تهجد متقین (قرآن)

تهجد در شب و استغفار در سحرگاه، از اوصاف پرهیزکاران است.

تهجد پرهیزکاران

قل اؤنبئکم بخیر من ذلکم للذین اتقوا...(بگو: «آیا شما را از چیزی آگاه کنم که از این (سرمایه‌های مادی)، بهتر است؟» برای کسانی که پرهیزگاری پیشه کرده‌اند، (و از این سرمایه‌ها، در راه مشروع و حق و عدالت، استفاده می‌کنند،) در نزد پروردگارشان (در جهان دیگر)، باغهایی است که نهرها از پای درختانش می‌گذرد؛ همیشه در آن خواهند بود؛ و همسرانی پاکیزه، و خشنودی خداوند (نصیب آنهاست). و خدا به (امور) بندگان، بیناست.) الصـبرین والصـدقین والقـنتین والمنفقین والمستغفرین بالاسحار.(آنها که (در برابر مشکلات، و در مسیر اطاعت و ترک گناه،) استقامت می‌ورزند، راستگو هستند، (در برابر خدا)خضوع، و (در راه او) انفاق می‌کنند، و در سحرگاهان، استغفار می‌نمایند. )

خصوصیات متقین در آیه

در این آیه ایشان را به داشتن پنج خصلت ممتاز توصیف کرده، که تقوای هیچ متقی خالی از آنها نیست.

۱- صبر: اینکه این صفت اول ذکر شده به خاطر این است که مقدم بر خصلت‌های دیگر است، البته از آنجایی که در آیه، صبر را مطلق آورده، شامل همه صبرهای دیگر هم می‌شود: " صبر بر اطاعت"، " صبر بر ترک معصیت"، " صبر بر مصیبت".

۲- صدق: صدق هر چند حقیقتش به حسب تحلیل عبارت است از مطابق بودن ظاهر گفتار و کردار آدمی با باطنش، و لیکن اگر کلمه نامبرده را به این معنا بگیریم شامل تمامی فضائل می‌شود، دیگر حاجت نبود صابرین و قانتین و آن دیگر صفات را ذکر کند، پس قطعا این معنای تحلیلی منظور نبوده، در نتیجه باید گفت که مراد از آن همان راستگویی است و بس (و خدا داناتر است).

۳- خضوع دربرابر پروردگار: کلمه" قنوت" به معنای خضوع برای خدای سبحان است، که شامل عبادات و اقسام اطاعت‌ها می‌شود.

۴- انفاق: کلمه" انفاق" که" منفقین" اسم فاعل از آن است، عبارت است از دادن مال به کسی که مستحق آن است.

۵- استغفار سحرگاهان: منظور از کلمه: " استغفار" در سحرها نماز شب و استغفار در آن است، و روایات وارده، استغفار در اسحار را به نماز شب، و استغفار در قنوت آخرینش که همان یک رکعت" وتر" است تفسیر نموده‌اند. خدای تعالی در سوره مزمل، آیه ۱۹ و سوره دهر آیه ۲۹ بعد از یادآوری قیام در شب و تهجد و عبادت در آن استغفار را، راه انسانها به سوی پروردگارشان خوانده، و فرموده: " ان هذه تذکرة، فمن شاء اتخذ الی ربه سبیلا" (این یک تذکر و یادآوری است، و هر کس بخواهد (با استفاده از آن) راهی به سوی پروردگارش برمی گزیند! )

آیه دیگر

ان المتقین...(به یقین، پرهیزگاران در باغهای بهشت و در میان چشمه‌ها قرار دارند،) کانوا قلیلا من الیل ما یهجعون(آنها کمی از شب را می‌خوابیدند،) وبالاسحار هم یستغفرون.(و در سحرگاهان استغفار می‌کردند،) در آخر شب که چشم غافلان در خواب است، و محیط از هر نظر آرام، قال و غوغای زندگی مادی فرو نشسته، و عواملی که فکر انسان را به خود مشغول دارد خاموش است برمی خیزند، و به درگاه خدا می‌روند، در پیشگاه معبود به راز و نیاز می‌پردازند، نماز می‌خوانند، و مخصوصا از گناهان خود استغفار می‌کنند. بسیاری معتقدند که منظور از استغفار در اینجا همان" نماز شب" است، از این جهت که" قنوت نماز وتر" مشتمل بر استغفار است. " اسحار" جمع" سحر" (بر وزن بشر) در اصل به معنی" پوشیده و پنهان بودن" است، و چون در ساعات آخر شب پوشیدگی خاصی بر همه چیز حاکم است" سحر" نامیده شده. واژه" سحر" (بر وزن شعر) نیز به چیزی گفته می‌شود که چهره حقائق را می‌پوشاند و یا اسرار آن از دیگران پوشیده است. در روایتی در تفسیر" در المنثور" آمده است که پیغمبر گرامی اسلامص فرمود: ان آخر اللیل فی التهجد احب الی من اوله، لان الله یقول و بالاسحار هم یستغفرون: " آخر شب برای تهجد (نماز شب) نزد من محبوبتر است از آغاز آن، زیرا خداوند می‌فرماید: پرهیزگاران در سحرگاهان استغفار می‌کنند". و در حدیث دیگری ازامام صادق ع می‌خوانیم: کانوا یستغفرون الله فی الوتر سبعین مرة فی السحر: " نیکوکاران بهشتی در نماز وتر به هنگام سحر هفتاد مرتبه از خدا طلب آمرزش می‌کردند".

منبع

فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «تهجد متقین».