نمایش مبدأ برای آشنایی با نظام مدیریت وقف وامور خیریه در آلمان

1.1
_
آشنایی با نظام مدیریت خیر در سایر کشورها و مقایسه با وضعیت این امور در ایران كمك می کند تا از ظرفیت های بین المللی در این خصوص بهره مند شویم. همچنین با الگوبرداری از تجربه های موفق و پرهیز از تجارب ناموفق ایشان مدیریت امور خیر را در کشورمان ارتقا دهیم. بنابراین از این شماره به بررسی نظام مدیریت وقف و امور خیر در کشورهای مختلف می پردازیم. برای گردآوری این سلسله نوشتار از کتابهای «آشنایی با نظام مدیریت وقف و امور خیریه سی کشور جهان» استفاده می شود. در نوشتار حاضر
مدیریت امور خیر در کشور آلمان بررسی می شود.
1.2
_
در کشور آلمان وقف به معنای اختصاص دادن داوطلبانه اموال و دارایی هاست و اغلب با هدف صرف در اقدامات اجتماعی و خیرخواهانه انجام می شود. برای اداره اموال وقفی، شخص واقف یا فردی به وکالت از او، نهادی مستقل تحت عنوان
بنیاد» ایجاد میکند که این نهاد «موقوفه» نام دارد. در قوانین آلمان، برایش ایجاد موسسه ای اجتماعی، ضرورتی ندارد که دارایی مؤسس به شخص موجود تملیک شود. اختصاص خود دلیل وجود است و نیازی به صورت سازی نیست. اموال وقف شده دارایی شرکت تلقی نمی شود، بلکه خود موسسه ای مستقل است، بدون اینکه شخصی مالک آن باشد. بنابراین مفهوم وقف در آلمان و ایران بسیار به هم نزدیک است؛ چراکه هر دو تکیه بر اصالت اموال دارد و این اموال به شخصی تعلق ندارد. با این تفاوت که در حقوق ایران عین مال حبس می شود؛ اما در حقوق المان اموالی که به وقف اختصاص داده شدند، شخصیت حقوقی متحرک دارد.
فرق دیگری نیز بین وقف در ایران و آلمان وجود دارد و این است که اعطای شخصیت حقوقی به موقوفات در آلمان با اذن دولت صورت می گیرد؛ اما در ایران این گونه نیست و به محض اینکه شخصی مال خود را وقف کند، آن مال شخصیت حقوقی پیدا میکند. موقوفات در کشور آلمان به یکی از اشکال انجمن، بنیادهای وقفی و شرکت های با مسئولیت محدود هستند.
این نهاد مجموعه ای از چندین فرد حقیقی و حقوقی است که به صورت سازمان یافته برای کار خاص دور هم جمع شده اند. قانون مدنی آلمان بین انجمن های اقتصادی و انجمن های با هدف فعالیت های اجتماعی، تفاوت قائل شده است. در آلمان نهایم کنترل کننده بیرونی برای انجمن ها وجود ندارد؛ زیرا معتقدند که اعضای مجمع در اصول تصمیم گیری مشارکت می کنند. همچنین انجمن ها به عنوان اشکال حقوقی برای فعالیت های پیچیده اقتصادی در نظر گرفته نشده اند. می توان استنباط کرد که فکر جمعی و فضای دموکراتیک موجود در این انجمن ها باعث نبودنهاد نظارتی بر انجمن ها شده است.
