درآمدی بر موقوفات زنان: تفاوت بین نسخه‌ها
جز («درآمدی بر موقوفات زنان» را محافظت کرد ([ویرایش=تنها مدیران] (بی‌پایان) [انتقال=تنها مدیران] (بی‌پایان))) |
|||
| (۴ نسخهٔ میانیِ همین کاربر نمایش داده نشده است) | |||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| + | <div style="text-align:justify;font-family:B Nazanin;font-size:20px"> | ||
| + | |||
[[مهدی مهریزی]] | [[مهدی مهریزی]] | ||
| − | == | + | |
| − | + | ==چکیده== | |
| − | + | بررسی موقوفات زنان یکی از محورهای نشان دادن نقش زنان در تمدن اسلامی است این مقاله به عنوان درآمدی بر این مسأله تحریر شده است. در این نوشته نخست کتب و مقالات تحریر شده در معرفی موقوفات زنان گزارش شده و سپس به معرفی 137 زن واقف در [[ایران]] و جهان عرب پرداخته است. | |
| − | ''' | + | |
| + | پایان بخش این مقاله تحلیل و بررسی موقوفات زنان از جهت نسبت آن با موقوفات مردان، پراکندگی موقوفات زنان در قرون مختلف، موارد [[وقف]] شده و نیز موقوف علیهم می باشد. | ||
| + | |||
| + | '''کلیدواژه ها''' [[وقف]]، زنان، تمدن اسلامی. | ||
==در آمد== | ==در آمد== | ||
| − | + | یکی از عناصر تأثیرگذار و متغیرهای تحولات فرهنگی و اجتماعی در میان مسلمانان، نهاد [[وقف]] به شمار میرود و به سخن دیگر یکی از متغیرهای بررسی تمدن اسلامی نهاد [[وقف]] است در این میان اگر بخواهیم جایگاه زنان را در تمدن اسلامی و یا تحولات اجتماعی و فرهنگی تحلیل کنیم ناچار به مسأله موقوفات زنان نیز میرسیم که باید آن را از زوایای گوناگون کاوید. | |
| − | + | ||
| − | + | این نوشتار تلاش می کند چشم اندازی را از مسأله موقوفات زنان به دست دهد و زمینه بحث های علمی و تحلیلی را فراهم آورد. | |
| + | پیش از ورود به بحث لازم است یادآوری گردد که در میان آثار فراوانی که در زمینه [[وقف]] در میان مسلمانان تدوین شده و تعداد مقالات و کتب و پایان نامه ها به بیش از 500 عنوان می رسد، | ||
<ref> | <ref> | ||
| − | جهت اثبات این ادعا کافی است به کتابشناسی های | + | جهت اثبات این ادعا کافی است به کتابشناسی های منتشره پیرامون وقف مراجعه کرد:راقم ابن سطور تاکنون به چهار کتابشناسی ومأخذ شناسی درباره وقف با این مشخصه ها برخورد ه است: |
| + | |||
1.کتابشناسی وقف:محمد حسن بکایی، سازمان اوقاف وامور خیریه، 1377ش، در این کتاب 657اثر مستقل و313اثر مشتمل درباره وقفمعرفی شده است. | 1.کتابشناسی وقف:محمد حسن بکایی، سازمان اوقاف وامور خیریه، 1377ش، در این کتاب 657اثر مستقل و313اثر مشتمل درباره وقفمعرفی شده است. | ||
| − | 2.الکاشف عن کتب الاوقاف، جمع واعداد: الباحث سامی التونی، الصندوق الوقفی | + | |
| − | 3.مصادر ومراجع عن االوقاف | + | 2.الکاشف عن کتب الاوقاف، جمع واعداد: الباحث سامی التونی، الصندوق الوقفی للثقافه والفکر الامانه العا مه للاوقاف، الکویت، چاپ اول،1417ق/1996م.در این اثر این موارد معرفی شده اند:147کتاب مستقل، 25 پایان نامه، 232کتاب های مشتمل،41مقالهودر مجموع445عنوان. |
| − | 4.الوقف | + | |
| + | 3.مصادر ومراجع عن االوقاف الاسلامیه، السید محمد علی العمری،ص1-82. | ||
| + | |||
| + | 4.الوقف قائمه بیبلیو غرافیهمنتقاه، محی الدین عطیه.در این مقاله 70 اثر معرفی شده است. | ||
| + | |||
| + | این مقاله در مجموعه وقف پژوهی ، دفتر سیزدهم قرار دارد. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | کمتر از پانزده عنوان کتاب و مقاله به | + | |
| − | + | کمتر از پانزده عنوان کتاب و مقاله به بررسی موقوفات زنان اختصاص دارد و این حکایت می کند که این مسأله دغدغه ذهنی پژوهشگران و نویسندگان نبوده است با اینکه بخش قابل توجهی از موقوفات در جهان [[اسلام]]، توسط زنان صورت گرفته و می توان ادعا کرد که نزدیک به 20 %از کل موقوفات از آن زنان مسلمان بوده است. | |
| − | + | ||
| + | این نوشتار که درآمدی است بر این مسأله، نخست مروری بر مکتوبات به چاپ رسیده (اعم از کتاب و مقاله) در زمینه موقوفات زنان دارد و سپس تلاش می کند گزارشی اجمالی از موقوفات زنان براساس فهارس موجود به دست دهد و در پایان نیز تحلیل اجمالی از وقفیات زنان ارائه خواهد داد. بر این اساس مباحث این نوشته در سه بخش تنظیم می شود: | ||
| + | |||
| + | یکم. مرور منابع | ||
| + | |||
دوم. گزارش موقوفات زنان | دوم. گزارش موقوفات زنان | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | 1. کتاب وقف فاطمه خاتون، | + | سیم. تحلیل و ارزیابی از وقفیات زنان |
| − | + | ==مرور منابع== | |
| + | تا آنجا که نگارنده جستجو کرده تاکنون دو کتاب مختصر و دوازده مقاله در گزارش موقوفات زنان به چاپ رسیده است که گزارشی اجمالی آن به ترتیب زمان نشر از این قرار است: | ||
| + | |||
| + | 1. کتاب وقف فاطمه خاتون، مدیریه اوقاف دمشق، 1375 ق / 1955م. | ||
| + | |||
| + | این کتاب کمحجم حاوی وقفنامه فاطمه خاتون دختر محمّدبیک سلطان ملک شاه است که در سال 974قمری تحریر شده است. | ||
| + | |||
| + | 2. مسجد امیر چقماق یزد و موقوفات آن، فصلنامه میراث جاودان، سال اول، شماره 2، تابستان 1372ش. | ||
| + | |||
| + | در این مقاله بخشی از وقفنامه مسجد فوق که واقفان آن امیر جلال الدین چقماق و همسرش بیبی فاطمه خاتون می باشند، آورده شده است. | ||
| + | |||
| + | 3. چهار وقفنامه از چهار مدرسه [[اصفهان]] در دوره صفوی، نزهت احمدی، میراث اسلامی ایران، دفتر سوم، 1375ش. | ||
| + | |||
| + | از این چهار وقفنامه واقف سه مورد آن زنان میباشند که متن وقفنامهها در این مقاله آورده شده است. | ||
| + | |||
| + | 4. وقفنامه مدرسه و مسجد دروازه دولت، علی اکبر خان محمدی، میراث جاودان، سال چهارم، شماره 2، تابستان 1375. | ||
| + | |||
| + | واقف این موقوفه جهان خانم ملقب به مهد علیا از نوادههای دختری فتحعلی شاه میباشد. قسمتهایی از وقفنامه به همراه نسخهشناسی در این مقاله درج شده است. | ||
| + | |||
| + | 5. دو وقفنامه از دو زن زبیده بیگم و گوهر شاه خانم، نزهت احمدی، میراث اسلامی ایران، دفتر ششم، 1376ش. | ||
| + | این مقاله حاوی متن وقفنامهها و زندگی نامه مختصر واقفان می باشد. | ||
| + | |||
| + | 6. نسخه شناسی یک جلد [[قرآن]] نفیس، قربان عزیززاده، میراث جاودان، سال پنجم، شماره 3 و 4، پاییز و زمستان 1376ش. | ||
| + | |||
| + | واقف این نسخه فاطمه مادر شاه سلیمان صفوی است. | ||
| + | |||
| + | 7. وقفنامه های بانوان در دوره صفوی، نزهت احمدی، میراث جاودان، سال پنجم، شماره 3 و 4، پاییز و زمستان 1376ش. | ||
| − | + | در این مقاله چند [[وقف]] از زنان عصر صفوی معرفی شده است. | |
| − | در | ||
| − | + | 8. وقفیه للامیره ساره، ذو الحجه 1418ق /1997م. | |
| − | |||
| − | + | در این مقاله متن وقفنامه و تصویر قسمتی از آن با تحلیل اجمالی درج شده است. | |
| − | |||
| − | + | 9. زنان واقف در [[تهران]] عهد [[قاجار]]، کریستف ورنر، ترجمه نسیم مجیدی قهرودی، میراث جاودان، سال هفتم، شماره 4، زمستان 1378ش. | |
| − | + | ||
| + | سه زن واقف به همراه تصویر متن وقفنامه ها و تحلیلی از آن در این مقاله مندرج است. | ||
| − | + | 10. اوقاف قراختاییان کرمان، نمونه ای از اقدامات وقفی فرمانروایان زن در تاریخ [[ایران]]، میراث جاودان، سال هشتم، شماره1، بهار 1379ش. | |
| − | |||
| − | + | گزارش وقفیه های سه زن از این دوره در این مقاله ثبت شده است. | |
| − | در | ||
| − | + | 11. دو موقوفه از زنان خاندان علم، زهرا طلایی، میراث جاودان، سال نهم، شماره 3 و 4، پاییز و زمستان 1380ش. | |
| − | |||
| − | + | متن دو وقفنامه به همراه تصویر آن در این مقاله مندرج است. | |
| − | |||
| − | + | 12. زنان واقف در پایتخت صفوی، نزهت احمدی، مجموعه مقالات همایش اصفهان و صفویه، ج 1، اسفند 1380. | |
| − | |||
| − | + | تحلیلی از اوقاف زنان در عهد صفویه در این مقاله ارائه شده است. | |
| − | |||
| − | + | 13 . اوقاف نساء السلاطین العثمانیین، تحقیق: د. ماجده مخلوق، دارالافاق العربیه، مصر، 1427ق/2006م. | |
| − | |||
| − | + | این کتاب کم حجم حاوی وقفنامه همسر سلطان سلیمان از سلاطین عثمانی بر مکه و مدینه است که در سال 960قمری تحریر شده است. | |
| − | |||
| − | 14. وقفنامه | + | 14. وقفنامه مظفریه مسجد کبود تبریز، دکتر محمّدجواد مشکور. |
| − | |||
| − | + | این [[وقف]] توسط خاتون جان بیگم انجام شده و در این مقاله گزارشی از وقفنامه و قسمت هایی از آن آورده شده است. | |
| − | |||
| − | |||
| − | + | ==گزارش موقوفات زنان== | |
| − | + | چنانکه در آغاز مقاله یاد شد، فهرست وقفیات زنان به تفکیک به چاپ نرسیده است همانگونه که در فهرست موقوفات نیز این تفکیک دیده نمی شود. بلکه در برخی از کتب در ضمن فهارس پایانی نام زنان واقف فهرست شده است. در اینجا براساس فهارس و برخی آثار مرتبط دیگر گزارشی ابتدایی از موقوفات زنان ارائه میگردد و اذعان داریم که این گزارش بسیار ابتدایی است و نیاز به فحص و جستجوی بیشتر دارد. در این گزارش نام زنان، موقوفه، سال وقف و مورد مصرف [[وقف]] به اجمال یاد می شود. | |
| − | + | ||
| − | 1.خاتون جان، | + | این موارد در دو قسمت ایران و کشورهای عربی گزارش می شود. |
| + | ===ایران=== | ||
| + | 1.خاتون جان، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف قرن یازدهم قمری، کتابخانه [[آستان قدس رضوی]]، [[مشهد]]. | ||
<ref> | <ref> | ||
فهرستگان نسخه های خطی ترجمه های فارسی قرآن کریم، ص143، ش105 . | فهرستگان نسخه های خطی ترجمه های فارسی قرآن کریم، ص143، ش105 . | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 2. جهان بانو | + | |
| + | 2. جهان بانو بیگم بنت امیر قاسمبیک، ترجمه ای از [[قرآن کریم]]، قرن یازدهم قمری، کتابخانه [[آستان قدس رضوی]]، مشهد. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص140،ش99 . | همان، ص140،ش99 . | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 3. گلنار خانم | + | |
| + | 3. گلنار خانم صبیه حضرتقلی چول های، ترجمه ای از قرآن، تاریخ [[وقف]]، اوایل قرن یازدهم قمری، کتابخانه [[آستان قدس رضوی]]، مشهد. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص143، ش105. | همان، ص143، ش105. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 4. والده محمد | + | |
| + | 4. والده محمد تقی، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، نامعلوم، کتابخانه آستان قدس رضوی، مشهد. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص366، ش440 . | همان، ص366، ش440 . | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 5. فاطمه خانم بنت | + | |
| + | 5. فاطمه خانم بنت میر شرف الدین، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، شنبه 22 شعبان 1059ق، کتابخانه آستان قدس رضوی، مشهد. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص271، ش300 . | همان، ص271، ش300 . | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 6. خواهر محمد | + | |
| + | 6. خواهر محمد تقی خان، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، 1110ق، کتابخانه آستان قدس رضوی، مشهد. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص177، ش153 . | همان، ص177، ش153 . | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 7. خواهر محمد حسنخان، | + | |
| + | 7. خواهر محمد حسنخان، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، 1110ق، کتابخانه [[آستان قدس رضوی]]، مشهد. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان،ص177، ش153. | همان،ص177، ش153. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 8. حُسنِ | + | |
| + | 8. حُسنِ زیبا، همسر میرزا جلال الدین محمد، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، محرم 1127ق، کتابخانه [[آستان قدس رضوی]]، مشهد. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص323، ش375. | همان، ص323، ش375. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 9. منوّره خانم | + | |
| + | 9. منوّره خانم هندی، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، 1156ق، [[کتابخانه آستان قدس رضوی]]، مشهد. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص252، ش269. | همان، ص252، ش269. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 10. شرف جهان خانم | + | |
| + | 10. شرف جهان خانم همشیره ابوالحسن خان، ترجمه ای از قرآن، تاریخ [[وقف]]، جمعه 12 رجب 1157ق، کتابخانه آستانه [[قم]]، قم. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص205، ش192. | همان، ص205، ش192. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 11. | + | |
| + | 11. بی بی جان خانم بنت مولا دادخان، ترجمهای از قرآن کریم به فارسی، تاریخ وقف شعبان 1202ق، کتابخانه آستان قدس رضوی، مشهد. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص363، ش432 . | همان، ص363، ش432 . | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 12. | + | |
| + | 12. شریفه بیگم بنت میر سید محمد استرآبادی، ترجمه ای از قرآن، تاریخ واقف شوال 1203ق، [[کتابخانه آستان قدس رضوی]]، [[مشهد]]. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص242، ش251. | همان، ص242، ش251. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 13. فاطمه خانم، | + | |
| + | 13. فاطمه خانم، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، 1203ق، [[کتابخانه آستان قدس رضوی]]، مشهد. | ||
<ref> | <ref> | ||
فهرستگان نسخه های خطی ترجمه های فارسی قرآن کریم، ص242، ش251 . | فهرستگان نسخه های خطی ترجمه های فارسی قرآن کریم، ص242، ش251 . | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 14. | + | 14. بی بی بلوچ، ترجمه ای از [[قرآن کریم]] به فارسی، تاریخ وقف 2 شوال 1211ق، [[کتابخانه آستان قدس رضوی]] مشهد. |
<ref> | <ref> | ||
همان، ص235، ش243. | همان، ص235، ش243. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 15. | + | |
