نمایش مبدأ برای اهداف وقف در ایران ومقایسه اجمالی آن با رسالت سازمان ملل متحد

[[نادر ریاحی سامانی]]
==چکیده== 
مؤلف در مقاله حاضر در سه بخش به بررسی تطبیقی اهداف [[وقف]] در ایران و آنچه رسالت سازمان ملل متحد در این خصوص می نامد، پرداخته است. در بخش اول به بررسی پیشینه [[وقف]] و [[نوع‌دوستی]] در دوران قبل و بعد از [[اسلام]] خصوصاً در [[ایران]] پرداخته شده است. بخش دوم، سازمان ملل متحد و ساختار آن و نیز ساختار و عملکرد سازمان کنفرانس اسلامی را بررسی می‌کند. در بخش سوم نیز برخی از موقوفات مهم و برجسته در [[ایران]] و تاریخچه و اهداف آنها معرفی شده است. در این باره وی ده مورد را یاد می کند که از جمله آنهاست: ربع رشیدی، لوله کشی آب شیراز، بنیاد فرهنگی البرز، بیمارستان الغدیر در [[تهران]]، پرورشگاه مظفری. در پایان نیز راهکارهایی را برای افزایش کمّی و کیفی نهاد [[وقف]] ارائه می نماید.
  
'''کلیدواژه''' بررسی تطبیقی [[وقف]]، [[وقف]] و رسالت سازمان ملل، ربع رشید، شیراز، بنیاد البرز.
==مقدمه== 
مدتی قبل در جلسه یکی از مؤسسات خیریه که هدف خیرخواهانه‌ای را دنبال می‌کند و علاقه‌مند است تا در عرصه [[کارآفرینی]] و اشتغال ایفای نقش کند، با آقای [[دکتر فرزین]] که در دفاتر وابسته به [[سازمان ملل]] شاغل هستند آشنا شده و درباره امکانات و زمینه‌های همکاری این نهاد بین‌المللی در سایر کشورها گفتگوی مختصری داشتم. مقرر شد به منظور آشنایی بیشتر با ابعاد فعالیت‌های این نهاد بازدیدی از دفتر مشارٌ ‌الیه داشته باشم. بر اساس هماهنگی قبلی این اقدام انجام گرفت. در جلسه مذکور با توضیحات ایشان شناخت بنده از ابعاد مختلف مأموریت و اهداف دفاتر سازمان ملل بیشتر شد و وقتی مقایسه‌ای بین اهداف [[سازمان ملل متحد]] و نیت خیرخواهانه واقفین داشتم، به این نتیجه رسیدم مناسب است تا با بضاعت اندک، رسالت این دو نهاد مردمی و دولتی را مقایسه مختصری کنم. 

در این رابطه گفتگوهایی با آقایان نصرآبادی و اوسطی انجام دادم و ایشان هم قبول کردند تا بخشی از مطالب را استخراج کنند. ثمره این تلاش‌ها مجموعه مختصر کنونی است؛ هر چند مطالب بسیار خلاصه بوده، ولی [[امید]]وارم سرفصلی باشد برای تحقیق و [[پژوهش‌]]های بعدی جهت بررسی همه‌ جانبه اهداف و رسالت این سازمان‌ها و ارتباط آنها با نهاد [[وقف]] در جوامع اسلامی. و آرزومندم حاصل این هم‌اندیشی‌ها بتواند در عمل گِرهی از مشکلات نیازمندان ملل عالم را بگشاید.   
این تحقیق از سه بخش تشکیل شده است. در بخش اول به بررسی پیشینه [[وقف]] و [[نوع‌دوستی]] در دوران قبل و بعد از اسلام خصوصاً در [[ایران]] پرداخته شده است. بخش دوم، سازمان ملل متحد و ساختار آن و نیز ساختار و عملکرد سازمان کنفرانس اسلامی را بررسی می‌کند. در بخش سوم نیز برخی از موقوفات مهم و برجسته و تاریخچه و اهداف آنها معرفی شده و در انتها با مقایسه داده‌های موجود، نتیجه‌گیری شده است.
==بخش اول== 
 
*پیشینه وقف
*وقف در اسلام
*وقف در ایران بعد از اسلام
*وقف در کشورهای غربی
===پیشینه وقف=== 
در بین مردم عالم و ادیان مختلف همواره [[نوع‌دوستی]] و کمک به هم‌نوعان امری پسندیده و مطلوب بوده است. پیروان این ادیان با بخشش و یا [[وقف]] قسمتی از اموال خود در راه کمک به هم‌کیشان و برگزاری مراسم مذهبی یا اداره معابد و عبادتگاه‌ها به این مهم می پرداختند. این اقدامات نشان می‌دهد بشر از هنگامی که زندگی جمعی را آغاز کرده است،در حل مشکلات، همکاری و مشارکت جامعه را به عنوان یک امر مهم و ماندگار تلقی نموده و همواره سعی کرده در عمل، نامی از خود به یادگار بگذارد. شادروان علی اصغر حکمت در تاریخ ادیان می‌نویسد:  

در مدنیت بابل، معبد نقش بسیار مهم دارد ... در آنجا بوده است که مدارس برای تعلیم منشیان و نویسندگان [[خط میخی]] برپا کرده و این طبقه را تربیت می‌نموده‌اند. اضافه بر آن، معبد مرکزیت کسبی و تجاری نیز داشته است.  
<ref>
تاریخ ادیان، ص26 . 
</ref>
[[ویل دورانت]] می نویسد:
  
و اینان (کاهنان) حکمت و درایت فراوان داشتند به طوری که بسیاری از مردم سرمایه‌های خود را برای بهره‌برداری به ایشان می‌ سپردند. کاهنان با شرایطی سهل‌ تر از دیگر وام‌دهندگان، به مردم [[قرض]] می‌دادند و گاهی به درویشان و بیماران، بدون درخواست فایده، وام می‌دادند... عیسی مسیح گوید: بینوایان را شما همواره با خود دارید... او به ثروتمندی که از او پرسید علاوه بر احکام عشره چه کند پاسخ داد: مایملک خود را بفروش و به فقرا بده  
<ref>
تاریخ تمدن، ج7، ص251-253 . 
</ref>

به قوم یهود، درس نیکوکاری را چنین آموختند: «اگر یکی از برادرانت فقیر باشد، دل خود را سخت مساز و دستت را بر برادر فقیر خود مبند، بلکه البته دست خود را گشاده دار و به قدر کفایت موافق احتیاج به او قرض ده» 
<ref>
تاریخ ادیان، ص293 . 
</ref>

در کتاب مذهبی زرتشتیان (اوستا) چنین آمده است:
 
«خشتی مجا اهورایی آییم درگو بیوددت و استرم»؛ یعنی: اهورا مزدا از کسی خشنود است که بینوایان را دستگیری کند. 

در طبیعت برابری نیست، ما باید آن را ایجاد کنیم. [[خداوند]] متعال تمام افراد را یکسان نیافریده، از این جهت همیشه افرادی پیدا می‌شوند که از دیگران ناتوان‌تر و ضعیف‌ تر هستند. پیامبران الهی توصیه می‌کنند به این گونه افراد کمک کنید و رسیدگی به محرومان و مستمندان را از وظایف پیروان خود قرار داده‌اند. در مذهب زرتشتی هر کس موظف است یک دهم درآمد خود را صرف داد و دهش و خیرات و کمک به فقرا و مستمندان کند. «نیاکانمان باور داشتند که دهش باید به گونه‌ای همگانی انجام شود نه دست به دست، که بی‌گمان فراگرد(جامعه) را به یک گونه تنبلی و گداپروری وا می‌ دارد»
<ref> 
دادودهش در ایران باستان، ص36 . 
</ref>

در جامعه یونان باستان [[صدقه]] و خیرات نیز برقرار است و مؤسسات بسیاری برای پذیرایی بیگانگان، معالجه بیماران و حفظ پیران و فقیران برپاست. «ارسطو توصیه می‌کند که: مازاد خزانه عمومی را بین مردم بی‌ چیز چنان تقسیم کنند که هر کس بتواند مزرعه کوچکی برای خود بخرد». 

رومیان با نظام مؤسسات کنیسه و مؤسسات خیریه آشنا بودند. این مؤسسات به اداره فقیران و ناتوانان می‌ پرداخت و اموالی به این مؤسسات اختصاص می یافت تا به مصرف فقرا و ناتوانان برسد.
 
