جامعه مدنی و مشارکت مردمی

از ویکی خیر
پرش به: ناوبری، جستجو

جامعه مدنی و مشارکت مردمی شهروندی و جامعه مدنی دو مفهومی است که همواره با یکدیگر همراه بوده اند، در همین راستا بسیاری از اندیشمندان، جامعه مدرن را جامعه مدنی می دانند، زیرا مهم ترین ویژگی جامعه مدرن، پیوستگی تفکیک ناپذیر آیین شهروندی و مشارکت های مدنی است و در مرکزی سیاسی - جغرافیایی به نام شهر اتفاق می افتد. در حالی که حرکت مردم در روند رو به رشد حیات مدنی به سمت تکوین جامعه مدنی است، از مفهوم «town» به مفهوم «city» می رسیم. هابرماس جامعه مدنی را حوزهای می داند که در آن تصمیم گیری ها از طریق فرایندهای جمعی و مشارکت فعالانه شهروندان در شرایطی آزاد و برابر صورت می گیرد. بنابراین قهرمان اصلی جامعه مدنی، شهروندی است که مشارکت از جمله حقوق اساسی وی به شمار می رود. شهروندی به معنی سطح برقراری ارتباط با نهادهای جامعه و توانایی تحلیل مسائل اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی همراه با مراقبت از محیط زندگی خود است؛ مانند دانستن اسامی مدیران شهری، پذیرش مسئولیت های اجتماعی و ... شهروندی یکی از نقش های اجتماعی اصلی افراد در جامعه مدرن است ( http://www.verdinejad.com)

مشارکت اجتماعی نیز بر گستردگی روابط بین گروهی در قالب انجمن های داوطلبانه، باشگاه ها، اتحادیه ها و گروه هایی دلالت دارد که معمولا خصلتی محلی و غیر دولتی دارند. تعداد و گسترش سازمان های محلی و غیردولتی در یک جامعه شاخص و گویای وجود مشارکت اجتماعی در آن جامعه است، تا جایی که جامعه مدنی به واسطه بسط و گسترش مشارکت های اجتماعی تعریف می شود.(http://www.bayani-sociology.com) از این منظر، مشارکت اجتماعی ارتباط تنگاتنگی با جامعه مدنی پیدا می کند.

با این وصف، اندیشه جامعه مدنی براساس حضور و رضایت مردم در صحنه و اصل نفع و مصلحت همگان است. مشارکت اجتماعی برای تحقق، نیازمند بستری مناسب است و بدون آن جریان نمی یابد. بستر مناسب برای مشارکت اجتماعی مردم، تقویت جامعه مدنی و نهادها و فرایندهای وابسته به آن است. اساسا رمز موفقیت جامعه مدنی در ایجاد و نهادینه کردن نهادهای مشارکتی نهفته است و نیز مشارکت واقعی مردم به تقویت جامعه مدنی منجر می شود. ویژگی های داوطلبانه، آگاهانه و ارادی بودن، مشارکت اجتماعی را به جامعه مدنی پیوند می دهند. انجمن های داوطلبانه بستری مناسب برای جذب مشارکت اجتماعی فراهم می کنند. اتحادیه های صنفی، احزاب سیاسی، بنگاه های اقتصادی، خصوصی، شرکت های تعاونی، گروه های هنری، مطبوعات، مؤسسات خیریه و حتی اجتماعات محلی مشتمل بر ساکنان یک خیابان و محله می توانند مثال هایی از نهادهای مدنی باشند (دانشمندی، ۱۳۷۷، ص ۱۷۰).

تشکل های مشارکتی از یک طرف با جلب همکاری افراد، زمینه اتصال هرچه بیشتر آنها را به جامعه فراهم آورده و مشارکت فردی در امور اجتماعی را افزایش می دهند و از سویی دیگر، با بسط شبکه های اجتماعی و تقویت همبستگی اجتماعی به گسترش مشارکت فعالانه و داوطلبانه افراد جامعه کمک می کنند (چلبی، ۱۳۷۵، ص ۲۹۰). به علاوه، مشارکت یکی از مفاهیم اساسی در تعریف دموکراسی است همچنان که در مفهوم سنتی دموکراسی آمده است، دموکراسی مشارکت توده مردم را در زندگی سیاسی به همراه دارد. ژاکوبسن در تعریف دموکراسی معتقد است:

مشارکت اکثریت مردم در زندگی سیاسی و تصمیم گیری سیاسی از طرف آنان دموکراسی تلقی می شود» (بشیریه، ۱۳۷۴، ص ۲۳۵).

در واقع ویژگی اصلی دموکراسی، مشارکت مردم در تصمیم گیری در اموری است که سرنوشت آنان به آن وابسته است.