تفاخر: تفاوت بین نسخه‌ها
(صفحه‌ای تازه حاوی «خود ستایی و فخر فروشی بر یکدیگر را '''تفاخر''' گویند. ==معنای تفاخر== '''تفاخ...» ایجاد کرد) |
جز («تفاخر» را محافظت کرد ([ویرایش=فقط مدیران] (بی‌پایان) [انتقال=فقط مدیران] (بی‌پایان))) |
||
| (۳ نسخهٔ میانیِ همین کاربر نمایش داده نشده است) | |||
| سطر ۴: | سطر ۴: | ||
'''تفاخر''' از ریشه «ف-خ-ر» به معنای [[فخر فروختن]] ، [[خود بزرگ بینی]] ، به خویش بالیدن، خود ستایی کردن به [[صفات]] (خصال)، | '''تفاخر''' از ریشه «ف-خ-ر» به معنای [[فخر فروختن]] ، [[خود بزرگ بینی]] ، به خویش بالیدن، خود ستایی کردن به [[صفات]] (خصال)، | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/20007/5/48/%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%AE%D8%A7%D8%B1%D8%A9 لسان العرب، ج۵، ص۴۸، «فخر».] |
</ref> | </ref> | ||
مباهات کردن به [[مکارم]] و مناقبی چون [[اصل]] و[[نسب]] و غیر آن | مباهات کردن به [[مکارم]] و مناقبی چون [[اصل]] و[[نسب]] و غیر آن | ||
| − | + | <ref> | |
| − | + | تاج العروس، ج۷، ص۳۴۱. | |
</ref> | </ref> | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/20008/3/369/%D9%8A%D9%82%D8%A7%D9%84 مجمع البحرین، ج۳، ص۳۷۰-۳۶۹.] |
</ref> | </ref> | ||
| − | + | <ref> | |
| − | + | المصباح، ص۴۶۴، «فخر». | |
</ref> | </ref> | ||
، ادعای [[عظمت ]] و بزرگی و [[شرافت ]] در امور ذاتی یا خارج از ذات است. | ، ادعای [[عظمت ]] و بزرگی و [[شرافت ]] در امور ذاتی یا خارج از ذات است. | ||
| − | + | <ref> | |
| − | + | النهایه، ج۳، ص۴۱۸. | |
</ref> | </ref> | ||
| − | + | <ref> | |
| − | + | التحقیق، ج۹، ص۳۸، «فخر». | |
</ref> | </ref> | ||
برخی '''تفاخر''' را مخصوص [[مباهات]] به امور بیرون از [[ذات]] [[انسان]] از قبیل [[مال]]، [[جاه]] و [[اولاد]] دانسته‌اند. | برخی '''تفاخر''' را مخصوص [[مباهات]] به امور بیرون از [[ذات]] [[انسان]] از قبیل [[مال]]، [[جاه]] و [[اولاد]] دانسته‌اند. | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/15362/1/374/%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%A8%D8%A7%D9%87%D8%A7%D8%A9 مفردات، ص۳۷۶.] |
</ref> | </ref> | ||
| − | + | <ref> | |
| − | + | بصائر ذوی التمییز، ج۴، ص۱۷۶. | |
</ref> | </ref> | ||
| − | + | <ref> | |
| − | + | عمدة الحفاظ، ج۳، ص۲۰۶، «فخر». | |
</ref> | </ref> | ||
تَفاخَرَ القومُ یعنی جمعیت بر یکدیگر فخرفروختند. | تَفاخَرَ القومُ یعنی جمعیت بر یکدیگر فخرفروختند. | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/20008/3/370/%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%A8%D8%A7%D9%87%D8%A7%D8%A9 مجمع البحرین، ج۴، ص۳۷۰-۳۶۹.] |
</ref> | </ref> | ||
این کلمه در اصل به معنای بزرگی است، چنان‌که به [[درخت خرمای تناور]]، نخله فخور گفته‌اند. | این کلمه در اصل به معنای بزرگی است، چنان‌که به [[درخت خرمای تناور]]، نخله فخور گفته‌اند. | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/20002/2/779/%D9%88%D9%86%D8%AE%D9%84%D8%A9 الصحاح، ج۲، ص۷۷۹.] |
</ref> | </ref> | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/20007/5/49/%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%B9%D8%A7%D8%B8%D9%85 لسان‌العرب، ج۱۰، ص۱۹۹، «فخر».] |
</ref> | </ref> | ||
و فخور، کسی است که مناقب و خوبیهای خود را برای خود نمایی برمی‌شمرد. | و فخور، کسی است که مناقب و خوبیهای خود را برای خود نمایی برمی‌شمرد. | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/12011/5/454/%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AA%D8%B7%D8%A7%D9%88%D9%84 التبیان، ج۵، ص۴۵۴.] |
</ref> | </ref> | ||
==تعداد واژه تفاخر در قرآن== | ==تعداد واژه تفاخر در قرآن== | ||
واژه '''تفاخر''' در [[قرآن کریم]] فقط یک بار در آیه ۲۰ [[سوره حدید]] | واژه '''تفاخر''' در [[قرآن کریم]] فقط یک بار در آیه ۲۰ [[سوره حدید]] | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/540/%D8%A7%D8%B9%D9%92%D9%84%D9%8E%D9%85%D9%8F%D9%88%D8%A7 حدید/سوره۵۷، آیه۲۰.] |
</ref> | </ref> | ||
در وصف زندگی [[دنیا]] به [[کار]] رفته است. | در وصف زندگی [[دنیا]] به [[کار]] رفته است. | ||
ولی هم خانواده آن یعنی فخور که از صفات رذیله است ۴ بار در سوره‌های | ولی هم خانواده آن یعنی فخور که از صفات رذیله است ۴ بار در سوره‌های | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/84/%D9%88%D9%8E%D8%A7%D8%B9%D9%92%D8%A8%D9%8F%D8%AF%D9%8F%D9%88%D8%A7%D9%92 نساء/سوره۴، آیه۳۶.] |
</ref> | </ref> | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/222/%D8%B5%D9%8E%D8%A8%D9%8E%D8%B1%D9%8F%D9%88%D8%A7%D9%92 هود/سوره۱۱، آیه۱۰.] |
</ref> | </ref> | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/412/%D8%AA%D9%8F%D8%B5%D9%8E%D8%B9%D9%91%D9%90%D8%B1%D9%92 لقمان/سوره۳۱، آیه۱۸.] |
</ref> | </ref> | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/540/%D9%84%D9%90%D9%83%D9%8E%D9%8A%D9%92%D9%84%D9%8E%D8%A7 حدید/سوره۵۷، آیه۲۳.] |
</ref> | </ref> | ||
آمده است. | آمده است. | ||
همچنین از همین ریشه واژه «[[فخّار]] » فقط یک‌بار در | همچنین از همین ریشه واژه «[[فخّار]] » فقط یک‌بار در | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/531/%D8%B5%D9%8E%D9%84%D9%92%D8%B5%D9%8E%D8%A7%D9%84%D9%8D الرحمن/سوره۵۵، آیه۱۴.] |
</ref> | </ref> | ||
به کار رفته و به معنای گِل | به کار رفته و به معنای گِل | ||
| − | + | <ref> | |
| − | + | دائرة المعارف قرآن کریم، ج۶، ص۶۷۱. | |
</ref> | </ref> | ||
خشک و پخته شده است. | خشک و پخته شده است. | ||
در وجه نامگذاری آن گفته شده است: گویا با زبان حال بر سایر خاکها به سبب پخته‌شدن فخر می‌فروشد. | در وجه نامگذاری آن گفته شده است: گویا با زبان حال بر سایر خاکها به سبب پخته‌شدن فخر می‌فروشد. | ||
| − | + | <ref> | |
| − | + | التحقیق، ج۹، ص۳۸، «فخر». | |
</ref> | </ref> | ||
==نکوهش تفاخر در قرآن== | ==نکوهش تفاخر در قرآن== | ||
افزون بر این، [[آیات]] دیگری نیز از این عمل ناپسند یاد و آن را نکوهش می‌کنند، هرچند در آنها صریح از '''تفاخر''' یا واژه‌های هم معنای آن استفاده نشده است. | افزون بر این، [[آیات]] دیگری نیز از این عمل ناپسند یاد و آن را نکوهش می‌کنند، هرچند در آنها صریح از '''تفاخر''' یا واژه‌های هم معنای آن استفاده نشده است. | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/297/%D8%AB%D9%8E%D9%85%D9%8E%D8%B1%D9%8C کهف/سوره۱۸، آیه۳۴.] |