هنگام فتح شوش، در بقعه [[دانیال نبی]] سندی به دست آمد که به موجب آن گنجی برای پرداخت وام‌های بدون [[ربح]] اختصاص یافته بود. خلیفه دستور داد که گنج به‌دست‌آمده به بیت المال منتقل شده، طبق دستور مندرج در سند عمل شود  
<ref>
مقدمه ای بر فرهنگ وقف، ص41 .
</ref>
===وقف در اسلام=== 
از ابتدا در [[اسلام]] بر انجام کارهای خیر و [[انفاق]] در راه [[خدا]] تأکید بسیاری شده است. اگر چه مستقیماً آیاتی در ارتباط با [[وقف]] اموال وجود ندارد و حتی کلمه [[وقف]] در [[قرآن]]  
<ref>
اگر چه به طور مستقیم سخنی از وقف اموال در قرآن به میان نیامده است اما از برخی آیات می توان چنین استنباطی کرد، مانند : سوره بقره آیات 261 تا 267، سوره کهف، آیه 46، سوره مریم، آیه 76 . 
</ref>
به مفهوم اصطلاحی آن به کار نرفته است، اما با وجود این از همان سال‌های اولیه که [[اسلام]] در [[مدینه]] قدرت سیاسی پیدا کرد به مسئله [[وقف]] توجه شد. چنان‌که گفته شده است، اولین [[وقف]] در [[اسلام]] توسط پیامبر و پس از [[غزوه احد]] صورت گرفت. پس از جنگ، پیامبر هفت نخلستان را که شخصی یهودی به نام مُخَیریق وصیت کرده بود در صورت کشته شدنش در جنگ در اختیار پیامبر قرار بگیرد، بر مسلمانان [[وقف]] کردند  
<ref>
«نخستین موقوفه در اسلام»، ص76. 
</ref>

[[حضرت علی (علیه السلام)]] نیز علی‌رغم زندگی زاهدانه خود، اراضی واملاکی در اختیار داشتند که بسیاری از آنها توسط ایشان آباد شده بود. درآمد این املاک در زمان حیات حضرت صرف کارهای خیر می‌شد و پس از خود نیز مقرر کرده بودند که این اموال در چه راهی مصرف شود. بنابراین شاید اولین وقف‌نامه رسمی در [[اسلام]] همان وصیت‌ نامه [[حضرت علی (علیه السلام)]] باشد که در آن، درباره اموال و املاک خود سخن گفته، بسیاری از آنها را در زمره [[صدقه]] قرار داده‌اند و رسیدگی و نظارت بر کلیه این اموال را نیز بر عهده [[امام حسن (علیه السلام)]] قرار داده‌اند. 

با توجه به آنچه گفته شد می‌توانیم تصور کنیم که اگر چه لفظ صریح [[وقف]] در [[قرآن]] به مفهوم مورد نظر ما ذکر نشده است، اما [[صدقه]] و [[صدقه جاریه]] دقیقاً در مفهوم [[وقف]] به‌کار رفته است. [[پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)]] در این مورد حدیثی نقل فرموده‌اند که دستور‌العمل واقفان قرار گرفته است. پیامبر فرمود: «إذا مات بن آدم انقطع عمله إلّا من ثلاثه: صدقه جاریه أو علم ینتفع به أو ولد صالح یدعو له»؛ زمانی که فرزند آدم بمیرد پرونده عمل او بسته می‌شود مگر از سه چیز: [[صدقه جاریه]]، علم مفید و فرزند صالحی که برای او دعا کند  
<ref>
بحار الأنوار، ج2، ص22. 
</ref>

[[امام صادق (علیه السلام)]] نیز فرمودند: «لیس یتبع الرّجلَ بعد موته إلی یوم القیامه إلا ثلاثه: موقوفه لا تورث أو سنه هدی سنّها فکان یعمل بها و عمل بها من بعده أو ولد صالح یستغفر له»: بعد از مرگ، تنها سه چیز برای [[انسان]] سود دارد: موقوف ه‏ای که قابل [[ارث]] نباشد؛ یا روش درستی که برقرار کرده و خود او و بعد از او دیگران به آن عمل کرده باشند؛ یا فرزند خوبی که برای او طلب آمرزش کند  
<ref>
«وقف از دیدگاه مبانی اسلام»، ص53 . 
</ref>

در مجموع می ‏توان گفت که احکامی مانند [[زکات]]، [[خمس]]، [[صدقه]] و [[وقف]] در [[اسلام]] دربردارنده گسترش [[عدالت]] و مساوات و عادلانه ‏تر کردن توزیع ثروت در جامعه است.
===وقف در ایران بعد از اسلام=== 
پیدایش سنت حسنه [[وقف]] به صورت اسلامی همراه با سایر سننِ واجب و مستحب [[اسلام]] به وسیله منادیان اسلام، از سال‌های 21 و 22 ق مطابق با سال 651 م (زمان فتح ایران به دست مسلمانان) به‏ تدریج در [[ایران]] مرسوم شد، هر چند در ابتدا دارای تشکیلات منظمی نبوده است. 

در دوره سلجوقیان (1037 ـ 1175 م) و در دوره صفویان (1502 ـ 1736م) و در دوره قاجاریان (1786 ـ 1925م) فعالیت‏ های وقفی در [[ایران]] گسترش یافت.  

در دوره سلجوقیان، خواجه نظام الملک وزیر باتدبیر ملکشاه سلجوقی موقوفات زیادی را برای احداث و نگهداری و اداره نظامیه‌های خود ایجاد کرد. 

توسعه موقوفات در کشور [[ایران]] در زمان شاهان صفوی به اوج خود رسید؛ به طوری که شاه عباس اول همه اموال و املاک خود را [[وقف]] کرد و به تبعیت از این پادشاه، سایر ثروتمندان و حاکمان آن زمان در سراسر [[ایران]] نیز به امر [[وقف]] مبادرت ورزیدند. 
در کتاب تاریخچه اوقاف اصفهان آمده است:
  
...در اواخر دوره حکومت صفویه، املاک و باغ ‏ها و اراضی [[اصفهان]] به حدی [[وقف]] شده بود که برای موقوفات جدید، زمین طِلق در [[اصفهان]] پیدا نمی ‏شد. مردم [[اصفهان]] برای [[وقف]] ناچار از اراضی اطراف کاشان و جاهای دیگر استفاده می‌کردند؛ و هم‏ اکنون بسیاری از املاک اطراف کاشان، [[وقف]] مدرسه سلطانی [[اصفهان]] است  
<ref>
تاریخچه اوقاف اصفهان، ص37  .
</ref> 

پس از پیروزی [[انقلاب اسلامی ایران]] در سال 1357 و در دوران جمهوری اسلامی توجه ویژه‌ای به [[وقف]] صورت گرفته است؛ به طوری که در ابتدا «سازمان حج و اوقاف» و سپس «سازمان اوقاف و امور خیریه» به طور خاص به مدیریت موقوفات پرداخت. این امر سبب گردید تا با همّت خیران و نیکوکاران میزان موقوفات جدید در این دوره افزایش یابد.
===وقف در کشورهای غربی=== 
همان‌گونه که در قسمت «پیشینه وقف» اشاره شد، سایر ادیان و ملل نیز به امر نیکوکاری و [[نوع‌دوستی]] اهتمام داشته و دارند، به طوری که در دوره‌های کنونی نهادها و سازمان‌هایی مشابه [[وقف]] اسلامی نیز به وجود آمده‌اند که در ادامه به‌اختصار به برخی از آنها اشاره می‌گردد: 

1- تراست (Trust): مفهوم این واژه در ارتباط با [[وقف]] عبارت است از: انتقال مال منقول یا غیر منقول که مالک آن، تسلط قانونی بر آن را به انسانی امین منتقل می‌کند و آن فردِ امین متصدی مدیریت و سوددهی آن مال می‌گردد تا به دست استفاده‌کنندگان از آن مال ـ که مالک مشخص کرده است ـ برسد. 

در تعریف دیگر نیز چنین آمده است: ترتیبات قانونی که به موجب آن اموال یا دارایی‌ها از مالک به شخصی دیگر (امین) منتقل می‌شود تا وی در جهت منافع یک یا چند نفر به اداره آن بپردازد  
<ref>
«نظام وقف اسلامی و نظام های مشابه در جهان غرب»، ص116 . 
</ref>
نظام یا نهاد حقوقی تراست در حقوق آمریکا و انگلستان در برابر نهاد حقوقی «الموسسه» (نظام وقفی مخصوص کلیسا و امثال آن) به وجود آمده و این دو نهاد از جهاتی با هم فرق دارند. در انگلستان هدف از نهاد حقوقی تراست، حمایت از بیوه‌زنان و کودکان و نیز انجام کارهای عام المنفعه بوده است   
<ref>
مطالعات تطبیقی، ص49. 
</ref>

2- Endowment: اصطلاحاً یعنی کمک خیرخواهانه فرد یا نهاد در قالب پول یا دارایی یا هرگونه منبع درآمد دائمی به بنیادی خیریه یا دانشکده یا بیمارستان و یا هر نهاد دیگر  
<ref>
«نظام وقف اسلامی ونظام های مشابه در جهان غرب»،ص116 . 
</ref>

3- Foundation : نهادی است غیر تجاری،  غیر انتفاعی و غیر دولتی که با هدف آماده ساختن و بالا بردن سطح افراد یا موسسات دیگر (مردمی‌و یا دولتی) کمک‌های مالی را به نهادهای غیر انتفاعی دیگر (از جمله جمعیت‌های خیریه) می‌رساند  
<ref>
مطالعات تطبیقی، ص74. 
</ref>

تقریباً اکثر فعالیت‌های خیریه و عام‌المنفعه  با ماهیت عناوین فوق انجام می‌گیرد. در فرانسه برای سامان دادن به اوقاف و امور خیریه و برای استفاده بهینه از تلاش‏ های پراکنده و فردی نیکوکاران و خیرین، بنیاد اوقاف و امور خیریه [[فرانسه]] تشکیل شده‌است  
<ref>
بنیاد اوقاف وامور خیریه فرانسه و نقش آن در توسعه سیاسی، فرهنگی واجتماعی، حسن فرشتیان، ص87 . 
</ref>
این بنیاد در زمینه ‏های کمک به اجتماعی زیستن، امدادرسانی به سالمندان، کودکان، معلولان، امداد بین‏الملل و خدمات اورژانس، بهداشت و سلامت همگانی، تحقیقات پزشکی و امور فرهنگی فعالیت دارد. 

