برای خرید کتاب و لوازم موزه؛ 

۲. اداره کتابخانه شامل مرمت کتاب ها و حقوق متولی، ناظران، مدیر و کارکنان؛

٣. برپایی جشن در سالروز ولادت پنج تن آل عبا عالی و بعثت پیامبر اسلام تی و میلاد فرخنده امام رضا علي؛

۴. برپایی مراسم سوگواری در روزهای هفتم تا یازدهم محرم؛ ۵. برگزاری مراسم یادبود در سال روز درگذشت واقف.

==۵. اموال وقفی حاج حسین در حال حاضر دارای چه وضعیتی است؟ چه میزان از اموال وقفی ایشان موجود است؟== 

موقوفات حاج حسین آقا ملک را می توان به شرح ذیل فهرست نمود:

- وقف منزل و دکاکین واقع در بازار بین الحرمین تهران با کلیه کتاب ها و اشیاء موجود در آن در تاریخ ۱۳۱۶/ ۸ / ۶ ؛ - وقف زمین باغ ملی در تهران در تاریخ ۱۳۲۳/ ۴ / ۲۱ ؛ - وقف قراء قلعه فریمان، مزرعه هوس، باغ عباس آباد، تقی آباد، عشق آباد، ناری بزرگ و کوچک، شکرتو، ایلیاتو، شلغمه زار، غرقاب زار، قیق تاز و بلوک سرجام خراسان از توابع فریمان در تاریخ ۱۳۲۵/ ۱۲ / ۱۰ بر [[آستان قدس رضوی]]؛ - [[وقف]] ۲۰ پارچه از املاک و مستغلات حومه مشهد؛ شامل مزارع و قنات های تقی آباد، باغ سالار، تخته اره ، قیطان ، کالچوقکی، طوس سفلی، قلندرحصار، جمع آب ، خیج ، شمس آباد، حاج نصیر، آبقد، چمن گاوباغ، زناگل، چناران، جیم آباد، سنگ بست، حسین آباد، دزداب، کاریز، بداغ، رخنه، خلیل آباد در تاریخ ۱۳۳۰/ ۱ / ۲۵ بر آستان قدس رضوی؛ - وقف قنات سجادیه با کلیه أراضى و أشجار و أنهار و باغات و صحاری و براری و مراتع و مرابض و جبال تا قنات قلعه نو میرزا جعفر جام در تاریخ ۱۳۳۱/ ۸ /۱۴ بر [[آستان قدس رضوی]]؛

- وقف مزارع و قنوات فخرآباد، پشت باغ، خاکستری، حسن آباد و خیرآباد، باغ قلعه، يعقوب قلعه و مادبچه در تاریخ ۱۳۳۴/ ۷ / ۵ بر آستان قدس رضوی؛ - مزارع تقی آباد، بلندگرد، خرم آباد، قلعه سرخ، اسد آباد، نصرآباد، رونج، طاحونه، سلیمانی، سنجابه، قره داغلی، رحیم بیگی، سرتخت، محمدآباد سفلی و قلعه پوده در تاریخ ۱۳۴۰/ ۳ / ۲۷ بر [[آستان قدس رضوی]]؛ - [[وقف]] کلیه اموال و لوازم و اشياء نفیس موزه از قبیل گلدان و قلمدان همراه با کلکسیون سکه و تمبر در فروردین ماه ۱۳۴۸ بر آستان قدس رضوی؛

- وقف باغ وکیل آباد مشهد به شهرداری و مردم در سال ۱۳۴۸.هوکا و يلا و يارا

==۶. وضعیت متولیان موقوفات ایشان از ابتدا تاکنون چگونه بوده است؟==

حاج حسین آقا ملک در وقف نامه کتابخانه، تولیت موقوفه را به خود اختصاص داده و پس از فوت به تولیت آستان قدس رضوی سپرده است. نظارت بر اجرای وقف نامه با دو تن از فرزندانش، بانو عزت ملک و فلورت خانم و مدعی العموم دیوان عالی تمیز دادستان کل کشور در تشکیلات امروزی قوه قضاییه) است . این نظارت پس از دختران او با فرزندان شان «با تقدم طبقه سابقه برلاحقه وتقدم ذکور هر طبقه برأناث» خواهد بود.