| + | 15. طیب النساء خانم بنت حاج محمد هاشم تبریزی، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، محرم 1212ق، کتابخانه آستان قدس رضوی، مشهد. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص364، ش243 . | همان، ص364، ش243 . | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 16. خانم جان بنت مرحوم آقا | + | |
| + | 16. خانم جان بنت مرحوم آقا اسماعیل، ترجمه ای از [[قرآن]]، تاریخ وقف، رمضان 1217ق، [[کتابخانه آستان قدس رضوی]]، [[مشهد]]. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص374، ش455. | همان، ص374، ش455. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 17. | + | |
| + | 17. زینب نساء خانم، ترجمه ای از قرآن، تاریخ [[وقف]]، 22 شعبان 1217ق، [[کتابخانه آستان قدس رضوی]]، مشهد. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص373، ش452. | همان، ص373، ش452. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 18. شاه نساء خانم، | + | |
| + | 18. شاه نساء خانم، ترجمه ای از قرآن، تاریخ [[وقف]]، 22 شعبان 1217ق، [[کتابخانه آستان قدس رضوی]]، مشهد. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص509، ش695. | همان، ص509، ش695. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 19. موجود خانم بنت محمد | + | |
| + | 19. موجود خانم بنت محمد امین زنگنه، ترجمه ای از قرآن، تاریخ [[وقف]]، شعبان 1223ق، [[کتابخانه آستان قدس رضوی]]، مشهد. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص273، ش204 . | همان، ص273، ش204 . | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 20. معصومه خانم فرزند آقا نورز | + | |
| + | 20. معصومه خانم فرزند آقا نورز قندهاری، ترجمه ای از قرآن، تاریخ [[وقف]]، ذی قعده 1228ق، کتابخانه آستان قدس رضوی، مشهد. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص370، ش204. | همان، ص370، ش204. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 21. | + | |
| + | 21. مهدعلیا فخرالدوله، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، 1230ق، موزه آستانه قم، قم و 1250ق، موزه آستانه قم، قم. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص427، ش538. | همان، ص427، ش538. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 22. دختران | + | |
| + | 22. دختران شیخ اسماعیل جامی احمدی، ترجمه ای از قرآن، تاریخ [[وقف]]، صفر 1237ق، [[کتابخانه آستان قدس رضوی]]، مشهد. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص331، ش388 . | همان، ص331، ش388 . | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 23. | + | |
| + | 23. ملک زاده خانم به شادی روان محمدشاه قاجار، ترجمه ای از قرآن، تاریخ [[وقف]]، جمادی الاول 1244ق، [[موزه آستانه قم]]، قم. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص436، ش560 . | همان، ص436، ش560 . | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 24. | + | |
| + | 24. حمیده خاتون، ترجمه ای از [[قرآن]] به فارسی، تاریخ وقف جمادی الاول 1248ق، [[کتابخانه آستان قدس رضوی]]، مشهد. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص300، ش343. | همان، ص300، ش343. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 25. | + | |
| + | 25. زینب خانم حاجی رستم قندهاری، ترجمه ای از [[قرآن]]، تاریخ وقف، شوال 1250ق، [[کتابخانه آستان قدس رضوی]]، مشهد. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص208، ش197. | همان، ص208، ش197. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 26. | + | |
| + | 26. زینب خانم بنت باباعلی، ترجمه ای از [[قرآن]]، تاریخ وقف، رمضان 1260ق، کتابخانه آستان قدس رضوی، مشهد. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص270، ش299. | همان، ص270، ش299. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 27. دلشاد | + | |
| + | 27. دلشاد میرزا دختر عباس میرزا، ترجمه ای از قرآن کریم، تاریخ وقف 1261ق، [[کتابخانه آستان قدس رضوی]]، مشهد. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص455، ش595. | همان، ص455، ش595. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 28. شهربانو خانم، | + | |
| + | 28. شهربانو خانم، ترجمه ای از قرآن، تاریخ [[وقف]]، 1262ق، [[کتابخانه آستان قدس رضوی]]، مشهد. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص445، ش577 . | همان، ص445، ش577 . | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 29. سلطان | + | |
| + | 29. سلطان صفیه دختر عباس میرزا نائب السلطنه وهمسر محمودخان قراگوزلو، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، 1270ق، [[کتابخانه آستان قدس رضوی]]، مشهد. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص477، ش637 . | همان، ص477، ش637 . | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 30. محترم خانم، | + | |
| + | 30. محترم خانم، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، 1271ق، کتابخانه شاهچراغ، شیراز. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص478، ش638 . | همان، ص478، ش638 . | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 31. فاطمه خانم، | + | |
| + | 31. فاطمه خانم، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، 1272ق، [[کتابخانه آستان قدس رضوی]]، مشهد. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص475، ش632 . | همان، ص475، ش632 . | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 32. صاحب سلطان خانم، | + | |
| + | 32. صاحب سلطان خانم، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف 1274ق، [[کتابخانه آستان قدس رضوی]]، مشهد. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص501، ش679 . | همان، ص501، ش679 . | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 33. معصومه | + | |
| + | 33. معصومه بیگم، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، جمادی الاولی 1281ق، [[کتابخانه آستان قدس رضوی]]، مشهد. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص365، ش438. | همان، ص365، ش438. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 34. تاج گل خانم، | + | |
| + | 34. تاج گل خانم، ترجمه ای از قرآن کریم، تاریخ وقف صفر 1284ق، [[کتابخانه آستان قدس رضوی]]، مشهد. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص482، ش465. | همان، ص482، ش465. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 35. والده | + | |
| + | 35. والده یمین الدوله و جلال الدوله، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، صفر 1284ق، [[کتابخانه آستان قدس رضوی]]، مشهد. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص481،ش644. | همان، ص481،ش644. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 36. همدم خانم بنت | + | |
| + | 36. همدم خانم بنت میرزا تقی خان امیر کبیر، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، ذی قعده 1284ق، [[کتابخانه آستان قدس رضوی]]، مشهد. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص315، ش361. | همان، ص315، ش361. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 37. گوره بنت آقا | + | |
| + | 37. گوره بنت آقا حسین نیشابوری، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، ربیع الاول 1285ق، [[کتابخانه آستان قدس رضوی]]، مشهد. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص344، ش574. | همان، ص344، ش574. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 38. فاطمه سلطان فرزند | + | |
| + | 38. فاطمه سلطان فرزند عبدالباقی خان، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، 20 ربیع الاول 1287ق، [[کتابخانه آستان قدس رضوی]]، مشهد. | ||
| + | |||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص486، ش654. | همان، ص486، ش654. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 39. | + | |
| + | 39. ضعیفه ترشیزیه، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، ذی حجه 1292ق، [[کتابخانه آستان قدس رضوی]]، مشهد. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص416، ش521. | همان، ص416، ش521. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 40. گل | + | |
| + | 40. گل بیبی خانم بنت مرحوم حسنعلی، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، رجب 1294ق، [[کتابخانه آستان قدس رضوی]]، مشهد. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص404، ش505. | همان، ص404، ش505. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 41. | + | |
| + | 41. حاجیه شاهزاده خانم، همسر نصره الدوله و مادر عمید الدوله، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف 3 شوال 1297ق، [[موزه آستان قم]]، قم. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص450، ش585 . | همان، ص450، ش585 . | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 42. نواب خانم دختر بهرام | + | |
| + | 42. نواب خانم دختر بهرام میرزا معزالدوله، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، ذی قعده 1302ق، [[کتابخانه آستان قدس رضوی]]، مشهد. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص453، ش591. | همان، ص453، ش591. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 43. | + | |
| + | 43. صبیه حاجی علینقی، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، جمادی الثانی 1308ق، [[کتابخانه آستان قدس رضوی]]، مشهد. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص366، ش439 . | همان، ص366، ش439 . | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 44. | + | |
| + | 44. صبیه حاج ملا محمد علی قاینی، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، اول ذی حجه 1312ق، [[کتابخانه آستان قدس رضوی]]، مشهد. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص501، ش679 . | همان، ص501، ش679 . | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 45. | + | |
| + | 45. بی بی خانم، ترجمه ای از [[قرآن کریم]]، تاریخ وقف، ربیع الثانی 1313ق، [[کتابخانه آستان قدس رضوی]]، مشهد. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص455، ش594. | همان، ص455، ش594. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 46. فاطمه سلطان خانم، | + | |
| + | 46. فاطمه سلطان خانم، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، ذی قعده 1313ق، کتابخانه [[آستان قدس رضوی]]، مشهد. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص505، ش687. | همان، ص505، ش687. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 47. | + | |
| + | 47. نوری شرف خانم شهیر به نبات خانم دختر محمد رضاخان قاجار قزوینی، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، ذی حجه 1331ق، [[کتابخانه آستانه قم]]، قم. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص233، ش239. | همان، ص233، ش239. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 48. علوّ الدوله | + | |
| + | 48. علوّ الدوله ایروانی، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، شعبان 1333ق، [[کتابخانه آستان قدس رضوی]]، مشهد. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص506، ش688. | همان، ص506، ش688. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 49. کوکب خانم | + | |
| + | 49. کوکب خانم بهجه السلطنه، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، جمادی الاول 1334ق، کتابخانه آستان قدس رضوی، مشهد. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص361، ش431 . | همان، ص361، ش431 . | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 50. مهرآسا | + | |
| + | 50. مهرآسا سپهبدی، بانو، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف 26 محرم 1350ق، کتابخانه آستان قدس رضوی، مشهد. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص470، ش623. | همان، ص470، ش623. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 51. ملک | + | |
| + | 51. ملک الحاجیه دختر حاجی محمد ابراهیم ملک التجار، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، ذی حجه 1351ق، موزه آستانه قم، قم. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص415، ش519 . | همان، ص415، ش519 . | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 52. | + | |
| + | 52. بیگم صاحبه، ترجمه ای از قرآن کریم، تاریخ وقف مهر 1325ش، کتابخانه آستان قدس رضوی، مشهد. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص300، ش342 . | همان، ص300، ش342 . | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 53. | + | |
| + | 53. صغری خلعتبری، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، اول مهر 1327ش، کتابخانه آستان قدس رضوی، مشهد. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص382، ش47 . | همان، ص382، ش47 . | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 54. جهان ارشد | + | 54. جهان ارشد بختیاری، ترجمه ای از قرآن کریم، تاریخ وقف 1339ش، کتابخانه آستان قدس رضوی، مشهد. |
<ref> | <ref> | ||
همان، ص512، ش700. | همان، ص512، ش700. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 55. نور شرف خانم مشهور به | + | 55. نور شرف خانم مشهور به جانی خانم، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، شهریور 1340ش، کتابخانه آستان قدس رضوی، مشهد. |
<ref> | <ref> | ||
همان، ص235، ش242 . | همان، ص235، ش242 . | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 56. خازن الملوک | + | 56. خازن الملوک یاوری، ترجمه ای از قرآن کریم، تاریخ وقف، 1343ش، کتابخانه آستان قدس رضوی، مشهد |
