اهمیت امور خیر بر هیچکس پوشیده نیست و تقریباً تمام اقشار جامعه به نوعی با این مسائل آشنا هستند. دانشگاهیان و دانشجویان نیز از این قضیه مستثنی نیستند.
افتخارات عظیم و باشکوه تاریخ تمدن و فرهنگ ایران زمین، بیانگر وجود مراکز دانش، معارف، مطالعه و تحقیق در انواع علوم بوده است. 

مراکز برجسته علمی همچون مدرسه نصیبین و دانشگاه جندی شاپور در ایالت خوزستان که در سال 530 میلادی به فرمان خسرو انوشیروان تاسیس شد دلیلی براین ادعا است.
همچنین دانشمندان دوره اسلامی همچون: ابن سینا، زکریای رازی، ابوریحان بیرونی و… در ارتقای تفکر و تعالی مدارج سیر و سلوک جامعه بشری در سطح جهان شناخته شده هستند.

اندیشه ایجاد مرکزی برای آموزش عالی در ایران و به تعبیر دیگر دانشگاه، نخستین بار با تاسیس دارالفنون درسال 1230 ه.ش. با رشته های مهندسی، داروسازی، طب و جراحی، توپخانه، پیاده نظام، سواره نظام و معدن شناسی به همت میرزاتقی خان امیرکبیر عملی گردید. 

دارالفنون گرچه توسعه نیافت، اما تجربه مغتنمی پیشِ روی کسانی که در آرزوی آشنایی ایرانیان با دانش های جدید و پیشرفت‌های اروپائیان در صنعت، اقتصاد، سیاست و… بوده اند، قرار داد.
با عطف به این تجربه درسال 1307 ه.ش دکتر محمود حسابی با پیشنهاد راه‌اندازی مرکزی جامع همه یا اغلب دانش‌ها را با وزیر وقت فرهنگ، دکتر علی اصغر حکمت، در میان نهاد.

امروز نیز دانشگاه تهران در میان موسسات و سازمان های وابسته به آموزش عالی کشور از جایگاهی خوبی بهره‌مند است. در واقع اگر متغیرهایی مانند:

  • سابقه و قدمت،
  • تدریس استادان بنام و بلند مرتبه،
  • تحصیل دانشجویان ممتاز،
  •  ارزش مدارک تحصیلی در کشور،
  • پیوند و تعامل با دستگاه‌های اجرایی و موسسات و شرکت‌های صنعتی، اداری، اجرایی و…،
  • داشتن کتابخانه‌ها و آزمایشگاه‌های غنی و مجهز،
  • تعدد رشته‌ها و دانشکده‌ها و موسسات پیوسته و وابسته،
  • واقع شدن در پایتخت و…

را از معیارهای تعیین اعتبار و اهمیت یک دانشگاه برشماریم، بی گمان دانشگاه تهران را باید معتبرترین و مهمترین دانشگاه‌های کشور دانست. بی جهت نیست که از این دانشگاه با تعبیر «دانشگاه مادر» و «نمادآموزش عالی» یاد شده است.

روند تأسیس ستاد خیرین در دانشگاه‌های کشور

با توجه به آنچه گفته شد، دانشگاه تهران و بسیاری از دانشگاه‌های معتبر کشور، پتانسیل فعالیت در حوزه امور خیر را دارند، اما آیا تا به حال تلاش‌هایی صورت گرفته است؟ چه نتایجی در پی خواهد داشت؟ و... . 

در همین راستا به منظور کسب اطلاعات بیشتر با دکتر سید جواد ساداتی نژاد "مدیرعامل و عضو هیئت مدیره بنیاد حامیان دانشگاه تهران" پیرامون جایگاه امور خیر و موسسات خیریه در دانشگاه صحبت شد.

گفتگو با محوریت؛ امور خیر، خیرین و دانشگاه

سوالاتی که توسط موسسه خیر ماندگار مطرح شد، شامل:

1. بنیاد حامیان دانشگاه تهران، چگونگی تشکیل، آغاز به کار، اهداف و فعالیت‌ها چگونه بود؟

ساداتی نژاد: بنیاد حامیان دانشگاه تهران بنیادی است که با هدف حمایت از فعالیت‌های علم و فناوری دانشگاه تهران توسط عده‌ای از خیرین عزیز تشکیل شد.
این بنیاد در قالب هیأت امنا و هیأت مدیره بر اساس اساسنامه‌ای کار می‌کند. ایده اولیه این کار در سال 1392 شکل گرفت که در آن زمان من معاون اداری مالی دانشگاه تهران بودم.