در کشور [[آلمان]] که یکی از کشورهای موقوفه ‏خیز و بانی بنیادهای جهان است، به این امر توجه ویژه‌ای شده است  
<ref>
بنیادهای وقفی در آلمان فدرال، مصطفی مومنی، ص95 . 
</ref>

بیشترین تعداد موقوفات به مقاصدی چون تکالیف اجتماعی (8/33 درصد موقوفات)، آموزش، تعلیم و تربیت (21 درصد)، دانش، پژوهش و آموزش ‏عالی (1/11 درصد)، هنر و فرهنگ (5/9 درصد اختصاص یافته است.
 
همچنین در برخی مناطق مؤسسات خیریه به دو گونه طبقه‌بندی می‌شوند:  

1) مؤسسات خیریه خاص (Private foundation):  شامل مؤسسات خیریه تأسیس‌ شده توسط افراد مستقل یا مؤسسات خیریه وابسته به شرکت‌های تجاری یا مؤسسات خیریه فعال و عملیاتی؛   

2) مؤسسات خیریه عمومی(Community foundation): این گونه مؤسسات توسط گروهی از اشخاص با هدف خدمت به بخشی از جامعه یا محله خود تأسیس می‌شوند. 
<ref>
مطالعات تطبیقی، ص53 . 
</ref>
هر دو گروه به فعالیت‌های عام‌المنفعه می‌پردازند.
==بخش دوم== 
 
*سازمان ملل متحد 
*سازمان کنفرانس اسلامی
===سازمان ملل متحد === 
سازمان ملل یک سازمان بین‌المللی است که در سال 1945 میلادی تأسیس شد.‌ اعضای آن تقریباً شامل همه کشورهای مستقلی می‌شود که از نظر بین‌المللی به رسمیت شناخته شده‌اند.
 
مقر سازمان ملل متحد در کشور [[آمریکا]] و در شهر [[نیویورک]] است. کشورهای عضو و مؤسسات وابسته در طول سال با تشکیل جلسات  در مورد امور بین‌المللی و اجرایی مربوط به آنها تصمیم‌گیری می‌کنند. کشورهای عضو سازمان ملل و آژانس‌های تخصصی آن به ارائه راهنمایی‌ها و اتخاذ تصمیماتی در جلسات سالانه و دوره‌ای خود می‌ پردازند. اداره‌کنندگان جلسات از مجمع عمومی،‌ شورای اقتصادی و اجتماعی و شورای امنیت و حتی همتایان این مجامع در سایر نهادها وابسته به سازمان ملل هستند.  

از جمله اقدامات سازمان ملل تشکیل سازمان‌هایی جهت انجام امور بشردوستانه در مسائل اقتصادی،‌ اجتماعی و فرهنگی است که در ادامه برخی از آنها معرفی می‌شود. 

*1- سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو)
*2- صندوق کودکان سازمان ملل متحد (یونیسف)
*3- برنامه توسعه ملل متحد
*4- سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو)
*5- دفتر کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان
*6- صندوق جمعیت ملل متحد
*7- برنامه جهانی غذا
*8- سازمان جهانی بهداشت
====سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو)==== 
این سازمان در سال 1943 میلادی توسط نمایندگان 44 دولت در [[هات اسپرینگ]] [[ویرجینیا]]ی [[آمریکا]] پایه‌گذاری شد. عرصه‌های اصلی رسالت فائو عبارت است از: 
بالابردن سطح تغذیه و استانداردهای زندگی، افزایش بازده، تولید و توزیع محصولات کشاورزی، ارتقای سطح زندگی جمعیت روستایی و تضمین رهایی بشریت از گرسنگی. 
برای تحقق این رسالت فائو از راه های زیر به نیازهای اعضای خود پاسخ می دهد: 
* مشارکت در ریشه‌کنی ناامنی غذایی، سوء تغذیه و فقر روستایی؛ 
* ارتقا و تقویت سیاست‌گذاری و چارچوب‌های قانونی برای غذا، کشاورزی، شیلات و جنگل‌داری؛ 
* ایجاد رشد پایدار ذخایر و دسترسی به غذا و سایر تولیدات کشاورزی، دامی، شیلات و جنگل‌داری؛ 
* پشتیبانی از حفظ منابع طبیعی و استفاده پایدار از آن؛  
* بهبود تصمیم‌گیری از طریق ارائه اطلاعات و تحکیم مدیریت دانش  
<ref>
سازمان ملل متحد در ایران، ص8.
</ref>
====صندوق کودکان سازمان ملل متحد (یونیسف)==== 
این صندوق در سال 1946 میلادی برای ارائه کمک‌های اضطراری به کودکانی که از تبعات جنگ جهانی دوم در رنج بودند ایجاد شد. در سال‌های نخست، مهم‌ترین مأموریت یونیسف تهیه شیر برای کودکان در اروپای بعد از جنگ بود، اما در 1950 مأموریت یونیسف از یک صندوق برای شرایط اضطراری بعد از جنگ، به یک نهاد توسعه اجتماعی برای کودکان ارتقا یافته وگسترده‌تر شد تا به حل مشکلات دیگر نیز کمک کند. در این دوره یونیسف تلاش‌هایی جهانی را برای از بین بردن بیماری‌های واگیردار هدایت کرد. 
 
در زمان وقوع بلایا کمک‌های بین‌المللی از طریق یونیسف ساماندهی می‌شوند. یونیسف در شرایط اضطراری، با در اختیار داشتن بودجه بیشتر به تأمین ملزومات پرداخته، بر کنترل کیفیت و توزیع آنها نظارت می‌کند‌. 

به طور کلی، پیمان‌نامه جهانی حقوق کودک راهنمای عمل [[یونیسف]] است تا حقوق کودک را به عنوان اصل اخلاقی ماندگار مطرح کرده، استانداردهای بین المللی رفتار با کودک را پایه‌گذاری کند. یونیسف متعهد می‌شود تا از محروم‌ترین کودکان از جمله قربانیان جنگ، بلایای طبیعی، فقر شدید و هر گونه خشونت و بهره‌کشی و معلولان حمایت ویژه کند  
<ref>
همان ، ص14 .
</ref>
==== برنامه توسعه ملل متحد==== 
این برنامه، شبکه جهانی سازمان ملل برای توسعه است که کشورها را به دانش تجارب و منابع یکدیگر پیوند داده و از ایجاد تحول در آنها با هدف کمک به مردم برای سازندگی بهتر حمایت می‌کند. برنامه توسعه سازمان ملل در حال حاضر در 166 کشور جهان فعالیت دارد و آنها را در تدوین و اجرای راهکارهای بومی برای مقابله با چالش‌های جهانی و ملی در زمینه توسعه یاری می‌دهد. این کشورها نیز برای دستیابی به توسعه و افزایش توانمندی‌های خود از امکانات برنامه توسعه ملل متحد و طیف گسترده نهادهای همکار آن استفاده می‌کنند. 

پنج اولویت اساسی برنامه توسعه ملل متحد عبارتند از: 

* کمک به کشورها در زمینه دستیابی به آرمان‌های توسعه هزاره و کاهش فقر انسانی؛ 

* توسعه و تحکیم حکومت‌مداری خوب و حقوق بشر؛ 

* حفظ پایداری محیط زیست و استفاده بهینه از منابع انرژی برای توسعه پایدار؛ 

* تقویت ظرفیت‌های ملی در پیشگیری از بحران‏ها و بلایا و بازسازی؛ 

* پیشگیری از گسترش ایدز و ویروس آن به عنوان چالشی در مقابل توسعه 
<ref>
همان، ص16.
</ref>
====سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو)==== 
این سازمان در 16 نوامبر 1945 با هدف «ایجاد صلح در اذهان بشریت» تأسیس شد. یونسکو در زمینه ظرفیت ‏سازی و تأمین خدمات و پشتیبانی فنی برای پدیدآوردن شرایط مناسب برای احترام به ارزش‏ های معنوی و حفظ هویت شهروندان و فرهنگ توسعه پایدار فعالیت می‏ کند.  

