اقتصاد و فرهنگ یاریگری های سنتی؛ به‌سوی مدل بومی امورخیر یاریگرانه در ایران معاصر

محسن امین

چکیده

یکی از ویژگی‌های اساسی نظام ‌سرمایه‌داری، افزایش میزان فردگرایی و به‌تبع آن کاهش سطح همیاری انسان‌ها در تعاملات جمعی و اجتماعی است. این فردگرایی بر جوانب مختلف زندگی انسان امروز سایه‌افکنده و او را به‌سوی توجه و تمرکز هرچه بیشتر بر منافع شخصی سوق داده است. دور شدن از مفهوم همیاری سنتی در میان اجتماعات انسانی علاوه بر تحمیل هزینه‌های مصرفی، زیر چتر مفاهیم فریبنده‌ای مانند جامعه ارگانیک یا تخصصی و شخصی شدن امور، آسیب‌های فرهنگی و اجتماعی فراوانی همچون تخریب محیط‌زیست را در پی داشته‌است. روش مورد استفاده این پژوهش با هدف تبیین و توضیح این تعاونی‌های سنتی و نسبت آن‌ها با امور خیر در ایران معاصر، توصیفی-تحلیلی است که در قالب یک تحلیل نظری میان‌رشته‌ای و در حوزه‌های کلان فرهنگ و اقتصاد صورت می‌پذیرد. همچنین لازم به‌ذکر است که در بخش چارچوب مفهومی از انواع یاریگری‌های سنتی شناسایی شده توسط دکتر مرتضی فرهادی استفاده‌ شده است. در این مقاله تلاش می‌شود تا ضمن نقد مبانی، مفروضات و واقعیات موجود سرمایه‌داری مانند تنازع و ستیزه جامعه رقابتی، جامعه مصرفی، خیر محدود و بازده نزولی و...؛ جایگزین‌ها و مابه‌ازاهای مستخرج از پتانسیل فرهنگی بومی ایرانیان در قالب پیشنهادهایی فرهنگی و اقتصادی تبیین گردد. نهایتا مدل فرهنگی و اقتصادی پیشنهادی این پژوهش برای امور خیر، با لحاظ نمودن جایگزین‌های نظری و مفهومی از سه عنصر اصلی اقتصاد‌سبقتی، فرهنگ یاریگرانه و فرهنگ تولیدی تشکیل می‌شود که ضمن برقراری رابطه وثیق با مفاهیمی چون تأمین محیط‌زیست، ارزشمندی کار و تولید بوم‌زاد در جامعه، بهره‌گیری از دانش‌های سنتی در قالب سه نوع یاریگری؛ اعم ازخودیاری، دیگریاری و همیاری انجام‌می‌پذیرد.

واژگان کلیدی

فرهنگ یاریگری، امورخیر، اقتصاد سرمایه‌داری، پتانسیل فرهنگی