تکبیر: تفاوت بین نسخه‌ها

از ویکی خیر
پرش به: ناوبری، جستجو
جز تکبیر» را محافظت کرد ([ویرایش=فقط مدیران] (بی‌پایان) [انتقال=فقط مدیران] (بی‌پایان)))
(مقالات ,تکبیر ,ویکی خیر)
 
سطر ۵۰: سطر ۵۰:
 
</ref>
 
</ref>
 
<ref>
 
<ref>
[۱۰]
+
[http://lib.eshia.ir/17001/1/575/3                مدّثّر/سوره۷۴، آیه۳.]
 
</ref>  
 
</ref>  
 
در همه این موارد، واژه '''تکبیر''' تنها درباره [[خداوند]] به کار رفته است و برای بزرگ داشتن غیرخداوند، به جای باب تفعیل، از باب اِفعال استفاده شده است.  
 
در همه این موارد، واژه '''تکبیر''' تنها درباره [[خداوند]] به کار رفته است و برای بزرگ داشتن غیرخداوند، به جای باب تفعیل، از باب اِفعال استفاده شده است.  
 
<ref>
 
<ref>
[۱۱]  
+
[http://lib.eshia.ir/17001/1/239/31                  یوسف/سوره۱۲، آیه۳۱.]  
 
</ref>
 
</ref>
 
==واژه تکبیر در روایات==
 
==واژه تکبیر در روایات==
سطر ۶۰: سطر ۶۰:
 
در متون حدیثی، '''تکبیر''' غالباً مترادفِ[[ الله‌اکبر]] گفتن یا بزرگ دانستن و [[تعظیم]] [[خداوند]] است؛ چنان‌که در روایتی  
 
در متون حدیثی، '''تکبیر''' غالباً مترادفِ[[ الله‌اکبر]] گفتن یا بزرگ دانستن و [[تعظیم]] [[خداوند]] است؛ چنان‌که در روایتی  
 
<ref>
 
<ref>
[۱۲]  
+
[http://lib.eshia.ir/11025/7/433/9781                  حرّ عاملی، وسائل الشیعه، ج ۷، ص ۴۳۳.]  
 
</ref>
 
</ref>
 
به معنای بزرگ شمردن [[خداوند]] آمده، به سبب هدایتی که کرده و عافیتی که بخشیده است.  
 
به معنای بزرگ شمردن [[خداوند]] آمده، به سبب هدایتی که کرده و عافیتی که بخشیده است.  
 
در برخی [[روایات]] دیگر نیز واژه[[ الله‌اکبر]] به این معناست که [[خداوند]] بزرگ‌تر از آن است که در وهم و وصف بگنجد  
 
در برخی [[روایات]] دیگر نیز واژه[[ الله‌اکبر]] به این معناست که [[خداوند]] بزرگ‌تر از آن است که در وهم و وصف بگنجد  
 
<ref>
 
<ref>
[۱۳]  
+
[http://lib.eshia.ir/15257/1/11/%D9%85%D8%B9%D9%86%D9%89                ابن بابویه، معانی‌الاخبار، ص ۱۱۱۲.]  
 
</ref>
 
</ref>
 
یا با [[بت‌ها]] و خدایان دیگر [[قیاس]] شود.  
 
یا با [[بت‌ها]] و خدایان دیگر [[قیاس]] شود.  
 
<ref>
 
<ref>
[۱۴]  
+
[http://lib.eshia.ir/11021/2/239/%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%A8%D8%AF                  ابن بابویه، من لایحضره الفقیه، ج ۲، ص ۲۳۹.]  
 
</ref>
 
</ref>
 
==واژه تکبیر در کتب فقهی==
 
==واژه تکبیر در کتب فقهی==
سطر ۷۵: سطر ۷۵:
 
در [[کتاب‌های فقهی]]، واژه '''تکبیر''' در ابواب فقهی متعددی ذکر شده؛ مثلاً، گاه از '''تکبیر''' به عنوان مدخل [[نماز]] یاد شده است  
 
در [[کتاب‌های فقهی]]، واژه '''تکبیر''' در ابواب فقهی متعددی ذکر شده؛ مثلاً، گاه از '''تکبیر''' به عنوان مدخل [[نماز]] یاد شده است  
 
<ref>
 
<ref>
[۱۵]  
+
[http://lib.eshia.ir/11005/8/140/%D9%88%D9%8A%D9%81%D8%AA%D8%AA%D8%AD                کلینی، اصول کافی، ج ۸، ص ۱۴۰.]  
 
</ref>
 
</ref>
 
و گاه به معنای حدِفاصل [[اعمال]] گوناگون [[نمازگزار]]  
 
و گاه به معنای حدِفاصل [[اعمال]] گوناگون [[نمازگزار]]  
 
<ref>
 
<ref>
[۱۶]
+
[http://lib.eshia.ir/11024/4/967/8195              حرّ عاملی، وسائل الشیعه، ج ۴، ص ۹۶۷.]
 
</ref>  
 
</ref>  
 
در برخی روایات نیز شمار '''تکبیر''' در نمازهای پنج‌گانه، ۹۵ ذکر شده است.  
 
در برخی روایات نیز شمار '''تکبیر''' در نمازهای پنج‌گانه، ۹۵ ذکر شده است.  
 
<ref>
 
<ref>
[۱۷]
+
[http://lib.eshia.ir/11005/3/310/5              کلینی، اصول کافی، ج ۳، ص ۳۱۰.]
 
</ref>  
 
</ref>  
 
در [[نماز میت]] و [[نماز عیدفطر]] و [[قربان]]  
 
در [[نماز میت]] و [[نماز عیدفطر]] و [[قربان]]  
 
<ref>
 
<ref>
[۱۸]  
+
[http://lib.eshia.ir/10088/11/378/%D9%85%D9%86%D9%87%D8%A7              محمدحسن بن باقر نجفی، جواهرالکلام فی شرح شرایع‌الاسلام، ج ۱۱، ص ۳۷۸۳۹۰.]  
 
</ref>
 
</ref>
 
'''تکبیر'''دارای نقش محوری‌تری است، چنان‌که در [[تعقیبات]] [[نماز]] نیز اهمیت عمده‌ای دارد.  
 
'''تکبیر'''دارای نقش محوری‌تری است، چنان‌که در [[تعقیبات]] [[نماز]] نیز اهمیت عمده‌ای دارد.  
سطر ۹۸: سطر ۹۸:
 
'''تکبیر''' در هنگام رؤیت [[کعبه]] یا قطع [[تلْبیه]] (گفتنِ[[ لبَّیک]] در مراسم [[حج]])، '''تکبیر '''برای شخص [[مُحرِم]]، [[مستحب]] است.  
 
'''تکبیر''' در هنگام رؤیت [[کعبه]] یا قطع [[تلْبیه]] (گفتنِ[[ لبَّیک]] در مراسم [[حج]])، '''تکبیر '''برای شخص [[مُحرِم]]، [[مستحب]] است.  
 
<ref>
 
<ref>
[۱۹]
+
ابن حنبل، مسند احمدبن حنبل، ج ۳، ص ۳۲۰، استانبول ۱۴۰۲/ ۱۹۸۲.
 
</ref>
 
</ref>
 
<ref>
 
<ref>
[۲۰]
+
[http://lib.eshia.ir/11025/12/389/%D8%AF%D8%AE%D9%84%D8%AA                حرّ عاملی، وسائل الشیعه، ج ۱۲، ص ۳۸۹.]
 
</ref>
 
</ref>
 
===در اعمال دیگر حج===  
 
===در اعمال دیگر حج===  
 
علاوه بر این، در روز [[عرفه]]،  
 
علاوه بر این، در روز [[عرفه]]،  
 
<ref>
 
<ref>
[۲۱]
+
ابن حنبل، مسند احمدبن حنبل، ج ۳، ص ۱۱۰، استانبول ۱۴۰۲/ ۱۹۸۲.
 
</ref>
 
</ref>
 
<ref>
 
<ref>
[۲۲]
+
ابن حنبل، مسند احمدبن حنبل، ج ۳، ص ۱۴۷، استانبول ۱۴۰۲/ ۱۹۸۲.
 
</ref>
 
</ref>
 
در سعی بین [[صفا]]و [[مروه]]  
 
در سعی بین [[صفا]]و [[مروه]]  
 
<ref>
 
<ref>
[۲۳]
+
محمد بن ادریس شافعی، الاُمّ، ج ۲، ص ۲۱۰، چاپ محمد زهری نجار، بیروت.
 
</ref>
 
</ref>
 
<ref>
 
<ref>
[۲۴]
+
ابن حنبل، مسند احمدبن حنبل، ج ۲، ص ۱۴، استانبول ۱۴۰۲/ ۱۹۸۲.
 
</ref>
 
</ref>
 
<ref>
 
<ref>
[۲۵]
+
محمدبن حسن طوسی، ج ۵، ص ۱۴۶، کتاب الخلاف، قم ۱۴۰۷ـ۱۴۱۷.
 
</ref>
 
</ref>
 
در مقام وقوف در [[عرفات]]  
 
در مقام وقوف در [[عرفات]]  
 
<ref>
 
<ref>
[۲۶]
+
ابن بابویه، من لایحضره الفقیه، ج ۲، ص ۳۲۲ـ۳۲۳.
 
</ref>
 
</ref>
 
<ref>
 
<ref>
[۲۷]
+
ابن قدامه، المغنی، ج ۳، ص ۴۲۹، ابن قدامه، المغنی، چاپ افست بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.
 