رسالت اصلی و اولویت ‏های یونسکو در زمینه‌های آموزش،‌ علوم طبیعی، ‌فرهنگ،‌ ارتباطات و اطلاعات، علوم انسانی و زمینه‌های تخصصی است.‌به طور مثال اهداف یونسکو در آموزش عبارتند از: آموزش همگانی، سوادآموزی، آموزش برای توسعه پایدار، آموزش فراگیر، علم و فن‏ آوری، آموزش فنی و حرف ه‏ای، آموزش عالی، تربیت بدنی و بهداشت مدارس  
<ref>
همان، ص18 .
</ref>

====دفتر کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان==== 
این دفتر در سال 1950 توسط مجمع عمومی سازمان ملل تاسیس شد. کمیساریا موظف است حرکت ‏های بین المللی در جهت حمایت جهانی از پناهندگان و حل مشکلات آنها را هماهنگ و هدایت کند. 
وظایف کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان عبارت است از: 

* حمایت از پناهندگان از طریق حصول اطمینان از اینکه به حقوق اولیه آنها در کشور میزبان احترام گذاشته می‏شود؛ 
* حصول اطمینان از اینکه دولت به اصل Non – Refoulement ( اصل عدم بازگرداندن اجباری پناهندگان به کشوری که ممکن است در آنجا تحت تعقیب و آزار و شکنجه قرار گیرند)، احترام می‏گذارد؛           
*یافتن راه حل‏های پایدار برای حل مشکل پناهندگان از طریق بازگشت داوطلبانه، ادغام محلی و اسکان مجدد  
<ref>
همان ، ص20 .
</ref>
====صندوق جمعیت ملل متحد==== 

این صندوق  به عنوان یک سازمان بین المللی در حیطه توسعه تلاش می ‏کند تا حق هر زن، مرد و کودک را در دسترسی به بهداشت و فرصت ‏های برابر ارتقا دهد. صندوق جمعیت، کشورها را در استفاده از داده ‏های جمعیتی به منظور تدوین سیاست ‏ها و برنامه‏ های کاهش [[فقر]] یاری می‌نماید. 

بنا به خواسته دولت‏ها، صندوق جمعیت آنها را در سیاست‏گذاری و برگزیدن شیوه ‏های مناسب جهت کاهش فقر و حمایت از برنامه ‏های پایدار توسعه یاری می‏رساند. همچنین دولت ‏ها را تشویق می ‏کند نیازهای نسل‏های آینده را همچون نسل حاضر مد نظر قرار دهند  
<ref>
همان، ص30.
</ref>
====برنامه جهانی غذا==== 
در سال 1961، سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) و مجمع عمومی سازمان ملل متحد قطعنامه مشترکی برای تأسیس برنامه جهانی غذا تصویب نمودند و مقرر گردید برنامه سه ساله آزمایشی از ژانویه 1963 به مرحله اجرا درآید. 
 
برنامه جهانی غذا بازوی کمک ‏رسان غذایی سیستم سازمان ملل متحد است. کمک‏ رسانی غذایی یکی از ابزارهایی است که امنیت غذایی را ارتقا می بخشد. امنیت غذایی بدین معنی است که همه مردم همواره به مواد غذایی مورد نیاز برای یک زندگی سالم و فعال دسترسی داشته باشند. سیاست ‏های حاکم بر استفاده از کمک غذایی برنامه جهانی غذا باید معطوف به ریشه کن کردن [[فقر]] و گرسنگی بوده و هدف نهایی کمک‏ رسانی غذا می‏ بایست رفع کامل گرسنگی باشد. 

اهداف استراتژیک برنامه جهانی غذا عبارت است از: 
* نجات زندگی در شرایط بحرانی؛  
* حفاظت از معیشت در شرایط بحرانی و ارتقای مقاومت در برابر صدمات ناگهانی؛  
* حمایت از ارتقای سطح تغذیه و سلامت کودکان، مادران و سایر اقشار آسیب‏پذیر؛ 
* حمایت از دستیابی به تحصیل و کاهش نابرابری جنسیتی در دسترسی به تحصیل و آموزش مهارت‏ها؛ 
* بالابردن توانایی کشورها برای ایجاد و اداره برنامه‏های کمک غذایی و کاهش گرسنگی  
<ref>
همان، ص32.
</ref>
====سازمان جهانی بهداشت==== 
این سازمان یکی از آژانس ‏های تخصصی سازمان ملل است که در سال 1948 با هدف نیل به بالاترین سطح  سلامتی برای همه مردم تأسیس شد. اساس‏نامه آن در هفتم آوریل 1948 لازم الاجرا گردید. همه ساله این روز به عنوان روز جهانی سلامت گرامی داشته می‏ شود. 

بر طبق تعریف سازمان جهانی بهداشت، سلامتی عبارت است از یک حالت آسودگی کامل جسمی، روانی، اجتماعی و تنها به نبود بیماری یا ناتوانی اطلاق نمی ‏شود. سلامتی [[انسان]]‏ ها امری است اساسی برای دستیابی به صلح و امنیت که به بالاترین میزان همکاری بین مردم و دولت‏ ها وابسته است. همچنین بر طبق اساس‏نامه سازمان جهانی بهداشت، بهره‏مندی از بالاترین استانداردهای قابل دسترسی سلامتی یکی از اساسی‏ ترین حقوق هر [[انسان]] بدون در نظر گرفتن نژاد، مذهب، اعتقادات سیاسی، شرایط اقتصادی یا موقعیت اجتماعی اوست. 

سازمان جهانی بهداشت شش وظیفه اصلی بر مبنای اختیارات خود ایجاد کرده است: 

* راهبری امور حیاتی برای سلامت و مشارکت در اموری که نیازمند فعالیتی مشترک هستند؛ 

* شکل‏دادن پژوهش و تشویق به تولید، ترجمه و نشر دانش؛ 

* تدوین معیارها، استانداردها، ترویج و پایش اجرای آنها؛ 

* تصریح گزینه‏های اخلاقی و سیاست‏های مبتنی بر شواهد؛ 

* پشتیبانی فنی، تسریع تغییرات و ظرفیت‏سازی پایدار سازمانی؛ 

* پایش وضعیت سلامت و ارزیابی نیازهای آن  
<ref>
همان، ص34 .
</ref>
===سازمان کنفرانس اسلامی=== 
هر چند سازمان ملل در عرصه بین‌المللی با اهداف مذکور تشکیل گردیده و دارای قدمت بیشتری است، اما در محدوده کشورهای اسلامی نیز سازمان کنفرانس اسلامی با تأسی از مبانی دینی و وجوه مشترک بین مسلمانان تشکیل گردیده و با اهداف متنوع دیگری مشغول فعالیت است.   

مسلمانان کشورهای اسلامی در جهت ایجاد اتحاد و همبستگی و تلاش برای حل مشکلات یکدیگر این سازمان را تأسیس کردند. البته باید متذکر شد تأسیس تشکیلات ابتدایی سازمان کنفرانس اسلامی در پی به آتش کشیده‌شدن مسجد الاقصی ـ نخستین قبله مسلمانان ـ بود که در 21 ماه اوت سال 1969 میلادی به دست [[رژیم صهیونیستی]] رخ داد. در سپتامبر این سال سران کشورهای اسلامی با هدف محکوم کردن این جنایت در رباط پایتخت مغرب گرد آمدند، اما تأسیس رسمی سازمان در می 1971 بود. این سازمان دارای 57 عضو است. در منشور سازمان کنفرانس اسلامی چندین هدف ذکر شده که به قرار ذیل است: 
* ارتقاء همبستگی اسلامی میان کشورهای عضو؛ 

* حمایت از همکاری میان کشورهای عضو در زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، علمی و دیگر موارد اساسی و مشورت میان کشورهای عضو در سازمان‌های بین المللی؛ 

* تلاش در جهت محو تبعیض نژادی و خاتمه بخشیدن به استعمار در تمام اشکال آن؛ 

* اتخاذ تدابیر لازم برای پشتیبانی از صلح و امنیت بین المللی مبتنی بر عدالت؛ 

* هماهنگ کردن تلاش‌ها به منظور حفاظت از اماکن مقدس و آزادسازی آنها و پشتیبانی از مبارزه ملت فلسطین و کمک به این ملت در جهت بازپس گرفتن حقوق [خود] و آزاد کردن سرزمینش؛ 

* پشتیبانی از مبارزه تمام ملل اسلامی در راه حفاظت از کرامت، استقلال و حقوق ملیشان؛ 

* ایجاد فضایی برای ارتقاء همکاری و تفاهم میان کشورهای اسلامی و دیگر کشورها.
==بخش سوم== 
 