برای بنیاد ویژگی خاصی در نظر گرفته نشده است، با این حال بنیادها دارای این خصوصیات هستند: ۱. نداشتن هرگونه سهامدار، ۲. ادامه دادن هدف اولیه بنیاد، ٣. نیاز داشتن به اموال وقفی بنیادها در آلمان معمولا ظرف مدت ۲ تا ۴ هفته به رسمیت شناخته می شوند و پیش
1.3
_
از آن نهاد ناظر پیش نویس ارائه شده را مطالعه خواهد کرد تا با قانون اساسی مطابقت داشته باشد و شفافیت در آن رعایت شود. با وجود اینکه در قانون سرمایه اولیه برای بنیادها در نظر گرفته نشده؛ اما در نهاد ناظر مبلغ حداقل ۵۰ هزار تا صد هزار یورو را به عنوان سرمایه اولیه برای بنیادها در نظر گرفته اند. در آلمان هر دو نوع بنیاد خیریه ، یعنی بنیاد دارای اهداف عام المنفعه و بنیاد دارای اهداف خصوصی وجود دارد که معافیت از مالیات تنها برای نوع اول است. | شرکت شکل دیگر خیریه ها شرکت ها هستند. شرکت با مسئولیت محدود می تواند به منظور تحقق هدفی که در قانون مجاز شمرده شده است، تأسیس شود. قانون ممتاز مالیاتی در آلمان تنها به شرکت هایی تعلق میگیرد که با اهداف قید شده در این قانون مطابقت داشته باشد. همه شرکت های معاف از مالیات را مقامات مالیاتی محلی رصد می کنند. اهداف ممتاز مالیاتی در آلمان در قانون مالی عمومی، معافیت مالیاتی به سازمان هایی با سه دسته از اهداف تعلق میگیرد: .. اهداف منافع عمومی ۲. اهداف خیرخواهانه 3. اهداف مذهبی ترویج علم و پژوهش های علمی، ترویج سیستم سلامت و مراقبت عمومی، ترویج هنر و فرهنگ، ترویج مشاوره و حفاظت از محیط زیست، ترویج کمک های خارجی، ترویج مشاوره، حفاظت از مصرف کننده، ترویج ورزش، ترویج سنت و مراسم سنتی، ارتقای عمومی دستگاه های سیاسی دموکراتیک از جمله اهداف عمومی هستند. سازمان با اهداف خیرخواهانه به سازمان هایی گفته می شود
که کمک به نیازمندان را پیشه خود ساخته اند. عنوان سازمان
با اهداف مذهبی نیز به سازمان هایی تعلق دارد که فعالیت های آنها به طور مستقیم در جهت ترویج جامعه مذهبی، بدون در نظر گرفتن منافع شخصی باشد. در آلمان فعالیت های مجازی که توسط سازمان های خیریه می توانند صورت پذیرند به شکل زیر در قانون آمده است:
تأمین مالی: در این قالب خیریه ها مجاز هستند با ایجاد پویش ها، کمک های مالی را جمع آوری کنند و در هدف خاصي
خود هزینه کنند. همچنین هزینه های غیرمعقول ممکن است پرداخت معاف از مالیات سازمان را به خطر اندازد.
د
1.4
_
.فعالیت های اقتصادی: سازمان های با اهداف ممتاز مالیاتی ممکن است به فعالیت های اقتصادی مبادرت کنند. مثلا برای رسیدن به اهداف خود مجبور به انجام فعالیت های اقتصادی باشند؛ ولی نباید شکل بازرگانی به خود بگیرند. بنگاه های خیریه در قبال کسب وکارهای نامتناسب ، در صورتی که گردش مالی آنها بیش از ۳۵۰۰۰ یورو باشد، مشمول مالیات می شوند. این موضوع به دلیل ایجاد فضای رقابتی بین شرکت های با ماهیت اقتصادی با خیریه ها و بنگاه های با ماهیت اجتماعی در قانون آمده است. .فعالیت های سیاسی سازمان هایی که اهداف ممتاز مالیاتی را پیگیری میکنند، می توانند در راستای آموزش سیاسی شهروندان و حمایت از توسعه دموکراسی که هردوجزء اهداف خیریه به شمار می روند، اقدام کنند. همچنین می توانند در زمینه هایی که با آنها مرتبط است، نظرات خود را ارائه دهند. نیز می توانند بدون در خطر افتادن معافیت های مالیاتی خود با سازمان های قانونگذار به منظور ارائه و پیشنهاد قوانین ارتباط داشته باشد. در آلمان سازمان های خیریه قادر به دریافت کمک های مالی معاف از مالیات مستقیم هستند و هرکدام می توانند به طور مستقل گواهی معافیت مالیات صادر کنند؛ اما در صورت سهل انگاری موسسه خیریه موظف به پرداخت مالیات ۳۰ درصلي مقدار کمک های اهدایی به عنوان غرامت، برای طفره روی از مالیات هستند. اما از عیوب سیستم مالیاتی آلمان این است که در صورتی که نهاد خیریه ای از فعالیتش انصراف دهد، باید مالیات ده سال گذشته خود را عرضه کند که این امر تقریبا غیرممکن است.