</ref>
 
</ref>
 
و در هنگام قرار گرفتن در برابر[[ حجرالاسود]]  
 
و در هنگام قرار گرفتن در برابر[[ حجرالاسود]]  
 
<ref>
 
<ref>
[۲۸]
+
محمد بن ادریس شافعی، الاُمّ، ج ۲، ص ۱۷۰، چاپ محمد زهری نجار، بیروت.
 
</ref>
 
</ref>
 
<ref>
 
<ref>
[۲۹]
+
محمد بن اسماعیل بخاری جعفی، صحیح البخاری، ج ۲، ص ۱۶۲ـ۱۶۳، استانبول ۱۴۰۱/ ۱۹۸۱.
 
</ref>
 
</ref>
 
<ref>
 
<ref>
[۳۰]  
+
[http://lib.eshia.ir/11025/13/336/17884                حرّ عاملی، حرّ عاملی، وسائل الشیعه، ج ۱۳، ص ۳۳۶.]  
 
</ref>
 
</ref>
 
<ref>
 
<ref>
[۳۱]
+
الموسوعة الفقهیّة، ج ۱۳، ذیل واژه، کویت : وزارة الاوقاف و الشئون الاسلامیة، ۱۴۰۸/ ۱۹۸۸.
 
</ref>
 
</ref>
 
==شعار دین بودن تکبیر==
 
==شعار دین بودن تکبیر==
سطر ۱۵۵: سطر ۱۵۵:
 
در برخی [[روایات]] از '''تکبیر''' [[آدم علیه‌السلام]]، در مقابل [[حجرالاسود]]، سخن به میان آمده است.  
 
در برخی [[روایات]] از '''تکبیر''' [[آدم علیه‌السلام]]، در مقابل [[حجرالاسود]]، سخن به میان آمده است.  
 
<ref>
 
<ref>
[۳۲]  
+
[http://lib.eshia.ir/11008/26/270/%D9%81%D9%83%D8%A8%D8%B1              محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بحارالانوار، ج ۲۶، ص ۲۷۰، بیروت ۱۴۰۳.]  
 
</ref>
 
</ref>
 
==== تکبیر عبدالمطلب====  
 
==== تکبیر عبدالمطلب====  
 
[[عبدالمطلب]] نیز به هنگام بازسازی [[چاه]] [[زمزم]] '''تکبیر''' گفت و [[قریش]] با وی هم‌نوا شدند.  
 
[[عبدالمطلب]] نیز به هنگام بازسازی [[چاه]] [[زمزم]] '''تکبیر''' گفت و [[قریش]] با وی هم‌نوا شدند.  
 
<ref>
 
<ref>
[۳۳]  
+
[http://lib.eshia.ir/11005/4/220/%D8%A3%D8%B5%D8%AD%D8%A7%D8%A8%D9%86%D8%A7              کلینی، اصول کافی، ج ۴، ص ۲۲۰.]  
 
</ref>
 
</ref>
 
=== تکبیرهای پیامبر (ص)===  
 
=== تکبیرهای پیامبر (ص)===  
سطر ۱۶۸: سطر ۱۶۸:
 
[[رسول‌اکرم]] پس از [[انقطاع]] [[نزول]] [[وحی]] '''تکبیر''' گفت.  
 
[[رسول‌اکرم]] پس از [[انقطاع]] [[نزول]] [[وحی]] '''تکبیر''' گفت.  
 
<ref>
 
<ref>
[۳۴]  
+
[http://lib.eshia.ir/22006/1/413/%D8%A8%D8%B9%D8%B6                ابن کثیر، السیرة النبویة، ج ۱، ص ۴۱۳، چاپ مصطفی عبدالواحد، بیروت.]  
 
</ref>
 
</ref>
 
====در جنگ خندق====  
 
====در جنگ خندق====  
 
همچنین ایشان در [[جنگ]] [[خندق]] ([[احزاب]]) در موارد متعددی به [[مسلمانان]] فرمود تا به صورت جمعی '''تکبیر''' گویند.  
 
همچنین ایشان در [[جنگ]] [[خندق]] ([[احزاب]]) در موارد متعددی به [[مسلمانان]] فرمود تا به صورت جمعی '''تکبیر''' گویند.  
 
<ref>
 
<ref>
[۳۵]  
+
[http://lib.eshia.ir/22009/2/235/%D9%81%D8%AD%D8%AF%D8%AB%D9%86%D8%A7              طبری، تاریخ طبری ج ۲، ص ۲۳۵۲۳۶، (بیروت).]  
 
</ref>
 
</ref>
 
<ref>
 
<ref>
[۳۶]  
+
[http://lib.eshia.ir/11008/17/170/%D9%81%D9%86%D8%B2%D9%84%D8%AA            محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بحارالانوار، ج ۱۷، ص ۱۷۰، بیروت ۱۴۰۳.]  
 
</ref>
 
</ref>
 
<ref>
 
<ref>
[۳۷]  
+
[http://lib.eshia.ir/11008/20/189/%D9%81%D9%86%D8%B2%D9%84%D8%AA            محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بحارالانوار، ج ۲۰، ص ۱۸۹، بیروت ۱۴۰۳.]  
 
</ref>
 
</ref>
 
====در نبرد با یهودیان====  
 
====در نبرد با یهودیان====  
 
در [[نبرد]] با [[یهودیان]] [[بنی‌نَضیر]]  
 
در [[نبرد]] با [[یهودیان]] [[بنی‌نَضیر]]  
 
<ref>
 
<ref>
[۳۸]  
+
[http://lib.eshia.ir/12015/2/359/%D9%81%D9%82%D8%A7%D9%85          علی بن ابراهیم قمی، تفسیر القمی، ج ۲، ص ۳۵۹، چاپ طیب موسوی جزائری، قم ۱۴۰۴.]  
 
</ref>
 
</ref>
 
و [[خیبر]]  
 
و [[خیبر]]  
 
<ref>
 
<ref>
[۳۹]
+
محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بحارالانوار، ج ۲۱، ص ۴۰، بیروت ۱۴۰۳.
 
</ref>
 
</ref>
 
'''تکبیر''' گفت.  
 
'''تکبیر''' گفت.  
سطر ۱۹۵: سطر ۱۹۵:
 
همچنین نقل است که [[پیامبر]] در شب [[ازدواج]] [[حضرت علی]] و [[فاطمه سلام‌الله‌علیهما]] '''تکبیر''' گفت و از آن پس گفتن '''تکبیر''' در این‌گونه [[مجالس]] رایج شد.  
 
همچنین نقل است که [[پیامبر]] در شب [[ازدواج]] [[حضرت علی]] و [[فاطمه سلام‌الله‌علیهما]] '''تکبیر''' گفت و از آن پس گفتن '''تکبیر''' در این‌گونه [[مجالس]] رایج شد.  
 
<ref>
 
<ref>
[۴۰]  
+
[http://lib.eshia.ir/11024/14/63/%D8%A7%D8%B1%D9%83%D8%A8%D9%8A            حرّ عاملی، وسائل الشیعه، ج ۱۴، ص ۶۳.]  
 
</ref>
 
</ref>
 
==== در فوت نجاشی====  
 
==== در فوت نجاشی====  
 
همچنین نقل است که [[پیامبر]] در شب [[ازدواج]] [[حضرت علی]] و [[فاطمه سلام‌الله‌علیهما]] '''تکبیر''' گفت و از آن پس گفتن '''تکبیر''' در این‌گونه [[مجالس]] رایج شد.  
 
همچنین نقل است که [[پیامبر]] در شب [[ازدواج]] [[حضرت علی]] و [[فاطمه سلام‌الله‌علیهما]] '''تکبیر''' گفت و از آن پس گفتن '''تکبیر''' در این‌گونه [[مجالس]] رایج شد.  
[۴۱]
+
محمد بن اسماعیل بخاری جعفی، صحیح البخاری، ج ۲، ص ۷۱، استانبول ۱۴۰۱/ ۱۹۸۱.
 
</ref>
 
</ref>
 
==== در تشییع جنازه====  
 
==== در تشییع جنازه====  
 
روایت شده است که آن [[حضرت]] در [[تشییع]] جنازه‌ها، چهار یا پنج مرتبه '''تکبیر''' می‌گفت  
 
روایت شده است که آن [[حضرت]] در [[تشییع]] جنازه‌ها، چهار یا پنج مرتبه '''تکبیر''' می‌گفت  
 
<ref>
 
<ref>
[۴۲]
+
ابن حنبل، مسند احمدبن حنبل، ج ۴، ص ۳۶۷، استانبول ۱۴۰۲/ ۱۹۸۲.
 
</ref>
 
</ref>
 
<ref>
 
<ref>
[۴۳]
+
ابن حنبل، مسند احمدبن حنبل، ج ۴، ص ۳۷۲، استانبول ۱۴۰۲/ ۱۹۸۲.
 
</ref>
 
</ref>
 
<ref>
 
<ref>
[۴۴]
+
مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، ج ۱، ص ۶۵۷، استانبول ۱۴۰۱/ ۱۹۸۱.
 
</ref>
 
</ref>
 
و از همان زمان تکبیرهای چهارگانه در [[نماز میت]] [[سنت]] شد.  
 
و از همان زمان تکبیرهای چهارگانه در [[نماز میت]] [[سنت]] شد.  
سطر ۲۱۷: سطر ۲۱۷:
 
[[امام علی علیه‌السلام]] در رزم غالباً [[تهلیل]] و '''تکبیر''' می‌گفت و [[مردم]] با وی هم‌صدا می‌شدند.  
 