برای مطالعه :

گسترش امور خیریه در ایران؛ از گذشته تا به امروز (1)

پیش از این در سال‌های 1386 تا 1390، بنده به عنوان رئیس دانشگاه کاشان مشغول به فعالیت بودم و در آن زمان برای توسعه فعالیت‌های علمی و فناوری دانشگاه، طبیعتاً به اعتبارات مالی نیاز داشتیم و دانشگاه نیز از اعتبارات مالی مناسب برای توسعه اهداف و برنامه‌هایی که ما در دانشگاه داشتیم، برخوردار نبود لذا ما به سمتی رفتیم که از مردم کمک بگیریم.

به دلیل اینکه در کاشان هم عموماً فعالیت‌های اجتماعی ناشی از حضور مردم در آن منطقه است، برخی بر این باور بودند که مدرسه‌سازی بیشتر مورد توجه است و شاید خیرین در حوزه دانشگاه ورود نکنند، اما دانشگاه از آنها دعوت کرد و با آنها به گفتگو نشست تا متوجه شدیم که علاقمندی‌های وافری برای خیرین در حوزه علم و فناوری وجود دارد.

آنچه برای خیرین وجود دارد اعلام نیاز است؛ یعنی اینکه ما باید نیاز را دقیق و درست به خیرین منتقل کنیم؛ آنها بر اساس سلیقه و نیتی که دارند انتخاب می‌کنند.
لذا در آن سال‌ها چیزی حدود 40 میلیارد تومان در حوزه خیرین در دانشگاه کاشان جذب کردیم و در آنجا ستادی با عنوان «ستاد خیرین» تشکیل شد.

بعدها که بنده معاون اداری مالی وزارت علوم شدم، با این تجربه به یک کمیته خیرین آموزش عالی در وزارتخانه راه اندازی کردیم و این باعث شد در 32 دانشگاه کشور مجمع، انجمن یا موسسات خیریه تاسیس کنیم.
بنابراین حرکتی که بذرش در کاشان کاشته شد، توانست در دانشگاه کشور تکثیر شود و کارهای بسیار زیبایی انجام شد و حضور خیرین توانست در دانشگاه های مختلف خود را متبلور کند.

پس از آن به دانشگاه تهران رفتم و دیدم دانشگاه تهران که تاریخ و نماد آموزش عالی کشور است و قدمت هشتاد ساله دارد، علیرغم اینکه خیرین در طول این 80 سال، حمایتِ ماندگاری را از این دانشگاه داشتند، اما هیچ وقت یک سیستم نظام‌مند در حوزه خیرین در این دانشگاه که نماد آموزش عالی است، وجود نداشت.

لذا ما آمدیم به سمتی که در دانشگاه تهران با برگزاری جشنواره های خیرین از سال 92 از خیرینی که در دانشگاه تهران سرمایه گزاری کردند، تقدیر کنیم. تا امروز 4 جشنواره برگزار شده و هر ساله در اسفندماه جشنواره‌های خیرین برگزار می‌شود و ما از خیرین جدیدی که به دانشگاه کمک می‌کنند، تقدیر می‌کنیم.

مسئله مهم این است که در هر صورت ما باید از افرادی که این کار ماندگار را انجام می‌دهند، مستندسازی کنیم. بسیاری از افرادی که در دانشگاه کار کرده بودند، مستنداتی از آنها نمانده بود؛ زیرا جایی نبود که به صورت نظام‌مند این را حفظ کند.
لذا ما طرحی ارائه کردیم که هر شخصی هر میزان کمکی حتی یک کتاب به دانشگاه تهران هدیه داده است را نیز به عنوان خیر شناخته شده و از او تقدیر کنیم.
گرچه متاسفانه بسیاری از این افراد را نتوانستیم پیدا کنیم، اما با تلاش‌هایی که صورت گرفت، 200 نفر شناسایی شدند و ما نام تمام خیرین دانشگاه تهران را در کتابی به نام «دهش» ثبت و از این کتاب در دومین جشنواره خیرین و واقفان دانشگاه تهران رونمایی کردیم.

در نتیجه تمام تلاش‌ها، بنیادی در دانشگاه تهران تاسیس شد تا بتواند این حرکت را نهادینه کند و برای سال‌های آینده پیش ببرد و این چنین «بنیاد حامیان دانشگاه تهران» تأسیس شد، که تا کنون توانسته است فعالیت بسیار خوبی داشته باشد.

اهدا بورس تحصیلی

2. یکی از فعالیت‌های بنیاد اهدا بورس تحصیلی است، در این مورد توضیح دهید؟

ساداتی نژاد: یکی از فعالیت‌های بنیاد، اهداء بورس تحصیلی به دانشجویان ممتاز است که بر اساس سامانه طراحی شده برای دانشکده و رشته‌های تعداد مشخصی از افراد که دارای بالاترین معدل باشند افرادی را انتخاب می‌کنیم و ماهانه 200 هزار تومان "10 ماه در طول سال" به این افراد کمک هزینه تحصیلی پرداخت می‌شود.

