نمایش مبدأ برای تأثیر متقابل ژنتیک ومحیط بر بروز صفات اخلاقی مرتبط با امور خیر از منظر علم ودین

<div style=" font-family:B Nazanin; font-size:18px; text-align:justify;"> 
[[پرونده:تصویر م13ف3 و1.jpg|اصلی|چپ]]
<P style=" border-right: 6px solid #8afcf8; background-color:#f7f5ee;">
<B>[[سید مجتبی خیام نکویی]]: [[دانشیار بیوتکنولوژی يدالله دالوند]] [[کارشناسی ارشد ژنتيك]] [[صفورا جباری]] [[دکتری بیوشیمی دانشگاه تربیت مدرس]]کشفیات نوین در عرصه [[زیست شناسی]] و [[ژنتيك]] مسيب شناخت منشا [[ژنتیک]]ی بسیاری از عملکردهای [[فیزیولوژیک]] و همچنین اختلالات جسمی مانند بیماری ها شده است. 
امروزه تردیدی نیست که بسیاری از بیماری ها منشأ وراثتی دارند و از والدین یا نسل های قبل به فرزندان منتقل می شوند، قوانین وراثت پامیری صفات در موجودات از نسلی به تسلی دیگر را حدود ۱۰ سال پیش، کشیش زیست شناس اتریشی به نام گریگور منازل کشف کرد. در مطالعات و پژوهش های جدید [[ژنتیک]] نیز مشخص شده است که ژن ها در ایجاد رفتارهایی مانند تهییج پذیری، افراطی عمل کردن، ماجراجویی و بیماری های روانی نیز نقش تعیین کننده ای دارنده لوح سفید به عنوان یکی از معروف ترین فرضیه هایی که فعالیت انسانی را شرح می دهد دیگر قبول نیست و پژوهشگران در تلاش برای کشف مکانیسم ها و فرضیه های دیگری هستند که فعالیت های پیچیده مغز [[انسان]] را مفهوم کند.</B>
</P>
<P style="color:#c0c18a;"> 
<B>دیدگاه علم ژنتیک در انتقال و بروز صفات اخلاقی به فرزندان</B> 
</P>
مسئله میزان دخالت و تأثیروراثت در انتقال صفات اخلاقی، هماره موضوع گفت وگوی مردم و اندیشمندان بوده است. 

حوزه پژوهشی [[ژنتیک]] رفتاری به مطالعه وراثت خصوصیات رفتاری و شکل گیری رفتار براساس ژنوم می پردازد. تحقیقات مختلفی در تأييد وراثتی بودن صفات اخلاقی [[انسان]] از جمله خیر بودن انجام شده است: 

1. نتایج تحقیقات محققان دانشگاه جورج تون سوئد نشان داده است که ترشح هورمون سروتونین باعث می شود که افراد دارای خلق خوب و اخلاق مناسب تری باشند. نیز مشخص شده است در خانواده هایی که بیان هورمون سروتونین ریشه ژنتیکی قوی تری دارد، فرزندانشان اخلاق بهتری را به ارث برده اند. 

٢. در دوقلوهای همسان که تقریبا ۱۰۰ درصد ژن ها مشابه هستند. تشابه در [[ژنتيك]] دوقلوهای مشابه و نیز مطالعات و تحقیقات انجام شده روی دوقلوهای همسانی که از زمان تولد از یکدیگر جدا شدند و یا دوقلوهایی که مستقل از یکدیگر به فرزند خواندگی پذیرفته شده بودند، نشان داده است که ژنها نقش کلیدی و تعیین کننده ای در بسیاری از رفتارهای آنها دارند. 

٣. در تأیید بحث وراثتی بودن صفات اخلاقی و خیراندیشی، مطالبی درباره نقش [[ژنتیک]]در گرایش های مذهبی مطرح شده است. دکتردين هامر در کتاب خود با نام «ژن [[خدا]]» که در سال ۲۰۰۴ منتشر شد، ادعا کرد که حتی ایمان مذهبی هم منشا ژنتیکی دارد. 