</ref> | </ref> | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/395/%D9%81%D9%8E%D8%AE%D9%8E%D8%B1%D9%8E%D8%AC%D9%8E قصص/سوره۲۸، آیه۷۹.] |
</ref> | </ref> | ||
| − | + | <ref> | |
| − | + | تفسیر مراغی، ج۲۰، ص۹۸. | |
</ref> | </ref> | ||
| − | + | <ref> | |
| − | + | المنیر، ج۲۰، ص۱۶۶. | |
</ref> | </ref> | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/432/%D9%88%D9%8E%D9%82%D9%8E%D8%A7%D9%84%D9%8F%D9%88%D8%A7 سبأ/سوره۳۴، آیه۳۵.] |
</ref> | </ref> | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/493/%D9%88%D9%8E%D9%86%D9%8E%D8%A7%D8%AF%D9%8E%D9%89 زخرف/سوره۴۳، آیه۵۲-۵۱.] |
</ref> | </ref> | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/310/%D8%AA%D9%8F%D8%AA%D9%92%D9%84%D9%8E%D9%89 مریم/سوره۱۹، آیه۷۳.] |
</ref> | </ref> | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/478/%D9%81%D9%8E%D8%A3%D9%8E%D9%85%D9%91%D9%8E%D8%A7 فصّلت/سوره۴۱، آیه۱۵.] |
</ref> | </ref> | ||
بنا به تفسیری معروف که سخنان [[امیر مؤمنان]] (علیه السلام) نیز آن را تأیید می‌کنند | بنا به تفسیری معروف که سخنان [[امیر مؤمنان]] (علیه السلام) نیز آن را تأیید می‌کنند | ||
| − | + | <ref> | |
| − | + | نهج البلاغه، خطبه ۲۲۱. | |
</ref> | </ref> | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/15335/11/145/%D9%8A%D9%81%D8%AE%D8%B1%D9%88%D9%86 شرح نهج البلاغه، ج۱۱، ص۱۴۵.] |
</ref> | </ref> | ||
واژه «[[تکاثر]] » در [[سوره تکاثر]] درباره این صفت ناپسند فرود آمده است. | واژه «[[تکاثر]] » در [[سوره تکاثر]] درباره این صفت ناپسند فرود آمده است. | ||
| − | + | <ref> | |
| − | + | تفسیر بقاعی، ج۸، ص۵۱۶. | |
</ref> | </ref> | ||
| − | + | <ref> | |
| − | + | المنیر، ج۳۰، ص۳۸۱. | |
</ref> | </ref> | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/12023/10/431/%D8%A7%D9%84%D8%AA%D9%81%D8%A7%D8%AE%D8%B1 مجمع البیان، ج۱۰، ص۸۱۲.] |
</ref> | </ref> | ||
===تفاخر در جاهلیت=== | ===تفاخر در جاهلیت=== | ||
'''تفاخر''' به امور مادی نظیر [[مال]] ، [[جاه]] ، [[حسب]] و [[نسب]] ، زیبایی از سنتهای رایج در میان عرب جاهلی‌بود. | '''تفاخر''' به امور مادی نظیر [[مال]] ، [[جاه]] ، [[حسب]] و [[نسب]] ، زیبایی از سنتهای رایج در میان عرب جاهلی‌بود. | ||
آنها هر‌ساله در بازار عکاظ گرد‌می‌آمدند و با‌یکدیگر [[مفاخره]] می‌کردند | آنها هر‌ساله در بازار عکاظ گرد‌می‌آمدند و با‌یکدیگر [[مفاخره]] می‌کردند | ||
| − | + | <ref> | |
| − | + | ترتیب العین، ج۲، ص۱۲۶۰. | |
</ref> | </ref> | ||
| − | + | <ref> | |
| − | + | معجم ما استعجم، ج۳، ص۲۱۹. | |
</ref> | </ref> | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/20002/3/1174/%D8%B9%D9%83%D8%B8 الصحاح، ج۳، ص۱۱۷۴، «عکظ».] |
</ref> | </ref> | ||
همچنین بعد از اعمال [[حج]] با یادآوری [[فضایل]] و مناقب پدرانشان به [[مفاخره]] می‌پرداختند. | همچنین بعد از اعمال [[حج]] با یادآوری [[فضایل]] و مناقب پدرانشان به [[مفاخره]] می‌پرداختند. | ||
| − | + | <ref> | |
| − | + | تفسیر مراغی، ج۲، ص۱۰۴. | |
</ref> | </ref> | ||
| − | + | <ref> | |
| − | + | المنیر، ج۲، ص۲۱۲. | |
</ref> | </ref> | ||
| − | + | <ref> | |
| − | + | کنزالدقایق، ج۲، ص۲۹۶. | |
</ref> | </ref> | ||
این [[سنت ]] در میان اقوام دیگر نیز رواج داشته است. | این [[سنت ]] در میان اقوام دیگر نیز رواج داشته است. | ||
| سطر ۱۵۳: | سطر ۱۵۳: | ||
=== تفاخر در اقوام دیگر=== | === تفاخر در اقوام دیگر=== | ||
[[قرآن کریم]] از [[فخر فروشی]] [[اشراف]] قوم [[نوح]] | [[قرآن کریم]] از [[فخر فروشی]] [[اشراف]] قوم [[نوح]] | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/224/%D9%81%D9%8E%D9%82%D9%8E%D8%A7%D9%84%D9%8E هود/سوره۱۱، آیه۲۷.] |
</ref> | </ref> | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/371/%D9%83%D9%8E%D8%B0%D9%91%D9%8E%D8%A8%D9%8E%D8%AA%D9%92 شعراء/سوره۲۶، آیه۱۰۵.] |
</ref> | </ref> | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/371/%D8%A3%D9%8E%D9%86%D9%8F%D8%A4%D9%92%D9%85%D9%90%D9%86%D9%8F شعراء/سوره۲۶، آیه۱۱۱.] |
</ref> | </ref> | ||
، [[قوم عاد]] | ، [[قوم عاد]] | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/478/%D9%81%D9%8E%D8%A3%D9%8E%D9%85%D9%91%D9%8E%D8%A7 فصّلت/سوره۴۱، آیه۱۵.] |
</ref> | </ref> | ||
، [[فرعون]] | ، [[فرعون]] | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/493/%D9%88%D9%8E%D9%86%D9%8E%D8%A7%D8%AF%D9%8E%D9%89 زخرف/سوره۴۳، آیه۵۳-۵۱.] |
</ref> | </ref> | ||
، مترفان [[اقوام پیشین]] | ، مترفان [[اقوام پیشین]] | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/432/%D8%A3%D9%8E%D8%B1%D9%92%D8%B3%D9%8E%D9%84%D9%92%D9%86%D9%8E%D8%A7 سبأ/سوره۳۴، آیه۳۵-۳۴.] |
</ref> | </ref> | ||
، '''تفاخر''' [[اهل کتاب ]] و [[مسلمانان]] بر یکدیگر | ، '''تفاخر''' [[اهل کتاب ]] و [[مسلمانان]] بر یکدیگر | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/98/%D8%A8%D9%90%D8%A3%D9%8E%D9%85%D9%8E%D8%A7%D9%86%D9%90%D9%8A%D9%91%D9%90%D9%83%D9%8F%D9%85%D9%92 نساء/سوره۴، آیه۱۲۳.] |
</ref> | </ref> | ||
| − | + | <ref> | |
| − | + | مجمع البیان، ج۳، ص۱۷۵. | |
</ref> | </ref> | ||
و... یاد کرده است. | و... یاد کرده است. | ||
| سطر ۱۸۵: | سطر ۱۸۵: | ||
===نهی از تفاخر=== | ===نهی از تفاخر=== | ||
به هر روی، [[فخرفروشی]] به [[شرافت]] و بزرگی [[پدران]] ، اصل و نسب و قبیله به سبب [[شهرت]] یا هرگونه امتیاز [[دنیوی]] در [[آیات]] و [[احادیث]] | به هر روی، [[فخرفروشی]] به [[شرافت]] و بزرگی [[پدران]] ، اصل و نسب و قبیله به سبب [[شهرت]] یا هرگونه امتیاز [[دنیوی]] در [[آیات]] و [[احادیث]] | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/11005/2/328/%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%AE%D8%B1 الکافی، ج۲، ص۳۲۸.] |
