تسلیم(سلام کردن)
تحیت گفتن با صیغه سلام و نیز سلام نماز را سلام گویند. از سلام به معناى نخست در باب صلات سخن گفته‌اند.
محتویات
اهمیت سلام
در قرآن کریم از سلام به عنوان تحیت بهشتیان نام برده [۱] و بدان امر [۲] چنان که در روایات ، از سنتهاى رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله و از مستحبات مؤکد شمرده شده است. ابتدا به سلام و مقدم داشتن آن بر هر سخنى، سلام کردن به کودکان و افشاى سلام؛ یعنى سلام کردن به هر کس که انسان با او برخورد مى‌کند، مورد تأکید و سفارش قرار گرفته است. [۳]
حکم سلام
پیشى گرفتن در سلام به مسلمانان،مستحب مؤکد و ترک آن مکروه است، [۴]
ابتدا به سلام نمازگزار
مگر نمازگزار که ابتدا به سلام براى او جایز نیست. [۵]
سلام کردن به نمازگزار
برخى، سلام کردن به نمازگزار را مکروه دانسته‌اند. [۶] [۷] در مقابل، برخى تفاوتى میان نمازگزار و غیر نمازگزار نگذاشته، سلام کردن را مطلقا، حتى به نمازگزار، مستحب دانسته‌اند؛ [۸] بلکه عدم کراهت سلام کردن به نمازگزار به مشهور نسبت داده شده است. [۹]
سلام کردن به کافر
به تصریح برخى، سلام کردن بهکافر جز هنگامضرورت جایز نیست. [۱۰] [۱۱]
سلام کردن زن به مرد نامحرم و عکس آن
سلام کردنزن بهمرد نامحرم و عکس آن، در صورتى که بیمفتنه و افتادن درگناه نباشد جایز است. [۱۲] [۱۳] [۱۴] قول به حرمت سلام کردن زن بهمرد نامحرم به مفهوم کلمات بسیارى ازفقها نسبت داده شده است. [۱۵] البته برخى به کراهت سلام کردن مرد بر زن جوان نامحرم تصریح کرده‌اند. [۱۶]
مستحب کفایی بودن سلام کردن
سلام کردن، مستحب کفایی است و در جایى که جمعى وارد بر کسى مى‌شوند با سلام کردن یکى از آنان، استحباب آن از دیگران ساقط مى‌گردد؛ [۱۷] [۱۸] لیکن برخى در فرض یاد شده قائل به بقاى اصل استحباب براى دیگران شده و گفته‌اند: تنها مؤکد بودن آن برداشته مى‌شود. [۱۹]
صیغه سلام
معروف میان فقها تحقق ابتدا به سلام با هر یک از چهار صیغه: «سلام علیک، السلام علیک، سلام علیکم و السلام علیکم» است؛ [۲۰] لیکن در اینکه سلام تنها با چهار ترکیب یاد شده (با تقدم کلمه سلام بر ظرف ) تحقق مى‌یابد یا نه، اختلاف است. برخى، تنها چهار ترکیب با لا را تحقق بخش سلام دانسته و سلام کردن به دیگر ترکیبها همچون «علیک و علیکم السلام» (با تقدم ظرف بر سلام) را صحیح ندانسته‌اند؛ در نتیجه جواب آن واجب نخواهد بود. [۲۱] برخى دیگر صیغه‌هاى سلام را «سلام علیک، سلام علیکم، السّلام علیکم، و علیکم السلام» دانسته‌اند. [۲۲] در مقابل، برخى گفته‌اند: 'سلام کردن به آنچه عنوان تحیت و سلام بر آن صادق است، تحقق مى‌یابد؛ خواه با ترکیب «سلام علیکم» باشد یا «علیکم السّلام» و یا «سلام» به تنهایى؛ در نتیجه با هر صیغه‌اى ادا شود، پاسخ آنواجب خواهد بود. [۲۳] [۲۴]