[[دکترهامر]] که متخصص [[ژنتیک مولکولی]] و استاد مرکز ملی [[سرطان]] [[آمریکا]]ست در کتاب خود مدعی است که صرفا یک ژن خاص مسئول گرایش های [[مذهب]]ی نیست، بلکه مجموعه ای از ژنها این نیاز را در [[انسان]] ها ایجاد می کنند. این دانشمند در مطالعات خود به پروتئین VMAT۲ پی برد که این پروتئین توسط ژن ۲SLC18A رمز شده است. 

اعتقاد به [[خداوند]] و امور معنوی رفتارهای بسیار پیچیده ای هستند و به هیچ وجه نمی توان ونباید دنبال ژنی منفرد برای آنها گشت. 

در صورت داشتن منشأ وراثتی این گونه رفتارهای قطعا باید انتظار داشت دهها و صدها ژن با بروز رفتارهای مختلف در آن درگیر باشند. در حقیقت دانشمندان معتقدند که عوامل [[ژنتیکی]]، نقش عمده ای در تعین شخصیت افراد دارند و این تأثیر به خصوص درباره ویژگی های شخصی هر فرد بیش از پیش بروز می کند. 

هر انسان بیست و سه جفت کروموزوم از والدین خود به ارث می برد که هريك از این کروموزوم ها دارای هزاران ژن است. ژن ها از مولکول هایی به نام DNA ساخته شده اند که منجر به بیان پروتئین ها می شوند. ژنها را می توان همانند منابعی از اطلاعات تصور کرد که نحوه ترکیب مولکول های پروتئینی را کنترل می کنند.

این اطلاعات موجود در ژن هاست که رشد زیستی موجودات را هدایت میکند. آنچه در این بخش بیان شد نشان میدهد که یکی از عوامل انكارنشدنی در سرنوشت انسان قانون وراثت است و به تبع آن خصوصیات جسمی، روحی و اخلاقی از جمله خیرطلبی، از طریق عوامل وراثتی (ژن ها) از والدین به فرزندان منتقل می شود. اما اگر بپذیریم صفات اخلاقی، همچون صفات جسمانی فقط از طریق وراثت منتقل می شوند، هر انسانی ناخواسته دارای خلق وخویی است که به واسطه آن، رفتارهای معینی از او سر می زند و این مهم ترین چالش فراروی تربیت پذیر بودن انسان خواهد بود. از این رو در مطالعات گسترده ای به تأثیرات عوامل محیطی توجه شده است که بر این اساس اثر متقابل ژنتیک و محیط توانسته است سهم بسزایی در بروز صفات فاضله و رذيلة اخلاقی به خود اختصاص دهد. در بخش بعدی به بررسی تأثیرات این عامل می پردازیم.
<P style="color:#c0c18a;"> 
<B>وراثت صفات اخلاقی به ویژه نیکوکار بودن از دیدگاه علم ژنتيك</B> 
</P>
در جدیدترین گزارشی که در سال ۲۰۱۴ منتشر شد، [[محققان دانشگاه نیویورک]] به این نتیجه دست یافتند که زنان بارداری که به طور مداوم الكل و دخانیات مصرف میکنند، بدون شک تأثیر درخور توجهی بر رفتارهای اجتماعی و اخلاقی فرزندانشان در آینده دارند. 

فرزندان این مادران، افراد دارای ناهنجاری اخلاقی، اجتماعی و شخصی هستند. تحقیقات دیگری نشان میدهد که اگر مادری در دوران بارداری در معرض مواد سمی و شیمیایی، یا رفتارهای تند خويانه اطرافیان قرار بگیرد، یا به مواد غذایی مناسب دسترسی نداشته باشد، منجر به ایجاد تغییرات اپی [[ژنتیک]] در ژنوم فرزند می شود که صفات، رفتار و اخلاق بد در فرزند ایجاد می کند. 