[[امام علی علیه‌السلام]] در رزم غالباً [[تهلیل]] و '''تکبیر''' می‌گفت و [[مردم]] با وی هم‌صدا می‌شدند.  
 
<ref>
 
<ref>
[۴۵]  
+
[http://lib.eshia.ir/11008/32/508/%D8%A3%D8%B1%D8%A7%D8%AF              محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بحارالانوار، ج ۳۲، ص ۵۰۸، بیروت ۱۴۰۳.]  
 
</ref>
 
</ref>
 
=== تکبیر در جنگ‌ها و اجتماعات===  
 
=== تکبیر در جنگ‌ها و اجتماعات===  
 
علاوه بر این نقل است که از همان روزگار تاکنون '''تکبیر''' در [[جنگ‌ها]] و [[اجتماعات]] [[مسلمانان]]، به شعاری رایج بدل شد.  
 
علاوه بر این نقل است که از همان روزگار تاکنون '''تکبیر''' در [[جنگ‌ها]] و [[اجتماعات]] [[مسلمانان]]، به شعاری رایج بدل شد.  
 
<ref>
 
<ref>
[۴۶]
+
عبدالرحمان بن حسن جبرتی، تاریخ عجائب الآثار فی التراجم و الاخبار، ج ۱، ص ۷۸، بیروت دارالجلیل.
 
</ref>
 
</ref>
 
===تکبیر پس از انقلاب===
 
===تکبیر پس از انقلاب===
سطر ۲۳۵: سطر ۲۳۵:
 
ذکر"[[الله‌أَکْبَر]]" دارای [[فضیلت]] و [[ثواب]] فراوانی است و گفتن؛ بلکه مداومت بر آن در همه احوال، [[مستحب ]]است.  
 
ذکر"[[الله‌أَکْبَر]]" دارای [[فضیلت]] و [[ثواب]] فراوانی است و گفتن؛ بلکه مداومت بر آن در همه احوال، [[مستحب ]]است.  
 
<ref>
 
<ref>
[۴۷]
+
[http://lib.eshia.ir/11025/7/183/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%AD%D8%A8%D8%A7%D8%A8              وسائل الشیعة، ج۷، ص۱۹۱-۱۸۳.]
 
</ref>  
 
</ref>  
 
ضمن آن‌که از اجزای بسیاری از [[دعاها]] و اذکار [[واجب]] همچون [[تسبیحات اربع]] و [[مستحب]]، مانند [[تسبیحات]] [[حضرت فاطمه علیها‌السّلام]] و نیز از فصول [[اذان]] و [[اقامه]] به ‏شمار می‏رود.  
 
ضمن آن‌که از اجزای بسیاری از [[دعاها]] و اذکار [[واجب]] همچون [[تسبیحات اربع]] و [[مستحب]]، مانند [[تسبیحات]] [[حضرت فاطمه علیها‌السّلام]] و نیز از فصول [[اذان]] و [[اقامه]] به ‏شمار می‏رود.  
سطر ۲۴۵: سطر ۲۴۵:
 
[[تکبیرة الإحرام]] ـ که به آن '''تکبیر'''[[افتتاح]] نیز گفته می‏شود ـ از اجزاء، بلکه [[ارکان]] [[نماز]] است و بدون آن [[نماز]] صحیح نخواهد بود.  
 
[[تکبیرة الإحرام]] ـ که به آن '''تکبیر'''[[افتتاح]] نیز گفته می‏شود ـ از اجزاء، بلکه [[ارکان]] [[نماز]] است و بدون آن [[نماز]] صحیح نخواهد بود.  
 
<ref>
 
<ref>
[۴۸]
+
[http://lib.eshia.ir/10088/9/201/%D9%88%D9%87%D9%8A                جواهر الکلام، ج۹، ص۲۰۱.]
 
</ref>  
 
</ref>  
 
گفتن پنج '''تکبیر''' در [[نماز]] بر [[میّت]] [[مؤمن]]، [[واجب]] است.  
 
گفتن پنج '''تکبیر''' در [[نماز]] بر [[میّت]] [[مؤمن]]، [[واجب]] است.  
 
<ref>
 
<ref>
[۴۹]
+
[http://lib.eshia.ir/10088/12/31/%D9%88%D9%87%D9%8A                    جواهر الکلام، ج۱۲، ص۳۱.]
 
</ref>  
 
</ref>  
 
در [[نماز]] عیدین ([[فطر]] و [[قربان]]) علاوه بر [[تکبیرة‌الإحرام]]، برای [[قنوت]] نُه '''تکبیر''' دیگر (پنج '''تکبیر''' در [[رکعت]] اوّل و چهار '''تکبیر''' در [[رکعت]] دوم) گفته می‏شود.  
 
در [[نماز]] عیدین ([[فطر]] و [[قربان]]) علاوه بر [[تکبیرة‌الإحرام]]، برای [[قنوت]] نُه '''تکبیر''' دیگر (پنج '''تکبیر''' در [[رکعت]] اوّل و چهار '''تکبیر''' در [[رکعت]] دوم) گفته می‏شود.  
 
برخی، آن‌ها را [[واجب]] دانسته‏اند.  
 
برخی، آن‌ها را [[واجب]] دانسته‏اند.  
 
<ref>
 
<ref>
[۵۰]  
+
[http://lib.eshia.ir/10088/11/395/%D9%88%D9%87%D9%8A                    جواهر الکلام، ج۱۱، ص۳۹۵.]  
 
</ref>
 
</ref>
 
==== تکبیر مستحب====  
 
==== تکبیر مستحب====  
 
به جز [[تکبیرة‌الإحرام]]، گفتن شش '''تکبیر''' دیگر در آغاز [[نماز]] ـ که از آن‌ها به [[تکبیرات]] [[افتتاح]] تعبیر می‏شود ـ و نیز برای انتقال از حالتی به حالت دیگر ـ همچون انتقال از [[قیام]] به [[رکوع]]، از [[رکوع]] به [[سجده]]، از [[سجده]] اوّل به [[سجده]] دوم، هنگام برخاستن از [[سجده]] و برای [[قنوت]] ـ [[مستحب]] است. بنابراین در [[نماز]] دو رکعتی، یازده '''تکبیر'''، در سه رکعتی شانزده و در چهار رکعتی ۲۱ '''تکبیر'''[[مستحب]] است.  
 
به جز [[تکبیرة‌الإحرام]]، گفتن شش '''تکبیر''' دیگر در آغاز [[نماز]] ـ که از آن‌ها به [[تکبیرات]] [[افتتاح]] تعبیر می‏شود ـ و نیز برای انتقال از حالتی به حالت دیگر ـ همچون انتقال از [[قیام]] به [[رکوع]]، از [[رکوع]] به [[سجده]]، از [[سجده]] اوّل به [[سجده]] دوم، هنگام برخاستن از [[سجده]] و برای [[قنوت]] ـ [[مستحب]] است. بنابراین در [[نماز]] دو رکعتی، یازده '''تکبیر'''، در سه رکعتی شانزده و در چهار رکعتی ۲۱ '''تکبیر'''[[مستحب]] است.  
 
<ref>
 
<ref>
[۵۱]
+
[http://lib.eshia.ir/10088/10/351/%D8%A5%D8%B0%D8%A7              جواهر الکلام، ج۱۰، ص۳۵۲-۳۵۱.]
 
</ref>  
 
</ref>  
 
قول به [[استحباب]] '''تکبیر''' قبل از [[رکوع]] و نیز قبل و بعد از [[سجده]]، نظر مشهور است. از برخی قدما وجوب آن نقل شده است.  
 
قول به [[استحباب]] '''تکبیر''' قبل از [[رکوع]] و نیز قبل و بعد از [[سجده]]، نظر مشهور است. از برخی قدما وجوب آن نقل شده است.  
 
<ref>
 
<ref>
[۵۲]  
+
[http://lib.eshia.ir/10088/10/103/%D9%8A%D8%B4%D8%B9%D8%B1                  جواهر الکلام، ج۱۰، ص۱۰۳.]  
 
</ref>
 
</ref>
 
<ref>
 
<ref>
[۵۳]  
+
[http://lib.eshia.ir/10088/10/169/%D8%AA%D8%AD%D9%82%D9%8A%D9%82              جواهر الکلام، ج۱۰، ص۱۶۹.]  
 
</ref>
 
</ref>
 
<ref>
 
<ref>
[۵۴]
+
[http://lib.eshia.ir/10013/8/290/%D8%A7%D9%84%D8%AB%D8%A7%D9%86%D9%8A                الحدائق الناضرة، ج۸، ص۲۹۰.]
 
</ref>  
 
</ref>  
 
گفتن سه بار '''تکبیر''' از [[مستحبات]] [[تعقیب]] [[نماز]] است.  
 
گفتن سه بار '''تکبیر''' از [[مستحبات]] [[تعقیب]] [[نماز]] است.  
 
<ref>
 
<ref>
[۵۵]  
+
[http://lib.eshia.ir/10088/10/408/%D8%A7%D9%84%D8%AA%D9%83%D8%A8%D9%8A%D8%B1%D8%A7%D8%AA                  جواهر الکلام، ج۱۰، ص۴۰۸.]  
 
</ref>
 
</ref>
 
=== آداب تکبیر در نماز===  
 
=== آداب تکبیر در نماز===  
 
بنابر مشهور [[مستحب]] است [[نمازگزار]] هنگام '''تکبیر''' دست‌هایش را تا محاذی نرمی گوش یا صورت یا فرورفتگی گلو (موضع نحر) بالا ببرد.  
 
