نمایش مبدأ برای احیاء (صفات خداوند)


'''احیاء''' از [[صفات]] فعل [[خداوند]] است. 

==ریشه لغوی احیاء==

این واژه از ماده «حیی» و باب [[افعال]]، به معنای زنده کردن می‌باشد. گاه واژه‌های بعث و اعاده نیز به همین معنا به کار رفته‌اند: مانند: 
(ثُمَّ بَعَثْناكُمْ مِنْ بَعْدِ مَوتِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُون): «و پس از مرگ زنده تان کردیم باشد که سپاسگزار باشید». 
<ref>
[http://lib.eshia.ir/17001/1/8/55                بقره/سوره۲، آیه۵۵.]
</ref> 
و (مِنْها خَلَقْناکُمْ وَفِیها نُعیدُکُمْ وَمِنْها نُخرِجُکُمْ تارةً أُخری) 
<ref>
[http://lib.eshia.ir/17001/1/315/55         طه/سوره۲۰، آیه۵۵.] 
</ref>
«ما شما را از [[زمین]] آفریدیم و به آن باز می‌گردانیم و بار دیگر شما را از آن بیرون آوریم». 
'''احیاء'''، علاوه بر [[استعمال]]در موارد [[حیات]] پس از موت، در معنای [[خلق]] ابتدایی نیز کاربرد دارد، مانند: (هُوَ الَّذِی أَحْیاکُمْ ثُمَّ یُمیتُکُمْ ثُمَّ یُحْیِیکُمْ...). 
در مقابل، واژه اماته از ماده «[[موت]]» و باب افعال، به معنای میراندن است. [[محیی]],[[معید]] و [[ممیت]] از اسمای الهی و اسم فاعل '''احیاء'''، اعاده و اماته است. 

==بحث متکلمان مسلمان از احیاء==

متکلمان [[مسلمان]] در بحث [[معاد]] و برای اثبات وجود حیات [[برزخی]] و وجود سؤال و [[عذاب قبر]]، درباره این [[واژه]] به بحث پرداخته اند. عمده ‌ترین [[دستمایه متکلمان]]، [[آیات ]]فراوانی از [[قرآن کریم]] است که واژه '''احیاء''' در آن‌ها به کار رفته است. از همین رو [[مفسران]] نیز در ذیل این دسته از [[آیات]] به بحث '''احیاء''' پرداخته‌اند. 

==شرح واژه احیاء توسط شارحان==

به دلیل کاربرد این [[واژه]] و مشتقات آن در [[روایات]] و [[ادعیه]]، شارحان [[روایات]] و [[ادعیه]] نیز به شرح و تبیین این واژه دست زده‌اند. 
<ref>
لوامع البیّنات، ص ۳۰۱ـ ۳۰۳. 
</ref>
<ref>
الاسماء والصفات، بیهقی، ج۱، ص۷۴، ابوبکر، مطبعة السعادة، مصر. 
</ref>
<ref>
شرح الأسماء، سبزواری، ملاهادی، ص ۷۵۷، دانشگاه تهران، تهران، ۱۳۷۵. 
</ref>
==احیاء در قرآن==

در [[قـرآن کـریم]] واژه '''احیـاء''' و مشتقـات آن مجمـوعاً ۴۹بـار، و واژه امـاته و مشتقـات آن ۲۱ بـار بـه کـار رفتـه اسـت. مهـم‌تریـن مـوارد [[استعمـال ]]ایـن واژه در [[قـرآن کـریم]]، عـبارت اسـت:
 