[[وورد ورث]] براین باور است که اثروراثت و محیط در حیات و رشد و رفتار [[انسان]]، شبيه تأثير طول و عرض در شکل گیری مستطیل است. 

همان گونه که مساحت مستطیل، نتیجه اندازه طول و عرض آن است، ساختار اخلاقی انسان نیز با دخالت دو عنصر وراثت و محیط شکل می گیرد. 

در واقع برخی از صفات وراثتی و غیر اکتسابی است و برخی دیگر متأثر از محیط و اکتسابی. در این صورت باید بپذیریم که تربیت ، فقط در آن گروه از صفات که اکتسابی هستند، اثرگذار است. 

به طورکلی می توان گفت که خصوصیات رفتاری [[انسان]]، آمیخته ای از تأثیرات هردو عامل [[وراثت]] و محیط است و این حقیقتی است که [[علم ژنتیک]] نیز به آن معترف است. می توان گفت که فنوتیپ (حد واسط صفات)، نشان دهنده اثر متقابل عوامل محیطی و ژنتیکی بر بروز یک صفت ويا صفات اخلاقی است.
<P style="color:#c0c18a;"> 
<B>اثرات متقابل محیط و ژنتیک برچگونگی و میزان بروز رفتار و ویژگی خیرخواهانه</B>
</P>
با بررسی ارتباط ویژه بیان [[ژن]]ها و عوامل محیطی و اثر هر یک از عوامل محیطی و [[ژنتیک]]ی در بروز رفتار در [[انسان]]، می توان به روشنی دریافت که صفت «خیربودن» ناشی از تأثیرات متقابل این دو عامل است. 

بنابراین تأثیر [[ژنتیک]] و عوامل محیطی در بروز این صفت در فرد انکارکردنی نیست. گروهی از پژوهشگران آلمانی ژنی را در [[انسان]] کشف کردند که با نوع دوستی در انسان ها مرتبط است. این [[ژن]] موجب می شود افراد برای مقاصد خیرخواهانه به دیگران پول اهدا کنند. این ژن C( ) MT) نام دارد و مسئول تولید آنزیمی به نام [[کاتکولو ترانسفراز]] است و بر روی [[کروموزوم]] شماره ۲۲ قرار دارد. 

مکانی که این آنزیم در آن بیان می شود مسئول صفاتی همچون شخصیت انسان، احساسات و رفتارهای مهربانانه نظیر صفت «خیر بودن» و نیز حافظه کوتاه است. 

آنزیم به همراه دوپامین که ژن شادی است، در مغز [[انسان]] فعالیت میکند و در نهایت موجب بروز رفتارهایی از قبیل کمک به همنوع، بخشنده بودن و رفتارهای خیرانه در [[انسان]] می شود. 

این محققان در بررسی های بیشتر خود دریافتند که بیان این [[ژن]] تحت تأثیر عوامل محیطی و [[ژنتیک]]ی قرار دارد. یعنی انسان ها اگر در محیط هایی که موجب بیان این ژن می شود قرار گیرند، می توانند در امور خیر سهم بسزایی داشته باشند. 

مطالعه دیگر را پریچارد و همکارانش انجام دادند. در این مطالعه مشخص شد یک پلی مورفیسم بسیار قوی بین گیرنده ژن هورمون اکسی توسین و گیرنده [[ژن هورمون وازوپرسین]] وجود دارد که این پلی مورفیسم با ظهور رفتارهای خیرخواهانه در افراد جامعه ارتباط مستقیم دارد. 

به طوری که امروزه [[متخصصان اعصاب]] و روان این دو هورمون را هورمون های عشق می شناسند و اگر در جامعه بتوان این دو هورمون را در افراد تحت شرایط کنترل شده بیان نمود، می توان به جامعه با تفکر خیرانه دست یافت. 