بنابر مشهور [[مستحب]] است [[نمازگزار]] هنگام '''تکبیر''' دست‌هایش را تا محاذی نرمی گوش یا صورت یا فرورفتگی گلو (موضع نحر) بالا ببرد.  
 
<ref>
 
<ref>
[۵۶]  
+
[http://lib.eshia.ir/10088/9/229/%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AA%D8%AD%D8%A8                              جواهر الکلام، ج۹، ص۲۳۳-۲۲۹.]  
 
</ref>
 
</ref>
 
<ref>
 
<ref>
[۵۷]
+
[http://lib.eshia.ir/10152/6/82/%D9%8A%D8%B3%D8%AA%D8%AD%D8%A8                مستمسک العروة، ج۶، ص۸۵-۸۲.]
 
</ref>
 
</ref>
 
مشهور آن است که '''تکبیر'''، هم‏زمان با بالابردن دست‌ها آغاز گردد و با پایان یافتن رفع، پایان یابد؛ سپس دست‌ها به پایین انداخته شود.  
 
مشهور آن است که '''تکبیر'''، هم‏زمان با بالابردن دست‌ها آغاز گردد و با پایان یافتن رفع، پایان یابد؛ سپس دست‌ها به پایین انداخته شود.  
 
<ref>
 
<ref>
[۵۸]
+
[http://lib.eshia.ir/10088/9/235/%D9%8A%D8%A8%D8%AF%D8%A3                  جواهر الکلام، ج۹، ص۲۳۵.]
 
</ref>  
 
</ref>  
 
برخی گفته‏اند: جایگاه '''تکبیر''' به مقتضای نصوص، بعد از تحقق کامل رفع دست است.  
 
برخی گفته‏اند: جایگاه '''تکبیر''' به مقتضای نصوص، بعد از تحقق کامل رفع دست است.  
 
<ref>
 
<ref>
[۵۹]  
+
[http://lib.eshia.ir/10152/6/85/%D9%85%D8%A8%D8%AA%D8%AF%D8%A6%D8%A7                مستمسک العروة، ج۶، ص۸۵.]  
 
</ref>
 
</ref>
 
<ref>
 
<ref>
[۶۰]
+
[http://lib.eshia.ir/10027/2/470/%D9%85%D8%A8%D8%AA%D8%AF%D8%A6%D8%A7                    العروة الوثقی، ج۲، ص۴۷۰.]
 
</ref>  
 
</ref>  
 
از دیگر [[مستحبات]] '''تکبیر'''، چسبیده بودن انگشتان ـ جز انگشت شصت ـ به یک‌دیگر و رو به [[قبله]] بودن کف دست‌ها است.  
 
از دیگر [[مستحبات]] '''تکبیر'''، چسبیده بودن انگشتان ـ جز انگشت شصت ـ به یک‌دیگر و رو به [[قبله]] بودن کف دست‌ها است.  
 
<ref>
 
<ref>
[۶۱]
+
[http://lib.eshia.ir/10152/6/86/%D9%86%D8%B9%D9%85                    مستمسک العروة، ج۶، ص۸۶.]
 
</ref>  
 
</ref>  
 
در [[استحباب ]]باز یا چسبیده بودن انگشت شصت ([[ابهام]])، اختلاف است.  
 
در [[استحباب ]]باز یا چسبیده بودن انگشت شصت ([[ابهام]])، اختلاف است.  
 
<ref>
 
<ref>
[۶۲]  
+
[http://lib.eshia.ir/10088/9/236/%D8%A7%D9%84%D8%B8%D8%A7%D9%87%D8%B1                جواهر الکلام، ج۹، ص۲۳۷-۲۳۶.]  
 
</ref>
 
</ref>
 
<ref>
 
<ref>
[۶۳]  
+
[http://lib.eshia.ir/10027/2/470/%D9%8A%D9%86%D8%A8%D8%BA%D9%8A                      العروة الوثقی، ج۲، ص۴۷۰.]  
 
</ref>
 
</ref>
 
بالاتر بردن دست از گوش [[مکروه]] است؛ بلکه به برخی قدما ـ بر حسب ظاهر کلمات آنان ـ قول به حرمت نسبت داده شده است.  
 
بالاتر بردن دست از گوش [[مکروه]] است؛ بلکه به برخی قدما ـ بر حسب ظاهر کلمات آنان ـ قول به حرمت نسبت داده شده است.  
 
<ref>
 
<ref>
[۶۴]  
+
[http://lib.eshia.ir/10088/9/232/%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B9%D8%AA%D8%A8%D8%B1%D8%A9                  جواهر الکلام، ج۹، ص۲۳۲.]  
 
</ref>
 
</ref>
 
===حکم تکبیر در سجده===
 
===حکم تکبیر در سجده===
سطر ۳۱۴: سطر ۳۱۴:
 
هرچند احتمال قوی داده شده که مراد همه، [[استحباب]] باشد.  
 
هرچند احتمال قوی داده شده که مراد همه، [[استحباب]] باشد.  
 
<ref>
 
<ref>
[۶۵]
+
[http://lib.eshia.ir/10088/10/224/%D9%88%D9%84%D9%8A%D8%B3                                    جواهر الکلام، ج۱۰، ص۲۲۵-۲۲۴.]
 
</ref>
 
</ref>
 
'''تکبیر''' بعد از [[نیّت]] و قبل از رفتن به [[سجده]]، در [[سجده]] سهو بنابر مشهور [[مستحب]] است.  
 
'''تکبیر''' بعد از [[نیّت]] و قبل از رفتن به [[سجده]]، در [[سجده]] سهو بنابر مشهور [[مستحب]] است.  
 
<ref>
 
<ref>
[۶۶]  
+
[http://lib.eshia.ir/10088/12/442/%D8%B5%D9%88%D8%B1%D8%AA%D9%87%D9%85%D8%A7                          جواهر الکلام، ج۱۲، ص۴۴۲.]  
 
</ref>
 
</ref>
 
<ref>
 
<ref>
[۶۷]
+
[http://lib.eshia.ir/10088/12/447/%D8%B3%D8%A3%D9%84%D8%AA%D9%87                                    جواهر الکلام، ج۱۲، ص۴۴۸-۴۴۷.]
 
</ref>  
 
</ref>  
 
برخی به [[استحباب]] '''تکبیر''' قبل از [[سجده]] [[شکر]] و بعد از سر برداشتن از آن تصریح کرده‏اند.  
 
برخی به [[استحباب]] '''تکبیر''' قبل از [[سجده]] [[شکر]] و بعد از سر برداشتن از آن تصریح کرده‏اند.  
 
<ref>
 
<ref>
[۶۸]  
+
[http://lib.eshia.ir/10088/10/245/%D8%A7%D9%84%D8%A3%D9%82%D9%88%D9%89                  جواهر الکلام، ج۱۰، ص۲۴۵.]  
 
</ref>
 
</ref>
 
=== حکم تکبیر در نماز باران===  
 
=== حکم تکبیر در نماز باران===  
 
[[مستحب ]]است [[نمازگزاران]] در [[نماز]] [[استسقاء]] بسیار '''تکبیر''' گویند؛  
 
[[مستحب ]]است [[نمازگزاران]] در [[نماز]] [[استسقاء]] بسیار '''تکبیر''' گویند؛  
 
<ref>
 
<ref>
[۶۹]
+
[http://lib.eshia.ir/10088/12/137/%D9%88%D9%8A%D9%83%D8%AB%D8%B1                            جواهر الکلام، ج۱۲، ص۱۳۷.]
 
</ref>
 
</ref>
 
چنان‏که [[مستحب]] است [[امام جماعت]] بعد از [[نماز]]، بر فراز [[منبر]]، رو به [[قبله]] و با صدای بلند صد بار '''تکبیر''' بگوید.  
 
چنان‏که [[مستحب]] است [[امام جماعت]] بعد از [[نماز]]، بر فراز [[منبر]]، رو به [[قبله]] و با صدای بلند صد بار '''تکبیر''' بگوید.  
 
<ref>
 
<ref>
[۷۰]  
+
[http://lib.eshia.ir/10088/12/146/%D8%B5%D8%B9%D8%AF                                جواهر الکلام، ج۱۲، ص۱۴۶.]  
 
</ref>
 
</ref>
 
===حکم تکبیر در نماز عیدَیْن===  
 
===حکم تکبیر در نماز عیدَیْن===  
 
بنابر مشهور گفتن '''تکبیر''' در [[عید فطر]] و [[قربان]] با کیفیتی که وارد شده [[مستحب]]است.  
 
بنابر مشهور گفتن '''تکبیر''' در [[عید فطر]] و [[قربان]] با کیفیتی که وارد شده [[مستحب]]است.  
 
<ref>
 
<ref>
[۷۱]  
+
[http://lib.eshia.ir/10088/11/378/%D9%85%D9%86%D9%87%D8%A7                            جواهر الکلام، ج۱۱، ص۳۷۸.]  
 
</ref>
 
</ref>
 
<ref>
 
<ref>
[۷۲]
+
[http://lib.eshia.ir/10088/11/382/%D9%83%D8%B0%D8%A7                                        جواهر الکلام، ج۱۱، ص۳۸۲.]
 
</ref>  
 
</ref>  
 
جای‌گاه آن در [[عید فطر]] پس از [[نماز مغرب]] و نیز [[عشا]] در شب [[عید]]، و پس از [[نماز صبح]] و [[نماز عید]] در روز [[عید]]می‏باشد.  
 