==۷. مؤسسه کتابخانه و موزه ملی ملک از نظر ساختار سازمانی و تشکیلاتی چگونه است؟ این مؤسسه در حال حاضر چه اهدافی را دنبال می کند؟==

موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک از نظر ساختار تشکیلاتی، موسسه ای غیردولتی و غیرانتفاعی است که زیر نظر سازمان فرهنگی آستان قدس رضوی اداره می شود. 

ارکان موسسه عبارت اند از: مجمع عمومی، ناظر استصوابی، هیات مدیره، مدیرعامل و بازرس قانونی.اهداف موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک طبق اساسنامه عبارت است از: 

١. پیشبرد معارف؛ 

۲. اجرای وقف نامه مرحوم ملک و اشاعه فرهنگ وقف؛ 

٣. حراست و حفظ گنجینه کتابخانه؛ 

۴. گردآوری، به هنگام سازی و توسعه منابع کتابخانه؛ 

۵. نگهداری، بازشناسی و معرفی آثار فرهنگی هنری ادوار گذشته؛ 

۶. گردآوری مجموعه نفایس وآثارهنری متناسب با گنجینه به میراث نهاده شده واقف .

۸ .وقف نامه های موقوفات ایشان دارای چه خصوصیاتی است؟ حاج حسین آقا ملک در وقف نامه کتابخانه ملی ملک، [[پروردگار]] و [[امام رضا ع]] را این چنین به شهادت گرفته است که «در این خدمت ناچیز (...) جز خدمت به خلق و ایفاء وظیفه و سعادت افراد مملکت نظری نداشته (...) و چون طریق خدمت را منحصرا (...) در ترقی معارف و رعایت حفظ الصحه مردم» تشخیص داده، املاک و مستغلات و اموال خود به ویژه کتابخانه و موزه در تهران و بیمارستان در چناران (منطقه ای ییلاقی نزدیک مشهد) را به آستان قدس رضوی تقدیم کرده است. 

او همچنین تصریح کرده است کتابخانه «شعبه ای از کتابخانه مقدسه رضویه باشد» و «کافه و عامه افراد سکنه ایران بدون رعایت مليت حق استفاده داشته باشند)». 

واقف، تولیت موقوفه را به خود اختصاص داده و پس از مرگ به تولیت [[آستان قدس رضوی]] سپرده است.
حاج حسین آقا ملک در [[وقف نامه]]، متولیان و ناظران کتابخانه و موزه ملی ملک را به برپایی جشن در سالروز ولادت پنج تن آل عبا عالی و بعثت پیامبر اسلام یا و میلاد فرخنده [[امام رضا علی]] و نیز برپایی مراسم سوگواری در روزهای هفتم تا یازدهم محرم سفارش کرده است. 

این آیین های وقف نامه ای هر سال به گونه منظم به همراه برنامه های فرهنگی و تخصصی در گستره کتابخانه و موزه برگزار می شود. کتابخانه و موزه ملی ملک برپایه وقف نامه هر روز به جز تعطیلات رسمی برای بهره گیری همگان باز بوده اما «بیرون دادن و بردن کتاب » ممنوع است و کتاب ها باید در محل کتابخانه و طبق آداب مترتب بر آن مطالعه شوند.

==۹. وضعیت کتابخانه و موزه ملی ملک در حال حاضر از نظر تعداد کارکنان، کتاب ها و ... چگونه است؟== 

کتابخانه و موزه ملی ملک پس از درگذشت واقف، به فعالیت خود در همان مکان و گستره جغرافیایی در بازار تهران ادامه داد و تا سال ۱۳۷۵ ش در خانه ملک در بازار بین الحرمین تهران برپا بود. 