روند توسعه و وضعیت موجود وقف و امور خیریه در کشور آلمان تاریخچه تشکیل نهادهای وقفی در آلمان به آغاز قرون وسطا برمی گردد که اغلب موقوفات بیمارستانی بوده اند. اما در طول تاریخ تغییرات گسترده ای در مفهوم امور خیر اتفاق افتاده است. بنیادهای خیریه ای که در قرون وسطا تشکیل شده بودند تحت نظر کلیساها بودند، در طول قرن سیزدهم میلادی، اولین بنیادهای خیریه مستقل از کلیسا را که افرادی غیرروحانی اداره می کردند تأسیس شدند و خدمات بیمارستانی و اقامتگاهی ارائه می دادند. در طول قرن هفدهم و هجدهم بنیادها بیشتر به سمت اهداف غیرمذهبی مانند آموزش و علم رفتند. در آن زمان به بنیادهای خصوصی به مدت طولانی با دیدی منتقدانه نگاه می شد. در اواسط قرن نوزدهم میلادی مردم می توانستند بدون ممانعت به انجمن ها ملحق شوند تا سال ۱۹۰۰ میلادی، فقط ۱۱۸۲ موقوفه و انجمن خیریه ثبت شده وجود داشت و بخش اعظم نهادهای عام المنفعه، یعنی تعداد 9464 موسسه، در سی سال اخیر تأسیس شده
1.5
_
است. همه ایالات آلمان به یک نسبت موقوفه ندارند. تقريبا كليه موقوفات در ایالات دهگانه آلمان غربی سابق، به انضمام برلین غربی قرار دارد. بیشترین موقوفات آلمان شرقی به سبب تسلط کمونیسم در ۴۰ سال اخیر از میان رفته اند.
وضعیت موجود وقف و امور خیریه در آلمان امروز حدود ۱۹۰۰۰ بنیاد و۲۰۰۰۰ شرکت خیریه و ۶۰۰ هزار انجمن در آلمان وجود دارد که نشانگر اهمیت زیاد اقتصادی و اجتماعی بخش خیریه در آلمان است. براساس آمار موسسه مرکزی موضوعات اجتماعی آلمان، میزان کمک نقدی به سازمان های خیریه برتر که نشان اعتبار این موسسه را دریافت کرده اند، بیش از یک میلیارد یورو هست. این آمار نسبت به سال ۲۰۰۹ رشد ۱ . ۳۳ درصدی داشته است. میزان کمک های غیر نقدی این سازمان ها در سال بیش از 46 میلیارد یورو بوده است.
1.6
_
انواع کنشگران فعال در حوزه وقف و امور خیریه در آلمان کنشگران این حیطه به چهار دسته تقسیم می شوند: ١. سیاست گذار؛ ۲. تنظیم گر؛ 3. تسهیل گر؛ 4. ارائه دهنده خدمات .
سیاستگذار سیاست گذار نهادی است که برنامه هایی را که باید دولت، کسب وکارها و... دنبال کنند، تعیین می کند. سیاست گذاری به صورت فرایندی تعریف شده است که به واسطه آن دولت جهت تغییرات مطلوب در دنیای واقعی، چشم انداز سیاسی خود را به برنامه و عمل تبدیل می کند. لذا سیاست گذاری کارکرد اصلی هردولت هست ، براین اساس نهادهای سیاست گذار در حوزه وقف و امور خیریه در کشور آلمان شامل پارلمان که مشتمل بر مجلس فدرال و مجمع فدرال است، وزارت فدرال امور مالی وزارت امور خارجه، وزارت فدرال همکاری و توسعه اقتصادی و قوه قضاییه است. ۱. صدراعظم در آلمان صدراعظم تنها عضو انتخابی دولت فدرال است، بنا بر قانون اساسی او حق دارد و زرا را انتخاب کند. حتی تعداد وزرا و حوزه فعالیت هریک را مشخص سازد. او با این حقوق مجموعه ای از ابزار مدیریت را در اختیار دارد. ۲. مجلس فدرال (بوندس تاگ) مجلس فدرال آلمان مجموعه نمایندگان انتخابی ملت آلمان است که در مرکز زندگی سیاسی کشور و نهاد عالی سیاست گذاری کشور است. ٣. شورای فدرال (بوندس رات) شورای فدرال نماینده ایالات و نوعی مجلس دوم در کنار مجلس فدرال به شمار می رود. شورای فدرال در ارائه قوانین جدید نقش دارد و این یکی از تفاوت های آنها با مجالس مشابه در نظام فدرالی است. 4. وزارت فدرال امور مالی مسئول اجرای تمام جنبه ها و سیاست های مالی و مالیاتی کشور است و نقش اساسی در تدوین بودجه و وضع قوانین مالیاتی دارد و براساس سیاست های کلان صدراعظم فعالیت میکند. تنها عضو کابینه دولت است که در مورد تصمیماتی از دولت که منجر به هزینه های زیاد می شود حق وتو دارد و سازمان های خیریه به منظور ثبت و دریافت عنوان خیریه نیازمند تأیید ادارات مالیات ایالتی یا محلی می باشند.