جای‌گاه آن در [[عید فطر]] پس از [[نماز مغرب]] و نیز [[عشا]] در شب [[عید]]، و پس از [[نماز صبح]] و [[نماز عید]] در روز [[عید]]می‏باشد.  
 
در غیر مواقع چهارگانه یادشده بنابر مشهور، '''تکبیر''' [[مشروعیت]] ندارد.  
 
در غیر مواقع چهارگانه یادشده بنابر مشهور، '''تکبیر''' [[مشروعیت]] ندارد.  
 
<ref>
 
<ref>
[۷۳]
+
[http://lib.eshia.ir/10088/11/381/%D9%88%D8%A3%D9%85%D8%A7                                جواهر الکلام، ج۱۱، ص۳۸۱.]
 
</ref>  
 
</ref>  
 
جایگاه '''تکبیر''' در [[عید قربان]] برای کسی که در منی حضور دارد پس از پانزده [[نماز]] است که با [[نماز ظهر]] روز [[عید]]، آغاز می‏گردد و پس از [[نماز صبح]] روز سیزدهم[[ ذیحجه]] پایان می‏پذیرد.  
 
جایگاه '''تکبیر''' در [[عید قربان]] برای کسی که در منی حضور دارد پس از پانزده [[نماز]] است که با [[نماز ظهر]] روز [[عید]]، آغاز می‏گردد و پس از [[نماز صبح]] روز سیزدهم[[ ذیحجه]] پایان می‏پذیرد.  
 
در غیر منی بعد از ده [[نماز]]؛ اوّلین آن‌ها [[نماز ظهر]] روز [[عید]] و آخرین آن پس از [[نماز صبح ]]روز دوازدهم است.  
 
در غیر منی بعد از ده [[نماز]]؛ اوّلین آن‌ها [[نماز ظهر]] روز [[عید]] و آخرین آن پس از [[نماز صبح ]]روز دوازدهم است.  
 
<ref>
 
<ref>
[۷۴]  
+
[http://lib.eshia.ir/10088/11/384/%D9%88%D8%B9%D9%84%D9%89                                                جواهر الکلام، ج۱۱، ص۳۸۴.]  
 
</ref>
 
</ref>
 
====کیفیت تکبیر در نماز عیدَیْن====  
 
====کیفیت تکبیر در نماز عیدَیْن====  
 
:اللّهُ أَکْبَرُ، اللّهُ أَکْبَر، لا إلهَ إلاّ اللّهُ وَ اللّهُ أَکْبَر، وَ الحَمْدُ لِلّهِ عَلی ما هَدانا وَ لَهُ الشُّکْرُ عَلی ما  أَوْلانا ". در [[عید قربان]] جمله"وَ رَزَقَنا مِنْ بَهِیمَةِ الأَنْعام"در پایان اضافه می‏شود.   
 
:اللّهُ أَکْبَرُ، اللّهُ أَکْبَر، لا إلهَ إلاّ اللّهُ وَ اللّهُ أَکْبَر، وَ الحَمْدُ لِلّهِ عَلی ما هَدانا وَ لَهُ الشُّکْرُ عَلی ما  أَوْلانا ". در [[عید قربان]] جمله"وَ رَزَقَنا مِنْ بَهِیمَةِ الأَنْعام"در پایان اضافه می‏شود.   
 
<ref>
 
<ref>
[۷۵]
+
[http://lib.eshia.ir/10099/1/78/%D8%A7%D9%84%D8%A3%D9%85%D8%B5%D8%A7%D8%B1                                        شرائع الإسلام، ج۱، ص۷۸.]
 
</ref>  
 
</ref>  
 
البتّه در منابع فقهی [[تکبیرات]] با عبارات مختلف آمده است، از جمله:  
 
البتّه در منابع فقهی [[تکبیرات]] با عبارات مختلف آمده است، از جمله:  
سطر ۳۷۳: سطر ۳۷۳:
 
۶. دو تکبیر، سپس یک تهلیل، و پس از آن"وَ الله أَکْبَر، وَ الله أَکْبَرُ عَلی ما هَدانا وَ لَهُ الحَمْدُ عَلی ما أَوْلانا ".  
 
۶. دو تکبیر، سپس یک تهلیل، و پس از آن"وَ الله أَکْبَر، وَ الله أَکْبَرُ عَلی ما هَدانا وَ لَهُ الحَمْدُ عَلی ما أَوْلانا ".  
 
<ref>
 
<ref>
[۷۶]
+
[http://lib.eshia.ir/10088/11/386/%D9%83%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%A9                                  جواهر الکلام، ج۱۱، ص۳۸۸-۳۸۶.]
 
</ref>  
 
</ref>  
 
صورت آخر به اشهر؛ بلکه مشهور نسبت داده شده است. در [[عید قربان]] از برخی، سه بار '''تکبیر''' در آغاز نقل شده؛ لیکن مشهور دو '''تکبیر''' است.  
 
صورت آخر به اشهر؛ بلکه مشهور نسبت داده شده است. در [[عید قربان]] از برخی، سه بار '''تکبیر''' در آغاز نقل شده؛ لیکن مشهور دو '''تکبیر''' است.  
 
در بعضی کلمات جمله "لِله الحَمْد "قبل از" الحَمْدُ لِلّهِ "و در بعض دیگر، جای‌گزینی "وَ لِله الحَمْد"به جای"الحَمْدُ لِله "و در پاره‏ای دیگر، ابدال"الحَمْدُ لِله عَلی ما هَدانا وَ لَهُ الشُّکْرُ عَلی ما أَوْلانا"به "الله أَکْبَرُ عَلی ما هَدانا وَ الحَمْدُ لِلّهِ عَلی ما اَوْلانا" و غیر آن، آمده است.  
 
در بعضی کلمات جمله "لِله الحَمْد "قبل از" الحَمْدُ لِلّهِ "و در بعض دیگر، جای‌گزینی "وَ لِله الحَمْد"به جای"الحَمْدُ لِله "و در پاره‏ای دیگر، ابدال"الحَمْدُ لِله عَلی ما هَدانا وَ لَهُ الشُّکْرُ عَلی ما أَوْلانا"به "الله أَکْبَرُ عَلی ما هَدانا وَ الحَمْدُ لِلّهِ عَلی ما اَوْلانا" و غیر آن، آمده است.  
 
<ref>
 
<ref>
[۷۷]  
+
[http://lib.eshia.ir/10088/11/388/%D8%A7%D9%84%D8%AA%D9%87%D8%B0%D9%8A%D8%A8                            جواهر الکلام، ج۱۱، ص۳۹۰-۳۸۸.]  
 
</ref>
 
</ref>
 
===حکم تکبیر در حج===  
 
===حکم تکبیر در حج===  
 
هنگام [[رمی جمره]] [[مستحب]] است پرتاب کننده با پرتاب هر سنگ‌ریزه '''تکبیر''' بگوید.  
 
هنگام [[رمی جمره]] [[مستحب]] است پرتاب کننده با پرتاب هر سنگ‌ریزه '''تکبیر''' بگوید.  
 
<ref>
 
<ref>
[۷۸]
+
[http://lib.eshia.ir/10088/19/106/%D8%AE%D8%B5%D9%88%D8%B5%D8%A7                                  جواهر الکلام، ج۱۹، ص۱۰۶.]
 
</ref>
 
</ref>
 
کسی که داخل [[کعبه]] شده[[مستحب]] است پس از خروج از آن سه بار '''تکبیر''' بگوید.  
 
کسی که داخل [[کعبه]] شده[[مستحب]] است پس از خروج از آن سه بار '''تکبیر''' بگوید.  
 
<ref>
 
<ref>
[۷۹]
+
[http://lib.eshia.ir/10088/20/64/%D9%88%D9%8A%D8%B3%D8%AA%D8%AD%D8%A8                                    جواهر الکلام، ج۲۰، ص۶۴.]
 
</ref>  
 
</ref>  
 
بسیار[[ الله‌اکبر]] گفتن در [[منی]] [[مستحب]] است.  
 
بسیار[[ الله‌اکبر]] گفتن در [[منی]] [[مستحب]] است.  
 
<ref>
 
<ref>
[۸۰]
+
جواهر الکلام، ج۲۰، ص۲۷.
 
</ref>
 
</ref>
 
<ref>
 
<ref>
[۸۱]  
+
[http://lib.eshia.ir/11025/14/270/%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%AA%D9%83%D8%A8%D9%8A%D8%B1                                    وسائل الشیعة، ج۱۴، ص۲۷۰.]  
 
</ref>
 
</ref>
 
==حکم تکبیر در هنگام تجارت==
 
==حکم تکبیر در هنگام تجارت==
سطر ۴۰۰: سطر ۴۰۰:
 
[[مستحب]] است خریدار هنگام خرید [[کالا]] '''تکبیر''' بگوید.  
 
[[مستحب]] است خریدار هنگام خرید [[کالا]] '''تکبیر''' بگوید.  
 
<ref>
 
<ref>
[۸۲]  
+
[http://lib.eshia.ir/10088/22/452/%D9%8A%D9%83%D8%A8%D8%B1                                        جواهر الکلام، ج۲۲، ص۴۵۲.]  
 
</ref>
 
</ref>
 
==حکم تکبیر در هنگام سفر==
 
==حکم تکبیر در هنگام سفر==
سطر ۴۰۶: سطر ۴۰۶:
 
از جمله [[آداب سفر]]، گفتن '''تکبیر''' و [[تهلیل]] هنگام برآمدن بر بلندی است.  
 