۱. اعتراف [[کافران]] در [[جهنم]] به دوبـار زنـده شـدن و [[مـردن]]؛ 
<ref>
[http://lib.eshia.ir/17001/1/468/11                 غافر/سوره۴۰، آیه۱۱.]
</ref> 
۲. درخواست [[حضرت ابراهیم]] (علیه‌السلام) از [[خداوند]]، مبنی بر مشاهده کیفیت زنده شدن [[مردگان]]؛ 
<ref>
[http://lib.eshia.ir/17001/1/44/260           بقره/سوره۲، آیه۲۶۰.]
</ref> 
۳. برخورداری [[مؤمنان]] از [[حیات طیبه]]؛ 
<ref>
[http://lib.eshia.ir/17001/1/278/97         نحل/سوره۱۶، آیه۹۷.]
</ref> 
۴. اثبات [[حیات اخروی]]؛ 
<ref>
[http://lib.eshia.ir/17001/1/5/28          بقره/سوره۲، آیه۲۸.]
</ref> 
۵. [[اماته عُزیر]] و '''احیای''' او پس از یکصد سال؛ 
<ref>
[http://lib.eshia.ir/17001/1/43/259         بقره/سوره۲، آیه۲۵۹.]
</ref> 
۶. زنده شدن گروهی از [[بنی اسرائیل]]؛ 
<ref>
[http://lib.eshia.ir/17001/1/39/243         بقره/سوره۲، آیه۲۴۳.]
</ref> 
۷. زنده شدن [[مردگان]]توسط [[عیسی]] (علیه‌السلام) به [[اذن]][[خداوند]]. 
<ref>
[http://lib.eshia.ir/17001/1/56/49           آل عمران/سوره۳، آیه۴۹.] 
</ref>
==موارد بحث متکلمان در احیاء==

از بین موارد و نمونه‌های ذکر شده، بیشترین بحث [[متکلمان]] و [[مفسران]]، درباره [[آیات]] و مباحث ذیل مطرح گردیده است:
 
الف: [[آیه]] ۱۱ [[سوره غافر]]؛
 
ب: [[آیه]] ۲۶۰ [[سوره بقره]]؛
 
ج: [[آیه]] ۹۷ [[سوره نحل]]؛ 

د: [[آیه]] ۲ [[سوره حدید]]. 

=== توضیح احیاء در سوره غافر=== 
[[آیه]] ۱۱ [[سـوره غـافـر]]: (ربّنـا أمَتّنـا اثْنَتَیـن وَأحْیَیتنا اثنَتین)؛ «پروردگارا دوبار ما را میراندی و دوبار زنده کردی». بیشتر [[متکلمان]] و [[مفسران]]، این آیه را دلیـل وجـود [[حیات]]، سـؤال و [[عذاب قبر]] مـی‌داننـد. 

==== مصادیق اماته و احیاء==== 
در مـورد مصـداق دوبار زنده شدن و مردن [[کافران]] اقوال متفاوتی ابراز کرده‌اند: 