3. تمکن مالی هم شرط است یا خیر؟

ساداتی نژاد: خیر؛ فقط برگزیدگی داریم. در حال حاضر نیز با حمایت چند نفر از خیرین و حامیان دانشگاه تهران توانسته‌ایم یک‌هزار و 50 دانشجو را بورس تحصیلی کنیم که جزء برترین‌ها هستند، یعنی دانشجویانی که رتبه‌های اول دانشگاه تهران هستند، شامل این بورس می شوند. 

4. نگاه بنیادِ دانشگاه تهران به کمک‌های خُرد چگونه است؟

ساداتی نژاد: خیلی از مواقع، ما با خیرین کَلان روبرو هستیم؛ یعنی فرد خیری به ما مراجعه می‌کند و 40 میلیارد تومان ساختمان می‌سازد، اما از طرفی دیگر در حوزه فعالیت‌های خیر با داده‌های خُرد هم رو‌به‌رو هستیم و باید این داده‌ها را نیز ساماندهی کرد.
لذا در ایام ماه رمضان صندوق اندوخته‌ای رونمایی کردیم به نام «صندوق اندوخته حساب نیکوکاری دانشگاه تهران» که افراد با 5 هزار تومان می‌توانند، عضو این صندوق اندوخته بشوند.
یعنی طعم خَیِّر بودن را دانشجوی ما از زمان دانشجویی بچشد. ما نگاهمان این است که فارغ التحصیلان دانشگاه تهران در آینده بتواند به عنوان خیر دانشگاه تهران به دانشگاه کمک کنند.

5. چه لزومی دارد خیرین در دانشگاه‌ها فعالیت کنند؟

ساداتی نژاد: بگذارید با یک مثال توضیح دهم؛ مثلا آنچه شما امروز در دانشگاه هاروارد می‌بینید در کشور ما به گونه‌ای دیگر است. دانشگاه‌ها عموماً از بودجه‌های دولتی استفاده می‌کنند.
در حالی که شما به دانشگاه‌های دنیا نگاه کنید، بین صفر تا 30 درصد اعتباراتشان را دولت می‌دهد. به عبارت دیگر بعضی‌ها اعتبارشان کاملاً غیردولتی است و برخی اینگونه نیست. 

6. خیرین، پیشگامان جهاد علمی هستند؟

ساداتی نژاد: ما باید از ظرفیت خیرین و مردم در حوزه علم و فناوری استفاده کنیم. بسیاری از کارها، پیشرفت‌ها و اتفاقات بزرگ کشورمان ناشی از حضور مردم بوده است. ما باید در حوزه علم و فناوری مردمی نگاه کنیم. اگر علم و فناوری مردمی شود، ماندگار است و می‌تواند رشد کند.

مقام معظم رهبری هم در کشور بارها و بارها به حوزه علم و فناوری اشاره داشتند، چرا که علم و فناوری اقتدارآفرین است. لذا من معقتدم خیرین پیشگامان جهاد علمی هستند. اینها کسانی هستند که در حوزه علمی پیشتازند و این می‌تواند ما را بیمه کرده و در جایگاه بین المللی هم ما را ارتقا دهد. 

این در حالی است که باید در این حوزه انگیزه لازم را ایجاد کرده و فعالیت لازم را به وجود آورد. به عبارتی باید با ساماندهی، مستندسازی و برنامه‌ریزی درست در حوزه قانون‌گذاری نگاه لازم را ایجاد کرد.

7. چگونه مردم را با دانشگاه مرتبط کنیم؟

ساداتی نژاد: معتقدم که ما می‌توانیم دانشگاه‌هایمان را با متصل کردن به حوزه مردم، از اعتبارات دولتی کاهش دهیم و استفاده از ظرفیت‌های وقف و کار خیر را در دانشگاه هایمان احیا کنیم.
هم اولیای دانشگاه هم اولیای وزارت علوم باید با نگاه ویژه‌ای به این حوزه نگاه کنند و دقت‌های لازم را داشته باشند. در حوزه حمایتی و انگیزشی نیز باید نظام‌مندی خاصی برایش صورت گیرد تا فعالیت‌های لازم در دانشگاه سامان بگیرد.

8. آیا بنیاد حامیان دانشگاه تهران، برای خیِّرین امتیاز ویژه‌ای قائل هست؟

ساداتی نژاد: کسانی که عموماً در حوزه خیر می‌آیند، نیازی به هیچ حمایتی با عنوان اینکه ما به آن مادی نگاه کنیم، ندارند، زیرا آنها از آنچه بخشیده‌اند، گذشت کرده‌اند؛ یعنی هیچ نیاز مادی ندارند. آنچه که به نظر من در حوزه خیرین ضروری است:

  • شناخت از حرکت خیر،
  • و دوم تکریم خیر،

 است. این تکریم به این دلیل است که انسان‌ها فطرتاً به انگیزه برای حرکت و استمرار نیاز دارند. بنابراین معتقدم آنچه که در مجموعه بنیادها و موسساتی که در کار خیر حرف اول را می‌زنند، تکریم و ایجاد انگیزه، در استمرار این حرکت است. 