<ref> | <ref> | ||
همان، ص301، ش344. | همان، ص301، ش344. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 57. معصومه دختر | + | 57. معصومه دختر میرفتاح ملایری، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، 1368ش، کتابخانه آستانه قم، قم. |
<ref> | <ref> | ||
همان، ص536، ش740. | همان، ص536، ش740. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 58. ام سلمه بنت | + | |
| + | 58. ام سلمه بنت میرزاخان یزدی، یک باب باغ در قریه ابرند آباد حومه یزد، تاریخ [[وقف]]، نهم شوال 1208ق، عواید آن سالانه 3 تومان در روز [[عید غدیر]] نان و کشمش خریده و صرف فقرا و سادات شود و سه تومان در ماه مبارک رمضان نان و خرما یا کشمش در وقت افطار صرف فقراء شود و پنج هزار دینار صرف غریب یا ابرندآبادی فوت شده و فقیر کنند و دو تومان هر ساله در ماه محرم یا صفر در خانه واقفه صرف عزاداری شود. و... | ||
<ref> | <ref> | ||
یادگار ماندگارمجموعه موقوفات یزد، ج1، ص237-238 . | یادگار ماندگارمجموعه موقوفات یزد، ج1، ص237-238 . | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 59. ام کلثوم | + | |
| + | 59. ام کلثوم صبیه آقا حسین قصاب، یک مزرعه و دو تخته زمین در طرزچان [مهریز]، تاریخ وقف، اول جمادی الاولی 1320ق، روضه خوانی در حسینیه دهوک یا مسجد جنب روضه سهل بن علی. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص242-243. | همان، ص242-243. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 60. ام کلثوم و فاطمه خانم، | + | |
| + | 60. ام کلثوم و فاطمه خانم، یک قطعه زمین، در قریه ابرندآباد، تاریخ وقف، بیستم صفر 1302ق، روضه خوانی در مسجد جامع یا حسینیه همان قریه. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص242-247 . | همان، ص242-247 . | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 61. بانو خانم بنت مهر | + | |
| + | 61. بانو خانم بنت مهر علی بن محمّد علی، یک درب باغ در محله خیرآباد اهرستان، تاریخ وقف، دهم شعبان 1306ق، طبخ آش در دهه محرم و اطعام به فقرای شیعه. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص249. | همان، ص249. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 62. بنت محمّد | + | |
| + | 62. بنت محمّد ابراهیم خان، بیست و یک جُره و چهار دانک از آبهای قنات ابراهیم آباد یزد، تاریخ [[وقف]] یازدهم شوال 1262ق، اطعام در روز [[عید غدیر]] و روضه خوانی و اطعام ایام محرم، ذبح گوسفند و اطعام به فقراء در روز عید قربان، افطار در ماه رمضان و شب های احیاء و.... | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص260-261. | همان، ص260-261. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 63. | + | |
| + | 63. بی بی بیگم زارچی، یک قطعه زمین در روستای زارچ [حومه یزد]، تاریخ وقف 16 رمضان 1320ق، طبخ آش. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص289. | همان، ص289. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 64. | + | |
| + | 64. بیبی نجمه مشهور به خانم کوچک، یک درب باغ در اهرستان یزد، تاریخ وقف 22 رمضان 1249ق، ثلث منافع را در ایام متبرکه یا عید غدیر یا شب های احیاء و یا ماه محرم صرف سفره و روضه خوانی. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص292-293. | همان، ص292-293. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 65. | + | |
| + | 65. بیگم خانم بنت عبد اللّه گردفرامزی، یک جره آب های دو قنات شور و شیرین زارچ، تمامی نصف مشاع یک قطعه زمین، دو دانگ جره آب قنات قریه ابرندآباد، و یک درب باغ در قریه ابرندآباد و دو جره آبهای قنات قریه گرد فرامرز و یک قطعه زمین در همان قریه و دو قطعه زمین دیگر در همان قریه، تاریخ وقف، 28 ربیع الثانی 1221ق، طبخ غذا در ایام عاشورا و صرف فقراء، افطار صائمین و تعزیه داران ایام عاشورا تا اربعین و... | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص302-303. | همان، ص302-303. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 66. | + | |
| + | 66. حاجیه بی بی فاطمه خانم ابرندآبادی، یک درب باغ و خانه، تاریخ وقف، 27 محرم 1277ق، وقف بر حضرت امیر، امام حسین و امام رضا علیهم السلام. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص432-434 . | همان، ص432-434 . | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 67. | + | |
| + | 67. حاجیه بیگم صبیه حاجی سید مرتضی کسنوی، یک قطعه زمین و یک درب باغ، تاریخ [[وقف]] دهه اول جمادی الثانی 1277ق، روضه خوانی و اطعام. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص437. | همان، ص437. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 68. خانش | + | |
| + | 68. خانش بیگم دختر شاه اسماعیل صفوی، املاک واقعه در خارج یزد و بلوک قهستان، تاریخ وقف، 27 ربیع الاول 963ق، زوار آستانه امام حسین و... | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص452-455. | همان، ص452-455. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 69. | + | |
| + | 69. خدیجه بانویه بنت محمّد غیاث ابرندآبادی، دو جره آب های قنات قریه ابرندآباد و یک پارچه زمین، تاریخ [[وقف]] ذی حجه 1308ق، قرائت قرآن در ماه رمضان و طبخ غذا و اطعام [[فقراء]] در [[ماه رمضان]]. | ||
| + | |||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص474-475. | همان، ص474-475. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 70. | + | |
| + | 70. خدیجه بیگم خانم صبیه میر حبیب اللّه اهرستانی، چهار دست باغچه در محله عیش آباد اهرستان، تاریخ [[وقف]]، دهم ربیع الثانی 1268ق، صرف مسجد محله عیش آباد و امام جماعت راتب و در صورت نبود امام جماعت، ابتیاع خرما و صرف افطار صائمین در [[ماه مبارک رمضان]] در همان مسجد. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص477-480 . | همان، ص477-480 . | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 71. | + | |
| + | 71. خدیجه خانم بنت حاج لطفعلی، چهار روز شبان از مزرعه کالمند با تمام لواحق شرعی و عرفی، تاریخ وقف، اول رجب 1257ق، خرید دیگ مسی بزرگ و طبخ آش و شوروا و حلیم و اطعام در ماه محرم. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص480-481. | همان، ص480-481. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 72. | + | |
| + | 72. خدیجه خانم بنت حاجی ابراهیم خرمشاهی، چهار پارچه زمین و یک درب باغ کوشک و یک درب باغ لب رودخانه، تاریخ [[وقف]] دهم شوال 1262ق، طبخ آش و حلوا و اطعام مؤمنین. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص483 . | همان، ص483 . | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 73. | + | |
| + | 73. خدیجه خانم بنت قاسم نعیم آبادی، سه پارچه زمین، تاریخ [[وقف]]، محرم 1309ق، اطعام روز [[عید غدیر]]. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص487. | همان، ص487. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 74. | + | |
| + | 74. خدیجه خانم صبیه استاد ابوالهادی حداد، هفت سهم و نیم از چهل و هشت سهم از یک درب حانوت [آسیاب]، تاریخ [[وقف]] رمضان، 1273ق، روضه خوانی ایام عاشوراو آخر صفر و طبخ حلوا و اطعام فقرا. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص490-491 . | همان، ص490-491 . | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 75. | + | |
| + | 75. خدیجه خانم صبیه جعفر نرسوبادی، یک درب باغ و یک جره آب های قنات کوچک و بزرگ قرینه کسنویه و یک پارچه زمین، تاریخ [[وقف]] اول ذی الحجه 1270ق، ابتباع آب برای آب انبار استفاده عموم، روضه خوانی سید الشهداء و خیرات عمومی. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص493-496 . | همان، ص493-496 . | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 76. | + | |
| + | 76. خدیجه خانم صبیه حاجی حسن بن حسین نعیم آبادی، یک فقیر از یک درب باغ و دو ثلث از پنج اصله قوت و چهار دست و نیم زمین، تاریخ [[وقف]]، شعبان 1330ق، روضه خوانی. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص496-497 . | همان، ص496-497 . | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 77. خرمن بنت رستم و دختر او | + | |
| + | 77. خرمن بنت رستم و دختر او خیر خورشید، سه قطعه زمین و یک باب خانه در محله خرمشاه از محلات اهرستان، تاریخ [[وقف]]، ششم شوال 1273ق، صرف زرتشیان. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص499-502 . | همان، ص499-502 . | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 78. | + | |
| + | 78. خیر النساء خانم صبیه احمد بن حسین علیرضا، چهار قطعه زمین، تاریخ [[وقف]]، 14 ذی حجه 1315ق، خرید خرما و اطعام در ماه رمضان در مسجد زمان و روغن روشنایی همان مسجد و روضه خوانی در شبهای جمعه. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص529-530 . | همان، ص529-530 . | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 79. | + | |
| − | 80. | + | 79. خیر النساء صبیه ملا حاجی مهدی خرمشاهی، یک درب باغ، تاریخ [[وقف]]، صفر 1305ق، افطاری در [[ماه رمضان]] در مسجد همان، ص 532 ـ 533.@. |
| + | |||
| + | 80. خیر النساء صبیه ملا محمّد علی، یک درب باغ در روستای شمس آباد و دو جره آب قنات همان قریه، تاریخ وقف، شوال 1237ق، روضه خوانی در محرم و صفر و اطعام. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص536-537. | همان، ص536-537. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 81. | + | |
| + | 81. زینب بیگم همسر محمد مهدی حکم الملک اردستانی، مدرسه نیم آورد اصفهان، تاریخ وقف، 1113ق. | ||
<ref> | <ref> | ||
میراث اسلامی ایران، دفتر سوم، ص99-100 . | میراث اسلامی ایران، دفتر سوم، ص99-100 . | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 82. | + | |
| + | 82. بیبی فاطمه خاتون و همسرش امیر جلال الدین چمقاق. مسجد امیر چمقاق یزد و موقوفات آن، تاریخ وقف 841ق. | ||
<ref> | <ref> | ||
میراث جاودان، سال اول، ش2، ص74-75. | میراث جاودان، سال اول، ش2، ص74-75. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 83. خاتون جان | + | |
| + | 83. خاتون جان بیگم همسر جهانشاه، مسجد کبود تبریز و موقوفات آن، تاریخ وقف، 869ق. | ||
<ref> | <ref> | ||
کنوز الوقف فی العالم الاسلامی، ج94، ص495-512 . | کنوز الوقف فی العالم الاسلامی، ج94، ص495-512 . | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 84. دلارام خانم، همسر شاه عباس اول و جده بزرگ شاه عباس | + | |
| + | 84. دلارام خانم، همسر شاه عباس اول و جده بزرگ شاه عباس ثانی، مدرسه جده کوچک اصفهان تاریخ وقف، 1057ق، مخارج مدرسه جده کوچک. | ||
<ref> | <ref> | ||
میراث اسلامی ایران، دفتر سوم، ص96-98. | میراث اسلامی ایران، دفتر سوم، ص96-98. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 85. | + | |
| + | 85. حوری نام خانم، جده شاه عباس ثانی، مدرسه جده بزرگ اصفهان، تاریخ وقف، 1057ق، مخارج مدرسه جده بزرگ. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص98. | همان، ص98. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 86. | + | |
| + | 86. خیرالنساء، تاریخ وقف، 1075ق، وقف بر دخترش بدر جهان خانم. | ||
<ref> | <ref> | ||
مجموعه مقالات همایش اصفهان وصفویه ، ج1، ص16 . | مجموعه مقالات همایش اصفهان وصفویه ، ج1، ص16 . | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 87. مادر شاه | + | |
| + | 87. مادر شاه سلیمان، تاریخ وقف، 1099ق، بر چهار تن از غلامان خودشو 1100ق، وقف بر امامزاده شمس الدین و 1079ق، وقف بر عتبات عالیات. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان. | همان. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | و1098ق | + | و1098ق یک جلد قرآن وقف بر آستانه حضرت معصومه. |
<ref> | <ref> | ||
میراث جاودان ، سال پنجم، ش3و4، ص64-65 . | میراث جاودان ، سال پنجم، ش3و4، ص64-65 . | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 88. دده خاتون، | + | |
| + | 88. دده خاتون، تاریخ وقف، 1083ق، وقف بر دخترش رضیه بانو خانم. | ||
<ref> | <ref> | ||
مجموعه مقالات همایش اصفهانوصفویه، ج1، ص16. | مجموعه مقالات همایش اصفهانوصفویه، ج1، ص16. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 89. | + | |
| + | 89. مروارید خانم، تاریخ وقف، 1090ق، روشنایی و عطر اماکن متبرکه. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان. | همان. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 90. | + | |
| + | 90. فانیذی خانم بنت حاجی محمد علی قزوینی، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، 27 رمضان 1090ق، کتابخانه آستان قدس رضوی، مشهد. | ||
<ref> | <ref> | ||
فهرستگان نسخه های خطی ترجمه فارسی قرآن کریم، ص159، ش128. | فهرستگان نسخه های خطی ترجمه فارسی قرآن کریم، ص159، ش128. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 91. بدر جهان خانم، | + | |
| + | 91. بدر جهان خانم، تاریخ وقف، 1101ق، قسمی بر مدرسه جده کوچک و باقی بر دو تن از فرزندانش و پس از آنها بر تمامی فرزندان به جز کسانی که به خارج از کشور مهاجرت کردهاند. | ||
<ref> | <ref> | ||
مجموعه مقالات همایش اصفهان وصفویه، ج1، ص16. | مجموعه مقالات همایش اصفهان وصفویه، ج1، ص16. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 92. | + | |
| + | 92. زینب بیگم، تاریخ وقف، 1103ق، جهت نیازمندان. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان. | همان. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 93. عزت نساء خانم، | + | |
| + | 93. عزت نساء خانم، تاریخ وقف، 1104ق، مدرسه علمیه بیدآباد و میرزا حسین و طلاب شیعه. | ||
<ref> | <ref> | ||
مجموعه مقالات همایش اصفهان وصفویه، ج1، ص16 . | مجموعه مقالات همایش اصفهان وصفویه، ج1، ص16 . | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 94. | + | |