===موقوفات و حل مشکلات اقتصادی،‌ اجتماعی و فرهنگی=== 
با مروری به چشم‌انداز و رسالت دو سازمان ملل متحد و کنفرانس اسلامی درمی‌یابیم که این دو نهاد حقوقی در آغاز راه با تکیه بر افکار و اندیشه بلند بنیان‌گذاران خود در تلاش بودند تا با همفکری و هماهنگی بین دولت‌های مرتبط، در جهت حل و فصل مسائل و مشکلات و رفع محرومیت‌ها اقدام و با دریافت کمک از اعضای خود این مسیر را طی کنند. در یک نگاه می‌توان گفت شالوده این اندیشه خیرخواهانه مبتنی بر [[ایده]] و پشتیبانی دولت‌ها بوده و هست. حال اگر قدری تاریخ را ورق بزنیم متوجه می‌شویم که در روزگارانی که از دولت به مفهوم امروزی آن خبری نبوده است، افکار عمیق و اندیشه بلند [[انسان‌]]های خدوم و خیرخواه منشأ اثر در جامعه بوده و آنان در جهت رفع محرومیت‌ها و ارائه خدمت به اقشار نیازمند جامعه پیش‌ قدم بودند. این پیش‌ قدمی تحت عنوان [[وقف]] ـ که ریشه در مبانی دینی جامعه دارد ـ بروز و ظهور می‌یافت که به عنوان نمونه به برخی از مصارف موقوفات در [[ایران]] و سایر کشورهای اسلامی اشاره می‌شود تا ابعاد مختلف [[انسان‌دوستی]] و عمق لطافت روح مردان و زنان نیکوکار بیش از پیش روشن گردد :  

* وقف مسجد که کانون اصلی تمدن اسلامی است و ایجاد موقوفه برای تأمین مخارج آن از رایج‌ترین مصارف وقف در تاریخ ایران اسلامی است؛ 

* [[وقف]] برای اهل بیت (علیهم السلام) و بقاع متبرکه ایشان به‌ویژه [[حضرت ابا‌عبد‌الله الحسین‌ (علیه السلام)]] تا به مصارف مختلف مخصوصاً سوگواری آن حضرت برسد؛ 

*تأسیس مدارس، [[نظامیه‌]]ها، و سایر مراکز علمی که تمدن اسلامی را بالنده و پویا نگاه می‌داشت؛ 

*تأسیس کتابخانه‌ها که امکان فراگیری رایگان علم را برای علاقه‌مندان فراهم می‌کرد و همچنین نگهداری نسخه‌های خطی پیش از آنکه صنعت چاپ به وجود آید؛ 

* محافظت از موزه‌ها و آثار باستانی؛ 

* کمک به نابینایان، معلولان و کسانی که به بیماری سخت مبتلا بودند. 

* ایجاد مکتب‌خانه‌ها در شهرها، روستاها و آبادی‌ها برای حفظ [[قرآن کریم]]؛ 

* ساخت بیمارستان‌ها و مراکز پیشرفته جهت معاینه و درمان بیماری‌های جسمی و روانی؛ 

* ساختن و هموارکردن راه‌ها و محافظت از آنها؛ 

* آزادی اسیران به‌وسیله فدیه‌دادن در ازای آزادی آنان و دادن خرجی خانواده‌های‌شان؛ 

*کمک به درراه‌ماندگان برای بازگشت به خانه و سرزمینشان؛ 

* کمک برای گزاردن فریضه [[حج]] به کسانی که توانایی مالی برای رفتن به [[حج]] را نداشتند؛ 

*کمک به زنانی که شوهرانشان خشم می‌گرفتند و از آنان جدا می‌شدند. این کمک بدین صورت بود که خانه‌هایی به سرپرستی زنان برای اسکان ایشان فراهم می‌شد تا زمانی که اسباب صلح ایشان با شوهرانشان توسط خانمی که ریاست آنجا را بر عهده داشت، فراهم شود؛ 

* تهیه زیورآلات و طلا برای نو‌عروسانی که توانایی تهیه آن را نداشتند؛ 

* تأسیس موقوفه به این منظور که از عواید آن ظروف سفالین تهیه شده و در اختیار خدمتکارانی قرار گیرد که ظروف سفالین ارباب را شکسته‌اند و از این بابت نگرانند؛ 

*ایجاد مرکز اوقافی برای سرپرستی و نگهداری از معلولان و بیماران مزمن؛ 

*درمان کردن حیوانات و پرندگان و نگهداری و مراقبت از مرغان اهلی؛ 

*ایجاد مراکز توزیع شیر به‌ویژه کمک به مادران شیرده تا از این طریق به تغذیه نوزادان شیرخوار آنان کمک گردد؛ 

*تهیه سفره‌های افطار و سحری برای فقرا و افراد غریب در [[ماه مبارک رمضان]]؛ 

*ایجاد بوستان‌ها و با‌غ‌هایی ویژه رهگذران تا از سایه و میوه‌های آن بهره‌مند شوند؛ 

* تهیه ظروف غذا ویژه مناسبت‌های شادی و غم برای کسانی که توانایی خرید آنها را نداشتند؛ 

* پرداخت هزینه کفن و دفن مردگان فقیر و غریب؛ 

* ایجاد گورستان‌ها برای دفن افراد فقیر، غریب و درراه مانده؛ 

* کمک مالی به حرمین شریفین در مکه و مدینه و مسجدالأقصی و نیز علما و طلاب آن سامان و کمک به مهمانان و سایر نیازمندان بومی و غیربومی و ایجاد مراکز سرپرستی برای ایتام؛ 
*ایجاد مراکز صنعتی مورد نیاز مردم؛ 

*ایجاد کاروانسراها برای استراحت تاجران و مسافران؛ 

*ایجاد سرویس‌های بهداشتی عمومی؛ 

* ساختن آسیاب‌های عمومی برای آسیاب کردن حبوبات به طور رایگان؛ 

* توجه به زندانیان و سرپرستی از خانواده‌های آنان؛ 

*  دادن وام بدون عوض به نیازمندان تنگدست؛ 

* ساخت پل بر روی رودخانه‌ها؛  

* کمک به ازدواج پسران و دختران نیازمند؛ 

* تهیه وسایل خنک‌کننده مانند پنکه برای آسایش بیماران در فصل گرما؛ 

* ایجاد نانوایی‌ها برای پخت نان وآبخوری‌ها برای سیراب شدن رهگذران و نیازمندان به آب؛ 

* قرار دادن اموال وقفی برای استفاده بیماران پس از بهبودی در دوران نقاهت تا مجبور نباشند بلافاصله پس از درمان مشغول به کار شوند؛  

* تأسیس موقوفه برای تأمین درآمد دو نفر تا هر روز به بیمارستان‌های شهر رفته، با بیماران صحبت کنند و به آنها دلداری و [[امید]] دهند و با برطرف کردن مشکلات روحی ایشان، به بهبودی آنان کمک کنند؛ 

* تأسیس موقوفه برای غذا دادن به گربه‌های گرسنه و سرگردان شهر؛ 

* تأسیس موقوفه برای تهیه دانه پرندگان آسمان در زمستان؛ 

* [[وقف]] درخت گردو تا گردوهای آن به‌‌‌عنوان تشویق به کودکانی که تازه به مسجد آمده‌اند داده شود؛ 

* [[وقف]] زمین کشاورزی برای مصرف در جهت گسترش فن‌آوری صلح‌آمیز هسته‌‌ای  
<ref>
پرتوی از سیمای وقف در ایران اسلامی، ص16و17 . 
</ref>

در ادامه سعی شده است تا چند نمونه بارز از  برخی انواع وقف و مصارف آن معرفی گردد تا از این رهگذر با ظرفیت‌های این سنت حسنه و قابلیت‌هایی که در ارتباط با مسایل و موضوعات گوناگون هر عصری می‌تواند داشته باشد آشنا شویم. 

1- ربع رشیدی

2- لوله‌کشی آب شیراز

3- بنیاد فرهنگی البرز

4- بیمارستان الغدیر تهران

5- پرورشگاه مظفری

6- موقوفه سیف‌الدوله ملایر

7- موقوفه ثلث زهرا بیگم

8- موقوفه معین‌التجار بوشهری

9- اقدامات خیریه و موقوفات زهراسلطان نظام‏مافی «فرمانفرمائیان»

10- موقوفه عبدالله رضوی (خراسان)
====ربع رشیدی==== 
ربع رشیدی یکی از معروف‌ترین و قدیمی‌ترین موقوفات تاریخ میهن اسلامی ماست که از جهات مختلفی شایان توجه است. این مجموعه علاوه بر اینکه از جهت تاریخی بسیار حایز اهمیت است، از لحاظ کارکرد و موارد مصرف نیز کم‌نظیر است. در ربع رشیدی انواع موقوفه‌ها با مصارف گوناگون از مسجد، مدرسه و دار‌الضیافه گرفته تا موقوفه‌های مسکونی، درمانی، خیریه و... وجود داشته است. 
ابتدا باید گفت که آنچه به‌‌‌عنوان ربع رشیدی معروف شده است، نام مجتمع آموزشی مذهبی- مسکونی و اقتصادی است که ربع رشیدی (بخش فرهنگی آموزشی) قسمتی از آن است. این مجتمع که باید آن را شهرستان رشیدی نامید، موقوفه‌‌ای است که در اواخر قرن هفتم هجری قمری ساخته و [[وقف]] شد. 