دیگر بررسی ها نشان داده است که اگر مادران باردار در طی دوران بارداری در شرایطی قرار بگیرند که بتوانند در امور خیرخواهانه شرکت کنند و رفتارهای ترانه از خود بروز دهند، این عوامل موجب تولید هورمون هایی در بدن مادر می شود که می تواند بر تکوین سیستم عصبی و هورمونی جنین تأثیرگذار باشد. این بدین معنی است که جنین با تغییراتی هورمونی که در ساختار جفت آن در دوران رویانی ایجاد می شود، میتواند برخی از این چنین صفت ها را از والدین خود به ارث ببرد.
<P style="color:#c0c18a;"> 
<B>دیدگاه قرآن و احادیث در انتقال و بروز صفات اخلاقی به فرزندان</B> 
</P>
[[اسلام]] نیز موضوع وراثت را به طور اجمال پذیرفته است. [[عبدالله بن سنان]] می گوید: « به [[امام صادق (علیه السلام)]] عرض کردم: «گاهی فرزند به پدر یا عمویش شباهت دارد.» فرمود: «هنگامی که نطفه مرد بر نطفه زن پیشی بگیرد  غلبه کند فرزند به پدريا عمویش شبیه می شود و گاهی که نطفه زن بر نطفه مرد پیشی بگیرد، فرزند به مادريا دایی خود شبیه می شود.»» 

از این قبیل [[آیات]] و [[احادیث]] استفاده می شود که [[اسلام]] نیز به طور اجمال قانون وراثت را پذیرفته است، گرچه در کیفیت و حدود آن بحثی ندارد؛ چون در آن زمان این گونه بحث ها رایج نبوده است. 

[[قرآن]] و [[عترت]] در حالی که هنوز ۲ قرن از عمردانش [[ژنتیک]] (علم [[وراثت]]) نمی گذرد، بیش از ۱۴ قرن پیش نه تنها اشاراتی به مسئله «[[وراثت صفات]]» کرده اند، بلکه در مواردی به آن تصریح فرموده اند. 

برخی مستندات آیات و روایات در این زمینه، عبارت اند از «(برادران) گفتند: اگراو(بنیامین) دزدی کند، ( جای تعجب نیست، چون برادرش (يوسف) نیز قبل از او دزدی کرد...» (یوسف / ۷۷)؛ بنا بر روایتی، محمد حنفیه در جنگ جمل علمدار لشکر بود، اما گویا ترسیده بود، چراکه در حمله به سپاه جمل اندیشه می کرد. 

[[علی علیه السلام]] پیش آمد و علت حمله نکردن را جویا شد. او گفت: «در پیش رویم به جز تیراندازان که تیر می اندازند، کسی را نمی بینم». 

[[علی علیه السلام]] با دسته شمشیر به او زد و فرمود: «این عرق از پدرت به تو نرسیده است». در روایتی از [[پیامبر اکرم (صلی الله عليه وآله)]] چنین آمده است: «برای نطفه های خودهمسر مناسب انتخاب کنید که عرق پنهانی تأثیر دارد». 

[[رسول اکرم]] و [[معصومین (علیهم السلام)]] که حقایق را با نور وحی می دیدند، به این [[قانون]] عظيم [[خلقت]] ( [[وراثت]]) توجه کامل داشته اند و در این روایت و روایات دیگر درباره این راز بزرگ سخن گفته اند و کلمه عرق را معرف عامل وراثت (ژن) قرار داده اند. 

به عبارت دیگر، همان معنایی که امروز محافل علمی از واژه «[[ژن]]» استفاده میکنند، از کلمه «عرق» استفاده می شود. این حدیث در کمال صراحت از [[قانون وراثت]] سخن گفته است و از عامل آن به واژه عرق تعبیر کرده است و به پیروان خود توصیه میکند که از قانون وراثت غافل نباشید و توجه کنید زمینه پاک باشد تا فرزندان شما وارث صفات ناپسند نشوند. 