| + | 94. مریم بیگم از شاهزادگان صفوی، مدرسه علوی خونسار و املاک آن و مدرسه ای در اصفهان در خیابان نشاط، تاریخ وقف، 1106ق. | ||
<ref> | <ref> | ||
میراث جاودان ، سال پنجم، ش1، ص26. | میراث جاودان ، سال پنجم، ش1، ص26. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 95. حشمت النساء خانم، دختر محمدرضا منجم | + | |
| + | 95. حشمت النساء خانم، دختر محمدرضا منجم باشی، تاریخ وقف،1131ق، یک سهم جهت قرائت قرآن، یک سهم برای چند تن از کنیزان واقف و سهم دیگر با صوابدید متولی جهت امور خیر. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان . | همان . | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 96. | + | |
| + | 96. خازنه الدوله بلقیس سیرت مریم سریرت، ترجمه ای از قرآن کریم، تاریخ وقف، جمادی الثانی 1253ق، موزه آستان قم، قم. | ||
<ref> | <ref> | ||
فهرستگان نسخه های خطی ترجمه فارسی قرآن کریم، ص262، ش282. | فهرستگان نسخه های خطی ترجمه فارسی قرآن کریم، ص262، ش282. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 97. | + | |
| + | 97. ضیاء السلطنه دختر فتحعلی شاه، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، ربیع الاول 1267ق، کتابخانه آستانه قم، قم. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص473، ش628 . | همان، ص473، ش628 . | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 98. | + | |
| + | 98. حاجیه ننه همسر حاجی ملا میرزا محمد اندرمانی طهرانی، تاریخ وقف، 17 جمادی الاول 1271ق، وقف بر مدرسه مروی. | ||
<ref> | <ref> | ||
کنوز الوقف فی العالم الاسلامی، ج95، ص697. | کنوز الوقف فی العالم الاسلامی، ج95، ص697. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 99. جهان خانم ملقب به مهد | + | |
| + | 99. جهان خانم ملقب به مهد علیا از نواده های دختری فتحعلی شاه، تعمیر و توسعه مدرسه و مسجد دروازه دولت تهران، تاریخ وقف، ربیع الاول،1272ق. | ||
<ref> | <ref> | ||
میراث جاودان، سال چهارم، ش2، ص112-113. | میراث جاودان، سال چهارم، ش2، ص112-113. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 100. مادر | + | |
| + | 100. مادر امیر علم خان حشمت الملک، سه نیم روز از مزرعه، تاریخ وقف 12 جمادی الثانیه 1291ق، صرف تعزیه چهارده معصوم در حسینه. | ||
<ref> | <ref> | ||
میراث جاودان ، سال نهم، ش3و4، ص107-113. | میراث جاودان ، سال نهم، ش3و4، ص107-113. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 101. مادر | + | |
| + | 101. مادر امیر محمّد ابراهیم خان شوکت الملک، یک سهم و نیم روز از قناتین سفلی و علیا و قنات ماشال و نیم روز از قنات آران و پانزده فنجان از قنات اسفیدنشان، تاریخ وقف اول شعبان 1331ق، صرف عزاداری امام حسین و افطاربر صائمین. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان . | همان . | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 102. | + | |
| + | 102. حاجیه هاجر خاتون، دو دکان، تاریخ وقف، 1262ق/ 1848م، صرف تعزیه داری و کمک به دانشجویان. | ||
<ref> | <ref> | ||
میراث جاودان، سال هفتم، ص4، مقاله زنان واقف در تهران، عهد قاجار، ص118. | میراث جاودان، سال هفتم، ص4، مقاله زنان واقف در تهران، عهد قاجار، ص118. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 103. گوهرشاه | + | |
| + | 103. گوهرشاه بیگم، املاک و مستقلات، تاریخ وقف، 1071ق، زائران و مجاوران حرم حضرت علی و امام حسین علیهم االسلام. | ||
<ref> | <ref> | ||
میراث اسلامی ایران، دفتر ششم، ص355-358 . | میراث اسلامی ایران، دفتر ششم، ص355-358 . | ||
| سطر ۴۸۸: | سطر ۶۱۵: | ||
مجموعه مقالات همایش اصفهان وصفویه، ج1، ص16. | مجموعه مقالات همایش اصفهان وصفویه، ج1، ص16. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 104. | + | |
| + | 104. زبیده بیگم دختر شاه سلیمان، تاریخ وقف، 1092، و 1107ق، بر عتبات عالیات. | ||
<ref> | <ref> | ||
مجموعه مقالات همایش اصفهان وصفویه، ج1، ص16؛ میراث اسلامی ایران، دفتر ششم ، ص341-357 . | مجموعه مقالات همایش اصفهان وصفویه، ج1، ص16؛ میراث اسلامی ایران، دفتر ششم ، ص341-357 . | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 105. | + | |
| + | 105. مریم بیگم عمه بزرگ شاه سلطان حسین، تاریخ وقف، 1125ق و 1131ق، جهت اطعام ماه رمضان و روضه خوانی امام حسین علیه السلام در مدرسه احداثی واقف (مدرسه مریم بیگم). | ||
<ref> | <ref> | ||
همان. | همان. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 106. شرف نساء خانم، | + | |
| + | 106. شرف نساء خانم، زمین های اطراف تهران، تاریخ وقف،1296ق/1879م. | ||
<ref> | <ref> | ||
میراث جاودان، سال هفتم، ص4، مقاله زنان واقف در تهران، عهد قاجار، ص118. | میراث جاودان، سال هفتم، ص4، مقاله زنان واقف در تهران، عهد قاجار، ص118. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 107. | + | |
| + | 107. حاجیه خاتون خانم، سیزده دکان، تاریخ وقف، 1298ق/1881م، صرف تعزیه داری و کمک به فقرا و زوار. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان. | همان. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 108. | + | |
| + | 108. حاجیه سارا سلطان، سیزده دکان، تاریخ وقف، 1298ق/1881م، صرف [[تعزیه]] داری و کمک به فقرا و زوار. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان. | همان. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 109. ترکان خاتون همسر قطب | + | |
| + | 109. ترکان خاتون همسر قطب الدین، اموال و رقات بسیار، تاریخ [[وقف]]، 660ق، مدرسه مقدسه، دارالشفا، مسجد جامع دربنو. | ||
<ref> | <ref> | ||
میراث جاویدان، سال نهم، ش1، ص25-29 . | میراث جاویدان، سال نهم، ش1، ص25-29 . | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 110. | + | |
| + | 110. بیبی ترکان دختر ترکان خاتون، قرآنی سیپاره بر مقبره قراختاییان، تاریخ وقف، 687ق. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص29-30 . | همان، ص29-30 . | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 111. | + | |
| + | 111. حاجیه خاور خانم، تاریخ وقف، 1049ق، وقف بر اولاد، سهمی هم روضه خوانی. | ||
<ref> | <ref> | ||
مجموعه مقالات همایش اصفهان وصفویه، ج1، ص16. | مجموعه مقالات همایش اصفهان وصفویه، ج1، ص16. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | + | ===کشورهای عربی=== | |
| − | 112. الست | + | 112. الست سفری خاتون البارودی، مدرسه البارودیه در باب الناظر اردن، تاریخ وقف 768ق/1366م. |
<ref> | <ref> | ||
الاوقاف والمساجد تطور التعلیم الدینی، ص50. | الاوقاف والمساجد تطور التعلیم الدینی، ص50. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 113. خاتون | + | |
| + | 113. خاتون البغدادقه، المدرسه الخاقونیه درباب الحدیث، تاریخ وقف 755ق/1354م. | ||
<ref> | <ref> | ||
الاوقاف والمساجد تطور التعلیم الدینی، ص50 . | الاوقاف والمساجد تطور التعلیم الدینی، ص50 . | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 114. الست طنش بنت عبد اللّه | + | |
| + | 114. الست طنش بنت عبد اللّه المظفریه، مدرسه الست درقدسی، تاریخ وقف 800ق/1398م. | ||
<ref> | <ref> | ||
الاوقاف والمساجد تطور التعلیم الدینی، ص50. | الاوقاف والمساجد تطور التعلیم الدینی، ص50. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 115. مصر خاتون القادر، | + | |
| + | 115. مصر خاتون القادر، مدرسه القادریه در باب حطه، تاریخ وقف، 836ق. | ||
<ref> | <ref> | ||
الاوقاف والمساجد تطور التعلیم الدینی، ص50 . | الاوقاف والمساجد تطور التعلیم الدینی، ص50 . | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 116. اصفهان شاه خاتون | + | |
| + | 116. اصفهان شاه خاتون العثمانیه، مدرسه العثمانیه در باب القطانین، تاریخ وقف، 840ق/1437م. | ||
<ref> | <ref> | ||
الاوقاف والمساجد تطور التعلیم الدینی، ص50. | الاوقاف والمساجد تطور التعلیم الدینی، ص50. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 117. | + | |
| + | 117. منی احمد جلال الدین حداد، تمام اموال منقول و غیر منقول، مؤسسه الجنان در طرابلس لبنان، تاریخ وقف، 23/10/1988م. | ||
<ref> | <ref> | ||
وقف پژوهی، دفتر هفتم، ص26 . | وقف پژوهی، دفتر هفتم، ص26 . | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 118. | + | |
| + | 118. الامیره ساره بنت الامام عبد اللّه بن فیصل بن ترکی آل سعود، نخلستان بزرگ اهدایی از جانب ملک عبدالعزیز و ابتیاعی به مبلغ 000/000/130 ریال عربستان، تاریخ وقف، 3/1/1391ق، جهت پدر و مادر و فرزندان و ساختن مسجد و احسان به فقرا. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص106-110. | همان، ص106-110. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 119. | + | |
| + | 119. أردکین دختر سیفی نوکیه، 32 مکان در قاهره، تاریخ وقف 81 ربیع الآخر، 717ق، فقرای حرمین. | ||
<ref> | <ref> | ||
اوقاف الحرمین الشریفین فی العصر المملوکی، ص426،ش4. | اوقاف الحرمین الشریفین فی العصر المملوکی، ص426،ش4. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 120. خوند برکه ام السلطان اشرف، | + | |
| + | 120. خوند برکه ام السلطان اشرف، یک خانه و دو ساختمان و یک قریه، تاریخ وقف، 25 ذی قعده 771ق، زنان فقیر حرمین. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص429، ش16. | همان، ص429، ش16. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 121. | + | |
| + | 121. حاجه سلمی، تاریخ وقف، 9 رجب 790ق، نامعلوم. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان،ش19. | همان،ش19. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 122. خوند | + | |
| + | 122. خوند شیرین والده سلطان فرج، تمامی اراضی ناحیه اخصاص و چند قریه، تاریخ [[وقف]] 7 شوال 802ق، مصالح، فقرا و خدام حرمین. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ش430، ش20 . | همان، ش430، ش20 . | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 123. گزل دختر السندمر، | + | |
| + | 123. گزل دختر السندمر، نیمی از ساختمانی در باب جامع طولونی، تاریخ وقف، 5 رمضان، 838ق، مصالح حرمین. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ش435، ش35 . | همان، ش435، ش35 . | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 124. ست | + | |
| + | 124. ست بیرم دختر سیفی قر قماش، خانه، میدان و ساختمان داخل بازار امیر الجیوش، تاریخ وقف 15 شوال 864ق، حرمین. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ش47. | همان، ش47. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 125. مصونه | + | |
| + | 125. مصونه خدیجه دختر احمد بن ارغون شاه، سه قطعه زمین در اطراف قاهره، تاریخ وقف، 6 شوال 866ق، حرمین. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ش439، ش51. | همان، ش439، ش51. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 126. | + | |
| + | 126. عایشه دختر برجک بن عبد اللّه الاقبناوی، زمین، تاریخ [[وقف]]، 12 جمادی الاخر 866ق، سالانه 2400 درهم فلوس صرف قاری [[قرآن]] در حرم پیامبر. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص438، ش45. | همان، ص438، ش45. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 127. مصونه برکت معروف به آمنه دختر شرف | + | |
| + | 127. مصونه برکت معروف به آمنه دختر شرف الدین، آسیاب و چند ساختمان و منزل در قاهره، تاریخ وقف، 23، ربیع الاول، 868 ق، مصالح حرمین. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ش55. | همان، ش55. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 128. مصونه فاطمه همسر | + | |
| + | 128. مصونه فاطمه همسر زینی شعبان، خانه و زمین، تاریخ 19 ذی قعده،870ق، سالانه 2 دینار برای قاری قرآن در حرم پیامبر، 400 فلوس برای آب در مقام حنابله در مسجد الحرام، 505 دینار برای فقراء حرمین و قاهره. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص440، ش62. | همان، ص440، ش62. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 129. | + | 129. زینب دختر علاء علی بن جمال، تاریخ وقف، 28 محرم 870 ق، نامعلوم. |
<ref> | <ref> | ||
همان، ص440، ش60 . | همان، ص440، ش60 . | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 130. فاطمه دختر | + | |
| + | 130. فاطمه دختر ناصری محمّد، بخشی از سه ساختمان در قاهره، تاریخ وقف 12 شوال 873ق، مصالح حرم پیامبر. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص443، ش73 . | همان، ص443، ش73 . | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 131. فاطمه دختر شهاب | + | |
| + | 131. فاطمه دختر شهاب الدین احمد، زمینی در دمیاط، تاریخ وقف، 24 ربیع الاول 874ق، مصالح حرم پیامبر. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص443، ش76 . | همان، ص443، ش76 . | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 132. | + | |
| + | 132. حلیمه، ساختمان و زمینی در قاهره، تاریخ وقف 22 رمضان 887ق، حرمین. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص446، ش91. | همان، ص446، ش91. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 133. | + | 133. سیفی خشکلدی و همسرش زهراء، بخشی از زمینی در ناحیه برشنیس در منوفیه، تاریخ وقف، 14 رمضان 897 ق، فقرای حرمین. |
<ref> | <ref> | ||
همان، ص447، ش96 . | همان، ص447، ش96 . | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 134. مصونه فاطمه مشهور به | + | |
| + | 134. مصونه فاطمه مشهور به ستیته دختر تاج الدین، ساختمانی در بولاق و ساختمانی در بیرون قاهره، تاریخ وقف 20 ذی حجه 897ق، فقرای حرمین. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص447، ش95 . | همان، ص447، ش95 . | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 135. مصونه جان سوار، عقار، | + | |