۱. [[اماته]] اول مربوط به دوران قبل از [[تولد]] و در حال [[نطفه]] بودن، و [[اماته]] دوم مربوط به [[مرگ ]]پس از [[زندگی]] [[دنیا]]، '''احیای''' اول مربوط به [[زندگی]] [[دنیا]]و '''احیای''' دوم مربوط به [[زندگی]] پس از [[قیامت]] است . 
<ref>
شرح العقیدة الطحاویه، ج۲، ص۵۷۱.
</ref> 
[[علامه مجلسی]] این نظر را به اکثر [[مفسران]] نسبت می‌دهد. 
<ref>
[http://lib.eshia.ir/11008/6/212/%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B4%D9%87%D9%88%D8%B1%D8%A9         بحارالأنوار، مجلسی، ج۶، ص۲۱۲، محمدباقر، مؤسسة الوفاء، بیروت، ۱۴۰۳.]
</ref> 
به باور [[منتقدان]] این نظریه، از آن‌جا که در حال [[نطفه]] و قبل از [[تولد]] [[انسان]] مسبوق به [[حیات ]] است، اطلاق اماته بر آن حالت صحیح نیست و می‌توان نام آن را «[[موت]]» گذاشت، نه اماته. 
<ref>
شرح الاصول الخمسة، معتزلی، ج۱، ص۷۳۱، قاضی عبدالجبار، مکتبه وهبه، قاهره، ۱۴۰۸. 
</ref>
<ref>
حق الیقین، شبر، ج۱، ص۹، عبداللّه، المطبعة الحیدریة، نجف الأشرف، ۱۳۷۵.
</ref> 
۲. اماته اول پس از [[زندگی]] [[دنیا]] و اماته دوم پس از [[زندگی]] در [[قبر]] و [[حیات]] [[برزخی]]، '''احیای''' اول مربوط به [[زندگی]] [[دنیا]] و '''احیای '''دوم مربوط به [[زندگی]] در [[قبر]] و [[حیات برزخی]] است. 
<ref>
شرح المقاصد، تفتازانی، ج۵، ص۱۱۲، سعدالدین، منشورات شریف رضی، قم، ۱۴۰۹. 
</ref>
<ref>
کشف المراد، حلی، ج۱، ص۴۲۵، نشر اسلامی، قم، ۱۴۱۱. 
</ref>
<ref>
اللوامع الاهیة، مقداد سیوری، ج۱، ص۴۵۰، فاضل، مجمع الفکر الإسلامی، قم، ۱۴۲۲.
</ref> 
طرفداران این نظر در پاسخ به این اشکال که «با در نظر گرفتن '''احیای''' روز [[قیامت]]، سه احیا لازم می‌آید و در [[آیه]] از دو '''احیا''' سخن گفته شده است» پاسخ می‌دهند: 
بیان دو '''احیا''' در [[آیه شریفه]]، منافاتی با '''احیای''' بیش از آن ندارد. در واقع ذکر دو '''احیا''' برای بیان کثرت و تعدّد زنده کردن‌هاست، نه تعیین تعداد دقیق آنها، از این رو [[آیه]] دو یا چند مرحله '''احیا''' را شامل می‌شود.
 