</ref> | </ref> | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/11023/3/2381/%D9%8A%D9%85%D9%86%D8%B9 میزان الحکمه، ج۳، ص۲۳۸۱.] |
</ref> | </ref> | ||
فراوانی [[مذمت]] و پدیده جاهلی دانسته و از آن نهی شده است: آیه شریفه «فَاِذا قَضَیتُم مَنـسِککم فَاذکروا اللّه...» | فراوانی [[مذمت]] و پدیده جاهلی دانسته و از آن نهی شده است: آیه شریفه «فَاِذا قَضَیتُم مَنـسِککم فَاذکروا اللّه...» | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/31/%D9%82%D9%8E%D8%B6%D9%8E%D9%8A%D9%92%D8%AA%D9%8F%D9%85 بقره/سوره۲، آیه۲۰۰.] |
</ref> | </ref> | ||
و نیز آیه ۱۳ [[سوره حجرات ]] | و نیز آیه ۱۳ [[سوره حجرات ]] | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/517/%D8%A7%D9%84%D9%86%D9%91%D9%8E%D8%A7%D8%B3%D9%8F حجرات/سوره۴۹، آیه۱۳.] |
</ref> | </ref> | ||
: «یـاَیهَا النّاسُ اِنّا خَلَقنـکم مِن ذَکر و اُنثی...» | : «یـاَیهَا النّاسُ اِنّا خَلَقنـکم مِن ذَکر و اُنثی...» | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/12023/9/229/%D9%84%D9%8A%D8%AA%D9%81%D8%A7%D8%AE%D8%B1%D9%88%D8%A7 مجمع البیان، ج۹، ص۲۰۶.] |
</ref> | </ref> | ||
برای جلوگیری از این فرهنگ جاهلی فرود آمده است که هر ساله بعد از اعمال[[ حج ]]انجام می‌گرفت | برای جلوگیری از این فرهنگ جاهلی فرود آمده است که هر ساله بعد از اعمال[[ حج ]]انجام می‌گرفت | ||
| − | + | <ref> | |
| − | + | تفسیر مراغی، ج۲، ص۱۰۴ | |
</ref> | </ref> | ||
؛ همچنین برخی [[جدال]] در [[آیه]] «لا جِدالَ فِی الحَجِّ» | ؛ همچنین برخی [[جدال]] در [[آیه]] «لا جِدالَ فِی الحَجِّ» | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/31/%D8%A7%D9%84%D9%92%D8%AD%D9%8E%D8%AC%D9%91%D9%8F بقره/سوره۲، آیه۱۹۷.] |
</ref> | </ref> | ||
را '''تفاخر''' دانسته‌اند. | را '''تفاخر''' دانسته‌اند. | ||
| − | + | <ref> | |
| − | + | تفسیر قرطبی، ج۲، ص۴۱۰. | |
</ref> | </ref> | ||
در برخی [[روایات]] [[امامیه]] «[[فسوق]] » در همین [[آیه]] به [[دروغ]] و '''تفاخر''' [[تفسیر]] شده است. | در برخی [[روایات]] [[امامیه]] «[[فسوق]] » در همین [[آیه]] به [[دروغ]] و '''تفاخر''' [[تفسیر]] شده است. | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/11024/9/109/%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%81%D8%A7%D8%AE%D8%B1%D8%A9 وسائل الشیعه، ج۹، ص۱۰۹.] |
</ref> | </ref> | ||
| − | + | <ref> | |
| − | + | التحفة السنیه، ص۱۸۲. | |
</ref> | </ref> | ||
| − | + | <ref> | |
| − | + | دائرة المعارف قرآن کریم، ج۶، ص۶۷۲. | |
</ref> | </ref> | ||
[[خدا]](صلی الله علیه وآله) در [[حجة الوداع]] از این [[کار]] نهی فرمود. | [[خدا]](صلی الله علیه وآله) در [[حجة الوداع]] از این [[کار]] نهی فرمود. | ||
| − | + | <ref> | |
| − | + | تفسیر مراغی، ج۲، ص۱۰۴. | |
</ref> | </ref> | ||
==نکوهش تفاخر در روایات== | ==نکوهش تفاخر در روایات== | ||
این پدیده آن قدر خطرناک است که در [[دعاهای معصومان]] (علیهم السلام) از آن به خدا پناه برده شده و از او خواسته شده است تا [[انسان]] را از ابتلای به آن نگه دارد. | این پدیده آن قدر خطرناک است که در [[دعاهای معصومان]] (علیهم السلام) از آن به خدا پناه برده شده و از او خواسته شده است تا [[انسان]] را از ابتلای به آن نگه دارد. | ||
| − | + | <ref> | |
| − | + | صحیفه سجادیه، دعاء ۲۶. | |
</ref> | </ref> | ||
| − | + | <ref> | |
| − | + | صحیفه سجادیه، دعاء ۵۵. | |
</ref> | </ref> | ||
| − | + | <ref> | |
| − | + | صحیفه سجادیه، دعاء ۱۲۸. | |
</ref> | </ref> | ||
[[رسول خدا]] (صلی الله علیه وآله) در پاسخ مردی که با یادآوری اجدادش [[فخر]] می‌فروخت فرمود: خودت به سبب [[تکبر]] و اجدادت برای[[ کفر]] شان همگی در [[جهنم]] هستید. | [[رسول خدا]] (صلی الله علیه وآله) در پاسخ مردی که با یادآوری اجدادش [[فخر]] می‌فروخت فرمود: خودت به سبب [[تکبر]] و اجدادت برای[[ کفر]] شان همگی در [[جهنم]] هستید. | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/11005/2/329/%D8%AA%D8%B3%D8%B9%D8%A9 الکافی، ج۲، ص۳۲۹.] |
</ref> | </ref> | ||
==تفاخر ممدوح== | ==تفاخر ممدوح== | ||
یادآوری نعمتها و [[احسان]] پروردگار به خودی خود [[فخر]] نیست | یادآوری نعمتها و [[احسان]] پروردگار به خودی خود [[فخر]] نیست | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/13033/10/84/%D8%A2%D9%84%D8%A7%D8%A6%D9%87 شرح اصول کافی، ج۱۰، ص۸۴.] |
</ref> | </ref> | ||
؛ چنان‌که[[ قرآن کریم]] می‌فرماید: «واَمّا بِنِعمَةِ رَبِّک فَحَدِّث» | ؛ چنان‌که[[ قرآن کریم]] می‌فرماید: «واَمّا بِنِعمَةِ رَبِّک فَحَدِّث» | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/596/%D8%A8%D9%90%D9%86%D9%90%D8%B9%D9%92%D9%85%D9%8E%D8%A9%D9%90 ضحی/سوره۹۳، آیه۱۱.] |
</ref> | </ref> | ||
از این‌رو برخی [[فخر]] را دو قسم [[باطل ]] و غیر باطل دانسته‌اند و بیان صفاتی را که عقلا و شرعاً [[پسندیده]] است بدون [[خود ستایی]] ، '''تفاخر''' [[باطل]] نشمرده‌اند | از این‌رو برخی [[فخر]] را دو قسم [[باطل ]] و غیر باطل دانسته‌اند و بیان صفاتی را که عقلا و شرعاً [[پسندیده]] است بدون [[خود ستایی]] ، '''تفاخر''' [[باطل]] نشمرده‌اند | ||
| − | + | <ref> | |
| − | + | التحریر والتنویر، ج۲۷، ص۴۰۲. | |
</ref> | </ref> | ||
، زیرا فخور کسی است که از روی [[خودبزرگ بینی]] و [[فخرفروشی]] و با انگیزه کوچک شمردن دیگران | ، زیرا فخور کسی است که از روی [[خودبزرگ بینی]] و [[فخرفروشی]] و با انگیزه کوچک شمردن دیگران | ||
| − | + | <ref> | |
| − | + | احکام القرآن، ج۳، ص۴۵۹. | |
</ref> | </ref> | ||
مناقب خود و داراییهای خدادادی‌اش | مناقب خود و داراییهای خدادادی‌اش | ||
| − | + | <ref> | |
| − | + | جامع البیان، ج۲۱، ص۹۲. | |
</ref> | </ref> | ||
را برمی‌شمارد؛ اما کسی که برای[[ اعتراف]] به نعمتهای پروردگار آنها را می‌شمارد [[شکور]] است نه [[فخور]]. | را برمی‌شمارد؛ اما کسی که برای[[ اعتراف]] به نعمتهای پروردگار آنها را می‌شمارد [[شکور]] است نه [[فخور]]. | ||
| − | + | <ref> | |
| − | + | مجمع البیان، ج۳، ص۷۱. | |
</ref> | </ref> | ||
===موارد تفاخر ممدوح=== | ===موارد تفاخر ممدوح=== | ||
یادآوری فضایلی چون [[ایمان]] | یادآوری فضایلی چون [[ایمان]] | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/11005/2/328/%D8%A8%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%8A%D9%85%D8%A7%D9%86 الکافی، ج۲، ص۳۲۸.] |
