تقوا و دوستی اخروی (قرآن)

از جلوه‌های تقواپیشگی استمرار دوستی پارسایان در آخرت در نتیجه دوستی آنان در دنیا می‌باشد.

نتیجه دوستی پارسایان در دنیا

استمرار دوستی و برادری پارسایان در آخرت، نتیجه دوستی توام با تقواپیشگی آنان در دنیا می‌باشد: ان المتقین فی جنـت وعیون• ونزعنا ما فی صدورهم من غل اخونـا علی سرر متقـبلین. به یقین، پرهیزگاران در باغ‌ها (ی سرسبز بهشت) و در کنار چشمه‌ها هستند. هر گونه غل (حسد و کینه و دشمنی) را از سینه آنها بر می‌کنیم (و روحشان را پاک می‌سازیم) در حالی که همه برابرند، و بر تخت‌ها رو به روی یکدیگر قرار دارند. الاخلاء یومئذ بعضهم لبعض عدو الا المتقین. دوستان در آن روز دشمن یکدیگرند، مگر پرهیزگاران!

دیدگاه آیت‌الله مکارم

این آیه از حالت دوستانی که در مسیر گناه و فساد، و یا زرق و برق دنیا، دست مودت به هم می‌دهند پرده برداشته می‌گوید: همه دوستان در آن روز دشمن یکدیگرند مگر پرهیزگاران! (الاخلاء یومئذ بعضهم لبعض عدو الا المتقین). این آیه که توصیفی از صحنه‌های قیامت است به خوبی نشان می‌دهد که منظور از ساعت در آیه قبل نیز روز رستاخیز است، روز از هم گسستن پیوندهای دوستی، مگر پیوندهایی که برای خدا و به نام خدا برقرار شده است. تبدیل شدن اینگونه دوستی‌ها به عداوت در آن روز طبیعی است، چرا که هر کدام از آنها دیگری را عامل بدبختی و بیچارگی خود می‌شمرد: تو بودی که این راه را به من نشان دادی و مرا به سوی آن دعوت کردی، تو بودی که دنیا را در نظر من زینت دادی و مرا به آن تشویق نمودی، آری تو بودی که مرا غرق غفلت و غرور ساختی و از سرنوشتم بی‌خبر کردی، هر یک از آنها به دیگری اینگونه مطالب را می‌گوید. نها پرهیزگارانند که پیوند دوستی آنها جاودانی است، چرا که بر محور ارزش‌های جاودانی دور می‌زند، و نتایج پربارش در قیامت آشکارتر می‌شود و آن را استحکام بیشتری می‌بخشد. طبیعی است که دوستان در امور زندگی کمک یکدیگرند اگر دوستی بر اساس شر و فساد باشد شریک در جرم یکدیگرند، و اگر بر اساس خیر و صلاح باشد شریک در پاداش یکدیگر می‌باشند، بنابراین جای تعجب نیست که دوستی از قسم اول در آنجا تبدیل به دشمنی گردد، و از قسم دوم به دوستی محکمتر. امام صادق علیه‌السلام می‌فرماید: الا کل خلة کانت فی الدنیا فی غیر الله عزّوجلّ فانها تصیر عداوة یوم القیامة: بدانید هر دوستی که در دنیا برای خاطر خدا نباشد در قیامت تبدیل به عداوت و دشمنی می‌شود.

دیدگاه علامه طباطبایی

الاخلاء یومئذ بعضهم لبعض عدو الا المتقین کلمه اخلاء جمع خلیل است که به معنای دوست است. و اگر دوست را خلیل گفته‌اند، بدان جهت است که آدمی خلت یعنی حاجت خود را به او می‌گوید، و او حاجت وی را بر می‌آورد. و ظاهرا مراد از اخلاء مطلق کسانی است که با یکدیگر محبت می‌کنند، چه متقین و اهل آخرت که دوستیشان با یکدیگر به خاطر خدا است، نه بخاطر منافع مادی، و چه اهل دنیا که دوستی‌هایشان به منظور منافع مادی است. این را بدان جهت گفتیم که متوجه شوی استثناء الا المتقین، استثناء متصل است، نه منقطع چون متقین در گروه اخلاء داخل هستند، و کلمه الا، آنها را استثناء می‌کند. و اما اینکه چرا همه دوستان، به استثناء متقین دشمن یکدیگرند، برای این است که لازمه دوستی طرفینی این است که یک طرف، طرف دیگر را در مهماتش کمک کند، و این کمک وقتی در غیر رضای خدا باشد، در حقیقت کمک به بدبختی و شقاوت و عذاب دائمی آن طرف است، هم چنان که در جای دیگر در حکایت گفتار ستمگران در قیامت فرموده: یا ویلتی لیتنی لم اتخذ فلانا خلیلا لقد اضلنی عن الذکر بعد اذ جاءنی به خلاف دوستی‌های متقین که همه مایه پیشرفت آنان در راه خدا است، و در روز قیامت همه به سود ایشان خواهد بود. و در خبری از رسول خدا هم آمده که: چون قیامت به پا شود، پیوند ارحام قطع، و همه نسب‌ها گسیخته می‌گردد، و برادری‌ها همه باطل می‌شود، مگر برادری در راه خدا، و این فرموده خداست که می‌فرماید: الاخلاء یومئذ بعضهم لبعض عدو الا المتقین و این روایت را الدر المنثور در تفسیر این آیه از سعد بن معاذ نقل کرده است.

منبع

فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «دوستی اخروی‌».