۳. اماته اول پس از [[زندگی]] [[دنیا]] و اماته دوم پس از [[زندگی]] [[برزخی]]، '''احیای''' اول در [[قبر]] و [[برزخ]] و '''احیای''' دوم در [[قیامت]] خواهد بود. 
<ref>
المیزان، طباطبائی، ج۱، ص۱۱۱، محمدحسین، مؤسسة الأعلمی، بیروت، ۱۳۹۳. 
</ref>
<ref>
شرح المواقف، جرجانی، ج:۸، ص۳۱۷، میرسید شریف (م/۸۱۶)، منشورات شریف رضی، قم، ۱۳۲۵.
</ref> 
[[علامه طباطبایی]] در تأیید این نظر معتقد است، از آن‌جا که این آیه بیانگر دوبار زنده شدن و [[مردن]] [[کافران]] و اعتراف آنان به [[گناه]] خود می‌باشد، [[گناه]] آنان همان [[نسیان]] و انکار [[معاد]] است که در اثر دوبار [[مردن]] و زنده شدن، به [[معاد]] یقین پیدا کرده‌اند و انکار آنان از بین رفته است. 
<ref>
المیزان، طباطبائی، ج۲۴، ص۳۱۲، محمدحسین، مؤسسة الأعلمی، بیروت، ۱۳۹۳.
</ref>
۴. اماته اول پس از [[زندگی]] [[طبیعی]] [[دنیا]]، اماته دوم پس از [[زندگی]][[دنیایی]] پس از [[رجعت]]، '''احیای''' اول در حال [[رجعت]] و '''احیای''' دوم در [[قیامت]]است. 
<ref>
الذخیره، ص ۵۲۹. 
</ref>
<ref>
المنقذ من التقلید، حمصی رازی، ج۲، ص۱۹۸، سدید، نشر اسلامی، قم، ۱۴۱۴. 
</ref>
<ref>
حق الیقین، شبر، ج۲، ص۹، عبداللّه، المطبعة الحیدریة، نجف الأشرف، ۱۳۷۵.
</ref> 
این نظر مربوط به برخی از [[متکلمان]] و [[مفسران]] [[امامیه]] است که این آیه و [[آیات]] مشابه را دلیل «[[رجعت]]» برخی از [[کافران]] و [[مؤمنان]]، قبل از حشر روز[[ قیامت]] می‌دانند. این عده، [[آیات]] دیگری مانند زنده شدن [[عُزیر]] پس از یکصد سال و زنده شدن برخی [[مردگان]] توسط [[حضرت عیسی]] (علیه‌السلام) را دلیل امکان وقوع [[رجعت]] می‌دانند. در مقابل، برخی دیگر از [[مفسران]] [[امامیه]] با مسلّم دانستن اصل رجعت، در دلالت آیه (ربّنا أمَتنا اثنتین و...) بر رجعت تردید دارند، به این دلیل که این [[آیه]] در مورد همه [[کافران]] است، اما [[رجعت]]، مربوط به برخی از [[کافران]] است، نه همه آنها. 
<ref>
تفسیر نمونه، ج۲۰، ص۴۵.
</ref> 
برخی از [[متکلمان]] و [[مفسران]] نیز صرفاً به نقل گفتار دیگران بسنده کرده و از اظهار نظر خودداری ورزیده‌اند. 
<ref>
التبیان فی تفسیر القرآن، طوسی، ج۹، ص۶۰، داراحیاء التراث العربی، بیروت. 
</ref>
<ref>
مجمع البیان، طبرسی، ج۷، ص۸۰۴، دارالمعرفه، بیروت، ۱۴۰۸. 
</ref>
<ref>
[http://lib.eshia.ir/11008/6/212/%D9%88%D8%A8%D8%B9%D8%B6%D9%87%D9%85           بحارالأنوار، مجلسی، ج۶، ص۲۱۲، محمدباقر، مؤسسة الوفاء، بیروت، ۱۴۰۳.]
</ref> 
در مورد [[آیه]] : (کَیْفَ تَکفُرونَ بِاللّهِ وَکُنْتُمْ أمواتاً فَأحْیاکُمْ ثُمَّ یُمِیتُکُمْ ثُمَّ یُحْییکُمْ ثُمَّ إِلَیْهِ تُرجَعُون) 
<ref>
[http://lib.eshia.ir/17001/1/5/28          بقره/سوره۲، آیه۲۸.] 
</ref>
«چگونه خدا را انکار می‌کنید و حال آن‌که شما را [[روحی]] نبود و زنده‌تان کرد و پس از آن می‌میراند و بار دیگر زنده‌تان می‌کند و سرانجام به سوی او باز خواهید گشت»، بحث‌هایی مشابه موضوعات مطرح شده در [[آیه]] پیشین درگرفته است، با این تفاوت که در این آیه دو '''احیا''' و یک اماته مطرح شده است و در [[آیه]] قبل، دو '''احیا''' و دو اماته. 