حاج حسین آقا اما از آغاز کار، گسترش آن را از نظر دور نداشت و بنای ساختمانی بزرگ تر را پیش بینی کرده بود. بنابراین قطعه زمین بزرگی را در باغ ملی تهران (محل کنونی موسسه در ۲۹ تیر ۱۳۲۳ برای ساختمان جدید کتابخانه و موزه [[وقف]] کرد. 

بنای ساختمان جدید در زمان حیات حاج حسین آقا ملک ممکن نشد. در سال های پس از انقلاب اسلامی ۱۳۵۷، بافت جمعیتی، فرهنگی و اجتماعی بازار تهران به دگرگونی هایی اساسی دچار و بدین ترتیب تداوم حیات فرهنگی کتابخانه و موزه ملی در آن فضای جدید با تردیدهایی روبه رو شد. 

سرانجام آستان قدس رضوی طراحی و بنای ساختمان جدید را در سال ۱۳۶۴ آغاز کرد و در سال ۱۳۷۵ به پایان برد. ساختمان تازه با کاربری کتابخانه و موزه در هفت طبقه با بهره گیری از معماری اسلامی در سال ۱۳۷۵ گشایش یافت. کتابخانه و موزه ملی ملک بدین ترتیب ۲۴ سال پس از درگذشت بنیانگذار و واقف، به ساختمان نو در محوطه میدان مشق منتقل شد. 

کتابخانه و موزه ملی ملک از آن روزگار تا امروز در این ساختمان زیبا که جلوه هایی تحسین برانگیز از معماری ایرانی – اسلامی را به نمایش گذاشته است، به مخاطبان کتابخانه و موزه خدمات فرهنگی می رساند.

کتابخانه ملی ملک با داشتن بیش از ۱۹ هزار عنوان نسخه نفیس خطی، یکی از شش مجموعه بزرگ نسخه های خطی در [[ایران]] در کنار کتابخانه های ملی، آستان قدس رضوی، مجلس شورای اسلامی، آیت الله مرعشی نجفی و دانشگاه تهران به شمار می آید. ویژگی و امتیاز کتابخانه ملی ملک در این میانه به ارزش هنری و محتوایی نسخه ها و کتاب ها است که حاج حسین آقا ملک با حساسیت و تیزبینی ویژه برگزیده و گلچین کرده است. 

کتابخانه در کنار نسخه های خطی و چاپ سنگی، بیش از یک صد هزار جلد کتاب چاپی به زبان های گوناگون، همچنین نشریاتی از دوره قاجار تاکنون در زمینه های علوم، فرهنگ و هنر اسلامی - ایرانی همچون روزنامه های وقایع اتفاقیه، دولت علیه ایران به همراه سالنامه های [[ایران]] و دولت علیه ایران، هزاران برگ سند و بیش از صدها عنوان منبع دیداری و شنیداری در خود دارد. 

نسخه دیجیتال روزنامه های قدیمی و برخی پایگاه های اطلاعاتی مطبوعات، افزون بر امکان تماشای نسخه های چاپی در تالار نشریات وجود دارد. بخشی مهم از کتاب های چاپی به پیش از سال ۱۳۲۰ ش متعلق بوده، در زمره نخستین کتاب های چاپی ایران به شمار می آیند. 

کتابخانه ملی ملک، دو تالار مطالعه عمومی آقایان و بانوان و یک تالار ویژه محققان و نشریات، با خدمات و امکاناتی گوناگون برای پژوهشگران همچون برخورداری از منابع مرجع، دیداری و شنیداری و شبکه جهانی اینترنت، خدمات مشاوره در جستجو و دستیابی به اطلاعات تخصصی پایگاه های اطلاعاتی کتابخانه و دیگر مرکزهای همسان دارد. کتابخانه همچنین امکاناتی مناسب برای انجام کارهای فنی مانند فراهم آوری و سفارش منابع اطلاعاتی، فهرست نویسی و سازمان دهی منابع اطلاعاتی،فناوری اطلاعات و ارایه تصویر نسخه های خطی و چاپ سنگی با شرایط ویژه و انجام مراحل حضور و غیرحضوری اداری فراهم آورده است. بهره گیری از خدمات تالارهای کتابخانه برای همگان با ارائه کارت معتبر شناسایی آزاد است.