بیشتر بخوانید

اهمیت داوطلبان امور خیریه، اهداف و انگیزه‌ آنها

ما از حوزه بانوان نیز غافل نشده‌ایم و بر این باوریم که عموماً خیرین مرد، با پشتوانه خانم‌ها، دست به حرکت خیر می‌زنند؛ یعنی اگر آنها در خانواد حامی نباشند، این اتفاق نمی‎‌افتد. لذا همیشه ما از بانوانی که به عنوان خیر به خصوص در حوزه‌های خانواده و حامی مردان هستند، تکریم می کنیم.

9. رویکرد بنیاد در زمینه ترویج امور خیر چیست؟

ساداتی نژاد: ما در حوزه خیرین یکسری نقایصی داریم؛ مثلاً تولید محتوا در این زمینه به خصوص با نگاه فرهنگی و هنری کم است که با برگزاری جشنواره فرهنگی هنری در حوزه خیرین کشور به نتیجه رسید.
با کمک معاونت فرهنگی دانشگاه تهران تلاش خواهیم کرد حوزه‌هایی مثل تئاتر، موسیقی، متن ادبی، کلیپ و... را بررسی کنیم تا با کمک حامیانی که از خیرین داریم، به برترین‌ها جوایزی را اهدا کنیم.

10. چه کنیم تا خیرین را بتوانیم به حوزه دانشگاه و ترویج علم و فناوری علاقمند کنیم؟

ساداتی نژاد: نخستین مورد "احساس نیاز" است. بدلیل اینکه تهران سرشار از انسان‌های نیک‌اندیش فراوانی دارد، می‌توانیم از این ظرفیت استفاده کنیم و حتی بدون اتکا به اعتبارات دولتی و با اتکا به منابع مردمی، اعتبارات دانشگاه را از نظر مالی تأمین کنیم.

این اعتبار از طریق وقف و حمایت خیرین امکان پذیر است. بنابراین ما باید این نیازها را از طریق کانال‌ها و راه‌های مختلف به اطلاع خیرین و علاقمندان برسانیم. قاعدتاً آنها جذب می‌شوند و اگر ما این را درست انجام بدهیم، خیرین وظیفه خودشان را به بهترین نحو ممکن انجام می‌دهند.

11. علاقمندی افراد خیر در حوزه ساختمان‌سازی یا حمایت از پروژه های علمی-تحقیقاتی است؟

ساداتی نژاد: خیرین فعال در دانشگاه، در حوزه‌های مختلفی فعالیت دارند و دامنه کار در حوزه خیرین دامنه فوق‌العاده وسیعی است. از جمله:

  • حمایت از دانشجوهای نیازمند دانشگاه،
  •  ساخت دانشکده‌هایی که ساختمان ندارند،
  • ساخت خوابگاه،
  •  تجهیز کارگاه‌ها و آزمایشگه‌ها (در حوزه‌های پژوهشی و تجهیزاتی)،
  • بخش‌های نرم‌افزاری فعالیت دارند،
  • اهداء کتاب (حوزه‌های فرهنگی)،


12. حالا چگونه می‌توان افراد خیر را از سطح جامعه به دانشگاه دعوت کرد؟

ساداتی نژاد: در اینجا دو بحث مطرح می‌شود: 

  • اطلاع رسانی،
  •  فرهنگسازی،

اگر با مدیریت صحیح، دو اصل بالا رعایت شود، کم‌کم مردم و افراد خیر با نیازهای دانشگاه آشنا می‌شوند و برای کمک اقدام خواهند کرد.

سرمایه‌گذاری بر روی علم و فناوری

بنابراین با توجه به آنچه گفته شد، هر کس تمکن مالی مناسبی دارد، با کمک به حوزه علم و فناوری می‌تواند ثروت و قدرت بیافریند و آینده کشور را تضمین کند.
در دنیای امروز، کشوری حرف اول را می‌زند که بر روی علم و فناوری خود سرمایه‌گذاری کند. لذا بهترین کار برای کار خیر حمایت از علم و فناوری است. 

دانشگاه تهران به عنوان نماد علم و فناوری در کشور است و با فرهنگ‌سازی در این راستا می‌تواند در آینده درخت تنومندی را بار آورد تا از میوه‌های شیرین آن، همه مردم جامعه استفاده کنند.