=== توضیح احیاء در سوره بقره=== 
از جمله آیاتی که در بحث '''احیا'''، توجه بیش‌تر [[متکلمان]] و [[مفسران]] را به خود جلب کرده است، [[آیه]] مربوط به مشاهده زنده شدن [[پرندگان]] توسط [[حضرت ابراهیم]] (علیه‌السلام) است: (وَإِذْ قالَ إِبراهیمُ رَبِّ أَرِنی کَیْفَ تُحْیِی الْمَوتی) 
<ref>
[http://lib.eshia.ir/17001/1/44/260         بقره/سوره۲، آیه۲۶۰.] 
</ref>
«[[ابراهیم]] گفت: [[پروردگارا]] به من نشان بده چگونه [[مردگان]] را زنده می‌کنی». بنابه نقل [[مفسران]]، [[حضرت ابراهیم]] (علیه‌السلام) هنگامی که مشاهده کرد لاشه حیوانی پس از [[مرگ]] توسط [[حیوانات]] [[خشکی]] و [[دریا]] و [[هوا]] خورده شد، از [[خداوند]] درخواست کرد که چگونگی زنده شدن [[مردگان]] را مشاهده کند. 
<ref>
التبیان فی تفسیر القرآن، طوسی، ج۲، ص۳۲۶، داراحیاء التراث العربی، بیروت. 
</ref>
<ref>
مجمع البیان، طبرسی، ج۱، ص۶۴۳، دارالمعرفه، بیروت، ۱۴۰۸.
</ref> 
در مورد علت این درخواست، دلایل متعددی ذکر شده است؛ برخی از آن‌ها عبارتند از: 
نشان دادن زنده شدن [[مرده‌]]ها به نمرود برای چیرگی در بحث با او؛ ارائه '''احیای''' [[اموات]] به قومش برای پذیرش معاد توسط آنان؛ برای رسیدن [[ابراهیم]] (علیه‌السلام) به مرتبه عین الیقینی پس از گذار از مرحله علم الیقین، 
<ref>
التبیان فی تفسیر القرآن، طوسی، ج۲، ص۳۲۶، داراحیاء التراث العربی، بیروت. 
</ref>
برای به دست آوردن [[علم]] ضروری و بدیهی پس از حصول [[علم استدلالی ]]
<ref>
مجمع البیان، طبرسی، ج۱، ص۶۴۰ـ ۶۴۴، دارالمعرفه، بیروت، ۱۴۰۸. 
</ref>
دستیابی به بالاترین مرتبه هدایت که همان شهود حقیقت همراه با علل و [[اسباب]] آن است و مرتبه‌ای بالاتر از هدایت با [[برهان]] و [[استدلال]] و [[هدایت]] از طریق شهود حقیقت، بدون شهود علل و [[اسباب]] آن است. 
<ref>
المیزان، طباطبائی، ج۳، ص۳۵۹، محمدحسین، مؤسسة الأعلمی، بیروت، ۱۳۹۳.
</ref> 
[[علامه طباطبایی]]  (رحمة الله) معتقد است ، [[حضرت ابراهيم]] (عليه السلام) با مسلّم دانستن [[معاد]] و زنده شدن [[مردگان]]، خواهان «مشاهده کیفیت» آن بود، از این رو در مورد اصل [[معاد]] و یا استدلال [[عقلی]] پیرامون آن، سؤالی مطرح نکرد. 
علاوه بر آن‌که درخواست آن حضرت در مورد کیفیت فعل [[خداوند]] ('''احیاء''') بود، نه کیفیت [[حیات]] پیدا کردن ماده. وی با تفاوت قایل شدن بین ذات [[خداوند]] که قابل دسترسی برای بشر نیست، و فعل [[خداوند]] که قابل دسترسی برای برخی از افراد بشر است، معتقد است [[اراده]] الهی از فعل [[خداوند]] انتزاع می‌شود و فعل او همان ایجاد [[اشیا]] با کلمه «کن» است: (... أن نقول له کُنْ فیکون) و این کلمه، [[ملکوت]] هر چیزی است: (فَسُبحان الّذی بِیَدِهِ مَلَکُوت کُلّ شَیء) که به گواهی [[قرآن]]، [[ملکوت]] [[آسمان]] و [[زمین]] به [[ابراهیم]] (علیه‌السلام) نشان داده شده است: (وَكَذلِكَ نُرى إِبراهيمَ مَلَكُوت السَّموات وَالأَرض وليَكُونَ مِنَ الْمُوقِنينن)   
<ref>
[http://lib.eshia.ir/17001/1/137/75           انعام/سوره۶، آیه۷۵.] 
</ref>