از جمله [[آداب سفر]]، گفتن '''تکبیر''' و [[تهلیل]] هنگام برآمدن بر بلندی است.  
 
<ref>
 
<ref>
[۸۳]  
+
[http://lib.eshia.ir/10088/18/145/%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%A3%D8%AB%D9%88%D8%B1                                  جواهر الکلام، ج۱۸، ص۱۴۵.]  
 
</ref>
 
</ref>
 
==منابع مقاله==
 
==منابع مقاله==
سطر ۴۶۰: سطر ۴۶۰:
 
==منابع==
 
==منابع==
  
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة‌المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تکبیر»، شماره۳۷۸۶.
+
[http://lib.eshia.ir/23019/1/3786/                              دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة‌المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تکبیر»، شماره۳۷۸۶.]
 
      
 
      
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۲، ص۵۹۱.
+
[http://lib.eshia.ir/23017/2/591/%D8%A8%D8%A7%D8%A8%D9%87%D8%A7%D9%89                          فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۲، ص۵۹۱.]
  
 
==پانویس==
 
==پانویس==
  
 
[[رده:مقالات]]
 
[[رده:مقالات]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۳ آوریل ۲۰۱۶، ساعت ۰۷:۳۲

به گفتن اللّهُ‌اکبر تکبیر گویند و از آن در باب‌های طهارت، صلات، حج و تجارت سخن رفته است.


محتویات

معنای تکبیر در لغت

تکبیر در لغت به معنای بزرگ شمردن، بزرگ داشتن خداوند، به بزرگی یادکردن و الله‌اکبر گفتن است. [۱] [۲] .

معنای تکبیر در متون دینی

در متون دینی، تکبیر به معنای بزرگ داشتن یا به بزرگی یادکردن خدا آمده و ظاهراً معنای لغوی این واژه متأثر از کاربرد دینی آن است [۳] زیرا معنای لغوی تکبیر (به لحاظ ریشه اشتقاقیِ آن) بزرگ داشتن هر کس یا هر چیز است. [۴]

واژه تکبیر در قرآن

ریشه کبر در باب‌های گوناگون (کبر، استکبار، تکبر، إکبار) در قرآن فراوان به کار رفته، اما واژه تکبیر تنها یک بارآمده است. [۵]

تفسیر تکبیر در آیه

مفسران در تفسیر واژه تکبیر که در قرآن آمده گفته‌اند که به معنای تعظیم و بزرگ دانستن خداوند [۶] و مطابق برخی روایات، به معنای الله‌اکبر گفتن است. [۷] جمع میان این دو وجه امکان‌پذیر است.

واژه تکبیر در قالب صیغه امر

در آیات دیگری از قرآن، واژه تکبیر در قالب صیغه امر بیان شده و عموماً پیامبر و مؤمنان مخاطبان آن هستند. [۸] [۹] [۱۰] در همه این موارد، واژه تکبیر تنها درباره خداوند به کار رفته است و برای بزرگ داشتن غیرخداوند، به جای باب تفعیل، از باب اِفعال استفاده شده است. [۱۱]

واژه تکبیر در روایات

در متون حدیثی، تکبیر غالباً مترادفِالله‌اکبر گفتن یا بزرگ دانستن و تعظیم خداوند است؛ چنان‌که در روایتی [۱۲] به معنای بزرگ شمردن خداوند آمده، به سبب هدایتی که کرده و عافیتی که بخشیده است. در برخی روایات دیگر نیز واژهالله‌اکبر به این معناست که خداوند بزرگ‌تر از آن است که در وهم و وصف بگنجد [۱۳] یا با بت‌ها و خدایان دیگر قیاس شود. [۱۴]

واژه تکبیر در کتب فقهی

در کتاب‌های فقهی، واژه تکبیر در ابواب فقهی متعددی ذکر شده؛ مثلاً، گاه از تکبیر به عنوان مدخل نماز یاد شده است [۱۵] و گاه به معنای حدِفاصل اعمال گوناگون نمازگزار [۱۶] در برخی روایات نیز شمار تکبیر در نمازهای پنج‌گانه، ۹۵ ذکر شده است. [۱۷] در نماز میت و نماز عیدفطر و قربان [۱۸] تکبیردارای نقش محوری‌تری است، چنان‌که در تعقیبات نماز نیز اهمیت عمده‌ای دارد.

تکبیر در حج

در روایات متعددی آمده که تکبیر در حج، عملی عبادی است.

هنگام رؤیت کعبه

تکبیر در هنگام رؤیت کعبه یا قطع تلْبیه (گفتنِلبَّیک در مراسم حجتکبیر برای شخص مُحرِم، مستحب است. [۱۹] [۲۰]

در اعمال دیگر حج

علاوه بر این، در روز عرفه، [۲۱] [۲۲] در سعی بین صفاو مروه [۲۳] [۲۴] [۲۵] در مقام وقوف در عرفات [۲۶] [۲۷] و در هنگام قرار گرفتن در برابرحجرالاسود [۲۸] [۲۹] [۳۰] [۳۱]

شعار دین بودن تکبیر

تکبیر گفتن از جمله شعائر و مناسک دینی است.

تاریخچه سنت تکبیر

در تاریخ و آداب رسوم جوامع اسلامی، 'تکبیر (الله‌اکبر گفتن) پیشینه‌ای طولانی و جایگاهی مهم دارد.

قبل از اسلام

بنا بر منابع حدیثی، سنتتکبیر به پیش از اسلام باز می‌گردد.

تکبیر حضرت آدم

در برخی روایات از تکبیر آدم علیه‌السلام، در مقابل حجرالاسود، سخن به میان آمده است. [۳۲]

تکبیر عبدالمطلب

عبدالمطلب نیز به هنگام بازسازی چاه زمزم تکبیر گفت و قریش با وی هم‌نوا شدند. [۳۳]

تکبیرهای پیامبر (ص)

در تاریخ صدر اسلام، به‌جز در موارد فقهی پیشین، تکبیر از همان آغاز به سنّت دینی و اجتماعی بدل شد.

پس از انقطاع وحی

رسول‌اکرم پس از انقطاع نزول وحی تکبیر گفت. [۳۴]

در جنگ خندق

همچنین ایشان در جنگ خندق (احزاب) در موارد متعددی به مسلمانان فرمود تا به صورت جمعی تکبیر گویند. [۳۵] [۳۶] [۳۷]

در نبرد با یهودیان

در نبرد با یهودیان بنی‌نَضیر [۳۸] و خیبر [۳۹] تکبیر گفت.

در ازدواج علی و فاطمه (ع)

همچنین نقل است که پیامبر در شب ازدواج حضرت علی و فاطمه سلام‌الله‌علیهما تکبیر گفت و از آن پس گفتن تکبیر در این‌گونه مجالس رایج شد. [۴۰]

در فوت نجاشی

همچنین نقل است که پیامبر در شب ازدواج حضرت علی و فاطمه سلام‌الله‌علیهما تکبیر گفت و از آن پس گفتن تکبیر در این‌گونه مجالس رایج شد. محمد بن اسماعیل بخاری جعفی، صحیح البخاری، ج ۲، ص ۷۱، استانبول ۱۴۰۱/ ۱۹۸۱. </ref>

در تشییع جنازه

روایت شده است که آن حضرت در تشییع جنازه‌ها، چهار یا پنج مرتبه تکبیر می‌گفت [۴۱] [۴۲] [۴۳] و از همان زمان تکبیرهای چهارگانه در نماز میت سنت شد.

تکبیر علی (ع)

امام علی علیه‌السلام در رزم غالباً تهلیل و تکبیر می‌گفت و مردم با وی هم‌صدا می‌شدند. [۴۴]

تکبیر در جنگ‌ها و اجتماعات

علاوه بر این نقل است که از همان روزگار تاکنون تکبیر در جنگ‌ها و اجتماعات مسلمانان، به شعاری رایج بدل شد. [۴۵]

تکبیر پس از انقلاب

پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران (۱۳۵۷ش) نیز حاضران غالباً برای تأیید سخنان خطیب و پس از قرائت هر بندی ازبیانیه یا قطع‌نامه، مشت‌ها را گره کرده با صدای بلند، تکبیر می‌گویند.

احکام تکبیر در فقه

در فقه بر تکبیر احکامی بار می‌شود که به آن‌ها پرداخته می‌شود.


حکم ذکر الله‌اکبر

ذکر"الله‌أَکْبَر" دارای فضیلت و ثواب فراوانی است و گفتن؛ بلکه مداومت بر آن در همه احوال، مستحب است. [۴۶] ضمن آن‌که از اجزای بسیاری از دعاها و اذکار واجب همچون تسبیحات اربع و مستحب، مانند تسبیحات حضرت فاطمه علیها‌السّلام و نیز از فصول اذان و اقامه به ‏شمار می‏رود.

حکم تکبیر در نماز

تکبیر در نماز یا واجب است یا مستحب.

