تهجد (قرآن): تفاوت بین نسخه‌ها
(صفحه‌ای تازه حاوی « تهجد، به معنای بیدار شدن در شب برای نماز <ref> [۱] و ذکر خداست. <ref> [۲] در این م...» ایجاد کرد) |
|||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | + | [[تهجد]]، به معنای بیدار شدن در شب برای [[نماز]] | |
<ref> | <ref> | ||
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/40660/3/385/%D9%81%D9%82%D8%B7 ترتیب العین، فراهیدی، ج۳، ص۳۸۵.] |
| − | + | </ref> | |
و ذکر خداست. | و ذکر خداست. | ||
<ref> | <ref> | ||
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/12023/6/281/%D9%84%D8%B0%D9%83%D8%B1 مجمع البیان، طبرسی، ج۶، ص۲۸۱.] |
| − | + | </ref> | |
| − | در این مدخل از واژه | + | در این مدخل از واژه «[[تهجد]]» و جمله‌هایی مانند «و من آنای اللیل فسبح» و «قم اللیل» استفاده شده است. |
==آثار تهجد== | ==آثار تهجد== | ||
=== آرامش=== | === آرامش=== | ||
| − | رضایت خاطر و آرامش درون پیامبر صلی الله علیه | + | رضایت خاطر و آرامش درون [[پیامبر صلی الله علیه وآله]]، از آثار [[تهجد]] و [[نماز]] شب او بود. |
| − | فاصبر علی ما یقولون... ومن ءانای الیل فسبح... لعلک ترضی.(پس در برابر آنچه می‌گویند، صبر کن! و پیش از طلوع آفتاب، و قبل از غروب آن؛ تسبیح و حمد | + | فاصبر علی ما یقولون... ومن ءانای الیل فسبح... لعلک ترضی.(پس در برابر آنچه می‌گویند، صبر کن! و پیش از طلوع آفتاب، و قبل از غروب آن؛ [[تسبیح]] و [[حمد]] [[پروردگار]]ت را بجا آور؛ و همچنین (برخی) از ساعات شب و اطراف روز ([[پروردگار]]ت را) [[تسبیح]] گوی؛ باشد که (از [[الطاف الهی]]) خشنود شوی!) |
<ref> | <ref> | ||
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/321/130 طه/سوره۲۰، آیه۱۳۰.] |
| − | + | </ref> | |
| − | (مقصود از «من ءانآی اللیل فسبح»، نماز شب است. اگر مقصود از «ترضی» در مقابل دلگیری پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم از سخنان کافران باشد ـ که در صدر آیه به آن اشاره شد ـ منظور، رضایت خاطر و آرامش درون است. ) | + | (مقصود از «من ءانآی اللیل فسبح»، [[نماز]]شب است. اگر مقصود از «ترضی» در مقابل دلگیری [[پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم]] از سخنان [[کافران]] باشد ـ که در صدر آیه به آن اشاره شد ـ منظور، رضایت خاطر و آرامش درون است. ) |
<ref> | <ref> | ||
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/12023/7/66/%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3 مجمع البیان، طبرسی، ج۷، ص۶۶.] |
| − | + | </ref> | |
===آمادگی دریافت وحی=== | ===آمادگی دریافت وحی=== | ||
| − | دستور خداوند به پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم برای تهجد و قیام در شب، به منظور مهیا شدن جهت تلقی وحی بود. | + | دستور [[خداوند]] به [[پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم]] برای [[تهجد]] و قیام در شب، به منظور مهیا شدن جهت تلقی وحی بود. |
قم الیل...(شب را، جز کمی، بپاخیز!) | قم الیل...(شب را، جز کمی، بپاخیز!) | ||
<ref> | <ref> | ||
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/574/2 مزمل/سوره۷۳، آیه۲.] |
| − | + | </ref> | |