«این چنین [[ملکوت]] [[آسمان‌]]ها و [[زمین]] را به [[ابراهیم]] نشان دادیم تا از [[اهل یقین]] گردد» و بخشی از [[ملکوت]]، زنده شدن [[پرندگان]] است که مورد اشاره ایشان قرار گرفت. 
<ref>
المیزان، طباطبائی، ج۳، ص۳۷۰، محمدحسین، مؤسسة الأعلمی، بیروت، ۱۳۹۳.
</ref> 
علاوه بر دلایل مذکور، [[فخر رازی]]، به ذکر اقوال و احتمالات دیگری درباره دلایل درخواست [[حضرت ابراهیم]] (علیه‌السلام) پرداخته است که در مجموع به ۱۲ دیدگاه اشاره می‌کند. 
<ref>
تفسیر کبیر، رازی، ج۷، ص۳۸ـ ۳۹، فخرالدین، داراحیاء التراث العربی، بیروت. 
</ref>
=== توضیح احیاء در سوره نحل=== 
از دیگر موارد کاربرد کلمه '''احیا''' در [[قرآن کریم]]، '''احیا''' به [[حیات طیبه]] است: 
<ref>
[http://lib.eshia.ir/17001/1/278/97          نحل/سوره۱۶، آیه۹۷.] 
</ref>
«[[مؤمن]] شایسته کردار را، چه [[مرد]] و چه [[زن]]، زندگی پاکیزه و پاداشی بهتر از کردارش به او عطا خواهیم کرد». در مورد حقیقت [[حیات طیبه]]، [[مفسران ]]اقوال مختلفی بیان داشته اند؛ از جمله: برخورداری از [[رزق حلال]]، [[قناعت]]، [[رزق روز]] به روز و [[زندگی]] [[بهشتی]]. 
<ref>
التبیان فی تفسیر القرآن، طوسی، ج۶، ص۴۲۶، داراحیاء التراث العربی، بیروت. 
</ref>
<ref>
مجمع البیان، طبرسی، ج۶، ص۵۹۳، دارالمعرفه، بیروت، ۱۴۰۸.
</ref>
[[فخر رازی]] مجموعه اقوال [[مفسران ]] در مورد برخورداری [[مؤمنان]] از [[حیات طیبه]] را در سه حیطه: در [[دنیا]]، در [[آخرت ]] و در [[قبر]] دسته‌بندی نموده است... 
<ref>
تفسیر کبیر، رازی، ج۲۰، ص۱۱۲، فخرالدین، داراحیاء التراث العربی، بیروت. 
</ref>
<ref>
تفسیر کبیر، رازی، ج۲۰، ص۱۱۳، فخرالدین، داراحیاء التراث العربی، بیروت.
</ref> 
به عقیده [[علامه طباطبایی]] نوع تغییر یافته [[زندگی]] پیش از آن نیست، بلکه نوع جدیدی از [[زندگی]] است که دارای آثار واقعی ویژه‌ای همچون [[علم]] و [[ادراک خاص]]، تأییدات ویژه الهی، قدرت مخصوص و... است. این [[زندگی]] با [[حیات]] قبلی متفاوت است، اما جدا و بریده از آن نیست. تفاوت این دو [[حیات]]، در مرتبه و نوع آنهاست، نه در متعدد بودن آنها. 
<ref>
المیزان، طباطبائی، ج۱۲، ص۳۴۲ـ ۳۴۳، محمدحسین، مؤسسة الأعلمی، بیروت، ۱۳۹۳. 
</ref>
=== توضیح احیاء در سوره حدید=== 
در [[تفسیر]] [[آیه]] دوم [[سوره حدید]]: (لَهُ مُلْکُ السَّموات والأرض یحیی ویمییت...) [[ملاصدرا]] معتقد است، مالک حقیقی (نه اعتباری) هر چیزی، کسی است که ذات آن شیء از آن او باشد و بتواند به هر نحوی در آن تصرف کند. از جمله این تصرفات، '''احیا''' و اماته آن است. از این رو '''احیا''' و اماته موجودات از لوازم ملکیت حقیقی [[خداوند]] نسبت به [[موجودات]] است. [[صدرالمتألهین]] در پاسخ به این پرسش که چرا با این‌که [[خداوند]] سرچشمه [[حیات ]]و [[رحمت]] است، صفت اماته به او نسبت داده شده و ممیت خوانده می‌شود، معتقد است: از آن‌جا که میراندن [[خداوند]]، مستلزم حیاتی ماندنی تر و شریف تر در [[آخرت]] است، فعل اماته از جانب [[خداوند]] نیکو و [[شایسته]] است. 
<ref>
تفسیر سوره سجده، ص ۱۵۱ـ ۱۵۳. 
</ref>
==تقسیمات در واژه احیاء==