این شهر دانشگاهی در منطقه ولیان‌کوی باغمیشه تبریز بنا شد و علاوه بر اینکه خود، یک  موقوفه بود، اداره آن نیز از محل درآمد موقوفات تأمین می‌شد. اهمیت این مجتمع بزرگ دانشگاهی را نحوه مدیریت و سازماندهی، رشته‌های آموزشی و منابع مالی آن دوچندان می‌کند. مهم‌ترین قسمت این مجتمع یک دانشگاه پزشکی بود که دانشجویانی را از سراسر دنیا از چین تا آلبانی در خود می‌پروراند. در آن زمان ربع رشیدی شامل چهار دانشکده بود که در چهار طرف آن قرار داشت. تعداد این دانشکده‌ها که به عربی اربع گفته می‌شود، سبب تسمیه این مکان به نام ربع رشیدی است. 

بنیانگذار و واقف مجموعه ربع رشیدی خواجه رشیدالدین فضل‌الله همدانی، وزیر غازان‌خان و اولجایتو است که بعد از مسلمان شدن، سلطان محمد خدابنده نامیده شد.
 
اماکن خیریه ربع رشیدی که بخش اصلی شهرستان است عبارت‌اند از: دارالشفاء، دارالضیافه، خانقاه، روضه و دانشکده‌ها. آنچه رشیدالدین را به این تقسیم‌بندی رسانده بود، انگیزه رسیدن به یک هدف است که به تعبیر او «تکمیل نفوس به‌ حسب قوای نفسانی» بود. از نظر او تکمیل نفوس یا از طریق علمی است که روضه و دانشکده‌ها برای آن ساخته شده‌اند و یا از طریق سیر و سلوک است که خانقاه بدین منظور طراحی شده است. برحسب قوای نفسانی نیز [[انسان‌ها]] یا سالمند و صرفاً نیاز به تقویت دارند که دارالضیافه محیط مناسبی برای این منظور است و یا مریض ومحتاج معالجه‌اند که دارالشفاء بدین منظور مقرر شده است  
<ref>
پیشین، ص23 .
</ref>
====لوله‌کشی آب شیراز==== 
از اولین نمونه‌های تلفیق سنت حسنه [[وقف]] با دستاوردهای نوین علمی، مجموعه‌ای است که قریب به شصت سال پیش به‌وسیله شادروان حاج‌‌محمد نمازی در [[شیراز]] تأسیس شد.  

مرحوم حاج‌محمد نمازی بر آن بود که تمام سرمایه خود را برای ایجاد مرکزی طبی و بهداشتی برای درمان مردم شهرش صرف کند، اما پس از مشورت با اهل فن به این نتیجه رسید که بیشتر امراض و بیماری‌های شایع به‌دلیل دسترسی نداشتن به آب آشامیدنی سالم و بهداشتی است.
  
بنابراین مرحوم نمازی با سرمایه شخصی خود و به کمک دوستان و نزدیکان خویش درصدد احداث تصفیه‌‌خانه و لوله‌کشی آب شهری برآمد که این امر با همت بلند وی تحقق یافت و [[شیراز]] اولین شهر [[ایران]] بود که از نعمت آب لوله‌کشی سالم بهره‌مند شد  
<ref>
همان، ص32 .
</ref>
====بنیاد فرهنگی البرز==== 
از موارد دیگری که [[وقف]] با توجه به نیاز روز جامعه و در جهتِ درمان دردی از دردهای جامعه انجام شده است، [[وقف]] بنیاد فرهنگی البرز است که با هدف ترویج و گسترش علم‌‌آموزی و معرفت‌اندوزی صورت گرفت. 

بنیاد فرهنگی البرز در 27 اسفند 1342 با سرمایه و همت مردی خیراندیش و مسلمان به نام آقای حسینعلی البرز در [[تهران]] تأسیس شد. هدف این بنیاد، شکوفا کردن استعدادهای نهفته نسل جوان و دانش‌ پژوه کشور بوده و به همین منظور بنا شده بود؛ لذا اقدامات زیر را سرلوحه برنامه خود قرار داده بود:  

* اعطای جوائز حُسن تحصیل به دانش آموزان و دانشجویان؛ 

* اعطای جوائز به دانشمندان و پژوهندگان و مخترعین؛ 

* اعطای کمک هزینه تحصیلی به دانشجویان به ‌صورت وام بدون بهره؛  

* کمک به چاپ و نشر کتب علمی و مذهبی؛ 

* احداث مدارس و مراکز آموزشی.

==== بیمارستان الغدیر تهران==== 
سال 1358 هجری شمسی فردی خیر به نام آقای انوری‌زاده اصفهانی در قسمتی از اراضی موقوفه مرحوم حاج عبدالوهاب تهرانی با موافقت اوقاف و متولی مربوطه دارالشفائی را احداث و دایر کرد؛ و نظر به افتتاح این مرکز درمانی مصادف با ایام [[غدیر خم]]، به نام خیریه درمانی الغدیر نامگذاری گردید. 

در این امر خیر خداپسندانه آقایان حاج عباس جابر انصاری، مصلحی و مرحوم حاج آقا بزرگ‌ زادگان به عنوان هیأت امنا با بانی و مؤسس مرکز همکاری داشتند. مدت کوتاهی پس از دایر شدن این درمانگاه خیریه و تجهیز امکانات لازم، این مرکز درمانی به یکی از موفق‌ترین و پرمراجعه‌ترین مراکز درمانی در شرق [[تهران]] تبدیل گردید.
 
با توجه به کثرت مراجعین که روزانه بالغ بر دو هزار نفر بود و نیاز به یک بیمارستان جهت بیماران نیازمندی که احتیاج به بستری شدن داشتند، آقای حاج عباس جابر انصاری مصمم شدند تا در جوار درمانگاه فوق بیمارستانی را با اهداف خیرخواهانه احداث نمایند. این بیمارستان با مساحت تقریبی 5000 مترمربع و گنجایش تقریبی 100 تخت بیمارستانی با کلیه تجهیزات و نیروی انسانی لازم و پزشکان متخصص از سال 1375 مورد بهره برداری قرار گرفت. بیمارستان با بخش‌های داخلی و جراحی و زایمان و اتاق‌های عمل و بخش‌های ویژه سی سی یو (CCU) و آی سی یو (ICU) دایر و در خدمت مردم محروم منطقه قرار گرفت.  

کثرت مراجعین جهت درمان‌های سرپایی و بستری به حدی بود که این مرکز درمانی به یکی از موفق‌ترین بیمارستان‌ها در شهر [[تهران]] در امر ارائه خدمات درمانی به مردم و الگوی درمانی در این مرکز درمانی خیریه گردید.
 
در حال حاضر بیمارستان الغدیر با همکاری حدود 150 پزشک متخصص و فوق تخصص و 170 تخت بیمارستانی و بخش‌های داخلی پاراکلینیک تابعه از قبیل رادیولوژی، سونوگرافی، ماموگرافی، سی تی اسکن، آزمایشگاه‌های تخصصی، داروخانه شبانه روزی، فیزیوتراپی، ارتوپدی فنی و لاپاراسکوپی مشغول خدمت است  
<ref>
ربع قرن تلاش فرهنگی-اجتماعی وعمرانی، ص113 .
</ref>
====پرورشگاه مظفری==== 
موقوفه دارالایتام محمدعلی مظفری در تاریخ 12/9/1326 در [[تهران]] توسط آقای محمدعلی مظفری جواهری فرزند حاج فتح الله برای ایتام [[وقف]] مؤبَّد شرعی گردید که شامل رقبات ذیل است: شش‌دانگ یک عمارت مشتمل بر هفت باب حیاط متصل به هم، ششدانگ یک عمارت چهارطبقه مشتمل بر چهارده باب مغازه.  

عواید حاصله از موقوفه اعم از مال الاجاره و غیره برای آموزش و پرورش و اطعام و معالجه و لباس و کتاب و سایر مصارف ضروری ایتامی که به صورت شبانه‌روزی نگهداری شوند صرف می‌گردد. 