پاسخ سلام
سلام کردنمستحب ، بلکه افضل از پاسخ آن است، لیکن پاسخ آن حتى بر نمازگزارواجب است. [۲۵] [۲۶] البته وجوب آن کفایى است و با پاسخ دادن فردى از میان جمع ، از دیگران ساقط مى‌شود. [۲۷]
وجوب فوری جواب سلام
پاسخ سلامواجب فوری است؛ [۲۸] [۲۹] بدین معنا که سلام شونده باید در پاسخ دادن‌شتاب کند؛ در حدّى کهعرف او را تارک آن نداند. بنابر این، پاسخگویى پس از اتمام کلمه یاکلام در صورتى که سلام در اثناى آن صورت گرفته باشد، ضررى به فورى بودن نمى‌رساند. [۳۰] [۳۱]
صدای جواب دهنده سلام
بنابر قول مشهور، پاسخ سلام باید به گونه‌اى باشد که سلام کننده آن را بشنود؛ [۳۲] [۳۳] لیکن برخى در وجوب آن تردید کرده‌اند؛ [۳۴] بلکه بعضى در حال نماز ، پاسخ آهسته را نیز جایز دانسته‌اند. [۳۵]
پاسخ سلام کودک ممیز
پاسخ سلام کودک ممیز نیز واجب است؛ لیکن در صورتى که سلام بر جمع باشد، در جواز اکتفا به پاسخ وى، اختلاف است. [۳۶] [۳۷] [۳۸] برخى، پاسخ دادن به سلام کودک ممیز را واجب ندانسته‌اند. [۳۹]
پاسخ سلام کافر
در اینکه پاسخ سلام کافر واجب است یا نه اختلاف است. [۴۰] [۴۱]
پاسخ سلام زن و مرد نامحرم
بنابر قول به حرمت سلام کردن زن برمرد نامحرم و عکس آن، آیا در صورت سلام کردن، پاسخ آن واجب است یا نه مسئله اختلافى است. [۴۲] [۴۳]
پاسخ سلام کتبی
پاسخ به سلام کتبی (نامه ) واجب نیست؛ هرچندمستحب است؛ [۴۴] لیکن بنابر قول به وجوب جواب نامه، پاسخگویى به سلام مندرج در آن نیز واجب خواهد بود. [۴۵] [۴۶]
پاسخ سلام با واسطه
پاسخگویى به سلام با واسطه واجب نیست؛ هرچنداستحباب دارد ومستحب است پاسخ دهنده خطاب به واسطه بگوید: «علیک و علیه السّلام». [۴۷] برخى، در این فرض نیز رد سلام را واجب دانسته‌اند. [۴۸]
پاسخ سلام غلط
پاسخ دادن به سلام غلط نیز واجب است، مگر آنکه غلط به حدّى فاحش باشد که عنوان سلام و تحیت بر آن صدق نکند. [۴۹] [۵۰] [۵۱]
چگونگى پاسخ
پاسخ به سلام در غیر حال نماز با لفظ «علیکم» یا «علیک السّلام» تحقق مى‌یابد؛ لیکن در اینکه منحصر به کیفیت یاد شده است یا به دیگر صیغه‌ها نیز، همچون «سلام علیکم» محقق مى‌شود، اختلاف است. [۵۲] [۵۳] [۵۴]
جواب سلام کافر
بنابر قول مشهور، در جواب سلام کافر «علیک» گفته مى‌شود؛ [۵۵] لیکن در وجوب اکتفا به آن و عدم ضمیمه «سلام» یا جواز پاسخ به غیر آن، اختلاف است. [۵۶] [۵۷] [۵۸]
جواب سلام در نماز
در پاسخ سلام در حالنماز بنابر قول مشهور، مماثلت آن با سلامشرط است. بنابر این، اگر کسى با صیغه «سلام علیکم» بر نمازگزار سلام کند، بر او واجب است در پاسخ «سلام علیکم» بگوید و پاسخ دادن به صیغه دیگر جایز نیست. [۵۹] برخى، مماثلت را واجب ندانسته و گفتن «علیکم السّلام» در پاسخ «سلام علیکم» را در حال نماز نیز جایز دانسته‌اند. [۶۰] [۶۱] [۶۲] چنانچه کسى با صیغه «علیکم السّلام» به نمازگزار سلام کند، آیا پاسخگویى به آن بر او جایز است و در صورت جواز آیا باید جواب همانند سلام باشد یا با صیغه «سلام علیکم»؟ مسئله اختلافى است. [۶۳] [۶۴] [۶۵] [۶۶]