تکبیر واجب

تکبیرة الإحرام ـ که به آن تکبیرافتتاح نیز گفته می‏شود ـ از اجزاء، بلکه ارکان نماز است و بدون آن نماز صحیح نخواهد بود. [۴۷] گفتن پنج تکبیر در نماز بر میّت مؤمن، واجب است. [۴۸] در نماز عیدین (فطر و قربان) علاوه بر تکبیرة‌الإحرام، برای قنوت نُه تکبیر دیگر (پنج تکبیر در رکعت اوّل و چهار تکبیر در رکعت دوم) گفته می‏شود. برخی، آن‌ها را واجب دانسته‏اند. [۴۹]

تکبیر مستحب

به جز تکبیرة‌الإحرام، گفتن شش تکبیر دیگر در آغاز نماز ـ که از آن‌ها به تکبیرات افتتاح تعبیر می‏شود ـ و نیز برای انتقال از حالتی به حالت دیگر ـ همچون انتقال از قیام به رکوع، از رکوع به سجده، از سجده اوّل به سجده دوم، هنگام برخاستن از سجده و برای قنوت ـ مستحب است. بنابراین در نماز دو رکعتی، یازده تکبیر، در سه رکعتی شانزده و در چهار رکعتی ۲۱ تکبیرمستحب است. [۵۰] قول به استحباب تکبیر قبل از رکوع و نیز قبل و بعد از سجده، نظر مشهور است. از برخی قدما وجوب آن نقل شده است. [۵۱] [۵۲] [۵۳] گفتن سه بار تکبیر از مستحبات تعقیب نماز است. [۵۴]

آداب تکبیر در نماز

بنابر مشهور مستحب است نمازگزار هنگام تکبیر دست‌هایش را تا محاذی نرمی گوش یا صورت یا فرورفتگی گلو (موضع نحر) بالا ببرد. [۵۵] [۵۶] مشهور آن است که تکبیر، هم‏زمان با بالابردن دست‌ها آغاز گردد و با پایان یافتن رفع، پایان یابد؛ سپس دست‌ها به پایین انداخته شود. [۵۷] برخی گفته‏اند: جایگاه تکبیر به مقتضای نصوص، بعد از تحقق کامل رفع دست است. [۵۸] [۵۹] از دیگر مستحبات تکبیر، چسبیده بودن انگشتان ـ جز انگشت شصت ـ به یک‌دیگر و رو به قبله بودن کف دست‌ها است. [۶۰] در استحباب باز یا چسبیده بودن انگشت شصت (ابهام)، اختلاف است. [۶۱] [۶۲] بالاتر بردن دست از گوش مکروه است؛ بلکه به برخی قدما ـ بر حسب ظاهر کلمات آنان ـ قول به حرمت نسبت داده شده است. [۶۳]

حکم تکبیر در سجده

تکبیر در سجده تلاوت آیاتی که سجده واجب دارند قبل از سجده استحباب ندارد؛ لیکن بعد از سر برداشتن از سجدهمستحب است. وجوب آن به ظاهر کلمات برخی و احتمال کلمات برخی دیگر نسبت داده شده است. هرچند احتمال قوی داده شده که مراد همه، استحباب باشد. [۶۴] تکبیر بعد از نیّت و قبل از رفتن به سجده، در سجده سهو بنابر مشهور مستحب است. [۶۵] [۶۶] برخی به استحباب تکبیر قبل از سجده شکر و بعد از سر برداشتن از آن تصریح کرده‏اند. [۶۷]

حکم تکبیر در نماز باران

مستحب است نمازگزاران در نماز استسقاء بسیار تکبیر گویند؛ [۶۸] چنان‏که مستحب است امام جماعت بعد از نماز، بر فراز منبر، رو به قبله و با صدای بلند صد بار تکبیر بگوید. [۶۹]

حکم تکبیر در نماز عیدَیْن

بنابر مشهور گفتن تکبیر در عید فطر و قربان با کیفیتی که وارد شده مستحباست. [۷۰] [۷۱] جای‌گاه آن در عید فطر پس از نماز مغرب و نیز عشا در شب عید، و پس از نماز صبح و نماز عید در روز عیدمی‏باشد. در غیر مواقع چهارگانه یادشده بنابر مشهور، تکبیر مشروعیت ندارد. [۷۲] جایگاه تکبیر در عید قربان برای کسی که در منی حضور دارد پس از پانزده نماز است که با نماز ظهر روز عید، آغاز می‏گردد و پس از نماز صبح روز سیزدهمذیحجه پایان می‏پذیرد. در غیر منی بعد از ده نماز؛ اوّلین آن‌ها نماز ظهر روز عید و آخرین آن پس از نماز صبح روز دوازدهم است. [۷۳]

کیفیت تکبیر در نماز عیدَیْن

اللّهُ أَکْبَرُ، اللّهُ أَکْبَر، لا إلهَ إلاّ اللّهُ وَ اللّهُ أَکْبَر، وَ الحَمْدُ لِلّهِ عَلی ما هَدانا وَ لَهُ الشُّکْرُ عَلی ما أَوْلانا ". در عید قربان جمله"وَ رَزَقَنا مِنْ بَهِیمَةِ الأَنْعام"در پایان اضافه می‏شود.

[۷۴] البتّه در منابع فقهی تکبیرات با عبارات مختلف آمده است، از جمله:

۱. افزایش جمله"وَ لِلّهِ الحَمْد" قبل از"الحَمْدُ لِلّه ".

۲. "وَ اللّهُ أَکْبَر، اللّهُ أَکْبَرُ وَ لِلّهِ الحَمْد "پس از تهلیل.

۳. "وَ اللّهُ أَکْبَر، اللّهُ أَکْبَرُ عَلی ما هَدانا وَ الحَمْدُ لِلّهِ عَلی ما أَوْلانا "پس از تهلیل.

۴. سه تکبیر در آغاز، سپس تهلیل، پس از آن تکبیر و در پایان: "لِله الحَمْد، اللّهُ أَکْبَرُ عَلی ما هَدانا".

۵. دو تکبیر، یک تهلیل، یک تکبیر، سپس "وَ لِله الحَمْدُ عَلی ما هَدانا وَ لَهُ الشُّکْرُ عَلی ما اَوْلانا ".

۶. دو تکبیر، سپس یک تهلیل، و پس از آن"وَ الله أَکْبَر، وَ الله أَکْبَرُ عَلی ما هَدانا وَ لَهُ الحَمْدُ عَلی ما أَوْلانا ". [۷۵] صورت آخر به اشهر؛ بلکه مشهور نسبت داده شده است. در عید قربان از برخی، سه بار تکبیر در آغاز نقل شده؛ لیکن مشهور دو تکبیر است. در بعضی کلمات جمله "لِله الحَمْد "قبل از" الحَمْدُ لِلّهِ "و در بعض دیگر، جای‌گزینی "وَ لِله الحَمْد"به جای"الحَمْدُ لِله "و در پاره‏ای دیگر، ابدال"الحَمْدُ لِله عَلی ما هَدانا وَ لَهُ الشُّکْرُ عَلی ما أَوْلانا"به "الله أَکْبَرُ عَلی ما هَدانا وَ الحَمْدُ لِلّهِ عَلی ما اَوْلانا" و غیر آن، آمده است. [۷۶]

حکم تکبیر در حج

هنگام رمی جمره مستحب است پرتاب کننده با پرتاب هر سنگ‌ریزه تکبیر بگوید. [۷۷] کسی که داخل کعبه شدهمستحب است پس از خروج از آن سه بار تکبیر بگوید. [۷۸] بسیارالله‌اکبر گفتن در منی مستحب است. [۷۹] [۸۰]

حکم تکبیر در هنگام تجارت

مستحب است خریدار هنگام خرید کالا تکبیر بگوید. [۸۱]

حکم تکبیر در هنگام سفر

از جمله آداب سفر، گفتن تکبیر و تهلیل هنگام برآمدن بر بلندی است. [۸۲]

منابع مقاله

• ابن بابویه، کتاب من لایحضره الفقیه، چاپ حسن موسوی خرسان، بیروت ۱۴۰۱/ ۱۹۸۱.

• ابن بابویه، معانی‌الاخبار، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۳۶۱ ش.

• ابن حنبل، مسند احمد بن حنبل، استانبول ۱۴۰۲/ ۱۹۸۲.

• ابن قدامه، المغنی، چاپ افست بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.

• ابن کثیر، السیرة‌النبویة، چاپ مصطفی عبدالواحد، بیروت.

• ابن منظور، لسان‌العرب.

• محمد بن اسماعیل بخاری جعفی، صحیح‌البخاری، استانبول ۱۴۰۱/ ۱۹۸۱.

• عبدالرحمان بن حسن جبرتی، تاریخ عجائب الآثار فی التراجم و الاخبار، بیروت دارالجلیل.

• اسماعیل بن حماد جوهری، الصحاح : تاج‌اللغة و صحاح‌العربیة، چاپ احمد عبدالغفور عطار، بیروت، چاپ افست تهران ۱۳۶۸ ش.

• حرّعاملی، وسائل‌الشیعه.

• عبدعلی بن جمعه حویزی، کتاب تفسیر نورالثقلین، چاپ هاشم رسولی محلاتی، قم (۱۳۸۳ـ ۱۳۸۵).

• حسین بن احمد زوزنی، کتاب المصادر، چاپ تقی بینش، تهران ۱۳۷۴ ش.

• محمدپادشاه بن غلام محیی الدین شاد، آنندراج : فرهنگ جامع فارسی، چاپ محمد دبیرسیاقی، تهران ۱۳۶۳ ش.

• محمد بن ادریس شافعی، الاُمّ، چاپ محمد زهری نجار، بیروت.

• طبرسی، مجمع‌البیان فی تفسیرالقرآن.

• طبری، تاریخ طبری (بیروت).

• محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، قم ۱۴۰۷ـ۱۴۱۷.