| + | 135. مصونه جان سوار، عقار، تاریخ وقف، 27 ربیع الاول 912ق، فقرای مجاور حرم پیامبر. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص450،ص112 . | همان، ص450،ص112 . | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 136. | + | |
| + | 136. سلیی فرزند بدری حسن، تاریخ وقف، 18 صفر 921ق، نامعلوم. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص452، ش123. | همان، ص452، ش123. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | 137. فاطمه دختر عبد اللّه، | + | |
| + | 137. فاطمه دختر عبد اللّه، تاریخ وقف، 21 جمادی الاخر 921ق، نامعلوم. | ||
<ref> | <ref> | ||
همان، ص452، ش124 . | همان، ص452، ش124 . | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | == | + | |
| − | در | + | ==تحلیل و ارزیابی موقوفات زنان== |
| − | + | در ابتدای تحلیل باید یادآوری کرد که هنوز آمار کامل موقوفات مردان و زنان در جهان [[اسلام]] در دست نیست و بسیاری از اسناد و سیاهه های موقوفات هنوز به چاپ نرسیده و یا فهرست نشده است، بدین جهت این بررسی و تحلیل کامل نخواهد بود. | |
| + | |||
| + | محورهایی که در تحلیل موقوفات باید منظور گردد عبارتند از: | ||
1. تعداد موقوفات زنان نسبت به مردان | 1. تعداد موقوفات زنان نسبت به مردان | ||
| سطر ۶۳۳: | سطر ۷۹۳: | ||
2. آمار موقوفات زنان بر حسب قرون و زمان وقف | 2. آمار موقوفات زنان بر حسب قرون و زمان وقف | ||
| − | 3. | + | 3. بررسی و تحلیل آماری براساس کشورها و شهرهای محل سکونت زنان واقف |
| − | 4. | + | 4. تحلیل طبقه اجتماعی زنان واقف |
| − | 5. | + | 5. تحلیل و بررسی موقوفهها (کتاب، مدرسه و مسجد، زمین و...) |
| − | 6. | + | 6. تحلیل و بررسی موقوف علیهم (اعضای خانواده، ایتام و فقراء، سادات، مراکز زیارتی و...) |
| − | + | ||
| − | + | ===نسبت موقوفات زنان به مردان=== | |
| − | + | در ابتدای مقاله ادعا شد که موقوفات زنان نسبت به مردان 20 % میباشد. میتوان برای این ادعا شواهدی اقامه کرد. | |
| − | + | کریستف ورنر در مقاله زنان واقف در تهران عهد قاجار، نوشته است: | |
| − | + | در فهرست راهنمای وقفنامههای استان تهران که بیشتر مربوط به دوران قاجار است، 1160 مدخل وجود دارد که نزدیک به 170 مورد آن یعنی حدود 15% به نام زنان ثبت شده است. | |
| − | |||
| − | |||
| − | در | ||
| − | |||
| − | در فهرست | ||
<ref> | <ref> | ||
میراث جاودان، سال هفتم، ش4، ص116 . | میراث جاودان، سال هفتم، ش4، ص116 . | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | در مقاله زنان واقف در | + | در مقاله زنان واقف در پایتخت صفوی می خوانیم: |
| − | از | + | |
| + | از میان 59 وقفنامه موجود در دایره کل اوقاف اصفهان که به دوره صفوی تعلق دارد تعداد 17 وقف نامه از بانوان این شهر باقی مانده است یعنی در واقع واقف 29 % موقوفات اصفهان در دوره صفویه بانوان هستند. این رقم بسیار قابل توجه است چرا که نزدیک به یک سوم کل موقوفات را شامل می شود. | ||
<ref> | <ref> | ||
مجموعه مقالات همایش اصفهان وصفویه، ج1، ص15. | مجموعه مقالات همایش اصفهان وصفویه، ج1، ص15. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | + | برخی آمارها که نگارنده به آنها دست یافته از این قرار است: | |
| − | در کتاب اوقاف | + | در کتاب اوقاف الحرمین الشریفین فی العصر المملوکی از 128 مورد موقوفههای معرفی شده 18 مورد به زنان اختصاص دارد. |
<ref> | <ref> | ||
اوقاف الحرمین الشریفین، ص425به بعد . | اوقاف الحرمین الشریفین، ص425به بعد . | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | + | ||
| − | + | یعنی قریب 15% موقوفات از آن زنان بوده است. | |
| − | معدل | + | |
| − | + | همچنین در کتاب یادگار ماندگار مجموعه اوقاف یزد، جلد اول، از مجموع 115 وقفنامه معرفی شده 23 مورد به زنان اختصاص دارد که 20% کل موقوفات معرفی شده می باشد. | |
| − | در | + | |
| + | معدل این چهار رقم ارائه شد، 75/19% می باشد. | ||
| + | |||
| + | بنابراین دعوای اختصاص 20% کل موقوفات به زنان قابل اثبات است که البته رقم قابل توجهی می باشد. | ||
| + | در تحلیل این نسبت باید موقعیت اقتصادی و استقلال مالی زنان را منظور کرد، که با توجه بدان درصد قابل قبولی را نشان می دهد. | ||
| + | |||
آمار موقوفات زنان بر حسب قرون و زمان وقف | آمار موقوفات زنان بر حسب قرون و زمان وقف | ||
| − | آمار ثبت شده در | + | آمار ثبت شده در این مقاله موقوفات زنان را از قرن هفتم نشان میدهد و پراکندگی این تعداد وقفیات بدین صورت است. |
قرن هفتم: 2مورد | قرن هفتم: 2مورد | ||
| سطر ۶۸۰: | سطر ۸۴۱: | ||
قرن دهم: 4مورد | قرن دهم: 4مورد | ||
| − | قرن | + | قرن یازدهم: 15مورد |
قرن دوازدهم: 13مورد | قرن دوازدهم: 13مورد | ||
| − | قرن | + | قرن سیزدهم: 54 مورد |
قرن چهاردهم: 24مورد | قرن چهاردهم: 24مورد | ||
| سطر ۶۹۲: | سطر ۸۵۳: | ||
نامعلوم: 1مورد | نامعلوم: 1مورد | ||
| − | نمودار | + | نمودار فراوانی قرون چنین است: |
| − | قرن | + | قرن سیزدهم: 54 مورد |
قرن چهاردهم: 24مورد | قرن چهاردهم: 24مورد | ||
| سطر ۷۰۰: | سطر ۸۶۱: | ||
قرن نهم: 18مورد | قرن نهم: 18مورد | ||
| − | قرن | + | قرن یازدهم: 15مورد |
قرن دوازدهم: 13مورد | قرن دوازدهم: 13مورد | ||
| سطر ۷۱۱: | سطر ۸۷۲: | ||
قرن پانزدهم: 1مورد | قرن پانزدهم: 1مورد | ||
| + | |||
نامعلوم: 1مورد | نامعلوم: 1مورد | ||
| − | + | ===بررسی و تحلیل آماری براساس کشورها و شهرهای محل سکونت زنان واقف=== | |
| − | از 137 زن واقف تعداد 111 زن | + | از 137 زن واقف تعداد 111 زن ایرانی و تعداد 26 زن در جهان عرب زندگی می کردند. |
| − | زنان | + | زنان ایرانی عمدتا در این شهرها پراکنده بوده اند: [[تهران]]، [[اصفهان]]، [[یزد]]. |
| − | در جهان عرب | + | در جهان عرب نیز این کشورها به چشم میخورد: مصر، اردن، لبنان |
| − | + | ===تحلیل طبقه اجتماعی زنان واقف=== | |
| − | + | این امر به دلیل عدم ثبت آگاهی های لازم در وقفنامه دشوار است ولی در این میان حضور زنان خانواده های سلطنتی و پادشاهان چشمگیر است و این تحلیل نیاز به کسب آگاهی های بیشتر دارد. | |
| − | + | ===تحلیل و بررسی موقوفه ها=== | |
| − | در | + | در میان این تعداد وقفنامه این موقوفه ها به چشم می خورد: |
1. قرآن، 61 مورد | 1. قرآن، 61 مورد | ||
| − | 2. | + | 2. زمین، املاک و مستقلات، 76 مورد |
| − | + | ===تحلیل و بررسی موقوفه علیهم=== | |
| − | در | + | در بررسی و تحلیل موقوف علیهم این موارد به چشم میخورد |
| − | 1. وقف بر | + | 1. وقف بر حرمین شریفین و بارگاه امامان و امامزادگان76مورد |
| − | 2. وقف بر | + | 2. وقف بر ایتام و فقراء11مورد |
3. وقف بر مؤمنان و مسلمانان17 مورد | 3. وقف بر مؤمنان و مسلمانان17 مورد | ||
| سطر ۷۳۹: | سطر ۹۰۱: | ||
4. وقف بر مساجد2مورد | 4. وقف بر مساجد2مورد | ||
| − | 5. وقف بر مدارس | + | 5. وقف بر مدارس علمیه10مورد |
6. وقف بر فرزندان و بستگان5مورد | 6. وقف بر فرزندان و بستگان5مورد | ||
| − | + | ===وقف در امور مذهبی (روضه خوانی ـ قرائت قرآن)16مورد=== | |
| − | در | + | در پایان یادآوری می کند که این مقاله می تواند درآمدی باشد برای گردآوری و فهرست کردن موقوفات زنان و تحلیل و بررسی آنها که [[امید]] است به همت پژوهشگران در دستور کارهای علمی آنان قرار گیرد. |
| + | |||
==فهرست منابع== | ==فهرست منابع== | ||
| − | 138. اوقاف | + | 138. اوقاف الحرمین الشریفین فی العصر المملوکی، د. احمد هاشم احمد بدرشینی، مرکز بحوث و دراسات المدنیه المنوره، 1426ق/2005م. |
| − | 139. فهرستگان | + | 139. فهرستگان نسخه های خطی ترجمه های فارسی قرآن کریم، علی صدرایی خویی، مرکز ترجمه قرآن مجید به زبانهای خارجی، 1383ش. |
| − | 140. | + | 140. یادگار ماندگار مجموعه موقوفات یزد، ج 1، محمدرضا تصدیقی، انتشارات کتابچی، تهران، 1380. |
| − | 141. کتاب وقف فاطمه خاتون، | + | 141. کتاب وقف فاطمه خاتون، مدیره اوقاف دمشق، 1375ق / 1955م. |
| − | 142. الاوقاف والمساجد تطور | + | 142. الاوقاف والمساجد تطور التعلیم الدینی، د. محمّد راکال الدغمی، د. صالح ذیاب الهندی، عمان، 1991م. |
| − | 143. اوقاف نساء | + | 143. اوقاف نساء السلاطین العثمانیین، تحقیق: د. ماجده فحلوف، دار الافاق العربیه، مصر، 1427ق / 2006م. |
| − | 144. وقف | + | 144. وقف پژوهی، مصطفی مطبعه چی، 1379، کتابخانه تخصصی فقه و اصول، قم (تکثیر داخلی) |
| − | 145. کنوز الوقف | + | 145. کنوز الوقف فی العالم الاسلامی، مصطفی مطبعه چی، 1423ق / 2002م. کتابخانه تخصصی فقه و اصول، قم (تکثیر داخلی)، 100جلد . |
==پانویس== | ==پانویس== | ||
| − | + | </div> | |
| − | [[رده:میراث جاویدان شماره | + | [[رده:میراث جاویدان شماره 69]] |
[[رده:مقالات]] | [[رده:مقالات]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۳ اکتبر ۲۰۱۸، ساعت ۰۹:۳۳
محتویات
چکیده
بررسی موقوفات زنان یکی از محورهای نشان دادن نقش زنان در تمدن اسلامی است این مقاله به عنوان درآمدی بر این مسأله تحریر شده است. در این نوشته نخست کتب و مقالات تحریر شده در معرفی موقوفات زنان گزارش شده و سپس به معرفی 137 زن واقف در ایران و جهان عرب پرداخته است.
پایان بخش این مقاله تحلیل و بررسی موقوفات زنان از جهت نسبت آن با موقوفات مردان، پراکندگی موقوفات زنان در قرون مختلف، موارد وقف شده و نیز موقوف علیهم می باشد.
کلیدواژه ها وقف، زنان، تمدن اسلامی.
در آمد
یکی از عناصر تأثیرگذار و متغیرهای تحولات فرهنگی و اجتماعی در میان مسلمانان، نهاد وقف به شمار میرود و به سخن دیگر یکی از متغیرهای بررسی تمدن اسلامی نهاد وقف است در این میان اگر بخواهیم جایگاه زنان را در تمدن اسلامی و یا تحولات اجتماعی و فرهنگی تحلیل کنیم ناچار به مسأله موقوفات زنان نیز میرسیم که باید آن را از زوایای گوناگون کاوید.
این نوشتار تلاش می کند چشم اندازی را از مسأله موقوفات زنان به دست دهد و زمینه بحث های علمی و تحلیلی را فراهم آورد. پیش از ورود به بحث لازم است یادآوری گردد که در میان آثار فراوانی که در زمینه وقف در میان مسلمانان تدوین شده و تعداد مقالات و کتب و پایان نامه ها به بیش از 500 عنوان می رسد، [۱]
کمتر از پانزده عنوان کتاب و مقاله به بررسی موقوفات زنان اختصاص دارد و این حکایت می کند که این مسأله دغدغه ذهنی پژوهشگران و نویسندگان نبوده است با اینکه بخش قابل توجهی از موقوفات در جهان اسلام، توسط زنان صورت گرفته و می توان ادعا کرد که نزدیک به 20 %از کل موقوفات از آن زنان مسلمان بوده است.
این نوشتار که درآمدی است بر این مسأله، نخست مروری بر مکتوبات به چاپ رسیده (اعم از کتاب و مقاله) در زمینه موقوفات زنان دارد و سپس تلاش می کند گزارشی اجمالی از موقوفات زنان براساس فهارس موجود به دست دهد و در پایان نیز تحلیل اجمالی از وقفیات زنان ارائه خواهد داد. بر این اساس مباحث این نوشته در سه بخش تنظیم می شود:
یکم. مرور منابع
دوم. گزارش موقوفات زنان
سیم. تحلیل و ارزیابی از وقفیات زنان
مرور منابع
تا آنجا که نگارنده جستجو کرده تاکنون دو کتاب مختصر و دوازده مقاله در گزارش موقوفات زنان به چاپ رسیده است که گزارشی اجمالی آن به ترتیب زمان نشر از این قرار است:
1. کتاب وقف فاطمه خاتون، مدیریه اوقاف دمشق، 1375 ق / 1955م.
این کتاب کمحجم حاوی وقفنامه فاطمه خاتون دختر محمّدبیک سلطان ملک شاه است که در سال 974قمری تحریر شده است.
2. مسجد امیر چقماق یزد و موقوفات آن، فصلنامه میراث جاودان، سال اول، شماره 2، تابستان 1372ش.
در این مقاله بخشی از وقفنامه مسجد فوق که واقفان آن امیر جلال الدین چقماق و همسرش بیبی فاطمه خاتون می باشند، آورده شده است.
3. چهار وقفنامه از چهار مدرسه اصفهان در دوره صفوی، نزهت احمدی، میراث اسلامی ایران، دفتر سوم، 1375ش.
از این چهار وقفنامه واقف سه مورد آن زنان میباشند که متن وقفنامهها در این مقاله آورده شده است.
4. وقفنامه مدرسه و مسجد دروازه دولت، علی اکبر خان محمدی، میراث جاودان، سال چهارم، شماره 2، تابستان 1375.
واقف این موقوفه جهان خانم ملقب به مهد علیا از نوادههای دختری فتحعلی شاه میباشد. قسمتهایی از وقفنامه به همراه نسخهشناسی در این مقاله درج شده است.
5. دو وقفنامه از دو زن زبیده بیگم و گوهر شاه خانم، نزهت احمدی، میراث اسلامی ایران، دفتر ششم، 1376ش. این مقاله حاوی متن وقفنامهها و زندگی نامه مختصر واقفان می باشد.
6. نسخه شناسی یک جلد قرآن نفیس، قربان عزیززاده، میراث جاودان، سال پنجم، شماره 3 و 4، پاییز و زمستان 1376ش.
واقف این نسخه فاطمه مادر شاه سلیمان صفوی است.
7. وقفنامه های بانوان در دوره صفوی، نزهت احمدی، میراث جاودان، سال پنجم، شماره 3 و 4، پاییز و زمستان 1376ش.
در این مقاله چند وقف از زنان عصر صفوی معرفی شده است.
8. وقفیه للامیره ساره، ذو الحجه 1418ق /1997م.
در این مقاله متن وقفنامه و تصویر قسمتی از آن با تحلیل اجمالی درج شده است.
9. زنان واقف در تهران عهد قاجار، کریستف ورنر، ترجمه نسیم مجیدی قهرودی، میراث جاودان، سال هفتم، شماره 4، زمستان 1378ش.
سه زن واقف به همراه تصویر متن وقفنامه ها و تحلیلی از آن در این مقاله مندرج است.
10. اوقاف قراختاییان کرمان، نمونه ای از اقدامات وقفی فرمانروایان زن در تاریخ ایران، میراث جاودان، سال هشتم، شماره1، بهار 1379ش.
گزارش وقفیه های سه زن از این دوره در این مقاله ثبت شده است.
11. دو موقوفه از زنان خاندان علم، زهرا طلایی، میراث جاودان، سال نهم، شماره 3 و 4، پاییز و زمستان 1380ش.
متن دو وقفنامه به همراه تصویر آن در این مقاله مندرج است.
12. زنان واقف در پایتخت صفوی، نزهت احمدی، مجموعه مقالات همایش اصفهان و صفویه، ج 1، اسفند 1380.
تحلیلی از اوقاف زنان در عهد صفویه در این مقاله ارائه شده است.
13 . اوقاف نساء السلاطین العثمانیین، تحقیق: د. ماجده مخلوق، دارالافاق العربیه، مصر، 1427ق/2006م.
این کتاب کم حجم حاوی وقفنامه همسر سلطان سلیمان از سلاطین عثمانی بر مکه و مدینه است که در سال 960قمری تحریر شده است.