انا سنلقی علیک قولا ثقیلا.(چرا که ما بزودی سخنی سنگین به تو القا خواهیم کرد!) | انا سنلقی علیک قولا ثقیلا.(چرا که ما بزودی سخنی سنگین به تو القا خواهیم کرد!) | ||
<ref> | <ref> | ||
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/574/5 مزمل/سوره۷۳، آیه۵.] |
| − | + | </ref> | |
(مقصود از «قولا ثقیلا» نزول وحی است. ) | (مقصود از «قولا ثقیلا» نزول وحی است. ) | ||
<ref> | <ref> | ||
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/12023/10/162/%D8%B3%D9%86%D9%88%D8%AD%D9%8A مجمع البیان، طبرسی، ج۱۰، ص۱۶۲.] |
| − | + | </ref> | |
===ارزش آفرینی=== | ===ارزش آفرینی=== | ||
| − | تهجد و شب زنده داری، مایه ارزشمندی انسان در پیشگاه خداوند است. | + | [[تهجد]] و شب زنده داری، مایه ارزشمندی [[انسان]] در پیشگاه [[خداوند]] است. |
| − | لیسوا سواء... امة قائمة یتلون ءایـت الله ءاناء الیل وهم یسجدون.(آنها همه یکسان نیستند؛ از اهل کتاب، جمعیّتی هستند که (به حق و ایمان) قیام می‌کنند؛ و پیوسته در اوقات شب، آیات خدا را می‌خوانند؛ در حالی که سجده می‌نمایند.) | + | لیسوا سواء... امة قائمة یتلون ءایـت الله ءاناء الیل وهم یسجدون.(آنها همه یکسان نیستند؛ از اهل کتاب، جمعیّتی هستند که (به حق و ایمان) قیام می‌کنند؛ و پیوسته در اوقات شب، آیات [[خدا]] را می‌خوانند؛ در حالی که [[سجده]] می‌نمایند.) |
<ref> | <ref> | ||
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/64/113 آل عمران/سوره۳، آیه۱۱۳.] |
| − | + | </ref> | |
| − | اهل کتاب همه یکسان نیستند، و در برابر افراد تبه کار، کسانی در میان آنها یافت می‌شوند که در اطاعت خداوند و قیام بر ایمان ثابت قدمند و پیوسته در دل شب آیات خدا را تلاوت می‌کنند، و در برابر عظمت پروردگار به سجده می‌افتند، | + | اهل کتاب همه یکسان نیستند، و در برابر افراد تبه کار، کسانی در میان آنها یافت می‌شوند که در اطاعت [[خداوند]] و قیام بر [[ایمان]] ثابت قدمند و پیوسته در دل شب آیات [[خدا]] را تلاوت می‌کنند، و در برابر عظمت [[پروردگار]] به [[سجده]] می‌افتند، ب[[خدا]] و روز [[رستاخیز]] [[ایمان]] دارند، و بوظیفه [[امر به معروف]] و [[نهی از منکر]] [[قیام]] می‌کنند، و در کارهای نیک بر یکدیگر سبقت می‌گیرند، و بالآخره آنها از افراد [[صالح]] و با [[ایمان]] هستند". و به این ترتیب [[قرآن]] از اینکه نژاد [[یهود]] را به کلی محکوم کند، و یا [[خون]] آنها را کثیف بشمرد، خودداری کرده، و تنها روی اعمال آنها انگشت می‌گذارد، و با تجلیل و احترام از افرادی که به اکثریت فاسد نپیوستند و در برابر ایمان و حق تسلیم شدند به نیکی یاد می‌کند، و این روش اسلام است که در هیچ مورد مبارزه او، رنگ نژادی و قبیله‌ای ندارد، و تنها بر محور عقائد و اعمال و رفتار افراد دور می‌زند. |
<ref> | <ref> | ||
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/50082/3/73/%DB%8C%DA%A9%D8%B3%D8%A7%D9%86 تفسیر نمونه، مکارم شیرازی، ج۳، ص۵۶.] |
| − | + | </ref> | |