</ref> | </ref> | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/416/%D8%A3%D9%8E%D9%81%D9%8E%D9%85%D9%8E%D9%86 سجده/سوره۳۲، آیه۱۸.] |
</ref> | </ref> | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/481/%D9%8A%D9%8F%D9%84%D9%92%D8%AD%D9%90%D8%AF%D9%8F%D9%88%D9%86%D9%8E فصّلت/سوره۴۱، آیه۴۰.] |
</ref> | </ref> | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/189/%D8%A3%D9%8E%D8%AC%D9%8E%D8%B9%D9%8E%D9%84%D9%92%D8%AA%D9%8F%D9%85%D9%92 توبه/سوره۹، آیه۱۹.] |
</ref> | </ref> | ||
، تقوا | ، تقوا | ||
| − | + | <ref> | |
| − | + | الکافی، ج۱، ص۱۸۲. | |
</ref> | </ref> | ||
| − | + | <ref> | |
| − | + | المجدی، ص۷۱. | |
</ref> | </ref> | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/517/%D8%A7%D9%84%D9%86%D9%91%D9%8E%D8%A7%D8%B3%D9%8F حجرات/سوره۴۹، آیه۱۳.] |
</ref> | </ref> | ||
، جهاد | ، جهاد | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/189/%D8%A3%D9%8E%D8%AC%D9%8E%D8%B9%D9%8E%D9%84%D9%92%D8%AA%D9%8F%D9%85%D9%92 توبه/سوره۹، آیه۱۹.] |
</ref> | </ref> | ||
، [[همت ]] بلند، وفا به [[پیمان]] ، [[پافشاری]] در [[کرم]] و [[جوانمردی]] | ، [[همت ]] بلند، وفا به [[پیمان]] ، [[پافشاری]] در [[کرم]] و [[جوانمردی]] | ||
| − | + | <ref> | |
| − | + | غررالحکم، ج۲، ص۳۷۴. | |
</ref> | </ref> | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/11018/1/84/%D9%81%D9%84%D9%8A%D9%83%D9%86 مسند الرضا(علیه السلام)، ص۸۴.] |
</ref> | </ref> | ||
و نیز برشمردن [[فضایل]] برای بیان [[حق]] و [[روشنگری]] | و نیز برشمردن [[فضایل]] برای بیان [[حق]] و [[روشنگری]] | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/16045/1/195/%D9%81%D8%AE%D8%B1 شرح الاخبار، ج۱، ص۱۹۵.] |
</ref> | </ref> | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/16045/1/233/%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A7%D8%B3 شرح الاخبار، ج۱، ص۲۳۳.] |
</ref> | </ref> | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/16045/2/231/%D8%A2%D8%AF%D9%85 شرح الاخبار، ج۲، ص۲۳۱.] |
</ref> | </ref> | ||
'''تفاخر''' [[ممدوح]] است و در [[روایات]] مواردی ازاین دست از [[ناحیه]] [[امامان معصوم]](علیهم السلام)دیده می‌شوند. | '''تفاخر''' [[ممدوح]] است و در [[روایات]] مواردی ازاین دست از [[ناحیه]] [[امامان معصوم]](علیهم السلام)دیده می‌شوند. | ||
| − | + | <ref> | |
| − | + | تحفة الاحوذی، ج۱۰، ص۱۳۶. | |
</ref> | </ref> | ||
| − | + | <ref> | |
| − | + | مستدرک سفینة البحار، ص۱۴۴. | |
</ref> | </ref> | ||
| − | + | <ref> | |
| − | + | المستطرف، ج۱، ص۲۲۰. | |
</ref> | </ref> | ||
==زمینه تفاخر== | ==زمینه تفاخر== | ||
| سطر ۳۳۰: | سطر ۳۳۰: | ||
زمینه‌ها و پیامدهای '''تفاخر''': | زمینه‌ها و پیامدهای '''تفاخر''': | ||
در [[آیات]] و [[روایات]]، [[جهل]] و [[نادانی]] | در [[آیات]] و [[روایات]]، [[جهل]] و [[نادانی]] | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/600/%D8%A3%D9%8E%D9%84%D9%92%D9%87%D9%8E%D8%A7%D9%83%D9%8F%D9%85%D9%8F تکاثر/سوره۱۰۲، آیه۵-۱.] |
</ref> | </ref> | ||
،کم‌ظرفیتی و [[کوته فکری ]] | ،کم‌ظرفیتی و [[کوته فکری ]] | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/222/%D8%A3%D9%8E%D8%B0%D9%8E%D9%82%D9%92%D9%86%D9%8E%D8%A7%D9%87%D9%8F هود/سوره۱۱، آیه۱۰.] |
</ref> | </ref> | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib2.eshia.ir/50082/9/33/%DA%A9%D9%88%D8%AA%D8%A7%D9%87%D9%89 نمونه، ج۹، ص۳۳.] |
</ref> | </ref> | ||
،گذر از گرفتاری و سختی و رسیدن به [[ناز]] و [[نعمت]] و [[آسایش]] | ،گذر از گرفتاری و سختی و رسیدن به [[ناز]] و [[نعمت]] و [[آسایش]] | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/222/%D8%A3%D9%8E%D8%B0%D9%8E%D9%82%D9%92%D9%86%D9%8E%D8%A7%D9%87%D9%8F هود/سوره۱۱، آیه۱۰.] |
</ref> | </ref> | ||
،[[بی خردی]] و [[عدم تعقّل]] | ،[[بی خردی]] و [[عدم تعقّل]] | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/298/%D8%B5%D9%8E%D8%A7%D8%AD%D9%90%D8%A8%D9%8F%D9%87%D9%8F کهف/سوره۱۸، آیه۳۷.] |
</ref> | </ref> | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/445/%D8%A7%D9%84%D9%92%D8%A5%D9%90%D9%86%D8%B3%D9%8E%D8%A7%D9%86%D9%8F یس/سوره۳۶، آیه۷۷.] |
</ref> | </ref> | ||
| − | + | <ref> | |
| − | + | جامع السعادات، ج۱، ص۳۹۸. | |
</ref> | </ref> | ||
| − | + | <ref> | |
| − | + | معراج السعاده، ص۲۸۲. | |
</ref> | </ref> | ||
، فزونی [[مال]] و فرزند و خویشان و [[هواداران]]، [[قدرت]] | ، فزونی [[مال]] و فرزند و خویشان و [[هواداران]]، [[قدرت]] | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/478/%D9%81%D9%8E%D8%A3%D9%8E%D9%85%D9%91%D9%8E%D8%A7 فصّلت/سوره۴۱، آیه۱۵.] |
</ref> | </ref> | ||
| − | + | <ref> | |
| − | + | نمونه، ج۲۰، ص۲۳۳. | |
</ref> | </ref> | ||
| − | ، [[حسب]] و [[نسب]] ، [[موقعیت اجتماعی]] | + | ،[[حسب]] و [[نسب]] ، [[موقعیت اجتماعی]] |
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/297/%D8%AB%D9%8E%D9%85%D9%8E%D8%B1%D9%8C کهف/سوره۱۸، آیه۳۴.] |
</ref> | </ref> | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/493/%D9%88%D9%8E%D9%86%D9%8E%D8%A7%D8%AF%D9%8E%D9%89 زخرف/سوره۴۳، آیه۵۱.] |
</ref> | </ref> | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/432/%D9%88%D9%8E%D9%82%D9%8E%D8%A7%D9%84%D9%8F%D9%88%D8%A7 سبأ/سوره۳۴، آیه۳۵.] |
</ref> | </ref> | ||
| − | + | <ref> | |
| − | + | مجمع البیان، ج۶، ص۸۱۳. | |
</ref> | </ref> | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib2.eshia.ir/50082/13/122/%D9%81%D8%AE%D8%B1%D9%81%D8%B1%D9%88%D8%B4%D9%89 نمونه، ج۱۳، ص۱۲۱.] |
</ref> | </ref> | ||
، [[حمیت]] و [[تعصّب]] | ، [[حمیت]] و [[تعصّب]] | ||
| − | + | <ref> | |
| − | + | نهج البلاغه، خطبه ۱۹۲. | |
| − | |||
</ref> | </ref> | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/13033/9/322/%D9%88%D9%84%D9%85%D8%A7 شرح اصول کافی، ج۹، ص۳۲۲.] |
</ref> | </ref> | ||