14. وقفنامه مظفریه مسجد کبود تبریز، دکتر محمّدجواد مشکور.
این وقف توسط خاتون جان بیگم انجام شده و در این مقاله گزارشی از وقفنامه و قسمت هایی از آن آورده شده است.
گزارش موقوفات زنان
چنانکه در آغاز مقاله یاد شد، فهرست وقفیات زنان به تفکیک به چاپ نرسیده است همانگونه که در فهرست موقوفات نیز این تفکیک دیده نمی شود. بلکه در برخی از کتب در ضمن فهارس پایانی نام زنان واقف فهرست شده است. در اینجا براساس فهارس و برخی آثار مرتبط دیگر گزارشی ابتدایی از موقوفات زنان ارائه میگردد و اذعان داریم که این گزارش بسیار ابتدایی است و نیاز به فحص و جستجوی بیشتر دارد. در این گزارش نام زنان، موقوفه، سال وقف و مورد مصرف وقف به اجمال یاد می شود.
این موارد در دو قسمت ایران و کشورهای عربی گزارش می شود.
ایران
1.خاتون جان، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف قرن یازدهم قمری، کتابخانه آستان قدس رضوی، مشهد. [۲]
2. جهان بانو بیگم بنت امیر قاسمبیک، ترجمه ای از قرآن کریم، قرن یازدهم قمری، کتابخانه آستان قدس رضوی، مشهد. [۳]
3. گلنار خانم صبیه حضرتقلی چول های، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، اوایل قرن یازدهم قمری، کتابخانه آستان قدس رضوی، مشهد. [۴]
4. والده محمد تقی، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، نامعلوم، کتابخانه آستان قدس رضوی، مشهد. [۵]
5. فاطمه خانم بنت میر شرف الدین، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، شنبه 22 شعبان 1059ق، کتابخانه آستان قدس رضوی، مشهد. [۶]
6. خواهر محمد تقی خان، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، 1110ق، کتابخانه آستان قدس رضوی، مشهد. [۷]
7. خواهر محمد حسنخان، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، 1110ق، کتابخانه آستان قدس رضوی، مشهد. [۸]
8. حُسنِ زیبا، همسر میرزا جلال الدین محمد، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، محرم 1127ق، کتابخانه آستان قدس رضوی، مشهد. [۹]
9. منوّره خانم هندی، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، 1156ق، کتابخانه آستان قدس رضوی، مشهد. [۱۰]
10. شرف جهان خانم همشیره ابوالحسن خان، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، جمعه 12 رجب 1157ق، کتابخانه آستانه قم، قم. [۱۱]
11. بی بی جان خانم بنت مولا دادخان، ترجمهای از قرآن کریم به فارسی، تاریخ وقف شعبان 1202ق، کتابخانه آستان قدس رضوی، مشهد. [۱۲]
12. شریفه بیگم بنت میر سید محمد استرآبادی، ترجمه ای از قرآن، تاریخ واقف شوال 1203ق، کتابخانه آستان قدس رضوی، مشهد. [۱۳]
13. فاطمه خانم، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، 1203ق، کتابخانه آستان قدس رضوی، مشهد. [۱۴] 14. بی بی بلوچ، ترجمه ای از قرآن کریم به فارسی، تاریخ وقف 2 شوال 1211ق، کتابخانه آستان قدس رضوی مشهد. [۱۵]
15. طیب النساء خانم بنت حاج محمد هاشم تبریزی، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، محرم 1212ق، کتابخانه آستان قدس رضوی، مشهد. [۱۶]
16. خانم جان بنت مرحوم آقا اسماعیل، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، رمضان 1217ق، کتابخانه آستان قدس رضوی، مشهد. [۱۷]
17. زینب نساء خانم، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، 22 شعبان 1217ق، کتابخانه آستان قدس رضوی، مشهد. [۱۸]
18. شاه نساء خانم، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، 22 شعبان 1217ق، کتابخانه آستان قدس رضوی، مشهد. [۱۹]
19. موجود خانم بنت محمد امین زنگنه، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، شعبان 1223ق، کتابخانه آستان قدس رضوی، مشهد. [۲۰]
20. معصومه خانم فرزند آقا نورز قندهاری، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، ذی قعده 1228ق، کتابخانه آستان قدس رضوی، مشهد. [۲۱]
21. مهدعلیا فخرالدوله، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، 1230ق، موزه آستانه قم، قم و 1250ق، موزه آستانه قم، قم. [۲۲]
22. دختران شیخ اسماعیل جامی احمدی، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، صفر 1237ق، کتابخانه آستان قدس رضوی، مشهد. [۲۳]
23. ملک زاده خانم به شادی روان محمدشاه قاجار، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، جمادی الاول 1244ق، موزه آستانه قم، قم. [۲۴]
24. حمیده خاتون، ترجمه ای از قرآن به فارسی، تاریخ وقف جمادی الاول 1248ق، کتابخانه آستان قدس رضوی، مشهد. [۲۵]
25. زینب خانم حاجی رستم قندهاری، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، شوال 1250ق، کتابخانه آستان قدس رضوی، مشهد. [۲۶]
26. زینب خانم بنت باباعلی، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، رمضان 1260ق، کتابخانه آستان قدس رضوی، مشهد. [۲۷]
27. دلشاد میرزا دختر عباس میرزا، ترجمه ای از قرآن کریم، تاریخ وقف 1261ق، کتابخانه آستان قدس رضوی، مشهد. [۲۸]
28. شهربانو خانم، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، 1262ق، کتابخانه آستان قدس رضوی، مشهد. [۲۹]
29. سلطان صفیه دختر عباس میرزا نائب السلطنه وهمسر محمودخان قراگوزلو، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، 1270ق، کتابخانه آستان قدس رضوی، مشهد. [۳۰]
30. محترم خانم، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، 1271ق، کتابخانه شاهچراغ، شیراز. [۳۱]
31. فاطمه خانم، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، 1272ق، کتابخانه آستان قدس رضوی، مشهد. [۳۲]
32. صاحب سلطان خانم، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف 1274ق، کتابخانه آستان قدس رضوی، مشهد. [۳۳]
33. معصومه بیگم، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، جمادی الاولی 1281ق، کتابخانه آستان قدس رضوی، مشهد. [۳۴]
34. تاج گل خانم، ترجمه ای از قرآن کریم، تاریخ وقف صفر 1284ق، کتابخانه آستان قدس رضوی، مشهد. [۳۵]
35. والده یمین الدوله و جلال الدوله، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، صفر 1284ق، کتابخانه آستان قدس رضوی، مشهد. [۳۶]
36. همدم خانم بنت میرزا تقی خان امیر کبیر، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، ذی قعده 1284ق، کتابخانه آستان قدس رضوی، مشهد. [۳۷]
37. گوره بنت آقا حسین نیشابوری، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، ربیع الاول 1285ق، کتابخانه آستان قدس رضوی، مشهد. [۳۸]
38. فاطمه سلطان فرزند عبدالباقی خان، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، 20 ربیع الاول 1287ق، کتابخانه آستان قدس رضوی، مشهد.
39. ضعیفه ترشیزیه، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، ذی حجه 1292ق، کتابخانه آستان قدس رضوی، مشهد. [۴۰]
40. گل بیبی خانم بنت مرحوم حسنعلی، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، رجب 1294ق، کتابخانه آستان قدس رضوی، مشهد. [۴۱]
41. حاجیه شاهزاده خانم، همسر نصره الدوله و مادر عمید الدوله، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف 3 شوال 1297ق، موزه آستان قم، قم. [۴۲]
42. نواب خانم دختر بهرام میرزا معزالدوله، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، ذی قعده 1302ق، کتابخانه آستان قدس رضوی، مشهد. [۴۳]
43. صبیه حاجی علینقی، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، جمادی الثانی 1308ق، کتابخانه آستان قدس رضوی، مشهد. [۴۴]
44. صبیه حاج ملا محمد علی قاینی، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، اول ذی حجه 1312ق، کتابخانه آستان قدس رضوی، مشهد. [۴۵]
45. بی بی خانم، ترجمه ای از قرآن کریم، تاریخ وقف، ربیع الثانی 1313ق، کتابخانه آستان قدس رضوی، مشهد. [۴۶]
46. فاطمه سلطان خانم، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، ذی قعده 1313ق، کتابخانه آستان قدس رضوی، مشهد. [۴۷]
47. نوری شرف خانم شهیر به نبات خانم دختر محمد رضاخان قاجار قزوینی، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، ذی حجه 1331ق، کتابخانه آستانه قم، قم. [۴۸]
48. علوّ الدوله ایروانی، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، شعبان 1333ق، کتابخانه آستان قدس رضوی، مشهد. [۴۹]
49. کوکب خانم بهجه السلطنه، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، جمادی الاول 1334ق، کتابخانه آستان قدس رضوی، مشهد. [۵۰]
50. مهرآسا سپهبدی، بانو، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف 26 محرم 1350ق، کتابخانه آستان قدس رضوی، مشهد. [۵۱]
51. ملک الحاجیه دختر حاجی محمد ابراهیم ملک التجار، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، ذی حجه 1351ق، موزه آستانه قم، قم. [۵۲]
52. بیگم صاحبه، ترجمه ای از قرآن کریم، تاریخ وقف مهر 1325ش، کتابخانه آستان قدس رضوی، مشهد. [۵۳]
53. صغری خلعتبری، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، اول مهر 1327ش، کتابخانه آستان قدس رضوی، مشهد. [۵۴] 54. جهان ارشد بختیاری، ترجمه ای از قرآن کریم، تاریخ وقف 1339ش، کتابخانه آستان قدس رضوی، مشهد. [۵۵] 55. نور شرف خانم مشهور به جانی خانم، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، شهریور 1340ش، کتابخانه آستان قدس رضوی، مشهد. [۵۶] 56. خازن الملوک یاوری، ترجمه ای از قرآن کریم، تاریخ وقف، 1343ش، کتابخانه آستان قدس رضوی، مشهد [۵۷] 57. معصومه دختر میرفتاح ملایری، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، 1368ش، کتابخانه آستانه قم، قم. [۵۸]
58. ام سلمه بنت میرزاخان یزدی، یک باب باغ در قریه ابرند آباد حومه یزد، تاریخ وقف، نهم شوال 1208ق، عواید آن سالانه 3 تومان در روز عید غدیر نان و کشمش خریده و صرف فقرا و سادات شود و سه تومان در ماه مبارک رمضان نان و خرما یا کشمش در وقت افطار صرف فقراء شود و پنج هزار دینار صرف غریب یا ابرندآبادی فوت شده و فقیر کنند و دو تومان هر ساله در ماه محرم یا صفر در خانه واقفه صرف عزاداری شود. و... [۵۹]
59. ام کلثوم صبیه آقا حسین قصاب، یک مزرعه و دو تخته زمین در طرزچان [مهریز]، تاریخ وقف، اول جمادی الاولی 1320ق، روضه خوانی در حسینیه دهوک یا مسجد جنب روضه سهل بن علی. [۶۰]
60. ام کلثوم و فاطمه خانم، یک قطعه زمین، در قریه ابرندآباد، تاریخ وقف، بیستم صفر 1302ق، روضه خوانی در مسجد جامع یا حسینیه همان قریه. [۶۱]
61. بانو خانم بنت مهر علی بن محمّد علی، یک درب باغ در محله خیرآباد اهرستان، تاریخ وقف، دهم شعبان 1306ق، طبخ آش در دهه محرم و اطعام به فقرای شیعه. [۶۲]
62. بنت محمّد ابراهیم خان، بیست و یک جُره و چهار دانک از آبهای قنات ابراهیم آباد یزد، تاریخ وقف یازدهم شوال 1262ق، اطعام در روز عید غدیر و روضه خوانی و اطعام ایام محرم، ذبح گوسفند و اطعام به فقراء در روز عید قربان، افطار در ماه رمضان و شب های احیاء و.... [۶۳]
63. بی بی بیگم زارچی، یک قطعه زمین در روستای زارچ [حومه یزد]، تاریخ وقف 16 رمضان 1320ق، طبخ آش. [۶۴]
64. بیبی نجمه مشهور به خانم کوچک، یک درب باغ در اهرستان یزد، تاریخ وقف 22 رمضان 1249ق، ثلث منافع را در ایام متبرکه یا عید غدیر یا شب های احیاء و یا ماه محرم صرف سفره و روضه خوانی. [۶۵]
65. بیگم خانم بنت عبد اللّه گردفرامزی، یک جره آب های دو قنات شور و شیرین زارچ، تمامی نصف مشاع یک قطعه زمین، دو دانگ جره آب قنات قریه ابرندآباد، و یک درب باغ در قریه ابرندآباد و دو جره آبهای قنات قریه گرد فرامرز و یک قطعه زمین در همان قریه و دو قطعه زمین دیگر در همان قریه، تاریخ وقف، 28 ربیع الثانی 1221ق، طبخ غذا در ایام عاشورا و صرف فقراء، افطار صائمین و تعزیه داران ایام عاشورا تا اربعین و... [۶۶]
66. حاجیه بی بی فاطمه خانم ابرندآبادی، یک درب باغ و خانه، تاریخ وقف، 27 محرم 1277ق، وقف بر حضرت امیر، امام حسین و امام رضا علیهم السلام. [۶۷]
67. حاجیه بیگم صبیه حاجی سید مرتضی کسنوی، یک قطعه زمین و یک درب باغ، تاریخ وقف دهه اول جمادی الثانی 1277ق، روضه خوانی و اطعام. [۶۸]
68. خانش بیگم دختر شاه اسماعیل صفوی، املاک واقعه در خارج یزد و بلوک قهستان، تاریخ وقف، 27 ربیع الاول 963ق، زوار آستانه امام حسین و... [۶۹]
69. خدیجه بانویه بنت محمّد غیاث ابرندآبادی، دو جره آب های قنات قریه ابرندآباد و یک پارچه زمین، تاریخ وقف ذی حجه 1308ق، قرائت قرآن در ماه رمضان و طبخ غذا و اطعام فقراء در ماه رمضان.