1.7
_
5. قوه قضاييه از دو بخش عمومی و تخصصی تشکیل شده که بخش تخصصی، دادگاه قانون اساسی است و از آنجا که در صورت شکایت اجازه ردکردن قانون را دارد، نقش سیاست گذار را دارد.
6. وزارت امور خارجه از جمله وظایف آن ارائه کمک های بشردوستانه در اسرع وقت و فارغ از بروکراسی های اداری به سایر کشورهاست و دارای همکارانی از قبیل کمیسیون پناهندگان ، مرکز کمک پناهندگان فلسطینی ودفتر همکاری های بشردوستانه سازمان ملل و... است. اهداف این وزارتخانه در راستای اهداف تنظیم شده در سند هزاره سازمان ملل متحد در سال ۲۰۰۰ هست.
۷. وزارت فدرال همکاری و توسعه اقتصادی بخش اعظم فعالیت های این وزارتخانه ، ارائه کمک های بین المللی است و جایگاه برتری دارد تا آنجا که دفتر وزیر آن در ساختمان صدراعظم قرار دارد. هدف آن به صورت تشویق توسعه اقتصادی در کشور آلمان و سایر کشورها از طریق همکاری و مشارکت تعریف شده است و ساختار متداول نهادهای دولتی را ندارد.
تنظیمگر تنظیم گری به معنای تنظیم مجموعه گوناگون از ابزارهاست که به واسطه آن دولت نیازمندیهای شرکت ها و مردم را تنظیم می کند، کارکردهای تنظیم گر بنا به دلایل گوناگونی به وجود آمده اند. تنظیم گرها در آلمان اداره های مالیات محلی و دادگاه های محلی هستند.
تسهیلگر تسهیلگران در آلمان سازمان های محلی یا بین المللی هستند که معمولا دولت بر آنها
1.8
_
سرمایه گذاری می کند. هدف از تسهیلگری توسعه و بهبود بازار خدمات است. بر این اساس نهادهای تسهیلگردر حوزه وقف و امور خیریه در آلمان عبارت اند از:
١. موسسه مرکزی موضوعات اجتماعی آلمان: این موسسه نقش نظارتی بر سازمان های خیریه دارد و خیریه های برتر را به مردم معرفی می کند. براساس اساسنامه، این موسسه جمع آوری داده، داده پردازی و پژوهش انجام میدهد. ۲. اتحادیه بنیادهای آلمانی انجمن اشتيفتونن): در ۱۹۴۸ تأسیس واز بزرگ ترین و قدیمی ترین اتحادیه بنیادها در اروپاست. بیش از ۲۰ هزار عضو دارد و دارای اهدافی از جمله حفاظت از منافع بنیادها، مشاوره ، آموزش های حرفه ای، جمع آوری داده و مستندات، برگزاری رویدادها و انتشار نشریه است. 3. انجمن بنیانگذاران سیستم علم آلمان (اشتيفتروربند): در ۱۹۲۰ تأسیس و ۴ هزار عضو دارد که سه هزار عضوآن شرکت های خصوصی هستند. تأمین مالی انجمن از طریق مشارکت اعضاو کمک سالیانه آنها صورت می گیرد. مأموریت اصلی آن ترویج علم و فناوری در عرصه آموزش و پژوهش و تقویت بنیادهای غیرانتفاعی در دنیاست. بی شک بازیگری غیرمتعارف در تأمین مالی پژوهشی در آلمان است. ٤. بانک جی ال اس این بانک در سال ۱۹۷۳ تأسیس شد. از سازمان های خیریه کارمزد بانکی دریافت نمی کند. همچنین مشتریان بانک می توانند با دریافت سود کمتر، مابقی سود خود را به مؤسسات خیریه کمک کنند و در پروژه های خیریه سرمایه گذاری کنند.