موزه ملی ملک، گنجینه ای سه هزار ساله از آثار و اشیای ارزشمند تاریخی دارد. آثار تاریخی کتابخانه و موزه ملی ملک اکنون در ۱۱ نمایشگاه دایمی و نگارخانه ای برای برپایی نمایشگاه های دوره ای به ترتیب زیر به نمایش درآمده اند:

==نمایشگاه دائمی سکه== 

هزاران قطعه سکه و مدال تاریخی از دوران پیش از هخامنشی (از سده ششم پیش از میلاد) تاکنون، به همراه نقشه های تاریخی از پهنه جغرافیایی ایران در هر دوره تاریخی و توضیحاتی درباره سلسله حکومت های ایران از دوره هخامنشی تا امروز.

==نمایشگاه دائمی خاندان غفاری و کمال الملک== 

مجموعه تابلوهای نقاشی محمد غفاری، نقاش سرشناس تاریخ معاصر ایران به همراه آثار هنرمندان دیگر خاندان غفاری همچون میرزا ابوتراب و ابوالحسن خان غفاری صنیع الملک).

==نمایشگاه دائمی تک اثر== 

نمایشگاهی فصلی برای نمایش یک اثر از مجموعه آثار نادیده موجود در مخزن های آثار موزه، همراه با تابلوها، توضیحات و نماهنگ های جذاب و پرداختن به آن از منظرهای گوناگون .

==نمایشگاه دائمی حاج حسین آقا ملک== 

مجموعه شرح حال، آثار، دست نوشته ها، تصویرها و دیگر وسایل شخصی حاج حسین آقا ملک به همراه تندیسی زیبا و هنرمندانه از وی، همراه با نقشه بزرگ موقوفات ملک در خراسان، بازطراحی اتاق شخصی وی در خانه پدری .

==نمایشگاه دائمی خوشنویسی و نگارگری== 

مجموعه ای از آثار برجسته خوشنویسی از بزرگ ترین و نامدارترین خوشنویسان ایران و اسلام به همراه آثار نگارگری، لاکی (روغنی)، اسناد و نسخه های نفیس خطی، با ویژگی نمایش سیر دگرگونی و تکامل خطهای ایرانی اسلامی از خط کوفی تا خط نستعلیق.

==نمایشگاه دائمی آثار لاکی==

مجموعه قلمدان، جلد لاکی، قاب آیینه و سرچسب دان آراسته شده با نقاشی لطیف و شاعرانه هنرمندان ایرانی از دوره های صفوی و قاجار.

==نمایشگاه دائمی آثار اهدایی بانو عزت ملک ملک== 

گنجینه ای از تابلوهای نقاشی قاجاری، نسخه های خطی، قلمدان، اسناد تاریخی همچون وقف نامه و مبایعه نامه، سرقلیان و آثار لاکی.

==نمایشگاه دائمی اسناد== 

دربرگیرنده گزیده سندهای گوناگون تاریخی (به زودی گشایش می یابد).

==نمایشگاه دائمی تمبر== 

مجموعه ای گزیده از نفیس ترین تمبرهای جهان و ایران با امکان جستجو در میان تمبرهای مجموعه حاج حسین آقا ملک. در این نمایشگاه، عکس تمبر خود را می توانید بسازید و به یادگار ببرید.

==نمایشگاه دائمی هزارداستان== 

رنگین کمانی جذاب از نسخه های خطی تاریخ تمدن اسلام و ایران بر پایه روایتگری و داستان سرایی، همراه با نگاره هایی از داستان های پرآوازه تاریخی
==نمایشگاه دائمی هنر و زندگی== 

گنجینه ای از آثار و اشیای تزیینی در شاخه های گوناگون هنری با هدف نمایش نقش هنر در زندگی ایرانی در تاریخ.


</div>

[[رده:میراث جاویدان شماره های (102-101)]]

[[رده:مقالات]]