70. خدیجه بیگم خانم صبیه میر حبیب اللّه اهرستانی، چهار دست باغچه در محله عیش آباد اهرستان، تاریخ وقف، دهم ربیع الثانی 1268ق، صرف مسجد محله عیش آباد و امام جماعت راتب و در صورت نبود امام جماعت، ابتیاع خرما و صرف افطار صائمین در ماه مبارک رمضان در همان مسجد. [۷۱]
71. خدیجه خانم بنت حاج لطفعلی، چهار روز شبان از مزرعه کالمند با تمام لواحق شرعی و عرفی، تاریخ وقف، اول رجب 1257ق، خرید دیگ مسی بزرگ و طبخ آش و شوروا و حلیم و اطعام در ماه محرم. [۷۲]
72. خدیجه خانم بنت حاجی ابراهیم خرمشاهی، چهار پارچه زمین و یک درب باغ کوشک و یک درب باغ لب رودخانه، تاریخ وقف دهم شوال 1262ق، طبخ آش و حلوا و اطعام مؤمنین. [۷۳]
73. خدیجه خانم بنت قاسم نعیم آبادی، سه پارچه زمین، تاریخ وقف، محرم 1309ق، اطعام روز عید غدیر. [۷۴]
74. خدیجه خانم صبیه استاد ابوالهادی حداد، هفت سهم و نیم از چهل و هشت سهم از یک درب حانوت [آسیاب]، تاریخ وقف رمضان، 1273ق، روضه خوانی ایام عاشوراو آخر صفر و طبخ حلوا و اطعام فقرا. [۷۵]
75. خدیجه خانم صبیه جعفر نرسوبادی، یک درب باغ و یک جره آب های قنات کوچک و بزرگ قرینه کسنویه و یک پارچه زمین، تاریخ وقف اول ذی الحجه 1270ق، ابتباع آب برای آب انبار استفاده عموم، روضه خوانی سید الشهداء و خیرات عمومی. [۷۶]
76. خدیجه خانم صبیه حاجی حسن بن حسین نعیم آبادی، یک فقیر از یک درب باغ و دو ثلث از پنج اصله قوت و چهار دست و نیم زمین، تاریخ وقف، شعبان 1330ق، روضه خوانی. [۷۷]
77. خرمن بنت رستم و دختر او خیر خورشید، سه قطعه زمین و یک باب خانه در محله خرمشاه از محلات اهرستان، تاریخ وقف، ششم شوال 1273ق، صرف زرتشیان. [۷۸]
78. خیر النساء خانم صبیه احمد بن حسین علیرضا، چهار قطعه زمین، تاریخ وقف، 14 ذی حجه 1315ق، خرید خرما و اطعام در ماه رمضان در مسجد زمان و روغن روشنایی همان مسجد و روضه خوانی در شبهای جمعه. [۷۹]
79. خیر النساء صبیه ملا حاجی مهدی خرمشاهی، یک درب باغ، تاریخ وقف، صفر 1305ق، افطاری در ماه رمضان در مسجد همان، ص 532 ـ 533.@.
80. خیر النساء صبیه ملا محمّد علی، یک درب باغ در روستای شمس آباد و دو جره آب قنات همان قریه، تاریخ وقف، شوال 1237ق، روضه خوانی در محرم و صفر و اطعام. [۸۰]
81. زینب بیگم همسر محمد مهدی حکم الملک اردستانی، مدرسه نیم آورد اصفهان، تاریخ وقف، 1113ق. [۸۱]
82. بیبی فاطمه خاتون و همسرش امیر جلال الدین چمقاق. مسجد امیر چمقاق یزد و موقوفات آن، تاریخ وقف 841ق. [۸۲]
83. خاتون جان بیگم همسر جهانشاه، مسجد کبود تبریز و موقوفات آن، تاریخ وقف، 869ق. [۸۳]
84. دلارام خانم، همسر شاه عباس اول و جده بزرگ شاه عباس ثانی، مدرسه جده کوچک اصفهان تاریخ وقف، 1057ق، مخارج مدرسه جده کوچک. [۸۴]
85. حوری نام خانم، جده شاه عباس ثانی، مدرسه جده بزرگ اصفهان، تاریخ وقف، 1057ق، مخارج مدرسه جده بزرگ. [۸۵]
86. خیرالنساء، تاریخ وقف، 1075ق، وقف بر دخترش بدر جهان خانم. [۸۶]
87. مادر شاه سلیمان، تاریخ وقف، 1099ق، بر چهار تن از غلامان خودشو 1100ق، وقف بر امامزاده شمس الدین و 1079ق، وقف بر عتبات عالیات. [۸۷] و1098ق یک جلد قرآن وقف بر آستانه حضرت معصومه. [۸۸]
88. دده خاتون، تاریخ وقف، 1083ق، وقف بر دخترش رضیه بانو خانم. [۸۹]
89. مروارید خانم، تاریخ وقف، 1090ق، روشنایی و عطر اماکن متبرکه. [۹۰]
90. فانیذی خانم بنت حاجی محمد علی قزوینی، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، 27 رمضان 1090ق، کتابخانه آستان قدس رضوی، مشهد. [۹۱]
91. بدر جهان خانم، تاریخ وقف، 1101ق، قسمی بر مدرسه جده کوچک و باقی بر دو تن از فرزندانش و پس از آنها بر تمامی فرزندان به جز کسانی که به خارج از کشور مهاجرت کردهاند. [۹۲]
92. زینب بیگم، تاریخ وقف، 1103ق، جهت نیازمندان. [۹۳]
93. عزت نساء خانم، تاریخ وقف، 1104ق، مدرسه علمیه بیدآباد و میرزا حسین و طلاب شیعه. [۹۴]
94. مریم بیگم از شاهزادگان صفوی، مدرسه علوی خونسار و املاک آن و مدرسه ای در اصفهان در خیابان نشاط، تاریخ وقف، 1106ق. [۹۵]
95. حشمت النساء خانم، دختر محمدرضا منجم باشی، تاریخ وقف،1131ق، یک سهم جهت قرائت قرآن، یک سهم برای چند تن از کنیزان واقف و سهم دیگر با صوابدید متولی جهت امور خیر. [۹۶]
96. خازنه الدوله بلقیس سیرت مریم سریرت، ترجمه ای از قرآن کریم، تاریخ وقف، جمادی الثانی 1253ق، موزه آستان قم، قم. [۹۷]
97. ضیاء السلطنه دختر فتحعلی شاه، ترجمه ای از قرآن، تاریخ وقف، ربیع الاول 1267ق، کتابخانه آستانه قم، قم. [۹۸]
98. حاجیه ننه همسر حاجی ملا میرزا محمد اندرمانی طهرانی، تاریخ وقف، 17 جمادی الاول 1271ق، وقف بر مدرسه مروی. [۹۹]
99. جهان خانم ملقب به مهد علیا از نواده های دختری فتحعلی شاه، تعمیر و توسعه مدرسه و مسجد دروازه دولت تهران، تاریخ وقف، ربیع الاول،1272ق. [۱۰۰]
100. مادر امیر علم خان حشمت الملک، سه نیم روز از مزرعه، تاریخ وقف 12 جمادی الثانیه 1291ق، صرف تعزیه چهارده معصوم در حسینه. [۱۰۱]
101. مادر امیر محمّد ابراهیم خان شوکت الملک، یک سهم و نیم روز از قناتین سفلی و علیا و قنات ماشال و نیم روز از قنات آران و پانزده فنجان از قنات اسفیدنشان، تاریخ وقف اول شعبان 1331ق، صرف عزاداری امام حسین و افطاربر صائمین. [۱۰۲]
102. حاجیه هاجر خاتون، دو دکان، تاریخ وقف، 1262ق/ 1848م، صرف تعزیه داری و کمک به دانشجویان. [۱۰۳]
103. گوهرشاه بیگم، املاک و مستقلات، تاریخ وقف، 1071ق، زائران و مجاوران حرم حضرت علی و امام حسین علیهم االسلام. [۱۰۴] [۱۰۵]
104. زبیده بیگم دختر شاه سلیمان، تاریخ وقف، 1092، و 1107ق، بر عتبات عالیات. [۱۰۶]
105. مریم بیگم عمه بزرگ شاه سلطان حسین، تاریخ وقف، 1125ق و 1131ق، جهت اطعام ماه رمضان و روضه خوانی امام حسین علیه السلام در مدرسه احداثی واقف (مدرسه مریم بیگم). [۱۰۷]
106. شرف نساء خانم، زمین های اطراف تهران، تاریخ وقف،1296ق/1879م. [۱۰۸]
107. حاجیه خاتون خانم، سیزده دکان، تاریخ وقف، 1298ق/1881م، صرف تعزیه داری و کمک به فقرا و زوار. [۱۰۹]
108. حاجیه سارا سلطان، سیزده دکان، تاریخ وقف، 1298ق/1881م، صرف تعزیه داری و کمک به فقرا و زوار. [۱۱۰]
109. ترکان خاتون همسر قطب الدین، اموال و رقات بسیار، تاریخ وقف، 660ق، مدرسه مقدسه، دارالشفا، مسجد جامع دربنو. [۱۱۱]
110. بیبی ترکان دختر ترکان خاتون، قرآنی سیپاره بر مقبره قراختاییان، تاریخ وقف، 687ق. [۱۱۲]
111. حاجیه خاور خانم، تاریخ وقف، 1049ق، وقف بر اولاد، سهمی هم روضه خوانی. [۱۱۳]
کشورهای عربی
112. الست سفری خاتون البارودی، مدرسه البارودیه در باب الناظر اردن، تاریخ وقف 768ق/1366م. [۱۱۴]
113. خاتون البغدادقه، المدرسه الخاقونیه درباب الحدیث، تاریخ وقف 755ق/1354م. [۱۱۵]
114. الست طنش بنت عبد اللّه المظفریه، مدرسه الست درقدسی، تاریخ وقف 800ق/1398م. [۱۱۶]
115. مصر خاتون القادر، مدرسه القادریه در باب حطه، تاریخ وقف، 836ق. [۱۱۷]
116. اصفهان شاه خاتون العثمانیه، مدرسه العثمانیه در باب القطانین، تاریخ وقف، 840ق/1437م. [۱۱۸]
117. منی احمد جلال الدین حداد، تمام اموال منقول و غیر منقول، مؤسسه الجنان در طرابلس لبنان، تاریخ وقف، 23/10/1988م. [۱۱۹]
118. الامیره ساره بنت الامام عبد اللّه بن فیصل بن ترکی آل سعود، نخلستان بزرگ اهدایی از جانب ملک عبدالعزیز و ابتیاعی به مبلغ 000/000/130 ریال عربستان، تاریخ وقف، 3/1/1391ق، جهت پدر و مادر و فرزندان و ساختن مسجد و احسان به فقرا. [۱۲۰]
119. أردکین دختر سیفی نوکیه، 32 مکان در قاهره، تاریخ وقف 81 ربیع الآخر، 717ق، فقرای حرمین. [۱۲۱]
120. خوند برکه ام السلطان اشرف، یک خانه و دو ساختمان و یک قریه، تاریخ وقف، 25 ذی قعده 771ق، زنان فقیر حرمین. [۱۲۲]
121. حاجه سلمی، تاریخ وقف، 9 رجب 790ق، نامعلوم. [۱۲۳]
122. خوند شیرین والده سلطان فرج، تمامی اراضی ناحیه اخصاص و چند قریه، تاریخ وقف 7 شوال 802ق، مصالح، فقرا و خدام حرمین. [۱۲۴]
123. گزل دختر السندمر، نیمی از ساختمانی در باب جامع طولونی، تاریخ وقف، 5 رمضان، 838ق، مصالح حرمین. [۱۲۵]
124. ست بیرم دختر سیفی قر قماش، خانه، میدان و ساختمان داخل بازار امیر الجیوش، تاریخ وقف 15 شوال 864ق، حرمین. [۱۲۶]
125. مصونه خدیجه دختر احمد بن ارغون شاه، سه قطعه زمین در اطراف قاهره، تاریخ وقف، 6 شوال 866ق، حرمین. [۱۲۷]
126. عایشه دختر برجک بن عبد اللّه الاقبناوی، زمین، تاریخ وقف، 12 جمادی الاخر 866ق، سالانه 2400 درهم فلوس صرف قاری قرآن در حرم پیامبر. [۱۲۸]
127. مصونه برکت معروف به آمنه دختر شرف الدین، آسیاب و چند ساختمان و منزل در قاهره، تاریخ وقف، 23، ربیع الاول، 868 ق، مصالح حرمین. [۱۲۹]
128. مصونه فاطمه همسر زینی شعبان، خانه و زمین، تاریخ 19 ذی قعده،870ق، سالانه 2 دینار برای قاری قرآن در حرم پیامبر، 400 فلوس برای آب در مقام حنابله در مسجد الحرام، 505 دینار برای فقراء حرمین و قاهره. [۱۳۰] 129. زینب دختر علاء علی بن جمال، تاریخ وقف، 28 محرم 870 ق، نامعلوم. [۱۳۱]
130. فاطمه دختر ناصری محمّد، بخشی از سه ساختمان در قاهره، تاریخ وقف 12 شوال 873ق، مصالح حرم پیامبر. [۱۳۲]
131. فاطمه دختر شهاب الدین احمد، زمینی در دمیاط، تاریخ وقف، 24 ربیع الاول 874ق، مصالح حرم پیامبر. [۱۳۳]
132. حلیمه، ساختمان و زمینی در قاهره، تاریخ وقف 22 رمضان 887ق، حرمین. [۱۳۴] 133. سیفی خشکلدی و همسرش زهراء، بخشی از زمینی در ناحیه برشنیس در منوفیه، تاریخ وقف، 14 رمضان 897 ق، فقرای حرمین. [۱۳۵]
134. مصونه فاطمه مشهور به ستیته دختر تاج الدین، ساختمانی در بولاق و ساختمانی در بیرون قاهره، تاریخ وقف 20 ذی حجه 897ق، فقرای حرمین. [۱۳۶]
135. مصونه جان سوار، عقار، تاریخ وقف، 27 ربیع الاول 912ق، فقرای مجاور حرم پیامبر. [۱۳۷]
136. سلیی فرزند بدری حسن، تاریخ وقف، 18 صفر 921ق، نامعلوم. [۱۳۸]
137. فاطمه دختر عبد اللّه، تاریخ وقف، 21 جمادی الاخر 921ق، نامعلوم. [۱۳۹]
تحلیل و ارزیابی موقوفات زنان
در ابتدای تحلیل باید یادآوری کرد که هنوز آمار کامل موقوفات مردان و زنان در جهان اسلام در دست نیست و بسیاری از اسناد و سیاهه های موقوفات هنوز به چاپ نرسیده و یا فهرست نشده است، بدین جهت این بررسی و تحلیل کامل نخواهد بود.
محورهایی که در تحلیل موقوفات باید منظور گردد عبارتند از:
1. تعداد موقوفات زنان نسبت به مردان
2. آمار موقوفات زنان بر حسب قرون و زمان وقف
3. بررسی و تحلیل آماری براساس کشورها و شهرهای محل سکونت زنان واقف
4. تحلیل طبقه اجتماعی زنان واقف
5. تحلیل و بررسی موقوفهها (کتاب، مدرسه و مسجد، زمین و...)
6. تحلیل و بررسی موقوف علیهم (اعضای خانواده، ایتام و فقراء، سادات، مراکز زیارتی و...)