با توجه به کاربردهای واژه '''احیا''' در [[آیات]] و [[روایات]]، [[اندیشمندان ]][[علوم اسلامی]] تقسیمات متفاوتی برای آن ذکر کرده‌اند:
 
۱. احیای حقیقی و مجازی: 
در [[قرآن کریم]] فعل '''احیا''' گاه به [[خداوند]] نسبت داده شده است: (إِنَّ اللّهَ يُحْيى الارْضَ بَعْدَ مَوْتها) 
<ref>
[http://lib.eshia.ir/17001/1/539/17          حدید/سوره۵۷، آیه۱۷.] 
</ref>
«[[خداوند]] [[زمین]] مرده را زنده می‌کند» و گاهی به [[مخلوقات ]]مانند [[حضرت عیسی]]: (واحى الموتى بإذن اللّه) 
<ref>
[http://lib.eshia.ir/17001/1/56/49             آل عمران/سوره۳، آیه۴۹.] 
</ref>
«به اذن [[خداوند]] [[مردگان]] را زنده می‌کنم». در این صورت '''احیا''' به [[اذن خداوند]] و توسط [[مخلوق]] صورت می‌پذیرد. مؤید الدین جندی در شرح فصوص، این نوع '''احیا''' را از جهتی حقیقی و از جهت دیگر مجازی می‌نامد. از آن نظر که در ظاهر با نفخ [[عیسی]] (علیه‌السلام) و به امر وی مرده زنده می‌شود، زنده شدن مرده توسط [[عیسی]] (علیه‌السلام) امری حقیقی است، اما از آن نظر که [[عیسی]] (علیه‌السلام) به [[اذن]] [[خداوند]] مرده‌ها را زنده می‌کند، '''احیای''' [[عیسی]] (علیه‌السلام) توهّمی بوده و [[احیاگر]] حقیقی [[خداوند]] است... 
<ref>
شرح فصوص الحکم، جندی، ج۱، ص۵۲۹ـ ۵۳۰، مؤید الدین، بوستان کتاب، قم، ۱۴۲۳.
</ref> 
۲. '''احیا''' یا مادی است: (انّ اللّهَ يُحْيى الأرْضَ بَعْدَ مَوْتها)  
<ref>
[http://lib.eshia.ir/17001/1/539/17         حدید/سوره۵۷، آیه۱۷.] 
</ref>
و یا معنوی: 
(أَوَ مَنْ کانَ مَیْتاً فَاحْیَیْناهُ فَجَعَلْنا لَهُ نُوراً یَمْشی بِهِ فِی النّاسِ) 
<ref>
[http://lib.eshia.ir/17001/1/143/122        انعام/سوره۶، آیه۱۲۲.] 
</ref>
«آیا آن دل مرده‌ای که زنده اش کردیم و نوری برایش مقرر داشتیم که با آن در میان مردم به رفتار آید» و (یا أیُّهَا الّذینَ آمَنُوا اسْتَجِیبُوا لِلّهِ ولِلرّسُولِ إِذا دَعاکُمْ لِما یُحْییکُم) 
<ref>
[http://lib.eshia.ir/17001/1/179/24            انفال/سوره۸، آیه۲۴.] 
</ref>
«ای کسانی که [[ایمان]] آورده‌اید، چون [[خدا ]]و [[پیامبر]]، شما را به چیزی فرا خواندند که به شما [[حیات]] می‌بخشد، آنان را اجابت کنید». 
۳. به عقیده [[ملاصدرا]]، '''احیا''' در [[دنیا]] تدریجی و در [[آخرت]] دفعی است. 
<ref>
تفسیر سوره سجده، ص۱۵۲.
</ref> 
۴. [[حاج ملاهادی سبزواری]] در شرح جمله : «یا من أماتَ وأحیی» از [[دعای جوشن کبیر]]، '''احیای''' بعد از [[مرگ]] را بر اساس استکمال انسانی تقسیم می‌کند: 
'''احیا''' به [[حیات طبیعیه نفسیه]] (در مقام نفس) [[عقلیه]] (در مقام عقل) و لاهوتیه و '''احیا''' به [[حیات ذاتیه قدسیه]] که موتی پس از آن نخواهد بود؛ 
<ref>
شرح الأسماء، سبزواری، ملاهادی،  ص۴۳۰، دانشگاه تهران، تهران، ۱۳۷۵. 
</ref>
همچنان که اماته را به اماته به موت طبیعی و اماته به موت اختیاری تقسیم می‌کند.  
<ref>
شرح الأسماء، سبزواری، ملاهادی،  ص۴۳۰، دانشگاه تهران، تهران، ۱۳۷۵.
</ref> 
همچنین وی در شرح جمله: «یا محیی کلّ شیء وممیته» معتقد است خداوند دائماً در حال اماته و '''احیای''' تمام اشیا است تا آن‌ها را از مراحل [[جمادی]] به [[نباتی]]، از [[نباتی]] به [[حیوانی]] و... سیر دهد و به مراتب ملکیه و بالاتر از آن هدایت کند.  
<ref>
شرح الأسماء، سبزواری، ملاهادی،  ص۷۵۷، دانشگاه تهران، تهران، ۱۳۷۵. 
</ref>
==فهرست منابع==