| − | امن هو قـنت ءاناء الیل ساجدا وقائمـا یحذر الاخرة ویرجوا رحمة ربه قل هل یستوی الذین یعلمون والذین لا یعلمون انما یتذکر اولوا الالبـب.((آیا چنین کسی با ارزش است) یا کسی که در ساعات شب به عبادت مشغول است و در حال سجده و | + | امن هو قـنت ءاناء الیل ساجدا وقائمـا یحذر الاخرة ویرجوا رحمة ربه قل هل یستوی الذین یعلمون والذین لا یعلمون انما یتذکر اولوا الالبـب.((آیا چنین کسی با ارزش است) یا کسی که در ساعات شب به [[عبادت]] مشغول است و در حال[[ سجده]] و [[قیام]]، از [[عذاب آخرت]] می‌ترسد و به [[رحمت]] [[پروردگار]]ش امیدوار است؟! بگو: «آیا کسانی که می‌دانند با کسانی که نمی‌دانند یکسانند؟! تنها [[خردمندان]] متذکّر می‌شوند!») |
<ref> | <ref> | ||
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/459/9 زمر/سوره۳۹، آیه۹.] |
| − | + | </ref> | |
=== از زمره صالحان=== | === از زمره صالحان=== | ||
| − | تهجد و شب زنده داری، سبب قرار گرفتن انسان در زمره صالحان می گردد. | + | [[تهجد]] و شب زنده داری، سبب قرار گرفتن [[انسان]] در زمره [[صالحان]] می گردد. |
... من اهل الکتـب امة قائمة یتلون ءایـت الله ءاناء الیل وهم یسجدون | ... من اهل الکتـب امة قائمة یتلون ءایـت الله ءاناء الیل وهم یسجدون | ||
<ref> | <ref> | ||
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/64/113 آل عمران/سوره۳، آیه۱۱۳.] |
| − | + | </ref> | |
| − | یؤمنون بالله... واولـئک من الصــلحین.(به خدا و روز دیگر ایمان می‌آورند؛ امر به معروف و نهی از منکر می‌کنند؛ و در انجام کارهای نیک، پیشی می‌گیرند؛ و آنها از | + | یؤمنون بالله... واولـئک من الصــلحین.(به [[خدا]] و روز دیگر [[ایمان]] می‌آورند؛ [[امر به معروف]] و [[نهی از منکر]] می‌کنند؛ و در انجام کارهای نیک، پیشی می‌گیرند؛ و آنها از [[صالحان]]ند.) |
<ref> | <ref> | ||
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/64/114 آل عمران/سوره۳، آیه۱۱۴.] |
| − | + | </ref> | |
| − | خدای سبحان در این آیه شریفه کلیاتی از صفات پسندیده نیکان از اهل کتاب را بر شمرده، اول ایمان به | + | [[خدای سبحان]] در این آیه شریفه کلیاتی از صفات پسندیده [[نیکان]] از اهل کتاب را بر شمرده، اول [[ایمان]] به [[خدا]]، دوم [[امر به معروف]]و [[نهی از منکر]]، سوم [[مسارعت]] در[[ کار خیر]] و چهارم این است که ایشان مردمی صالحند، و به همین جهت همنشینان [[انبیا]] و [[صدیقین]] و [[شهداء]] هستند. |
<ref> | <ref> | ||
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/50081/3/597/%D8%B3%D8%A8%D8%AD%D8%A7%D9%86 ترجمه تفسیر المیزان، علامه طباطبایی، ج۳، ص۵۹۷.] |
| − | + | </ref> | |
=== از زمره محسنان=== | === از زمره محسنان=== | ||
| − | تهجد و شب زنده داری سبب قرار گرفتن در زمره محسنان می گردد. | + | [[تهجد]] و شب زنده داری سبب قرار گرفتن در زمره [[محسنان]] می گردد. |
| − | ءاخذین ما ءاتـهم ربهم انهم کانوا قبل ذلک محسنین(و آنچه | + | ءاخذین ما ءاتـهم ربهم انهم کانوا قبل ذلک محسنین(و آنچه [[پروردگار]]شان به آنها بخشیده دریافت می‌دارند، زیرا پیش از آن (در سرای [[دنیا]]) از [[نیکوکاران]] بودند!) |
<ref> | <ref> | ||
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/521/16 ذاریات/سوره۵۱، آیه۱۶.] |
| − | + | </ref> | |
کانوا قلیلا من الیل ما یهجعون.(آنها کمی از شب را می‌خوابیدند،) | کانوا قلیلا من الیل ما یهجعون.(آنها کمی از شب را می‌خوابیدند،) | ||
<ref> | <ref> | ||