• علی بن ابراهیم قمی، تفسیر القمی، چاپ طیب موسوی جزائری، قم ۱۴۰۴.

• کلینی، اصول کافی.

• محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بحارالانوار، بیروت ۱۴۰۳.

• بهبودی، تهران ۱۳۶۵ ش.

• مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، استانبول ۱۴۰۱/ ۱۹۸۱.

• الموسوعة الفقهیة، ج ۱۳، کویت : وزارة الاوقاف و الشئون الاسلامیة، ۱۴۰۸/ ۱۹۸۸.

• محمدحسن بن باقر نجفی، جواهرالکلام فی شرح شرایع‌الاسلام، ج ۱۱، چاپ عباس قوچانی، بیروت ۱۹۸۱.

منابع

دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة‌المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تکبیر»، شماره۳۷۸۶.

فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۲، ص۵۹۱.

پانویس

  1. حسین بن احمد زوزنی، کتاب المصادر، ج ۲، ص ۵۶۳، چاپ تقی بینش، تهران ۱۳۷۴ ش.
  2. محمدپادشاه بن غلام محیی الدین شاد، آنندراج : فرهنگ جامع فارسی، ذیل واژه، چاپ محمد دبیرسیاقی، تهران ۱۳۶۳ ش.
  3. ابن منظور، لسان‌العرب، ج ۵، ص ۱۲۶.
  4. اسماعیل بن حماد جوهری، الصحاح:تاج اللغة و صحاح العربیة، ج ۲، ص ۸۰۱، چاپ احمد عبدالغفور عطار، بیروت، چاپ افست تهران ۱۳۶۸ ش.
  5. اسراء/سوره۱۷، آیه۱۱۱.
  6. طبرسی، مجمع‌البیان فی تفسیرالقرآن، ج ۶، ص۳۰۴-۳۰۵.
  7. عبدعلی بن جمعه حویزی، کتاب تفسیر نورالثقلین، ج ۳، ص ۲۳۹، چاپ هاشم رسولی محلاتی، قم (۱۳۸۳ ۱۳۸۵).
  8. بقره /سوره۲، آیه۱۸۵.
  9. حج/سوره۲۲، آیه۳۷.
  10. مدّثّر/سوره۷۴، آیه۳.
  11. یوسف/سوره۱۲، آیه۳۱.
  12. حرّ عاملی، وسائل الشیعه، ج ۷، ص ۴۳۳.
  13. ابن بابویه، معانی‌الاخبار، ص ۱۱۱۲.
  14. ابن بابویه، من لایحضره الفقیه، ج ۲، ص ۲۳۹.
  15. کلینی، اصول کافی، ج ۸، ص ۱۴۰.
  16. حرّ عاملی، وسائل الشیعه، ج ۴، ص ۹۶۷.
  17. کلینی، اصول کافی، ج ۳، ص ۳۱۰.
  18. محمدحسن بن باقر نجفی، جواهرالکلام فی شرح شرایع‌الاسلام، ج ۱۱، ص ۳۷۸۳۹۰.
  19. ابن حنبل، مسند احمدبن حنبل، ج ۳، ص ۳۲۰، استانبول ۱۴۰۲/ ۱۹۸۲.
  20. حرّ عاملی، وسائل الشیعه، ج ۱۲، ص ۳۸۹.
  21. ابن حنبل، مسند احمدبن حنبل، ج ۳، ص ۱۱۰، استانبول ۱۴۰۲/ ۱۹۸۲.
  22. ابن حنبل، مسند احمدبن حنبل، ج ۳، ص ۱۴۷، استانبول ۱۴۰۲/ ۱۹۸۲.
  23. محمد بن ادریس شافعی، الاُمّ، ج ۲، ص ۲۱۰، چاپ محمد زهری نجار، بیروت.
  24. ابن حنبل، مسند احمدبن حنبل، ج ۲، ص ۱۴، استانبول ۱۴۰۲/ ۱۹۸۲.
  25. محمدبن حسن طوسی، ج ۵، ص ۱۴۶، کتاب الخلاف، قم ۱۴۰۷ـ۱۴۱۷.
  26. ابن بابویه، من لایحضره الفقیه، ج ۲، ص ۳۲۲ـ۳۲۳.
  27. ابن قدامه، المغنی، ج ۳، ص ۴۲۹، ابن قدامه، المغنی، چاپ افست بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.
  28. محمد بن ادریس شافعی، الاُمّ، ج ۲، ص ۱۷۰، چاپ محمد زهری نجار، بیروت.
  29. محمد بن اسماعیل بخاری جعفی، صحیح البخاری، ج ۲، ص ۱۶۲ـ۱۶۳، استانبول ۱۴۰۱/ ۱۹۸۱.
  30. حرّ عاملی، حرّ عاملی، وسائل الشیعه، ج ۱۳، ص ۳۳۶.
  31. الموسوعة الفقهیّة، ج ۱۳، ذیل واژه، کویت : وزارة الاوقاف و الشئون الاسلامیة، ۱۴۰۸/ ۱۹۸۸.
  32. محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بحارالانوار، ج ۲۶، ص ۲۷۰، بیروت ۱۴۰۳.
  33. کلینی، اصول کافی، ج ۴، ص ۲۲۰.
  34. ابن کثیر، السیرة النبویة، ج ۱، ص ۴۱۳، چاپ مصطفی عبدالواحد، بیروت.
  35. طبری، تاریخ طبری ج ۲، ص ۲۳۵۲۳۶، (بیروت).
  36. محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بحارالانوار، ج ۱۷، ص ۱۷۰، بیروت ۱۴۰۳.
  37. محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بحارالانوار، ج ۲۰، ص ۱۸۹، بیروت ۱۴۰۳.
  38. علی بن ابراهیم قمی، تفسیر القمی، ج ۲، ص ۳۵۹، چاپ طیب موسوی جزائری، قم ۱۴۰۴.
  39. محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بحارالانوار، ج ۲۱، ص ۴۰، بیروت ۱۴۰۳.
  40. حرّ عاملی، وسائل الشیعه، ج ۱۴، ص ۶۳.
  41. ابن حنبل، مسند احمدبن حنبل، ج ۴، ص ۳۶۷، استانبول ۱۴۰۲/ ۱۹۸۲.
  42. ابن حنبل، مسند احمدبن حنبل، ج ۴، ص ۳۷۲، استانبول ۱۴۰۲/ ۱۹۸۲.
  43. مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، ج ۱، ص ۶۵۷، استانبول ۱۴۰۱/ ۱۹۸۱.
  44. محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بحارالانوار، ج ۳۲، ص ۵۰۸، بیروت ۱۴۰۳.
  45. عبدالرحمان بن حسن جبرتی، تاریخ عجائب الآثار فی التراجم و الاخبار، ج ۱، ص ۷۸، بیروت دارالجلیل.
  46. وسائل الشیعة، ج۷، ص۱۹۱-۱۸۳.
  47. جواهر الکلام، ج۹، ص۲۰۱.
  48. جواهر الکلام، ج۱۲، ص۳۱.
  49. جواهر الکلام، ج۱۱، ص۳۹۵.
  50. جواهر الکلام، ج۱۰، ص۳۵۲-۳۵۱.
  51. جواهر الکلام، ج۱۰، ص۱۰۳.
  52. جواهر الکلام، ج۱۰، ص۱۶۹.
  53. الحدائق الناضرة، ج۸، ص۲۹۰.
  54. جواهر الکلام، ج۱۰، ص۴۰۸.
  55. جواهر الکلام، ج۹، ص۲۳۳-۲۲۹.
  56. مستمسک العروة، ج۶، ص۸۵-۸۲.
  57. جواهر الکلام، ج۹، ص۲۳۵.
  58. مستمسک العروة، ج۶، ص۸۵.
  59. العروة الوثقی، ج۲، ص۴۷۰.
  60. مستمسک العروة، ج۶، ص۸۶.
  61. جواهر الکلام، ج۹، ص۲۳۷-۲۳۶.
  62. العروة الوثقی، ج۲، ص۴۷۰.
  63. جواهر الکلام، ج۹، ص۲۳۲.
  64. جواهر الکلام، ج۱۰، ص۲۲۵-۲۲۴.
  65. جواهر الکلام، ج۱۲، ص۴۴۲.
  66. جواهر الکلام، ج۱۲، ص۴۴۸-۴۴۷.
  67. جواهر الکلام، ج۱۰، ص۲۴۵.
  68. جواهر الکلام، ج۱۲، ص۱۳۷.
  69. جواهر الکلام، ج۱۲، ص۱۴۶.
  70. جواهر الکلام، ج۱۱، ص۳۷۸.
  71. جواهر الکلام، ج۱۱، ص۳۸۲.
  72. جواهر الکلام، ج۱۱، ص۳۸۱.
  73. جواهر الکلام، ج۱۱، ص۳۸۴.
  74. شرائع الإسلام، ج۱، ص۷۸.
  75. جواهر الکلام، ج۱۱، ص۳۸۸-۳۸۶.
  76. جواهر الکلام، ج۱۱، ص۳۹۰-۳۸۸.
  77. جواهر الکلام، ج۱۹، ص۱۰۶.
  78. جواهر الکلام، ج۲۰، ص۶۴.
  79. جواهر الکلام، ج۲۰، ص۲۷.
  80. وسائل الشیعة، ج۱۴، ص۲۷۰.
  81. جواهر الکلام، ج۲۲، ص۴۵۲.
  82. جواهر الکلام، ج۱۸، ص۱۴۵.