• الاسماء والصفات، بیهقی، ابوبکر، مطبعة السعادة، مصر.
 
• بحارالأنوار، مجلسی، محمدباقر، مؤسسة الوفاء، بیروت، ۱۴۰۳. 

• التبیان فی تفسیر القرآن، طوسی، داراحیاء التراث العربی، بیروت.
 
• تفسیر القرآن، شیرازی، صدرالدین، قم، بیدار.
 
• تفسیر کبیر، رازی، فخرالدین، داراحیاء التراث العربی، بیروت. 

• تفسیر نمونه، مکارم شیرازی، ناصر، دارالکتب الإسلامیة، قم، ۱۳۶۷.
 
• حق الیقین، شبر، عبداللّه، المطبعة الحیدریة، نجف الأشرف، ۱۳۷۵.
 
• الذخیرة، سید مرتضی، نشر اسلامی، قم، ۱۴۱۱.
 
• شرح اسماء الله الحسنی، رازی، فخرالدین، مکتبة الکلیات الزهریه، قاهره، ۱۳۹۶. 

• شرح الأسماء، سبزواری، ملاهادی، دانشگاه تهران، تهران، ۱۳۷۵. 

• شرح الاصول الخمسة، معتزلی، قاضی عبدالجبار، مکتبه وهبه، قاهره، ۱۴۰۸.
 
• شرح المقاصد، تفتازانی، سعدالدین، منشورات شریف رضی، قم، ۱۴۰۹.
 
• شرح المواقف، جرجانی، میرسید شریف (م/۸۱۶)، منشورات شریف رضی، قم، ۱۳۲۵.
 
• شرح عقیده طحاویه، دمشقی، قاضی علی بن علی محمد، مؤسسة الرسالة، بیروت، ۱۴۱۶.
 
• شرح فصوص الحکم، جندی، مؤید الدین، بوستان کتاب، قم، ۱۴۲۳.
 
• کشف المراد، حلی، نشر اسلامی، قم، ۱۴۱۱. 

• اللوامع الاهیة، مقداد سیوری، فاضل، مجمع الفکر الإسلامی، قم، ۱۴۲۲.
 
• مجمع البیان، طبرسی، دارالمعرفه، بیروت، ۱۴۰۸. 

• المنقذ من التقلید، حمصی رازی، سدید، نشر اسلامی، قم، ۱۴۱۴. 

• المیزان، طباطبائی، محمدحسین، مؤسسة الأعلمی، بیروت، ۱۳۹۳. 


==منبع==
[http://lib.eshia.ir/23021/1/          دانشنامه کلام اسلامی، مؤسسه امام صادق علیه‌السلام، برگرفته از مقاله «احیاء»، شماره۲۹.]

==پانویس==

[[رده:مقالات]]