نیکوتر جواب دادن نمازگزار
آیا نماز گزار مى‌تواند جواب سلام را نیکوتر از سلام بدهد، مانند آنکه در پاسخ «سلام علیکم» بگوید «سلام علیکم و رحمة اللَّه» اختلاف است. [۶۷] [۶۸]
جواب در صورت پاسخ یک نفر
هرگاه یکى از نمازگزاران سلام را پاسخ دهد، آیا پاسخگویى بر دیگران نیز جایز بلکه مستحب است، یا نه، مسئله اختلافى است. [۶۹] [۷۰]
نماز در صورت پاسخ ندادن سلام
هرگاه نماز گزار پاسخ سلام را ندهد و نماز را ادامه دهد، آیا نمازش باطل مى‌گردد، مسئله اختلافى است. [۷۱]
سلام بر خود و اهل مجلس
مستحب است انسان وقتى وارد خانه‌اى مى‌شود که کسى در آن نیست، برخود این گونه سلام کند: «السّلامُ عَلَینا مِنْ عِنْدِ رَبّنا» [۷۲] همچنین سلام کردن به حاضران در مجلس هنگام برخاستن از آن و خداحافظى از آنان مستحب است؛ [۷۳] لیکن در استحباب یا وجوب پاسخ به آن اختلاف است. [۷۴] [۷۵] [۷۶] [۷۷]
آداب سلام
پاسخ نیکوتر به سلام
پاسخ دادن سلام به نیکوتر از آن در غیرنماز ،مستحب و مورد تأکیدقرآن کریم است. [۷۸] نیکویى با گفتن «علیکم السّلام و رحمة اللَّه و برکاته» در پاسخ «سلام علیکم» تحقق مى‌یابد. [۷۹]
استحباب آغاز کردن سلام بر اینان
سواره به پیاده؛ ایستاده به نشسته؛ جمع اندک به جمع انبوه و کوچک‌تر به بزرگ‌تر. [۸۰]
نوع رفتار با مسافر و غیر مسافر هنگام سلام
چنان که هنگام سلام کردن فشردن دست غیرمسافر و در آغوش گرفتن مسافر مستحب است. [۸۱]
منبع
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج۴، ص۵۱۴-۵۱۸.
پانویس
- ↑ یونس/سوره۱۰، آیه۱۰.
- ↑ نور/سوره۲۴، آیه۶۱.
- ↑ وسائل الشیعة، ج۱۲، ص۵۵-۶۳.
- ↑ وسائل الشیعة، ج۱۲، ص۵۷.
- ↑ العروة الوثقی، ج۳، ص۱۵.
- ↑ مستند الشیعة، ج۷، ص۶۶-۶۷.
- ↑ العروة الوثقی، ج۳، ص۲۴.
- ↑ الحدائق الناضرة، ج۹، ص۸۹-۹۰.
- ↑ مجمع الفائدة، ج۳، ص۱۲۲.
- ↑ الحدائق الناضرة، ج۹، ص۸۴-۸۵.
- ↑ مستند الشیعة، ج۷، ص۷۴.
- ↑ الحدائق الناضرة، ج۹، ص۸۳.
- ↑ مستند الشیعة، ج۷، ص۷۳.
- ↑ العروة الوثقی، ج۳، ص۲۵.
- ↑ مجمع الفائدة، ج۳، ص۱۲۰.
- ↑ غنائم الأیام، ج۳، ص۲۳۷.
- ↑ تذکرة الفقهاء، ج۹، ص۲۰.
- ↑ الحدائق الناضرة، ج۹، ص۷۵.
- ↑ جواهر الکلام، ج۱۱، ص۱۰۶.
- ↑ جواهر الکلام، ج۱۱، ص۱۰۳.
- ↑ الحدائق الناضرة، ج۹، ص۷۲.
- ↑ کتاب السرائر، ج۱، ص۲۳۶.
- ↑ مختلف الشیعة، ج۲، ص۲۰۴.
- ↑ جواهر الکلام، ج۱۱، ص۱۰۴.
- ↑ مفتاح الکرامة، ج۴، ص۹۷۳.
- ↑ مستند الشیعة، ج۷، ص۶۷.
- ↑ جواهر الکلام، ج۱۱، ص۱۰۶.