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/521/17 ذاریات/سوره۵۱، آیه۱۷.] |
| − | + | </ref> | |
| − | " یهجعون" از ماده" هجوع" به معنی خواب شبانه است. بعضی گفته‌اند منظور این است که آنها اکثر شب را بیدار بودند و کمی از شب را می‌خوابیدند، و به اصطلاح همواره شب زنده دار بودند. ولی از آنجا که این حکم به صورت یک دستور عمومی برای پرهیزگاران و محسنین بعید به نظر می‌رسد این تفسیر مناسب نیست، بلکه منظور این است که آنها کمتر اتفاق می‌افتاد تمام شب را بخوابند، و به تعبیر دیگر" لیل" (شب) به صورت جنس و عموم در نظر گرفته شده. بنا بر این همه شب بخشی را بیدار بودند و به عبادت و نماز شب می‌پرداختند و شبهایی را که تماما در خواب باشند و عبادت شبانه از آنها به کلی فوت شود کم بوده است. این تفسیر در حدیثی از امام صادق ع نیز نقل شده است. | + | " یهجعون" از ماده" هجوع" به معنی خواب شبانه است. بعضی گفته‌اند منظور این است که آنها اکثر شب را بیدار بودند و کمی از شب را می‌خوابیدند، و به اصطلاح همواره شب زنده دار بودند. ولی از آنجا که این حکم به صورت یک دستور عمومی برای [[پرهیزگاران]] و [[محسنین]] بعید به نظر می‌رسد این تفسیر مناسب نیست، بلکه منظور این است که آنها کمتر اتفاق می‌افتاد تمام شب را بخوابند، و به تعبیر دیگر" لیل" (شب) به صورت جنس و عموم در نظر گرفته شده. بنا بر این همه شب بخشی را بیدار بودند و به [[عبادت]] و [[نماز شب]] می‌پرداختند و شبهایی را که تماما در خواب باشند و [[عبادت]] شبانه از آنها به کلی فوت شود کم بوده است. این تفسیر در حدیثی از [[امام صادق]] ع نیز نقل شده است. |
<ref> | <ref> | ||
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/12023/9/259/%D9%84%D9%8A%D9%84%D8%A9 مجمع البیان، طبرسی، ج۹، ص۲۵۹.] |
| − | + | </ref> | |
<ref> | <ref> | ||
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/12012/6/550/%D8%A7%D9%84%D8%B5%D8%A7%D8%AF%D9%82 تفسیر صافی، فیض کاشانی، ج۶، ص۵۵۰.] |
| − | + | </ref> | |
<ref> | <ref> | ||
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/27311/6/540/%D8%A3%D9%8E%D9%82%D9%8E%D9%84%D9%8E%D9%91 کافی، کلینی، ج۶، ص۵۴۰.] |
| − | + | </ref> | |
<ref> | <ref> | ||
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/50082/22/321/%DA%AF%D9%81%D8%AA%D9%87 تفسیر نمونه، مکارم شیرازی، ج۲۲، ص۳۲۱.] |
| − | + | </ref> | |
===حضور قلب=== | ===حضور قلب=== | ||
| − | عبادت در شب، مایه زدودن اشتغالات دنیایی از دل و ازدیاد صفای قلب است. | + | [[عبادت]] در شب، مایه زدودن اشتغالات دنیایی از دل و ازدیاد صفای [[قلب]] است. |
| − | ان ناشئة الیل هی اشد وطــا واقوم قیلا.(مسلّماً نماز و عبادت شبانه پابرجاتر و با | + | ان ناشئة الیل هی اشد وطــا واقوم قیلا.(مسلّماً [[نماز]] و [[عبادت]] شبانه پابرجاتر و با [[استقامت]]تر است!) |
<ref> | <ref> | ||
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/574/6 مزمل/سوره۷۳، آیه۶.] |
| − | + | </ref> | |