| − | + | <ref> | |
| − | + | دائرة المعارف قرآن کریم، ج۶، ص۶۷۳. | |
</ref> | </ref> | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/263/%D8%A5%D9%90%D8%A8%D9%92%D9%84%D9%90%D9%8A%D8%B3%D9%8E حجر/سوره۱۵، آیه۳۱.] |
</ref> | </ref> | ||
| − | ، [[حماقت]] و [[کم‌ارزشی]] | + | ،[[حماقت]] و [[کم‌ارزشی]] |
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/11018/1/84/%D8%AD%D9%85%D9%82 مسندالرضا(علیه السلام)، ص۸۴.] |
</ref> | </ref> | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/15335/20/150/%D8%A7%D9%84%D8%AD%D9%85%D9%82 شرح نهج‌البلاغه، ج۲۰، ص۱۵۰.] |
</ref> | </ref> | ||
علل و زمینه‌های '''تفاخر''' دانسته شده‌اند. | علل و زمینه‌های '''تفاخر''' دانسته شده‌اند. | ||
| سطر ۴۰۶: | سطر ۴۰۵: | ||
'''تفاخر''' و [[تکبّر]] [[پیوند]] نزدیکی با هم دارند و در واقع، '''تفاخر''' بعضی از اقسام [[تکبّر]] است، از این رو اخلاق‌پژوهان معتقدند همه اسباب[[ تکبّر]] ، '''تفاخر''' نیز می‌آورند. | '''تفاخر''' و [[تکبّر]] [[پیوند]] نزدیکی با هم دارند و در واقع، '''تفاخر''' بعضی از اقسام [[تکبّر]] است، از این رو اخلاق‌پژوهان معتقدند همه اسباب[[ تکبّر]] ، '''تفاخر''' نیز می‌آورند. | ||
| − | + | <ref> | |
| − | + | جامع البیان، ج۱، ص۳۹۸. | |
</ref> | </ref> | ||
| − | + | <ref> | |
| − | + | معراج السعاده، ص۲۸۲. | |
</ref> | </ref> | ||
==نتایج تفاخر== | ==نتایج تفاخر== | ||
[[قرآن]] [[کفر]] ، انکار [[دعوت انبیا]] و[[ معاد]] و [[غفلت]] از آن | [[قرآن]] [[کفر]] ، انکار [[دعوت انبیا]] و[[ معاد]] و [[غفلت]] از آن | ||
| − | + | <ref> | |
| − | + | فرهنگ قرآن، ج۸، ص۲۴۴. | |
</ref> | </ref> | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/298/%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%91%D9%8E%D8%A7%D8%B9%D9%8E%D8%A9%D9%8E کهف/سوره۱۸، آیه۳۷-۳۶.] |
</ref> | </ref> | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/84/%D9%88%D9%8E%D8%A7%D8%B9%D9%92%D8%A8%D9%8F%D8%AF%D9%8F%D9%88%D8%A7%D9%92 نساء/سوره۴، آیه۳۷-۳۶.] |
</ref> | </ref> | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/600/%D8%A3%D9%8E%D9%84%D9%92%D9%87%D9%8E%D8%A7%D9%83%D9%8F%D9%85%D9%8F تکاثر/سوره۱۰۲، آیه۲-۱.] |
</ref> | </ref> | ||
، [[محرومیت ]] از [[محبت خدا]] و نداشتن یار و یاور در برابر خداوند، همراهی و دوستی [[شیطان ]] | ، [[محرومیت ]] از [[محبت خدا]] و نداشتن یار و یاور در برابر خداوند، همراهی و دوستی [[شیطان ]] | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/85/%D9%8A%D9%8F%D9%86%D9%81%D9%90%D9%82%D9%8F%D9%88%D9%86%D9%8E نساء/سوره۴، آیه۳۸.] |
</ref> | </ref> | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/298/%D9%81%D9%90%D8%A6%D9%8E%D8%A9%D9%8C کهف/سوره۱۸، آیه۴۳.] |
</ref> | </ref> | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/394/%D9%82%D9%8E%D8%A7%D8%B1%D9%8F%D9%88%D9%86%D9%8E قصص/سوره۲۸، آیه۷۶.] |
</ref> | </ref> | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/395/%D9%81%D9%8E%D8%AE%D9%8E%D8%B1%D9%8E%D8%AC%D9%8E قصص/سوره۲۸، آیه۷۹.] |
</ref> | </ref> | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/395/%D9%81%D9%8E%D8%AE%D9%8E%D8%B3%D9%8E%D9%81%D9%92%D9%86%D9%8E%D8%A7 قصص/سوره۲۸، آیه۸۱.] |
</ref> | </ref> | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/416/%D8%A3%D9%8E%D9%81%D9%8E%D9%85%D9%8E%D9%86 لقمان/سوره۳۱، آیه۱۸.] |
</ref> | </ref> | ||
، رعایت نکردن [[حقوق]] دوستان، [[خویشاوندان]] ، [[پدر]] و [[مادر]]، [[یتیمان]]، [[مسکینان]] و در راه واماندگان | ، رعایت نکردن [[حقوق]] دوستان، [[خویشاوندان]] ، [[پدر]] و [[مادر]]، [[یتیمان]]، [[مسکینان]] و در راه واماندگان | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/84/%D9%88%D9%8E%D8%A7%D8%B9%D9%92%D8%A8%D9%8F%D8%AF%D9%8F%D9%88%D8%A7%D9%92 نساء/سوره۴، آیه۳۶.] |
</ref> | </ref> | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/85/%D9%88%D9%8E%D8%A7%D9%84%D9%91%D9%8E%D8%B0%D9%90%D9%8A%D9%86%D9%8E نساء/سوره۴، آیه۳۸.] |
</ref> | </ref> | ||
| − | + | <ref> | |
| − | + | تفسیر قرطبی، ج۵، ص۱۹۲. | |
</ref> | </ref> | ||
[[تحقیر]] [[مردم]] و [[بی‌اعتنایی]] به [[عزّت]] و [[کرامت ]] آنها | [[تحقیر]] [[مردم]] و [[بی‌اعتنایی]] به [[عزّت]] و [[کرامت ]] آنها | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/297/%D8%AB%D9%8E%D9%85%D9%8E%D8%B1%D9%8C کهف/سوره۱۸، آیه۳۴.] |
</ref> | </ref> | ||
| − | + | <ref> | |
| − | + | نهج البلاغه، خ ۱۹۲. | |
</ref> | </ref> | ||
و نیز [[روایات]] ، [[کینه]] و [[دشمنی]] ، [[وسوسه‌های شیطانی]] و افتادن در دام [[شیطان]] و [[سقوط ]] | و نیز [[روایات]] ، [[کینه]] و [[دشمنی]] ، [[وسوسه‌های شیطانی]] و افتادن در دام [[شیطان]] و [[سقوط ]] | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/15339/1/69/%D8%A3%D9%87%D9%84%D9%83 الخصال، ص۶۹.] |
</ref> | </ref> | ||
، [[هلاکت]] | ، [[هلاکت]] | ||
| − | + | <ref> | |
| − | + | راهنما، ج۱۰، ص۳۸۱. | |
</ref> | </ref> | ||
، ایجاد نظام طبقاتی، ناهنجاریهای [[سیاسی]] فرهنگی در [[جامعه]] ، ترویج [[چاپلوسی]] و [[تملّق]] | ، ایجاد نظام طبقاتی، ناهنجاریهای [[سیاسی]] فرهنگی در [[جامعه]] ، ترویج [[چاپلوسی]] و [[تملّق]] | ||
| − | + | <ref> | |
| − | + | فرهنگ آفتاب، ج۳، ص۱۴۴۶. | |
</ref> | </ref> | ||
، سیاهی چهره در [[قیامت ]] | ، سیاهی چهره در [[قیامت ]] | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/11016/8/141/%D8%B4%D9%8A%D8%A6%D8%A7 مستدرک سفینة البحار، ج۸، ص۱۴۱.] |
</ref> | </ref> | ||
را از پیامدهای [[خودستایی]] دانسته‌اند. | را از پیامدهای [[خودستایی]] دانسته‌اند. | ||
| سطر ۴۸۷: | سطر ۴۸۶: | ||
=== طرق علمی درمان تفاخر=== | === طرق علمی درمان تفاخر=== | ||
مهم‌ترین راهکارهای درمان علمی [[مفاخره]] عبارت است از: توجه به [[توحید]] در [[ذات]] و [[صفات]] و [[ناتوانی]] و مغلوب بودن [[انسان]] و سایر [[موجودات ]]nدر برابر ذات [[پروردگار]] | مهم‌ترین راهکارهای درمان علمی [[مفاخره]] عبارت است از: توجه به [[توحید]] در [[ذات]] و [[صفات]] و [[ناتوانی]] و مغلوب بودن [[انسان]] و سایر [[موجودات ]]nدر برابر ذات [[پروردگار]] | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/13033/9/369/%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%84%D9%85%D9%8A%D8%A9 شرح اصول کافی، ج۹، ص۳۷۳-۳۶۹.] |
