توبه و خسران (قرآن)

توفیق یافتن بنی اسرائیل برای توبه، مانع زیان و خسران دیدن آنان شد.

معنای لغوی خسران

به طور کلی خسران در لغت به معنی زیان کردن، کم شدن و نیز نقصان، گمراهی و هلاکی است. «خسر» بر وزن‌های مختلف آمده است، اما در قرآن فقط بر وزن «فعل» و در باب «فعل یفعل» و به دو حالت لازم و متعدی ذکر گردیده است. در قرآن کریم، «غرم»، «غبن» و «تب» تقریبا مترادف با «خسر» به کار رفته‌اند.

معنای اصطلاحی خسران

در مفردات راغب درباره ی معنای خسران مطلبی گفته که حاصل آن چنین است: «خسران» در اصطلاح، یعنی کم شدن سرمایه ی زندگی که به انسان نسبت داده می‌شود و می‌گویند: «خسر فلان» یعنی او زیان مند شد و خسارت دید. گاهی نیز خسران به کار و عمل تعلق می‌گیرد و می‌گویند: «خسرت تجارته». گاهی واژه ی خسران درباره ی دستاوردهای زندگی مثل مال و مقام دنیایی است و گاهی درباره ی زیان مندی در دستاوردها و نتایجی که از حالات نفسانی حاصل می‌شود مثل از دست دادن صحت و سلامت و عقل و ایمان و ثواب که این قسم همان چیزی است که خداوند در قرآن آن را «خسران مبین» نامیده است.

توبه مانع خسران

واذ اخذنا میثـقکم ورفعنا فوقکم الطور خذوا ما ءاتینـکم بقوة واذکروا ما فیه لعلکم تتقون(و (به یاد آورید) زمانی را که از شما پیمان گرفتیم؛ و کوه طور را بالای سر شما قرار دادیم؛ (و به شما گفتیم:) «آنچه را (از آیات و دستورهای خداوند) به شما داده‌ایم، با قدرت بگیرید؛ و آنچه را در آن است به یاد داشته باشید (و به آن عمل کنید)؛ شاید پرهیزکار شوید!») ثم تولیتم من بعد ذلک فلو لا فضل الله علیکم ورحمته لکنتم من الخـسرین.(سپس شما پس از این، روگردان شدید؛ و اگر فضل و رحمت خداوند بر شما نبود، از زیانکاران بودید.) ( منظور از تفضل خدا بر بنی اسرائیل در این آیه، توفیق توبه است. )

شکستن پیمان سبب خسران

خداوند با ارسال رسل و انزال کتب بر پیامبران، از مردم پیمان گرفته است که جز خدای یکتا را نپرستند و در مسیر اطاعت الهی گام بردارند و شکست عهد و پیمان الهی را موجب ضرر و زیان خود آنان می‌داند؛ زیرا خداوند هیچ گونه ستمی بر بندگان روا نمی‌دارد و می‌فرماید: (ثم تولیتم من بعد ذلک فلو لا فضل الله علیکم و رحمته لکنتم من الخاسرین)؛ «سپس شما بعد از آن [۶]

روی گردان شدید، و اگر فضل خدا و رحمت او بر شما نبود، مسلما از زیانکاران بودید.» هر کسی از وسوسه‌های شیطان که همانا به فحشا و بدکاری دستور می‌دهد، پیروی کند، او گمراه کننده است و با وعده به فقر و نداری، از کارهای خوب جلوگیری می‌کند و در مقابل خداوند می‌ایستد در این آیه شکستن عهد و پیمان الهی موجب محرومیت از فضل باری تعالی معرفی شده است و اصولا در فرهنگ و بینش قرآنی، دنیا تجارت خانه‌ای است که جمعی در آن سود می‌برند و گروهی دیگر زیان می‌کنند. هنگامی که بنی اسرائیل پیمان عمل به محتویات تورات را شکستند و از آن تخلف نمودند، در حقیقت عمر خود را که باید در راه اطاعت از خدا و پیامبر صرف می‌کردند، از دست دادند و این شکست پیمان الهی موجبات خسران در زندگیشان شد. با وجود این، فضل خداوند بسیار بود و توفیق آنان بر توبه موجب شد که جلوی این خسران گرفته شود؛ زیرا اولین مرحله آغاز تقوا و پرهیزگاری توبه است و از جمله انسانهایی که در پیشگاه خداوند متعال ارزش والایی می‌یابند و مورد احترام و دعای فرشتگان قرار می‌گیرند، توبه کنندگان هستند. بنابراین، عمل به دستورات و وفا به عهد الهی موجب رشد و سعادت و شکستن عهد و پیمان الهی موجب از دست دادن سرمایه اصلی (عمر انسان) و خسران می‌شود.

منبع

فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «توبه و خسران».