| − | («ناشئة اللیل» بنابر روایتی که از صادقین: علیهما السلام نقل شده به معنای قیام در پایان شب تا خواندن نماز شب است. از مجموع «اشد وطئا و اقوم قیلا» غایت انقطاع از اشتغال دنیایی و هر آنچه باعث پریشانی قلب و پرداختن به غیر خدا می‌گردد اراده شده است. در روایتی امام صادق علیه‌السّلام آن را برخاستن انسان از بستر استراحت و فقط خدا را در دل داشتن معنا نموده‌اند.) | + | («ناشئة اللیل» بنابر روایتی که از [[صادقین]]: علیهما السلام نقل شده به معنای [[قیام]] در پایان شب تا خواندن [[نماز شب]] است. از مجموع «اشد وطئا و اقوم قیلا» غایت انقطاع از اشتغال دنیایی و هر آنچه باعث پریشانی قلب و پرداختن به غیر [[خدا]] می‌گردد اراده شده است. در روایتی [[امام صادق علیه‌السّلام]] آن را برخاستن [[انسان]] از بستر استراحت و فقط [[خدا]] را در دل داشتن معنا نموده‌اند.) |
<ref> | <ref> | ||
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/12023/10/163/%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B1%D9%88%D9%8A مجمع البیان، طبرسی، ج۱۰، ص۱۶۳.] |
| − | + | </ref> | |
===مقام شفاعت=== | ===مقام شفاعت=== | ||
| − | تهجد و شب زنده داری، عاملی برای نیل پیامبر صلی الله علیه | + | [[تهجد]] و شب زنده داری، عاملی برای [[نیل]] [[پیامبر صلی الله علیه وآله]]به مقام ارجمند شفاعت بود. |
| − | ومن الیل فتهجد... عسی ان یبعثک ربک مقامـا محمودا.(و پاسی از شب را (از خواب برخیز، و) قرآن (و نماز) بخوان! این یک وظیفه اضافی برای توست؛ امید است | + | ومن الیل فتهجد... عسی ان یبعثک ربک مقامـا محمودا.(و پاسی از شب را (از خواب برخیز، و) [[قرآن]] (و [[نماز]]) بخوان! این یک وظیفه اضافی برای توست؛ [[امید]] است [[پروردگار]]ت تو را به مقامی در خور [[ستایش]] برانگیزد!) |
<ref> | <ref> | ||
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/290/79 اسراء/سوره۱۷، آیه۷۹.] |
| − | + | </ref> | |
| − | (منظور از | + | (منظور از «[[مقام محمود]]» مقام [[شفاعت]] است.) |
<ref> | <ref> | ||
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/12023/6/284/%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AD%D9%85%D9%88%D8%AF مجمع البیان، طبرسی، ج۶، ص۲۸۴.] |
| − | + | </ref> | |
.. ومن ءانای الیل فسبح... لعلک ترضی. | .. ومن ءانای الیل فسبح... لعلک ترضی. | ||
<ref> | <ref> | ||
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/17001/1/321/130 طه/سوره۲۰، آیه۱۳۰.] |
| − | + | </ref> | |
| − | (راضی شدن پیامبر صلی الله علیه | + | (راضی شدن [[پیامبر صلی الله علیه وآله]]، به شفاعت تفسیر شده است. ) |
<ref> | <ref> | ||
| − | [ | + | [http://lib.eshia.ir/12023/7/66/%D8%A8%D8%A7%D9%84%D8%B4%D9%81%D8%A7%D8%B9%D8%A9 مجمع البیان، طبرسی، ج۷، ص۶۶.] |
| − | + | </ref> | |
==منبع== | ==منبع== | ||
| − | فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «تهجد». | + | [http://lib.eshia.ir/10061/9/305/%D8%AA%D9%88%D9%87%D9%8A%D9%86 فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «تهجد».] |
==پانویس== | ==پانویس== | ||
[[رده:مقالات]] | [[رده:مقالات]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۲ ژوئن ۲۰۱۶، ساعت ۱۰:۳۶
تهجد، به معنای بیدار شدن در شب برای نماز [۱] و ذکر خداست. [۲] در این مدخل از واژه «تهجد» و جمله‌هایی مانند «و من آنای اللیل فسبح» و «قم اللیل» استفاده شده است.