- ↑ مفتاح الکرامة، ج۴، ص۹۶۹.
- ↑ جواهرالکلام، ج۱۱، ص۱۱۱.
- ↑ ذخیرة المعاد، ص۳۶۷.
- ↑ الحدائق الناضرة، ج۹، ص۸۱.
- ↑ ذخیرة المعاد، ص۳۶۶.
- ↑ جواهر الکلام، ج۱۱، ص۱۰۸.
- ↑ مجمع الفائدة، ج۳، ص۱۱۹-۱۲۰.
- ↑ المعتبر، ج۲، ص۲۶۴.
- ↑ الحدائق الناضرة، ج۹، ص۷۵-۷۶.
- ↑ مستند الشیعة، ج۷، ص۷۱.
- ↑ جواهر الکلام، ج۱۱، ص۱۰۷.
- ↑ مفتاح الکرامة، ج۴، ص۹۶۷-۹۶۸.
- ↑ مفتاح الکرامة، ج۴، ص۹۷۲-۹۷۳.
- ↑ مستند الشیعة، ج۷، ص۷۴.
- ↑ مفتاح الکرامة، ج۴، ص۹۷۲.
- ↑ جواهر الکلام، ج۱۱، ص۱۱۷-۱۱۸.
- ↑ جواهر الکلامف ج۱۱، ص۱۱۰-۱۱۱.
- ↑ الحدائق الناضرة، ج۹، ص۸۲.
- ↑ مستند الشیعة، ج۷، ص۷۳.
- ↑ الحدائق الناضرة، ج۹، ص۸۲.
- ↑ مستند الشیعة، ج۷، ص۷۳.
- ↑ مستند الشیعة، ج۷، ص۶۹.
- ↑ جواهر الکلام، ج۱۱، ص۱۰۷.
- ↑ العروة الوثقی، ج۳، ص۱۹.
- ↑ الحدائق الناضرة، ج۹، ص۷۰-۷۱.
- ↑ مفتاح الکرامة، ج۴، ص۹۷۳-۹۷۴.
- ↑ جواهر الکلام، ج۱۱، ص۱۱۴-۱۱۵.
- ↑ مستند الشیعة، ج۷، ص۷۴.
- ↑ مستند الشیعة، ج۷، ص۷۴.
- ↑ مفتاح الکرامة، ج۴، ص۹۷۳.
- ↑ مستمسک العروة، ج۶، ص۵۶۹-۵۷۰.
- ↑ جواهر الکلام، ج۱۱، ص۱۰۱.
- ↑ کتاب السرائر، ج۱، ص۲۳۶.
- ↑ مختلف الشیعة، ج۲، ص۲۰۳.
- ↑ مستند الشیعة، ج۷، ص۶۸.
- ↑ مفتاح الکرامة ج۴، ص۹۶۳-۹۶۴.
- ↑ مستمسک العروة ج۶، ص۵۵۷-۵۵۸.
- ↑ مستند العروة (الصلاة) ج۴، ص۴۸۷-۴۸۹.
- ↑ مهذب الأحکام ج۷، ص۱۸۹-۱۹۰.
- ↑ مفتاح الکرامة، ج۴، ص۹۶۴.
- ↑ جواهر الکلام، ج۱۱، ص۱۰۳.
- ↑ مفتاح الکرامة ج۴، ص۹۶۶-۹۶۷.
- ↑ جواهر الکلام ج۱۱، ص۱۰۸.
- ↑ مفتاح الکرامة، ج۴، ص۹۶۹-۹۷۱.
- ↑ وسائل الشیعة، ج۱۲، ص۸۰-۸۱.
- ↑ وسائل الشیعة، ج۱۲، ص۸۳.
- ↑ تذکرة الفقهاء، ج۹، ص۲۳.
- ↑ بحار الأنوار، ج۸۴، ص۲۷۶.
- ↑ غنائم الأیام، ج۳، ص۲۳۶.
- ↑ صراط النجاة، ج۳، ص۲۹۱.
- ↑ نساء/سوره۴، آیه۸۶.
- ↑ تحریر الوسیلة، ج۱، ص۱۸۷.
- ↑ العروة الوثقی، ج۳، ص۲۶.
- ↑ وسائل الشیعة، ج۱۲، ص۷۳.