در تاریخ 12/9/1326 بعد از انجام [[وقف]]، واقف اقدام به گشایش پرورشگاه با تعداد حدوداً 30 نفر از بچه‌های ایتام، برابر مفاد وقفنامه، از سن 7 سالگی کرد. سن اطفال یتیم قابل قبول در دارالایتام از آغاز هفت سالگی الی نه سالگی خواهد بود و پس از رسیدن به سن 18 سالگی باید خارج شوند. پرورشگاه از بدو گشایش، اقدام به نگهداری ایتام کرده و تا کنون تعداد زیادی از بچه‌ها به صورت شبانه‌روزی در آنجا نگهداری شده، هزینه نگهداری، حفاظت، تعلیم و تربیت و آموزش آنها پرداخت شده و پس از رسیدن به سن 18 سالگی، برابر مفاد وقفنامه، یا مشغول تحصیل بوده و مدارک عالی دانشگاهی را اخذ نموده یا اینکه حرفه‌ای را آموخته و وارد بازار کار شده‌اند  
<ref>
همان، ص117 .
</ref>
====موقوفه سیف‌الدوله ملایر==== 
ملایر از جمله شهرهای [[ایران]] است که موقوفات در آن از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده و نقش بسزایی در توسعه آن دارند. چنان‌که به طور مثال 2/85% از کل اراضی آموزشی این شهر را اراضی وقفی تشکیل می‌دهند. در میان موقوفات این شهرستان، موقوفات سیف الدوله از اهمیت و جایگاه خاصی برخوردار است و با توجه به نیت اصلی واقف که توسعه علم و دانش است، اقدامات و فعالیت های بسیاری در این زمینه صورت گرفته است. از محل درآمد این موقوفات تا کنون 12 باب مدرسه و مجتمع آموزشی ساخته شده است که از جمله آنها مدرسه نمونه سیفیه، با امکاناتی شامل 12 کلاس درس، خوابگاه، سلف سرویس، سالن اجتماعات، کتابخانه، سالن امتحانات و سایت رایانه است. افزون بر آن می‌توان به پرداخت مبلغ حدود سه میلیارد ریال بابت توسعه علم و دانش و خرید تجهیزات آموزشی و کمک به دانش‌آموزان بی‌بضاعت و ساخت مرکز پژوهشگاه دانش آموزی و IT و اینترنت، جهت ارتقای سطح علمی دانش‌پژوهان و افزایش کیفیت آموزشی و دسترسی به فناوری و ابداعات و اختراعات از محل عواید این موقوفه اشاره کرد. در بخش آموزش عالی نیز تمام فضاهای آموزشی مورد استفاده شامل دانشگاه آزاد اسلامی، دانشکده علمی ـ کاربردی، دانشکده علوم قرآنی و دانشگاه پیام نور، از اراضی وقفی شهرستان است که همین امر نشان‌دهنده جایگاه [[وقف]] در توسعه علم و دانش است.
====موقوفه ثلث زهرا بیگم==== 
از جمله موقوفاتی که به دستگیری از مستمندان و کمک به نیازمندان اختصاص یافته، موقوفه ثلث زهرا بیگم در شیراز است. به موجب وصیت‌ نامه‌ای که توسط مرحومه حاجیه خانم زهرا بیگم، همسر مرحوم حاج اسدالله خان [[شیراز]] در سوم جمادی الاخری سال 1280ق تنظیم گردید، منافع دو دانگ و نیم مشاع از قریه عادل آباد، که اکنون یکی از محلات شهر شیراز را تشکیل می‌دهد و در حال حاضر بالغ بر 1520 رقبه می‌گردد، به اموری همچون کمک‌های نقدی به دانش‌آموزان بی‌بضاعت، توزیع خوارو بار اعم از روغن و برنج و غیره در ماه‌های [[رمضان]] و [[محرم]] و [[صفر]] بین محصلان و طلاب علوم دینی، کمک به جوانان برای ازدواج، تهیه لوازم منزل و جهیزیه برای دختران بی‌سرپرست و کم‌بضاعت و تأمین کتب دینی و قرآنی مورد نیاز طلاب علوم دینی اختصاص یافته است که امروزه این کمک‌ها به دانشجویانی که به علت فقر مالی قادر به ادامه تحصیل در دانشگاه‌های مختلف نیستند نیز تسری داده شده است. شایان ذکر آنکه در تعدادی از پلاک‏های ثلث مذکور که دارای کاربری آموزشی هستند مدارس رایگان احداث گردیده و هم‏اکنون شمار زیادی از دانش آموزان در این مدارس مشغول به تحصیلند 
<ref>
همان، ص131 .
</ref>
==== موقوفه معین‌التجار بوشهری==== 
از دیگر موقوفاتی که [[وقف]] برای دستگیری از مستمندان است، موقوفات معین التجار بوشهری است. مرحوم حاج محمد معین التجار بوشهری طی یک فقره وقف‌نامه مورخ 1322 ق بخشی از املاک خود واقع در شهرستان ممسنی فارس را به موارد مشخصی اختصاص داد که اصلی‌ترین آنها کمک به سادات مستحق و تامین مخارج مهمان‌خانه‌ای به نام خودِ واقف در [[نجف اشرف]] است که اختصاص به زائران عتبات عالیات دارد. تعداد رقبات این موقوفه در سال 1383 بالغ بر 11721 رقبه با درآمدی حدود 5/1 میلیارد ریال بوده که به خوبی می‌توان حدس زد چه شماری از مستمندان از این عواید بهره‌مند شده و این موقوفات چه تأثیری بر کاهش فقر و توزیع ثروت در جامعه دار.
====اقدامات خیریه و موقوفات زهراسلطان نظام‏مافی «فرمانفرمائیان»==== 
زهراسلطان عزت‏السلطنه، دختر رضا قلی خان نظام‏السلطنه بود که علی‌رغم  مشکلات و سختی‌های زندگی توجه فراوانی به امور خیریه داشت. برخی از اقدامات خیر وی به شرح ذیل است: 

* احداث و اهدای یک باب دبستان در قریه قره‏ورن شهرستان میاندوآب به سال 1332ش که توسط محمدعلی معتمدیان پیشکار وی، این ساختمان به صورت بلاعوض و با مصالحه به اداره فرهنگ وقت آن شهرستان هدیه شد. 

* اهدای کمک‏های مالی به منظور ساخت بیمارستان عباسی در شهرستان میاندوآب به سال 1333 که فرزندش بهمن میرزا فرمانفرمائیان به عنوان بانی آن کار اهدای مبلغ مذکور را بر عهده داشت. در این مرکز حتی محل اسکان پزشکان هم پیش‏بینی شده بود.  

*واگذاری پنج هزار متر مربع و دو میلیون ریال وجه نقد به وزارت فرهنگ وقت به منظور تأسیس مؤسسه‏ای تعلیماتی در سال 1338 در قریه مهرآباد تهران که امروزه در این مؤسسه دبیرستانی به نام 15 خرداد دایر است.   

* احداث و وقف دبیرستان زهرا نظام‏مافی و تکمیل کلاس‏های آن در سال 1340 در ناحیه 11 تهران .  

* تأسیس و وقف ورزشگاه ویژه معلولان و بانوان کشور با مساحتی بالغ بر 4823 متر مربع در سال 1344 در شهر تهران که به سازمان تربیت بدنی و تفریحات سالم ایران صلح شد. این مکان امروزه در خیابان شمشیری، خیابان شهید علی‏اکبر رعنایی در جنوب فرودگاه مهرآباد واقع شده و تحت نام ورزشگاه ورزنده خوانده می‏شود.  

* تأسیس و وقف مسجد امیرالمؤمنین (علیه السلام) در زمینی به مساحت بالغ بر 1256 متر مربع همراه با یک باب خانه برای سکونت پیش‏نماز مسجد و فهرست طویلی از موقوفات مربوط به مسجد که در سال 1345 به ثبت اداره اوقاف رسیده است. این مسجد در منطقه 9 شهرداری، خیابان شهید عبدالله صفری، نبش خیابان شهید محسن نجفی، پلاک 14 در جنوب فرودگاه مهرآباد قرار دارد.   

* تأسیس و وقف مدرسه حرفه‏ای دخترانه به سال 1346 در خیابان مهرآباد تهران که در آن زمان خارج از حوزه مرکزی شهر قرار داشت و جزو املاک خانوادگی زهراسلطان محسوب می‏شد. در وقف‏نامه مربوطه آمده است که صرفاً زمین مورد مصالحه باید برای احداث مدرسه حرفه‏ای دخترانه با نام «مدرسه حرفه‏ای دخترانه نظام‏مافی» مورد استفاده قرار گیرد. ضمناً تصریح شده که مدت این صلح‏نامه 99 سال خواهد بود و وزارت آموزش و پرورش جز به این نیت و این نام، حق هیچ گونه دخل و تصرف دیگری در این مدرسه ندارد. 

* وقف آموزشگاه حرفه‏ای مخصوص ناشنوایان و لال‏ها در زمینی به مساحت 3031 متر مربع و اختصاص موقوفاتی به آن به شرط آنکه در آن صرفاً آموزشگاه و یا آسایشگاه احداث شود که به سال 1347 در تهران و در منطقه مهرآباد آموزشگاه حرفه‏ای احداث شد. در طول تمام سال‏های بعد نیز کلیه امور مربوط به نقاشی، تعمیرات، تکمیل و تأسیس مستغلات جنبی این مرکز بر عهده خود زهراسلطان قرار داشت.   