محتویات
آثار تهجد
آرامش
رضایت خاطر و آرامش درون پیامبر صلی الله علیه وآله، از آثار تهجد و نماز شب او بود. فاصبر علی ما یقولون... ومن ءانای الیل فسبح... لعلک ترضی.(پس در برابر آنچه می‌گویند، صبر کن! و پیش از طلوع آفتاب، و قبل از غروب آن؛ تسبیح و حمد پروردگارت را بجا آور؛ و همچنین (برخی) از ساعات شب و اطراف روز (پروردگارت را) تسبیح گوی؛ باشد که (از الطاف الهی) خشنود شوی!) [۳] (مقصود از «من ءانآی اللیل فسبح»، نمازشب است. اگر مقصود از «ترضی» در مقابل دلگیری پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم از سخنان کافران باشد ـ که در صدر آیه به آن اشاره شد ـ منظور، رضایت خاطر و آرامش درون است. ) [۴]
آمادگی دریافت وحی
دستور خداوند به پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم برای تهجد و قیام در شب، به منظور مهیا شدن جهت تلقی وحی بود. قم الیل...(شب را، جز کمی، بپاخیز!) [۵] انا سنلقی علیک قولا ثقیلا.(چرا که ما بزودی سخنی سنگین به تو القا خواهیم کرد!) [۶] (مقصود از «قولا ثقیلا» نزول وحی است. ) [۷]
ارزش آفرینی
تهجد و شب زنده داری، مایه ارزشمندی انسان در پیشگاه خداوند است. لیسوا سواء... امة قائمة یتلون ءایـت الله ءاناء الیل وهم یسجدون.(آنها همه یکسان نیستند؛ از اهل کتاب، جمعیّتی هستند که (به حق و ایمان) قیام می‌کنند؛ و پیوسته در اوقات شب، آیات خدا را می‌خوانند؛ در حالی که سجده می‌نمایند.) [۸] اهل کتاب همه یکسان نیستند، و در برابر افراد تبه کار، کسانی در میان آنها یافت می‌شوند که در اطاعت خداوند و قیام بر ایمان ثابت قدمند و پیوسته در دل شب آیات خدا را تلاوت می‌کنند، و در برابر عظمت پروردگار به سجده می‌افتند، بخدا و روز رستاخیز ایمان دارند، و بوظیفه امر به معروف و نهی از منکر قیام می‌کنند، و در کارهای نیک بر یکدیگر سبقت می‌گیرند، و بالآخره آنها از افراد صالح و با ایمان هستند". و به این ترتیب قرآن از اینکه نژاد یهود را به کلی محکوم کند، و یا خون آنها را کثیف بشمرد، خودداری کرده، و تنها روی اعمال آنها انگشت می‌گذارد، و با تجلیل و احترام از افرادی که به اکثریت فاسد نپیوستند و در برابر ایمان و حق تسلیم شدند به نیکی یاد می‌کند، و این روش اسلام است که در هیچ مورد مبارزه او، رنگ نژادی و قبیله‌ای ندارد، و تنها بر محور عقائد و اعمال و رفتار افراد دور می‌زند. [۹] امن هو قـنت ءاناء الیل ساجدا وقائمـا یحذر الاخرة ویرجوا رحمة ربه قل هل یستوی الذین یعلمون والذین لا یعلمون انما یتذکر اولوا الالبـب.((آیا چنین کسی با ارزش است) یا کسی که در ساعات شب به عبادت مشغول است و در حالسجده و قیام، از عذاب آخرت می‌ترسد و به رحمت پروردگارش امیدوار است؟! بگو: «آیا کسانی که می‌دانند با کسانی که نمی‌دانند یکسانند؟! تنها خردمندان متذکّر می‌شوند!») [۱۰]
از زمره صالحان
تهجد و شب زنده داری، سبب قرار گرفتن انسان در زمره صالحان می گردد. ... من اهل الکتـب امة قائمة یتلون ءایـت الله ءاناء الیل وهم یسجدون [۱۱] یؤمنون بالله... واولـئک من الصــلحین.(به خدا و روز دیگر ایمان می‌آورند؛ امر به معروف و نهی از منکر می‌کنند؛ و در انجام کارهای نیک، پیشی می‌گیرند؛ و آنها از صالحانند.) [۱۲] خدای سبحان در این آیه شریفه کلیاتی از صفات پسندیده نیکان از اهل کتاب را بر شمرده، اول ایمان به خدا، دوم امر به معروفو نهی از منکر، سوم مسارعت درکار خیر و چهارم این است که ایشان مردمی صالحند، و به همین جهت همنشینان انبیا و صدیقین و شهداء هستند. [۱۳]