از سوی دیگر [[انسان]] به زندگی جمعی گرایش دارد، چون استعدادهای نهفته ای دارد که در پرتوی زندگی جمعی به فعلیت می رسد و نیازهایی دارد که در جمع دست یافتنی است. اموری نظیر زبان، [[دین]]، [[مذهب]] و آداب و رسوم نیز که از امور تأثیرگذار بر شخصیت
[[انسان]] هستند، غالبا از جانب محیط بر[[انسان]] تحمیل می شوند؛ بنابراین می توان گفت محیط تأثیر بسزایی در شکوفایی استعدادهای [[انسان]] و شکل گیری شخصیت او دارد. 

[[خداوند رحمان]] در [[قرآن کریم]] در آیات متعددی به سفارش این امر اشاره کرده است. در آیه ۱۱۵ [[سورة آل عمران]] [[خداوند]] می فرماید: «بهره مندی صالحان و اهل کتاب از اعمال خیر بیشک مقدر خواهد شد». در آیه ۲۱۵ [[سوره بقره]] [[خداوند]] می فرماید که:  [[انسان]] های [[مؤمن]] باید در همه دارایی هایشان [[انفاق]] کنند و هرگزبه [[نیکوکاری]] نخواهید رسید، مگر از آنچه داريد [[انفاق]] کنید». 

در [[سوره انفال]] آیه ۲۳ خداوند می فرماید: «انجام خیر در [[انسان]] موجب برخورداری از هدایت های ویژه [[خداوند]] و پذیرش معارف [[دین]] می شود». در آیات ۵۶ و ۵۷ [[سورة يوسف]]، ۱۰۳ [[سوره بقره]]، ۸۰ [[سورة قصص]] و درآیات ۳۷ و ۳۸ [[سوره نور]] [[خداوند]] بر انجام اعمال خیرو صفت «خیربودن» تأكيد فراوان دارد.
<P style="color:#c0c18a;"> 
<B>نتیجه گیری</B>
</P>
توارث رفتارهای خیرخواهانه به فرزندان و بروز آنها در فرد یکی از موضوع های مهم در [[اسلام]] است که امروزه دانشمندان اسلامی حوزه [[علم ژنتیک]] به آن توجه می کنند. 

آنچه در این علم پژوهیده می شود، ارائه مواردی در اثبات به ارث رسیدن «صفت خیری» و بیان اثرات محیطی بر بروز این صفت است. اما چنین موضوعی فقط در [[علم ژنتیک]] به آن پرداخته نشده است، بلکه [[دین مبین اسلام]] نیز به آن پرداخته است. 

[[اسلام]] در راستای ایجاد بستر مناسب [[ژنتیک]]، مخاطبان خود را در زمینه هایی همانند انتخاب همسر، چگونگی ارتباط جنسی والدین، توجه به عنصر زمان، مکان ، حالت های روحی و جسمی والدین، یاد [[خدا]]، [[دعا]] و... راهنمایی کرده است. 

توجه به این نکته ضروری است که عناصر یادشده در [[احادیث]] [[اهل بیت علیهم السلام]] به معنای علیت داشتن آنها در ساختار [[ژنتیک]] به صورت منفی و یا مثبت نیست، بلکه به این معناست که رعایت مسائل بسترساز مناسب ، سبب می شود فرزندی که در آینده پا به عرصه وجود می گذارد علاقه بیشتری به رفتارهای خیرخواهانه داشته باشد. 

البته به نظر می رسد موضوع اثبات [[ژنتیک]] و محدوده آن و شیوه های بسترسازی مناسب دارای گستره وسیعی در [[متون دینی]] است، به طوری که توجه به عوامل محیطی در [[قرآن کریم]] و سخنان اهل بیت وجود دارد. 

ازاین رو پیشنهاد می شود پژوهشگران عرصه علوم اسلامی با استفاده از برخی گرایش های روانشناسی و [[علوم ژنتیک]] اقدام به تحقیقی جامع در این زمینه کنند تا اثبات شود که دستورات دین در تکامل جسم و روح انسانی و اصلاح و بهینه سازی [[ژنتیک]] در راستای گسترش «صفت [[خیریه]] تأثیری منحصر به فرد دارد.
</div>
[[رده:فصلنامه آوای خیر ماندگار شماره 3]]

[[رده:مقالات]]