* ایجاد و وقف مرکز بهداشتی و درمانی زهرا نظام‏مافی واقع در خیابان پادگان، خیابان شمشیری، کوچه شهید محمودعلی کرمی در جنوب فرودگاه مهرآباد نیز یکی دیگر از اقدامات نیکوکارانه آن بانوی بزرگوار به شمار می‏آید  
<ref>
«اقدامات خیریه وموقوفات زهرا سلطان مافی"فرمانفر مائیان"»، ص95 .
</ref>
* موقوفه عبدالله رضوی (خراسان) 
عبدالله رضوی در سال 1343 کلیه اراضی و اشجار و باغات خود در سوران را به جز اراضی تفکیک شده، وقف کرد. عواید حاصل از موقوفه باید طبق نظر واقف بدین صورت مصرف گردد:  
 
40% از عواید موقوفه برای ساختمان درمانگاه و مداوای بیماران، 30% از عواید آن برای نگهداری، تغذیه و لباس ایتام که ساختمان آن در مزرعه سوران که دارالایتام میرزای ناظر نامیده خواهد شد و واقف احداث بنا خواهد کرد هزینه خواهد شد. 10% از عواید موقوفه به مصرف روضه‌خوانی و اطعام در محل سوران خواهد رسید و بیست درصد بقیه نیز سهم متولی است ـ که از اولاد او خواهد بود ـ به شرط اینکه توان اداره موقوفه را داشته باشد.  

مرحوم عبدالله رضوی در سال 1357 بخش دیگری از املاک خود را شامل اراضی حسین‏آباد اراضی بژمهن، اراضی نکاح، عامل و مستغلات سرای سیگاری و اراضی دیگر در روستاهای مختلف و در شهرهای تهران و بندر انزلی و... را در قالب اساس‌نامه شماره 588/114 در تاریخ 6/3/1357 به صورت بخش دیگری از موقوفه سوران درآورد که در جهت تقویت مصارف مذکور در وقف‏نامه سال 1343 آن مرحوم است. این موقوفه به صورت یک مجموعه عظیم درآمده است و با کد 459 در ناحیه یک اداره اوقاف مشهد شناسایی می‏شود. این موقوفه که می‏توان آن را در هشت گروه دسته‏بندی کرد، دارای 917 رقبه، شامل بخش وسیعی از اراضی مزرعه سوران واقع در 22 کیلومتری شمال غرب مشهد، ، اراضی حسین‏آباد کرمانی‏ها، ششدانگ مزرعه بژمهن واقع در جاده مشهد، اراضی نکاح، عامل، رقبات واقع در خیابان امام رضا، بازارچه حاج آقا جان، فلکه حضرت‏سرای سیگاری به اضافه چند منزل، هتل و سرا در شهرهای مشهد، تهران و بندرانزلی است  
<ref>
«موقوفات خراسان»، ص56 . 
</ref>
(مهدی جهانی، ص56) 
در حال حاضر گذشته از اطعام و انفاق، درمانگاه و مجتمع آموزشی و پرورشی شبانه‏روزی، مهم‏ترین بخش‏های عام المنفعه موقوفه هستند. 

مجتمع آموزشی و پرورشی (شبانه‏روزی) عبدالله رضوی نیز جهت تحصیل و زندگی پسران یتیم در مقطع راهنمایی در سال‏های 1374ـ1375 به اهتمام اداره کل اوقاف و امور خیریه خراسان با 3500 مترمربع زیربنا در زمینی به مساحت 17 هکتار از اراضی سوران احداث و افتتاح شد. 
درمانگاه عبدالله رضوی (میرزای ناظر) در سال 1365 با 418 متر زیربنا احداث و افتتاح شد. این درمانگاه دارای چهار بخش پزشکی، دندانپزشکی، مامایی و تزریقات است و عمده خدمات آن به صورت رایگان انجام می‏گیرد. 
عزاداری و اطعام که یکی دیگر از موارد مصرف موقوفه است همه ساله در ایام عاشورا صورت می گیرد.
==نتیجه== 
در بخش آغازین این مقاله به ذکر برخی مصادیق خیراندیشی و نوع‌دوستی در بین بعضی ادیان و ملل پرداختیم و یادآور شدیم که همه ادیان در زندگی جمعی به نوع‌دوستی، خدمت‌رسانی و دستگیری نیازمندان تأکید دارند؛ آنگاه گوشه‌هایی از نقش وقف در فرهنگ اسلامی را بیان نمودیم و معتقدیم در فقه اسلامی، نهاد وقف جایگاه ویژه‌ای دارد و یکی از اجزای اقتصاد اسلامی را تشکیل می‌دهد. در ادامه به اهداف سازمان ملل متحد و کنفرانس اسلامی پرداختیم و در پایان به ذکر مصادیق و نوع مصارف درآمد موقوفات و تنوع این سنت حسنه اشاره کردیم و یادآور شدیم که در بخش‏های مختلف اجتماع کدام‏یک از نیازها وسیله کدام دسته از موقوفات حل و فصل خواهد شد و اینک تصریح می‌کنیم: 

* قبل از آنکه دولت مدرن امروزی شکل بگیرد، مشارکت گسترده و باور و اعتقاد مردم در کمک به همنوع و تلاش برای حل و فصل مشکلات فرهنگی ـ اجتماعی جامعه کاملاً مشهود و مشخص بوده است. پس دولتمردان باید زمینه بازگشت به فطرت و طبیعت بشر را بیشتر فراهم و بستر مشارکت مردم در حل و فصل مشکلات را آماده کنند. 

* سازمان‌های ملل متحد و کنفرانس اسلامی باید زمینه مشارکت و ریشه‌های اعتقادی و فرهنگی ملل مختلف در مشارکت امور خیر را بیشتر بررسی و راه‏های احیای آن را در کنار دولت مدرن فراهم نماید. 

* با برگزاری نشست‏ها و فراخوان مقالات، مصادیق مختلف موقوفات و اقدامات خیرخواهانه در کشورهای مختلف جمع‌بندی و تجارب و یافته‌های علمی مبادله گردد. 

* با رعایت مقررات بین‌المللی زمینه‌های لازم جهت مشارکت بیشتر خیران در تأمین نیاز سایر ملل فراهم شود. 

* تلاش گردد سازمان‌های خیریه و واقفان و خیران به‏دور از مسائل سیاسی صرفاً در عرصه‌های فرهنگی ـ اجتماعی فعالیت کنند. 

* با نشست‏های سالیانه یا چندساله در عرصه بین‌المللی یا کشورهای اسلامی از واقفان و خیران برجسته تقدیر و تشکر شود. 

* زمینه خدمت و ارائه خدمات تخصصی کارشناسان و افراد کارآمد در مناطق محروم فراهم گردد.
==منابع و مأخذ== 

احمد بن سلمان، مقدمه ای بر فرهنگ وقف، چاپ سازمان اوقاف و امور خیریه. 

برهان بن یوسف، فروهر، نیکوکاری و داد و دهش در ایران باستان، چاپ دوم، 1357. 

حکمت، علی اصغر، تاریخ ادیان، تهران: ابن سینا، چاپ اول، 1348. 

جناتی، محمد ابراهیم، «وقف از دیدگاه مبانی اسلامی»، وقف میراث جاویدان، ش 5، بهار 1373. 

جهانی، مهدی، «موقوفات خراسان»، وقف میراث جاویدان، ش 27 

دفتر سازمان ملل متحد در تهران، نظام ملل متحد در جمهوری اسلامی ایران، چاپ اول 1386. 

دورانت، ویل، تاریخ تمدن، ترجمه احمد آرام، تهران: انتشارات سازمان آموزش انقلاب اسلامی، چاپ سوم، 1370. 

روابط عمومی سازمان اوقاف و امورخیریه، ربع قرن تلاش فرهنگی ـ اجتماعی و عمرانی، سازمان اوقاف و امور خیریه 1383. 

سپنتا، عبدالحسین، تاریخچه اوقاف اصفهان، اداره کل اوقاف اصفهان؛ 1346. 

عالم‌زاده، هادی، «نخستین موقوفه در اسلام»، وقف میراث جاویدان، ش 3، پاییز 1372. 

عبدالحلیم عمر، محمد، «نظام وقف اسلامی و نظام‌های مشابه در جهان غرب»، ترجمه علی زاهدی، وقف 
میراث جاویدان، مؤسسه فرهنگی هنری راسخون، ش 69؛ بهار 1389 

فرشتیان، حسن، «بنیاد اوقاف و امور خیریه فرانسه»، وقف میراث جاویدان، ش 37، بهار1381 

گزارش مطالعات تطبیقی قرارداد سند همکاری سازمان اوقاف و امور خیریه و دانشگاه امام صادق (علیه السلام)، پاییز و زمستان 1386. 

لطیفی، میثم، پرتوی از سیمای وقف در ایران اسلامی، سازمان اوقاف و امور خیریه، 1387. 

مؤمنی، مصطفی، «بنیادهای وقفی در آلمان فدرال»، وقف میراث جاویدان، ش 8 ، زمستان 1373 

مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار الجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار، بیروت: مؤسسه الوفاء، 1404 ق. 

ملک‌زاده، الهام، «اقدامات خیریه و موقوفات زهراسلطان مافی "فرمانفرمائیان"»، وقف میراث جاویدان، ش 49. ناس، جان، تاریخ جامع ادیان از آغاز تا امروز، ترجمه علی اصغر حکمت، تهران: پیروز، 1344.
==پانویس==
[[رده:میراث جاویدان شماره 71]]

[[رده:مقالات]]