از زمره محسنان
تهجد و شب زنده داری سبب قرار گرفتن در زمره محسنان می گردد. ءاخذین ما ءاتـهم ربهم انهم کانوا قبل ذلک محسنین(و آنچه پروردگارشان به آنها بخشیده دریافت می‌دارند، زیرا پیش از آن (در سرای دنیا) از نیکوکاران بودند!) [۱۴] کانوا قلیلا من الیل ما یهجعون.(آنها کمی از شب را می‌خوابیدند،) [۱۵] " یهجعون" از ماده" هجوع" به معنی خواب شبانه است. بعضی گفته‌اند منظور این است که آنها اکثر شب را بیدار بودند و کمی از شب را می‌خوابیدند، و به اصطلاح همواره شب زنده دار بودند. ولی از آنجا که این حکم به صورت یک دستور عمومی برای پرهیزگاران و محسنین بعید به نظر می‌رسد این تفسیر مناسب نیست، بلکه منظور این است که آنها کمتر اتفاق می‌افتاد تمام شب را بخوابند، و به تعبیر دیگر" لیل" (شب) به صورت جنس و عموم در نظر گرفته شده. بنا بر این همه شب بخشی را بیدار بودند و به عبادت و نماز شب می‌پرداختند و شبهایی را که تماما در خواب باشند و عبادت شبانه از آنها به کلی فوت شود کم بوده است. این تفسیر در حدیثی از امام صادق ع نیز نقل شده است. [۱۶] [۱۷] [۱۸] [۱۹]
حضور قلب
عبادت در شب، مایه زدودن اشتغالات دنیایی از دل و ازدیاد صفای قلب است. ان ناشئة الیل هی اشد وطــا واقوم قیلا.(مسلّماً نماز و عبادت شبانه پابرجاتر و با استقامت‌تر است!) [۲۰] («ناشئة اللیل» بنابر روایتی که از صادقین: علیهما السلام نقل شده به معنای قیام در پایان شب تا خواندن نماز شب است. از مجموع «اشد وطئا و اقوم قیلا» غایت انقطاع از اشتغال دنیایی و هر آنچه باعث پریشانی قلب و پرداختن به غیر خدا می‌گردد اراده شده است. در روایتی امام صادق علیه‌السّلام آن را برخاستن انسان از بستر استراحت و فقط خدا را در دل داشتن معنا نموده‌اند.) [۲۱]
مقام شفاعت
تهجد و شب زنده داری، عاملی برای نیل پیامبر صلی الله علیه وآلهبه مقام ارجمند شفاعت بود. ومن الیل فتهجد... عسی ان یبعثک ربک مقامـا محمودا.(و پاسی از شب را (از خواب برخیز، و) قرآن (و نماز) بخوان! این یک وظیفه اضافی برای توست؛ امید است پروردگارت تو را به مقامی در خور ستایش برانگیزد!) [۲۲] (منظور از «مقام محمود» مقام شفاعت است.) [۲۳] .. ومن ءانای الیل فسبح... لعلک ترضی. [۲۴] (راضی شدن پیامبر صلی الله علیه وآله، به شفاعت تفسیر شده است. ) [۲۵]
منبع
فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «تهجد».
پانویس
- ↑ ترتیب العین، فراهیدی، ج۳، ص۳۸۵.
- ↑ مجمع البیان، طبرسی، ج۶، ص۲۸۱.
- ↑ طه/سوره۲۰، آیه۱۳۰.
- ↑ مجمع البیان، طبرسی، ج۷، ص۶۶.
- ↑ مزمل/سوره۷۳، آیه۲.
- ↑ مزمل/سوره۷۳، آیه۵.
- ↑ مجمع البیان، طبرسی، ج۱۰، ص۱۶۲.
- ↑ آل عمران/سوره۳، آیه۱۱۳.
- ↑ تفسیر نمونه، مکارم شیرازی، ج۳، ص۵۶.
- ↑ زمر/سوره۳۹، آیه۹.
- ↑ آل عمران/سوره۳، آیه۱۱۳.
- ↑ آل عمران/سوره۳، آیه۱۱۴.
- ↑ ترجمه تفسیر المیزان، علامه طباطبایی، ج۳، ص۵۹۷.
- ↑ ذاریات/سوره۵۱، آیه۱۶.
- ↑ ذاریات/سوره۵۱، آیه۱۷.
- ↑ مجمع البیان، طبرسی، ج۹، ص۲۵۹.
- ↑ تفسیر صافی، فیض کاشانی، ج۶، ص۵۵۰.
- ↑ کافی، کلینی، ج۶، ص۵۴۰.
- ↑ تفسیر نمونه، مکارم شیرازی، ج۲۲، ص۳۲۱.
- ↑ مزمل/سوره۷۳، آیه۶.
- ↑ مجمع البیان، طبرسی، ج۱۰، ص۱۶۳.
- ↑ اسراء/سوره۱۷، آیه۷۹.
- ↑ مجمع البیان، طبرسی، ج۶، ص۲۸۴.
- ↑ طه/سوره۲۰، آیه۱۳۰.
- ↑ مجمع البیان، طبرسی، ج۷، ص۶۶.