</ref> | </ref> | ||
، خودآگاهی و درک این حقیقت که [[انسان]] از پست‌ترین چیزها یعنی [[خاک]]و [[نطفه]] آفریده شده است | ، خودآگاهی و درک این حقیقت که [[انسان]] از پست‌ترین چیزها یعنی [[خاک]]و [[نطفه]] آفریده شده است | ||
| − | + | <ref> | |
| − | + | جامع السعادات، ج۱، ص۳۹۹. | |
</ref> | </ref> | ||
و سرانجام به پست‌ترین چیزها یعنی مردار بدل می‌شود | و سرانجام به پست‌ترین چیزها یعنی مردار بدل می‌شود | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/15101/1/242/%D9%8A%D8%B5%D9%8A%D8%B1 المحاسن، ج۱، ص۲۴۲.] |
</ref> | </ref> | ||
و نیز بسیار [[ناتوان]] است و[[ نفع]] و [[ضرر]] ، [[مرگ]] و [[زندگی]] و [[حشر ]] و[[ نشر]] ش در اختیارش نیست و پس از [[مرگ]] باید در برابر تک تک کردارش پاسخگو باشد و هیچ از سرنوشتش باخبر نیست | و نیز بسیار [[ناتوان]] است و[[ نفع]] و [[ضرر]] ، [[مرگ]] و [[زندگی]] و [[حشر ]] و[[ نشر]] ش در اختیارش نیست و پس از [[مرگ]] باید در برابر تک تک کردارش پاسخگو باشد و هیچ از سرنوشتش باخبر نیست | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/13033/9/370/%D9%8A%D8%B2%D9%88%D9%84 شرح اصول کافی، ج۹، ص۳۷.] |
</ref> | </ref> | ||
، یاد [[قبر]] ، [[قیامت]] | ، یاد [[قبر]] ، [[قیامت]] | ||
| − | + | <ref> | |
| − | + | نهج البلاغه، خ۱۹۲. | |
</ref> | </ref> | ||
و این حقیقت که [[عزّت]] ، [[افتخار]] ، [[زینت]] و نعمت [[دنیا]] رو به زوال‌اند | و این حقیقت که [[عزّت]] ، [[افتخار]] ، [[زینت]] و نعمت [[دنیا]] رو به زوال‌اند | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/15339/1/483/%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%AE%D8%B1 الخصال، ص۴۸۳.] |
</ref> | </ref> | ||
و رها کردن [[مفاخره]] از نشانه‌های اهل [[تقوا]] ست | و رها کردن [[مفاخره]] از نشانه‌های اهل [[تقوا]] ست | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/11012/1/444/%D8%A7%D9%84%D8%A2%D8%AE%D8%B1%D8%A9 روضة الواعظین، ص۴۴۴.] |
</ref> | </ref> | ||
| − | + | واهل [[آخرت]] از [[مفاخره]] با اهل [[دنیا]] دست شسته‌اند. | |
| − | + | <ref> | |
| − | + | نهج البلاغه، خبطه ۱۹۲. | |
</ref> | </ref> | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/15139/1/156/%D9%81%D8%AE%D8%B1%D9%83 تحف العقول، ص۱۵۶] |
</ref> | </ref> | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/11008/74/409/%D9%81%D8%AE%D8%B1%D9%83 بحارالانوار، ج۷۴، ص۴۰۹.] |
</ref> | </ref> | ||
=== طرق عملی تفاخر=== | === طرق عملی تفاخر=== | ||
راهکارهای درمان عملی [[مفاخره]] نیز | راهکارهای درمان عملی [[مفاخره]] نیز | ||
| − | + | <ref> | |
| − | + | دائرة المعارف قرآن کریم، ج۶، ص۶۷۴. | |
</ref> | </ref> | ||
[[فروتنی]] ، اقتدا به [[سیره]] [[معصومان]](علیهم السلام)، [[انفاق]] [[مالی]] و [[معنوی]] در راه خدا | [[فروتنی]] ، اقتدا به [[سیره]] [[معصومان]](علیهم السلام)، [[انفاق]] [[مالی]] و [[معنوی]] در راه خدا | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/13033/9/370/%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D9%84%D9%8A%D8%A9 شرح اصول الکافی، ج۹، ص۳۷۰.] |
</ref> | </ref> | ||
و رها کردن [[مفاخره]] است. | و رها کردن [[مفاخره]] است. | ||
| − | + | <ref> | |
| − | + | نهج البلاغه، خبطه ۱۹۲. | |
| − | |||
</ref> | </ref> | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/15139/1/156/%D9%81%D8%AE%D8%B1%D9%83 تحف العقول، ص۱۵۶.] |
</ref> | </ref> | ||
| − | + | <ref> | |
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/11008/74/409/%D9%81%D8%AE%D8%B1%D9%83 بحارالانوار، ج۷۴، ص۴۰۹.] |
</ref> | </ref> | ||
==منبع== | ==منبع== | ||
نسخهٔ کنونی تا ۸ دسامبر ۲۰۱۵، ساعت ۲۱:۰۰
خود ستایی و فخر فروشی بر یکدیگر را تفاخر گویند.
محتویات
معنای تفاخر
تفاخر از ریشه «ف-خ-ر» به معنای فخر فروختن ، خود بزرگ بینی ، به خویش بالیدن، خود ستایی کردن به صفات (خصال)، [۱] مباهات کردن به مکارم و مناقبی چون اصل ونسب و غیر آن [۲] [۳] [۴] ، ادعای عظمت و بزرگی و شرافت در امور ذاتی یا خارج از ذات است. [۵] [۶] برخی تفاخر را مخصوص مباهات به امور بیرون از ذات انسان از قبیل مال، جاه و اولاد دانسته‌اند. [۷] [۸] [۹] تَفاخَرَ القومُ یعنی جمعیت بر یکدیگر فخرفروختند. [۱۰] این کلمه در اصل به معنای بزرگی است، چنان‌که به درخت خرمای تناور، نخله فخور گفته‌اند. [۱۱] [۱۲] و فخور، کسی است که مناقب و خوبیهای خود را برای خود نمایی برمی‌شمرد. [۱۳]
تعداد واژه تفاخر در قرآن
واژه تفاخر در قرآن کریم فقط یک بار در آیه ۲۰ سوره حدید [۱۴] در وصف زندگی دنیا به کار رفته است. ولی هم خانواده آن یعنی فخور که از صفات رذیله است ۴ بار در سوره‌های [۱۵] [۱۶] [۱۷] [۱۸] آمده است. همچنین از همین ریشه واژه «فخّار » فقط یک‌بار در [۱۹] به کار رفته و به معنای گِل [۲۰] خشک و پخته شده است. در وجه نامگذاری آن گفته شده است: گویا با زبان حال بر سایر خاکها به سبب پخته‌شدن فخر می‌فروشد. [۲۱]
نکوهش تفاخر در قرآن
افزون بر این، آیات دیگری نیز از این عمل ناپسند یاد و آن را نکوهش می‌کنند، هرچند در آنها صریح از تفاخر یا واژه‌های هم معنای آن استفاده نشده است. [۲۲] [۲۳] [۲۴] [۲۵] [۲۶] [۲۷] [۲۸] [۲۹] بنا به تفسیری معروف که سخنان امیر مؤمنان (علیه السلام) نیز آن را تأیید می‌کنند [۳۰] [۳۱] واژه «تکاثر » در سوره تکاثر درباره این صفت ناپسند فرود آمده است. [۳۲] [۳۳] [۳۴]
تفاخر در جاهلیت
تفاخر به امور مادی نظیر مال ، جاه ، حسب و نسب ، زیبایی از سنتهای رایج در میان عرب جاهلی‌بود. آنها هر‌ساله در بازار عکاظ گرد‌می‌آمدند و با‌یکدیگر مفاخره می‌کردند [۳۵] [۳۶] [۳۷] همچنین بعد از اعمال حج با یادآوری فضایل و مناقب پدرانشان به مفاخره می‌پرداختند. [۳۸] [۳۹] [۴۰] این سنت در میان اقوام دیگر نیز رواج داشته است.
تفاخر در اقوام دیگر
قرآن کریم از فخر فروشی اشراف قوم نوح [۴۱] [۴۲] [۴۳] ، قوم عاد [۴۴] ، فرعون [۴۵] ، مترفان اقوام پیشین [۴۶] ، تفاخر اهل کتاب و مسلمانان بر یکدیگر [۴۷] [۴۸] و... یاد کرده است.
