تقوا در خویشاوندان (قرآن)

بر اساس آیات قرآن کریم، رعايت حقوق خانواده و خويشاوندان، لازمه‌ تقوا است.

تقواپیشگی درباره خویشاوندان

تقوا در ارتباط ارحام

لزوم رعایت تقوای الهی، در مورد خویشاوندان: •«... واتقوا الله الذی تساءلون به والارحام...:اى مردم، از پروردگارتان پروا كنيد، آن خدايى كه شما را از يك نفس بيافريد (از يك جاندار كه او را از خاک و گل به نحو نخستين پديده اعجازى، به نام آدم و انسان و بشر پديد آورد) و از جنس او (به همان گونه اعجازى) جفت او را آفريد (و ميان شان عقد زوجیت بست) و از آن دو تن (به وسيله ازدواج برادر با خواهر در نخستين نسل آنان طبق تشریع اوّلى يا اضطرارى، و يا نازل كردن پسران بهشتی براى دختران، و دختران بهشتی براى پسران شان) مردان و زنان بسيارى را منتشر و پراكنده نمود؛ و از خدايى كه به نام او از يكديگر درخواست مى‌كنيد و از (بريدن و قطع رابطه با) خويشاوندان پروا كنيد، كه همانا خداوند پيوسته بر شما مراقب و نگهبان است.»

تفسیر آیات مذکور

اهميتى كه تقویدر ساختن زير بناى يك جامعه سالم دارد سبب شده كه مجددا در ذيل آیه، مردم را به پرهيزكارى و تقوى دعوت كند منتهى در اينجا جمله ‌اى به آن اضافه كرده و مي فرمايد:" از خدايى بپرهيزيد كه در نظر شما عظمت دارد و به هنگامى كه مي خواهيد چيزى از ديگرى طلب كنيد نام او را مي بريد".سپس مي گويد:" و الارحام"- اين كلمه عطف بر" اللَّه" است و لذا در قرائت معروف، منصوب خوانده شده است بنا بر اين معنى آن چنين مي شود:" و اتقوا الارحام": از خويشاوندان (و قطع پيوند از آنها) بپرهيزيد و ذكر اين موضوع در اينجا اولا نشانه اهميت فوق العاده ‌اى است كه قرآن براى صله رحم قائل شده تا آنجا كه نام ارحام بعد از نام خدا آمده است، و ثانيا اشاره به- مطلبى است كه در آغاز آيه ذكر شده و آن اينكه شما همه از يك پدر و مادريد و در حقیقت تمام فرزندان آدم خويشاوندان يكديگرند و اين پيوند و ارتباط ايجاب مي كند كه شما نسبت به همه انسان ها از هر نژاد و هر قبيله اى همانند بستگان فاميلى خود محبت بورزيد.إِنَّ اللَّهَ كانَ عَلَيْكُمْ رَقِيباً رقيب در اصل به كسى می‌گويند كه از محل مرتفعى به اوضاع نظارت كند و سپس، به معنى حافظ و نگهبان چيزى آمده است زيرا نگهبانى از لوازم نظارت است. بلندى محل رقيب ممكن است از نظر ظاهرى بوده باشد كه بر مكان مرتفعى قرار گيرد و نظارت كند و ممكن است از نظر معنوى بوده باشد.در جمله فوق می‌فرمايد:" خداوند مراقب شما است" و تمام اعمال و نيات شما را مى‌ بيند و می‌داند و در ضمن، نگهبان شما در برابر حوادث او است (تعبير به" كان" در جمله فوق كه فعل ماضی است براى تاكيد است). برداشت بر اساس این قول است که «و الارحام» عطف به «الله» باشد.

تقوای ارحام درباره کودک

لزوم رعایت تقوا از سوی مادر، پدر، وارثان پدر و دایه، نسبت به حقوق کودک: •«والولدت یرضعن اولـدهن حولین کاملین لمن اراد ان یتم الرضاعه وعلی المولود له رزقهن وکسوتهن بالمعروف لاتکلف نفس الا وسعها لاتضار ولده بولدها ولا مولود له بولده وعلی الوارث مثل ذلک فان ارادا فصالا عن تراض منهما وتشاور فلا جناح علیهما وان اردتم ان تسترضعوا اولـدکم فلا جناح علیکم اذا سلمتم ما ءاتیتم بالمعروف واتقوا الله واعلموا ان الله بما تعملون بصیر:و مادران بايد فرزندان خود را دو سال كامل شیر دهند؛ اين (دستور) براى كسى است كه مى ‌خواهد دوران شیرخوارگی (طفل) را تكميل كند، و روزی و لباس آنها به نحو متعارف بر عهده كسى است كه طفل از آن اوست (پدر)؛ هيچ كس جز به مقدار توانش مکلّف نمى‌ شود، نبايد مادرى به خاطر فرزندش به زيان افتد و نه صاحب فرزندى براى فرزندش (نه به مادر تحميل شود كه مجّانا شير دهد و نه به پدر كه هزينه بيشتر بپردازد) و نبايد مادر و پدر (به خاطر اختلافات خود) به فرزند خود ضرر و آسيب برسانند. و مانند اين تکلیف بر عهده وارث (پدر) نيز مى‌باشد (كه اگر پدر بميرد و تركه به همان طفل رسد، نفقه مادر با شرايط فوق از آن مال ادا مى ‌شود)، حال اگر پدر و مادر بخواهند روى توافق و مشورت شان (فرزند را قبل از موعد مقرر) از شیر بگيرند بر آنها گناهى نيست. و اگر بخواهيد براى شير دادن اولادتان دایه طلبيد بر شما گناهى نيست در صورتى كه آنچه را كه بايد بدهيد به نيكى و معروف بپردازيد. و از [[خدا ]پروا كنيد و بدانيد خدا به آنچه مى‌ كنيد بيناست.». خداوند متعال در پايان آیه به همگان هشدار مى ‌دهد كه" تقواى الهى پيشه كنيد و بدانيد خدا به آنچه انجام مى ‌دهيد بينا است" (وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ بِما تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ).مبادا كشمكش ميان مرد و زن، روح انتقام‌ جويى را در آنها زنده كند و سرنوشت يكديگر و يا كودكان مظلوم را به خطر اندازند، همه بايد بدانند خدا دقيقا مراقب اعمال آنها است.اين احكام دقيق و حساب شده و هشدارهاى آميخته به آن به خوبى نشان مى‌ دهد كه اسلام تا چه حد براى حقوق كودكان و همچنين مادران اهميت قائل‌ شده است و رعايت حد اكثر عدالت را در اين زمينه سفارش مى‌ كند، آرىاسلام بر خلاف آنچه در دنياى ستمكاران وجود دارد كه حقوق ضعيفان هميشه پايمال مى ‌شود، حداكثر اهميت را به حفظ حقوق آنان داده است.

منبع

فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «تقوا در خویشاوندان».