ارائه دهنده خدمات در آلمان تأمین کننده خدمات آموزشی و پژوهشی شامل دانشگاه ها، پژوهشگاهها و مؤسساتی هستند که در زمینه آموزش و پژوهش در حیطه وقف و امور خیریه فعالیت می کنند. ضمنا مؤسسات خیریه که وظیفه جمع آوری کمک و توزیع آن را بین مردم دارند نیز جزو ارائه دهندگان خدمات محسوب می شوند و عبارت اند از: ١. موسسه می سناتا این موسسه در سال ۱۹۹۷ تأسیس شد و مأموریت آن ترویج دانش در عرصه جامعه مدنی و کمک های بشردوستانه از طريق پژوهش های دانشگاهی و مستندسازی و تبادل اطلاعات بین رهبران این رشته هاست. این موسسه برای سازمان های خیریه دوره های آموزشی
1.9
_
برگزار کرده و مشاوره های مدیریتی عرضه میکند و دارای بخش بین المللی نیز هست. ۲. بنیاد فولکس واگن بنیاد مذبور که ارتباطی با شرکت خودروسازی معروف ندارد، در سال ۱۹۹۱ و به وسیله معاهده ای بین دولت فدرال و دولت ایالت نیدرزاکسن شکل گرفت و بزرگ ترین بنیاد تأمین مالی پژوهشی در آلمان هست. این بنیاد تا پایان ۳۰ سالگی خود، اجرای ۲۰ هزار پروژه علمی - پژوهشی و فنی را تصویب و از پروژه های مرتبط حمایتگری کرده است. ٣. انجمن کاريتاس در ۱۸۹۷ کشیشی کاتولیک آن را تأسیس کرد و در حال حاضر بزرگ ترین انجمن رفاهی آلمان محسوب می شود. بیش از یک میلیون کارمند استخدامی و داوطلب در حدودهه ۲۵۰ مرکز در سراسر آلمان دارد. کاریتاس از حدود ۱۱ میلیون نفر در برابر مشکلات اجتماعی و موقعیت های دشوار پشتیبانی میکند و حفظ کرامت انسان ها و زندگی بهتر افراد فارغ از مرزهای جغرافیایی و نژادی و داشتن حداقل استانداردهای اجتماعی و حقوق بشر از اهداف این موسسه است. شعار كاريتاس نیازی ببین و برای رفع آن اقدام کن» است. 4. بنیاد رابرت بوش شرکتی با مسئولیت محدود است و با اینکه بزرگ ترین موسسه تأمین مالی پژوهشی نیست؛ اما شناخته شده ترین آنهاست. 5. موقوفات کنراد آدنائرز این موقوفه هم سو با حزب دموکرات مسیحی تأسیس شد و آدنائر اولین رئیس جمهور آلمان پس از جنگ جهانی دوم بود. این نهاد امروزه تلاش دارد تا به بررسی گذشته آلمان شرقی پرداخته و روند اتحاد با اروپا را تسهیل سازد.
جمع بندی آلمان نیز مانند ایران از معدود کشورهایی است که نظارت بر نهاد وقف و امور خیریه در آن توسط چند نهاد صورت می گیرد؛ اما با ایجاد نظام مالیاتی شفاف، سهل، برانگیزاننده و در عین حال در مواقعی سخت گیرانه توانسته است رشد چشمگیری در نهاد خیر ایجاد کند. نهادهای دولتی و خصوصی در آلمان با درک نیازهایی همچون پژوهش، تولید علم و دانش، تمرکزاطلاعات، رده بندی خیریه ها و نهادهای اجتماعی و ... موفق به دستیابی به نهادی بالغ در امور خیرو موضوعات اجتماعی شده اند و سامانه ای کارا را ایجاد کرده اند.