نهی از تفاخر
به هر روی، فخرفروشی به شرافت و بزرگی پدران ، اصل و نسب و قبیله به سبب شهرت یا هرگونه امتیاز دنیوی در آیات و احادیث [۴۹] [۵۰] فراوانی مذمت و پدیده جاهلی دانسته و از آن نهی شده است: آیه شریفه «فَاِذا قَضَیتُم مَنـسِککم فَاذکروا اللّه...» [۵۱] و نیز آیه ۱۳ سوره حجرات [۵۲]
- «یـاَیهَا النّاسُ اِنّا خَلَقنـکم مِن ذَکر و اُنثی...»
[۵۳] برای جلوگیری از این فرهنگ جاهلی فرود آمده است که هر ساله بعد از اعمالحج انجام می‌گرفت [۵۴] ؛ همچنین برخی جدال در آیه «لا جِدالَ فِی الحَجِّ» [۵۵] را تفاخر دانسته‌اند. [۵۶] در برخی روایات امامیه «فسوق » در همین آیه به دروغ و تفاخر تفسیر شده است. [۵۷] [۵۸] [۵۹] خدا(صلی الله علیه وآله) در حجة الوداع از این کار نهی فرمود. [۶۰]
نکوهش تفاخر در روایات
این پدیده آن قدر خطرناک است که در دعاهای معصومان (علیهم السلام) از آن به خدا پناه برده شده و از او خواسته شده است تا انسان را از ابتلای به آن نگه دارد. [۶۱] [۶۲] [۶۳] رسول خدا (صلی الله علیه وآله) در پاسخ مردی که با یادآوری اجدادش فخر می‌فروخت فرمود: خودت به سبب تکبر و اجدادت برایکفر شان همگی در جهنم هستید. [۶۴]
تفاخر ممدوح
یادآوری نعمتها و احسان پروردگار به خودی خود فخر نیست [۶۵] ؛ چنان‌کهقرآن کریم می‌فرماید: «واَمّا بِنِعمَةِ رَبِّک فَحَدِّث» [۶۶] از این‌رو برخی فخر را دو قسم باطل و غیر باطل دانسته‌اند و بیان صفاتی را که عقلا و شرعاً پسندیده است بدون خود ستایی ، تفاخر باطل نشمرده‌اند [۶۷] ، زیرا فخور کسی است که از روی خودبزرگ بینی و فخرفروشی و با انگیزه کوچک شمردن دیگران [۶۸] مناقب خود و داراییهای خدادادی‌اش [۶۹] را برمی‌شمارد؛ اما کسی که برایاعتراف به نعمتهای پروردگار آنها را می‌شمارد شکور است نه فخور. [۷۰]
موارد تفاخر ممدوح
یادآوری فضایلی چون ایمان [۷۱] [۷۲] [۷۳] [۷۴] ، تقوا [۷۵] [۷۶] [۷۷] ، جهاد [۷۸] ، همت بلند، وفا به پیمان ، پافشاری در کرم و جوانمردی [۷۹] [۸۰] و نیز برشمردن فضایل برای بیان حق و روشنگری [۸۱] [۸۲] [۸۳] تفاخر ممدوح است و در روایات مواردی ازاین دست از ناحیه امامان معصوم(علیهم السلام)دیده می‌شوند. [۸۴] [۸۵] [۸۶]
زمینه تفاخر
زمینه‌ها و پیامدهای تفاخر: در آیات و روایات، جهل و نادانی [۸۷] ،کم‌ظرفیتی و کوته فکری [۸۸] [۸۹] ،گذر از گرفتاری و سختی و رسیدن به ناز و نعمت و آسایش [۹۰] ،بی خردی و عدم تعقّل [۹۱] [۹۲] [۹۳] [۹۴] ، فزونی مال و فرزند و خویشان و هواداران، قدرت [۹۵] [۹۶] ،حسب و نسب ، موقعیت اجتماعی [۹۷] [۹۸] [۹۹] [۱۰۰] [۱۰۱] ، حمیت و تعصّب [۱۰۲] [۱۰۳] [۱۰۴] [۱۰۵] ،حماقت و کم‌ارزشی [۱۰۶] [۱۰۷] علل و زمینه‌های تفاخر دانسته شده‌اند.
تفاخر زاییده تکبر
تفاخر و تکبّر پیوند نزدیکی با هم دارند و در واقع، تفاخر بعضی از اقسام تکبّر است، از این رو اخلاق‌پژوهان معتقدند همه اسبابتکبّر ، تفاخر نیز می‌آورند. [۱۰۸] [۱۰۹]
نتایج تفاخر
قرآن کفر ، انکار دعوت انبیا ومعاد و غفلت از آن [۱۱۰] [۱۱۱] [۱۱۲] [۱۱۳] ، محرومیت از محبت خدا و نداشتن یار و یاور در برابر خداوند، همراهی و دوستی شیطان [۱۱۴] [۱۱۵] [۱۱۶] [۱۱۷] [۱۱۸] [۱۱۹] ، رعایت نکردن حقوق دوستان، خویشاوندان ، پدر و مادر، یتیمان، مسکینان و در راه واماندگان [۱۲۰] [۱۲۱] [۱۲۲] تحقیر مردم و بی‌اعتنایی به عزّت و کرامت آنها [۱۲۳] [۱۲۴] و نیز روایات ، کینه و دشمنی ، وسوسه‌های شیطانی و افتادن در دام شیطان و سقوط [۱۲۵] ، هلاکت [۱۲۶] ، ایجاد نظام طبقاتی، ناهنجاریهای سیاسی فرهنگی در جامعه ، ترویج چاپلوسی و تملّق [۱۲۷] ، سیاهی چهره در قیامت [۱۲۸] را از پیامدهای خودستایی دانسته‌اند.
درمان تفاخر
برخی اخلاق‌پژوهان به استناد روایات برای درمان این بیماری مهلک به روشهایی علمی و عملی سفارش کرده‌اند.
طرق علمی درمان تفاخر
مهم‌ترین راهکارهای درمان علمی مفاخره عبارت است از: توجه به توحید در ذات و صفات و ناتوانی و مغلوب بودن انسان و سایر موجودات nدر برابر ذات پروردگار [۱۲۹] ، خودآگاهی و درک این حقیقت که انسان از پست‌ترین چیزها یعنی خاکو نطفه آفریده شده است [۱۳۰] و سرانجام به پست‌ترین چیزها یعنی مردار بدل می‌شود [۱۳۱] و نیز بسیار ناتوان است ونفع و ضرر ، مرگ و زندگی و حشر ونشر ش در اختیارش نیست و پس از مرگ باید در برابر تک تک کردارش پاسخگو باشد و هیچ از سرنوشتش باخبر نیست [۱۳۲] ، یاد قبر ، قیامت [۱۳۳] و این حقیقت که عزّت ، افتخار ، زینت و نعمت دنیا رو به زوال‌اند [۱۳۴] و رها کردن مفاخره از نشانه‌های اهل تقوا ست [۱۳۵] واهل آخرت از مفاخره با اهل دنیا دست شسته‌اند. [۱۳۶] [۱۳۷] [۱۳۸]
طرق عملی تفاخر
راهکارهای درمان عملی مفاخره نیز [۱۳۹] فروتنی ، اقتدا به سیره معصومان(علیهم السلام)، انفاق مالی و معنوی در راه خدا [۱۴۰] و رها کردن مفاخره است. [۱۴۱] [۱۴۲] [۱۴۳]
منبع
پانویس
- ↑ لسان العرب، ج۵، ص۴۸، «فخر».
- ↑ تاج العروس، ج۷، ص۳۴۱.
- ↑ مجمع البحرین، ج۳، ص۳۷۰-۳۶۹.
- ↑ المصباح، ص۴۶۴، «فخر».
- ↑ النهایه، ج۳، ص۴۱۸.
- ↑ التحقیق، ج۹، ص۳۸، «فخر».
- ↑ مفردات، ص۳۷۶.
- ↑ بصائر ذوی التمییز، ج۴، ص۱۷۶.
- ↑ عمدة الحفاظ، ج۳، ص۲۰۶، «فخر».
- ↑ مجمع البحرین، ج۴، ص۳۷۰-۳۶۹.
- ↑ الصحاح، ج۲، ص۷۷۹.
- ↑ لسان‌العرب، ج۱۰، ص۱۹۹، «فخر».
- ↑ التبیان، ج۵، ص۴۵۴.
- ↑ حدید/سوره۵۷، آیه۲۰.
- ↑ نساء/سوره۴، آیه۳۶.