نسبت موقوفات زنان به مردان
در ابتدای مقاله ادعا شد که موقوفات زنان نسبت به مردان 20 % میباشد. میتوان برای این ادعا شواهدی اقامه کرد. کریستف ورنر در مقاله زنان واقف در تهران عهد قاجار، نوشته است: در فهرست راهنمای وقفنامههای استان تهران که بیشتر مربوط به دوران قاجار است، 1160 مدخل وجود دارد که نزدیک به 170 مورد آن یعنی حدود 15% به نام زنان ثبت شده است. [۱۴۰] در مقاله زنان واقف در پایتخت صفوی می خوانیم:
از میان 59 وقفنامه موجود در دایره کل اوقاف اصفهان که به دوره صفوی تعلق دارد تعداد 17 وقف نامه از بانوان این شهر باقی مانده است یعنی در واقع واقف 29 % موقوفات اصفهان در دوره صفویه بانوان هستند. این رقم بسیار قابل توجه است چرا که نزدیک به یک سوم کل موقوفات را شامل می شود. [۱۴۱] برخی آمارها که نگارنده به آنها دست یافته از این قرار است: در کتاب اوقاف الحرمین الشریفین فی العصر المملوکی از 128 مورد موقوفههای معرفی شده 18 مورد به زنان اختصاص دارد. [۱۴۲]
یعنی قریب 15% موقوفات از آن زنان بوده است.
همچنین در کتاب یادگار ماندگار مجموعه اوقاف یزد، جلد اول، از مجموع 115 وقفنامه معرفی شده 23 مورد به زنان اختصاص دارد که 20% کل موقوفات معرفی شده می باشد.
معدل این چهار رقم ارائه شد، 75/19% می باشد.
بنابراین دعوای اختصاص 20% کل موقوفات به زنان قابل اثبات است که البته رقم قابل توجهی می باشد. در تحلیل این نسبت باید موقعیت اقتصادی و استقلال مالی زنان را منظور کرد، که با توجه بدان درصد قابل قبولی را نشان می دهد.
آمار موقوفات زنان بر حسب قرون و زمان وقف آمار ثبت شده در این مقاله موقوفات زنان را از قرن هفتم نشان میدهد و پراکندگی این تعداد وقفیات بدین صورت است.
قرن هفتم: 2مورد
قرن هشتم: 5مورد
قرن نهم: 18مورد
قرن دهم: 4مورد
قرن یازدهم: 15مورد
قرن دوازدهم: 13مورد
قرن سیزدهم: 54 مورد
قرن چهاردهم: 24مورد
قرن پانزدهم: 1مورد
نامعلوم: 1مورد
نمودار فراوانی قرون چنین است:
قرن سیزدهم: 54 مورد
قرن چهاردهم: 24مورد
قرن نهم: 18مورد
قرن یازدهم: 15مورد
قرن دوازدهم: 13مورد
قرن هشتم: 5مورد
قرن دهم: 4مورد
قرن هفتم: 2مورد
قرن پانزدهم: 1مورد
نامعلوم: 1مورد
بررسی و تحلیل آماری براساس کشورها و شهرهای محل سکونت زنان واقف
از 137 زن واقف تعداد 111 زن ایرانی و تعداد 26 زن در جهان عرب زندگی می کردند. زنان ایرانی عمدتا در این شهرها پراکنده بوده اند: تهران، اصفهان، یزد. در جهان عرب نیز این کشورها به چشم میخورد: مصر، اردن، لبنان
تحلیل طبقه اجتماعی زنان واقف
این امر به دلیل عدم ثبت آگاهی های لازم در وقفنامه دشوار است ولی در این میان حضور زنان خانواده های سلطنتی و پادشاهان چشمگیر است و این تحلیل نیاز به کسب آگاهی های بیشتر دارد.
تحلیل و بررسی موقوفه ها
در میان این تعداد وقفنامه این موقوفه ها به چشم می خورد:
1. قرآن، 61 مورد
2. زمین، املاک و مستقلات، 76 مورد
تحلیل و بررسی موقوفه علیهم
در بررسی و تحلیل موقوف علیهم این موارد به چشم میخورد
1. وقف بر حرمین شریفین و بارگاه امامان و امامزادگان76مورد
2. وقف بر ایتام و فقراء11مورد
3. وقف بر مؤمنان و مسلمانان17 مورد
4. وقف بر مساجد2مورد
5. وقف بر مدارس علمیه10مورد
6. وقف بر فرزندان و بستگان5مورد
وقف در امور مذهبی (روضه خوانی ـ قرائت قرآن)16مورد
در پایان یادآوری می کند که این مقاله می تواند درآمدی باشد برای گردآوری و فهرست کردن موقوفات زنان و تحلیل و بررسی آنها که امید است به همت پژوهشگران در دستور کارهای علمی آنان قرار گیرد.
فهرست منابع
138. اوقاف الحرمین الشریفین فی العصر المملوکی، د. احمد هاشم احمد بدرشینی، مرکز بحوث و دراسات المدنیه المنوره، 1426ق/2005م.
139. فهرستگان نسخه های خطی ترجمه های فارسی قرآن کریم، علی صدرایی خویی، مرکز ترجمه قرآن مجید به زبانهای خارجی، 1383ش.
140. یادگار ماندگار مجموعه موقوفات یزد، ج 1، محمدرضا تصدیقی، انتشارات کتابچی، تهران، 1380.
141. کتاب وقف فاطمه خاتون، مدیره اوقاف دمشق، 1375ق / 1955م.
142. الاوقاف والمساجد تطور التعلیم الدینی، د. محمّد راکال الدغمی، د. صالح ذیاب الهندی، عمان، 1991م.
143. اوقاف نساء السلاطین العثمانیین، تحقیق: د. ماجده فحلوف، دار الافاق العربیه، مصر، 1427ق / 2006م.
144. وقف پژوهی، مصطفی مطبعه چی، 1379، کتابخانه تخصصی فقه و اصول، قم (تکثیر داخلی)
145. کنوز الوقف فی العالم الاسلامی، مصطفی مطبعه چی، 1423ق / 2002م. کتابخانه تخصصی فقه و اصول، قم (تکثیر داخلی)، 100جلد .
پانویس
- ↑ جهت اثبات این ادعا کافی است به کتابشناسی های منتشره پیرامون وقف مراجعه کرد:راقم ابن سطور تاکنون به چهار کتابشناسی ومأخذ شناسی درباره وقف با این مشخصه ها برخورد ه است: 1.کتابشناسی وقف:محمد حسن بکایی، سازمان اوقاف وامور خیریه، 1377ش، در این کتاب 657اثر مستقل و313اثر مشتمل درباره وقفمعرفی شده است. 2.الکاشف عن کتب الاوقاف، جمع واعداد: الباحث سامی التونی، الصندوق الوقفی للثقافه والفکر الامانه العا مه للاوقاف، الکویت، چاپ اول،1417ق/1996م.در این اثر این موارد معرفی شده اند:147کتاب مستقل، 25 پایان نامه، 232کتاب های مشتمل،41مقالهودر مجموع445عنوان. 3.مصادر ومراجع عن االوقاف الاسلامیه، السید محمد علی العمری،ص1-82. 4.الوقف قائمه بیبلیو غرافیهمنتقاه، محی الدین عطیه.در این مقاله 70 اثر معرفی شده است. این مقاله در مجموعه وقف پژوهی ، دفتر سیزدهم قرار دارد.
- ↑ فهرستگان نسخه های خطی ترجمه های فارسی قرآن کریم، ص143، ش105 .
- ↑ همان، ص140،ش99 .
- ↑ همان، ص143، ش105.
- ↑ همان، ص366، ش440 .
- ↑ همان، ص271، ش300 .
- ↑ همان، ص177، ش153 .
- ↑ همان،ص177، ش153.
- ↑ همان، ص323، ش375.
- ↑ همان، ص252، ش269.
- ↑ همان، ص205، ش192.
- ↑ همان، ص363، ش432 .
- ↑ همان، ص242، ش251.
- ↑ فهرستگان نسخه های خطی ترجمه های فارسی قرآن کریم، ص242، ش251 .
- ↑ همان، ص235، ش243.
- ↑ همان، ص364، ش243 .
- ↑ همان، ص374، ش455.
- ↑ همان، ص373، ش452.
- ↑ همان، ص509، ش695.
- ↑ همان، ص273، ش204 .
- ↑ همان، ص370، ش204.
- ↑ همان، ص427، ش538.
- ↑ همان، ص331، ش388 .
- ↑ همان، ص436، ش560 .
- ↑ همان، ص300، ش343.
- ↑ همان، ص208، ش197.
- ↑ همان، ص270، ش299.
- ↑ همان، ص455، ش595.
- ↑ همان، ص445، ش577 .
- ↑ همان، ص477، ش637 .
- ↑ همان، ص478، ش638 .
- ↑ همان، ص475، ش632 .
- ↑ همان، ص501، ش679 .
- ↑ همان، ص365، ش438.
- ↑ همان، ص482، ش465.
- ↑ همان، ص481،ش644.
- ↑ همان، ص315، ش361.
- ↑ همان، ص344، ش574.
- ↑ همان، ص486، ش654.
- ↑ همان، ص416، ش521.
- ↑ همان، ص404، ش505.
- ↑ همان، ص450، ش585 .
- ↑ همان، ص453، ش591.
- ↑ همان، ص366، ش439 .
- ↑ همان، ص501، ش679 .
- ↑ همان، ص455، ش594.
- ↑ همان، ص505، ش687.
- ↑ همان، ص233، ش239.
- ↑ همان، ص506، ش688.
- ↑ همان، ص361، ش431 .
- ↑ همان، ص470، ش623.
- ↑ همان، ص415، ش519 .
- ↑ همان، ص300، ش342 .
- ↑ همان، ص382، ش47 .
- ↑ همان، ص512، ش700.
- ↑ همان، ص235، ش242 .
- ↑ همان، ص301، ش344.
- ↑ همان، ص536، ش740.
- ↑ یادگار ماندگارمجموعه موقوفات یزد، ج1، ص237-238 .
- ↑ همان، ص242-243.
- ↑ همان، ص242-247 .
- ↑ همان، ص249.
- ↑ همان، ص260-261.
- ↑ همان، ص289.
- ↑ همان، ص292-293.
- ↑ همان، ص302-303.
- ↑ همان، ص432-434 .
- ↑ همان، ص437.
- ↑ همان، ص452-455.
- ↑ همان، ص474-475.
- ↑ همان، ص477-480 .
- ↑ همان، ص480-481.
- ↑ همان، ص483 .
- ↑ همان، ص487.
- ↑ همان، ص490-491 .
- ↑ همان، ص493-496 .
- ↑ همان، ص496-497 .
- ↑ همان، ص499-502 .
- ↑ همان، ص529-530 .
- ↑ همان، ص536-537.
- ↑ میراث اسلامی ایران، دفتر سوم، ص99-100 .
- ↑ میراث جاودان، سال اول، ش2، ص74-75.
- ↑ کنوز الوقف فی العالم الاسلامی، ج94، ص495-512 .
- ↑ میراث اسلامی ایران، دفتر سوم، ص96-98.
- ↑ همان، ص98.
- ↑ مجموعه مقالات همایش اصفهان وصفویه ، ج1، ص16 .
- ↑ همان.
- ↑ میراث جاودان ، سال پنجم، ش3و4، ص64-65 .
- ↑ مجموعه مقالات همایش اصفهانوصفویه، ج1، ص16.
- ↑ همان.
- ↑ فهرستگان نسخه های خطی ترجمه فارسی قرآن کریم، ص159، ش128.
- ↑ مجموعه مقالات همایش اصفهان وصفویه، ج1، ص16.
- ↑ همان.
- ↑ مجموعه مقالات همایش اصفهان وصفویه، ج1، ص16 .
- ↑ میراث جاودان ، سال پنجم، ش1، ص26.
- ↑ همان .
- ↑ فهرستگان نسخه های خطی ترجمه فارسی قرآن کریم، ص262، ش282.
- ↑ همان، ص473، ش628 .
- ↑ کنوز الوقف فی العالم الاسلامی، ج95، ص697.
- ↑ میراث جاودان، سال چهارم، ش2، ص112-113.
- ↑ میراث جاودان ، سال نهم، ش3و4، ص107-113.
- ↑ همان .
- ↑ میراث جاودان، سال هفتم، ص4، مقاله زنان واقف در تهران، عهد قاجار، ص118.
- ↑ میراث اسلامی ایران، دفتر ششم، ص355-358 .
- ↑ مجموعه مقالات همایش اصفهان وصفویه، ج1، ص16.
- ↑ مجموعه مقالات همایش اصفهان وصفویه، ج1، ص16؛ میراث اسلامی ایران، دفتر ششم ، ص341-357 .
- ↑ همان.
- ↑ میراث جاودان، سال هفتم، ص4، مقاله زنان واقف در تهران، عهد قاجار، ص118.
- ↑ همان.
- ↑ همان.
- ↑ میراث جاویدان، سال نهم، ش1، ص25-29 .
- ↑ همان، ص29-30 .
- ↑ مجموعه مقالات همایش اصفهان وصفویه، ج1، ص16.
- ↑ الاوقاف والمساجد تطور التعلیم الدینی، ص50.
- ↑ الاوقاف والمساجد تطور التعلیم الدینی، ص50 .
- ↑ الاوقاف والمساجد تطور التعلیم الدینی، ص50.
- ↑ الاوقاف والمساجد تطور التعلیم الدینی، ص50 .
- ↑ الاوقاف والمساجد تطور التعلیم الدینی، ص50.
- ↑ وقف پژوهی، دفتر هفتم، ص26 .
- ↑ همان، ص106-110.
- ↑ اوقاف الحرمین الشریفین فی العصر المملوکی، ص426،ش4.
- ↑ همان، ص429، ش16.
- ↑ همان،ش19.
- ↑ همان، ش430، ش20 .
- ↑ همان، ش435، ش35 .
- ↑ همان، ش47.
- ↑ همان، ش439، ش51.
- ↑ همان، ص438، ش45.
- ↑ همان، ش55.
- ↑ همان، ص440، ش62.
- ↑ همان، ص440، ش60 .
- ↑ همان، ص443، ش73 .
- ↑ همان، ص443، ش76 .
- ↑ همان، ص446، ش91.
- ↑ همان، ص447، ش96 .
- ↑ همان، ص447، ش95 .
- ↑ همان، ص450،ص112 .
- ↑ همان، ص452، ش123.
- ↑ همان، ص452، ش124 .
- ↑ میراث جاودان، سال هفتم، ش4، ص116 .
- ↑ مجموعه مقالات همایش اصفهان وصفویه، ج1، ص15.
- ↑ اوقاف الحرمین الشریفین، ص425به بعد .