- ↑ هود/سوره۱۱، آیه۱۰.
- ↑ لقمان/سوره۳۱، آیه۱۸.
- ↑ حدید/سوره۵۷، آیه۲۳.
- ↑ الرحمن/سوره۵۵، آیه۱۴.
- ↑ دائرة المعارف قرآن کریم، ج۶، ص۶۷۱.
- ↑ التحقیق، ج۹، ص۳۸، «فخر».
- ↑ کهف/سوره۱۸، آیه۳۴.
- ↑ قصص/سوره۲۸، آیه۷۹.
- ↑ تفسیر مراغی، ج۲۰، ص۹۸.
- ↑ المنیر، ج۲۰، ص۱۶۶.
- ↑ سبأ/سوره۳۴، آیه۳۵.
- ↑ زخرف/سوره۴۳، آیه۵۲-۵۱.
- ↑ مریم/سوره۱۹، آیه۷۳.
- ↑ فصّلت/سوره۴۱، آیه۱۵.
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۲۲۱.
- ↑ شرح نهج البلاغه، ج۱۱، ص۱۴۵.
- ↑ تفسیر بقاعی، ج۸، ص۵۱۶.
- ↑ المنیر، ج۳۰، ص۳۸۱.
- ↑ مجمع البیان، ج۱۰، ص۸۱۲.
- ↑ ترتیب العین، ج۲، ص۱۲۶۰.
- ↑ معجم ما استعجم، ج۳، ص۲۱۹.
- ↑ الصحاح، ج۳، ص۱۱۷۴، «عکظ».
- ↑ تفسیر مراغی، ج۲، ص۱۰۴.
- ↑ المنیر، ج۲، ص۲۱۲.
- ↑ کنزالدقایق، ج۲، ص۲۹۶.
- ↑ هود/سوره۱۱، آیه۲۷.
- ↑ شعراء/سوره۲۶، آیه۱۰۵.
- ↑ شعراء/سوره۲۶، آیه۱۱۱.
- ↑ فصّلت/سوره۴۱، آیه۱۵.
- ↑ زخرف/سوره۴۳، آیه۵۳-۵۱.
- ↑ سبأ/سوره۳۴، آیه۳۵-۳۴.
- ↑ نساء/سوره۴، آیه۱۲۳.
- ↑ مجمع البیان، ج۳، ص۱۷۵.
- ↑ الکافی، ج۲، ص۳۲۸.
- ↑ میزان الحکمه، ج۳، ص۲۳۸۱.
- ↑ بقره/سوره۲، آیه۲۰۰.
- ↑ حجرات/سوره۴۹، آیه۱۳.
- ↑ مجمع البیان، ج۹، ص۲۰۶.
- ↑ تفسیر مراغی، ج۲، ص۱۰۴
- ↑ بقره/سوره۲، آیه۱۹۷.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج۲، ص۴۱۰.
- ↑ وسائل الشیعه، ج۹، ص۱۰۹.
- ↑ التحفة السنیه، ص۱۸۲.
- ↑ دائرة المعارف قرآن کریم، ج۶، ص۶۷۲.
- ↑ تفسیر مراغی، ج۲، ص۱۰۴.
- ↑ صحیفه سجادیه، دعاء ۲۶.
- ↑ صحیفه سجادیه، دعاء ۵۵.
- ↑ صحیفه سجادیه، دعاء ۱۲۸.
- ↑ الکافی، ج۲، ص۳۲۹.
- ↑ شرح اصول کافی، ج۱۰، ص۸۴.
- ↑ ضحی/سوره۹۳، آیه۱۱.
- ↑ التحریر والتنویر، ج۲۷، ص۴۰۲.
- ↑ احکام القرآن، ج۳، ص۴۵۹.
- ↑ جامع البیان، ج۲۱، ص۹۲.
- ↑ مجمع البیان، ج۳، ص۷۱.
- ↑ الکافی، ج۲، ص۳۲۸.
- ↑ سجده/سوره۳۲، آیه۱۸.
- ↑ فصّلت/سوره۴۱، آیه۴۰.
- ↑ توبه/سوره۹، آیه۱۹.
- ↑ الکافی، ج۱، ص۱۸۲.
- ↑ المجدی، ص۷۱.
- ↑ حجرات/سوره۴۹، آیه۱۳.
- ↑ توبه/سوره۹، آیه۱۹.
- ↑ غررالحکم، ج۲، ص۳۷۴.
- ↑ مسند الرضا(علیه السلام)، ص۸۴.
- ↑ شرح الاخبار، ج۱، ص۱۹۵.
- ↑ شرح الاخبار، ج۱، ص۲۳۳.
- ↑ شرح الاخبار، ج۲، ص۲۳۱.
- ↑ تحفة الاحوذی، ج۱۰، ص۱۳۶.
- ↑ مستدرک سفینة البحار، ص۱۴۴.
- ↑ المستطرف، ج۱، ص۲۲۰.
- ↑ تکاثر/سوره۱۰۲، آیه۵-۱.
- ↑ هود/سوره۱۱، آیه۱۰.
- ↑ نمونه، ج۹، ص۳۳.
- ↑ هود/سوره۱۱، آیه۱۰.
- ↑ کهف/سوره۱۸، آیه۳۷.
- ↑ یس/سوره۳۶، آیه۷۷.
- ↑ جامع السعادات، ج۱، ص۳۹۸.
- ↑ معراج السعاده، ص۲۸۲.
- ↑ فصّلت/سوره۴۱، آیه۱۵.
- ↑ نمونه، ج۲۰، ص۲۳۳.
- ↑ کهف/سوره۱۸، آیه۳۴.
- ↑ زخرف/سوره۴۳، آیه۵۱.
- ↑ سبأ/سوره۳۴، آیه۳۵.
- ↑ مجمع البیان، ج۶، ص۸۱۳.
- ↑ نمونه، ج۱۳، ص۱۲۱.
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۱۹۲.
- ↑ شرح اصول کافی، ج۹، ص۳۲۲.
- ↑ دائرة المعارف قرآن کریم، ج۶، ص۶۷۳.
- ↑ حجر/سوره۱۵، آیه۳۱.
- ↑ مسندالرضا(علیه السلام)، ص۸۴.
- ↑ شرح نهج‌البلاغه، ج۲۰، ص۱۵۰.
- ↑ جامع البیان، ج۱، ص۳۹۸.
- ↑ معراج السعاده، ص۲۸۲.
- ↑ فرهنگ قرآن، ج۸، ص۲۴۴.
- ↑ کهف/سوره۱۸، آیه۳۷-۳۶.
- ↑ نساء/سوره۴، آیه۳۷-۳۶.
- ↑ تکاثر/سوره۱۰۲، آیه۲-۱.
- ↑ نساء/سوره۴، آیه۳۸.
- ↑ کهف/سوره۱۸، آیه۴۳.
- ↑ قصص/سوره۲۸، آیه۷۶.
- ↑ قصص/سوره۲۸، آیه۷۹.
- ↑ قصص/سوره۲۸، آیه۸۱.
- ↑ لقمان/سوره۳۱، آیه۱۸.
- ↑ نساء/سوره۴، آیه۳۶.
- ↑ نساء/سوره۴، آیه۳۸.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج۵، ص۱۹۲.
- ↑ کهف/سوره۱۸، آیه۳۴.
- ↑ نهج البلاغه، خ ۱۹۲.
- ↑ الخصال، ص۶۹.
- ↑ راهنما، ج۱۰، ص۳۸۱.
- ↑ فرهنگ آفتاب، ج۳، ص۱۴۴۶.
- ↑ مستدرک سفینة البحار، ج۸، ص۱۴۱.
- ↑ شرح اصول کافی، ج۹، ص۳۷۳-۳۶۹.
- ↑ جامع السعادات، ج۱، ص۳۹۹.
- ↑ المحاسن، ج۱، ص۲۴۲.
- ↑ شرح اصول کافی، ج۹، ص۳۷.
- ↑ نهج البلاغه، خ۱۹۲.
- ↑ الخصال، ص۴۸۳.
- ↑ روضة الواعظین، ص۴۴۴.
- ↑ نهج البلاغه، خبطه ۱۹۲.
- ↑ تحف العقول، ص۱۵۶
- ↑ بحارالانوار، ج۷۴، ص۴۰۹.
- ↑ دائرة المعارف قرآن کریم، ج۶، ص۶۷۴.
- ↑ شرح اصول الکافی، ج۹، ص۳۷۰.
- ↑ نهج البلاغه، خبطه ۱۹۲.
- ↑ تحف العقول، ص۱۵۶.
- ↑ بحارالانوار، ج۷۴، ص۴۰۹.
