دو سند وقف نامه به سال 1280 ه ق از عبد الحسین تاجر زنجانی بزرگ خاندان خطیبی های زنجان: تفاوت بین نسخه‌ها

از ویکی خیر
پرش به: ناوبری، جستجو
جز («دو سند وقف نامه به سال 1280 ه ق از عبد الحسین تاجر زنجانی بزرگ خاندان خطیبی های زنجان» را محافظت کرد ([ویرایش=تنها مدیران] (بی‌پایان) [انتقا...)
 
(۲ نسخهٔ میانیِ همین کاربر نمایش داده نشده است)
سطر ۱: سطر ۱:
−
مؤلف:[[پرستو قاسمی اندرود]]
+
<div style="text-align:justify;font-family:B Nazanin;font-size:20px">
−
==چکيده==
+
 
−
[[پرستو قاسمي اندرود]]
+
مؤلف:[[پرستو قاسمی اندرود]]<ref>کارشناس ارشد باستان شناسی گرایش اسلامی
−
کارشناس ارشد باستان شناسي گرايش اسلامي
+
کارشناس کتیبه ها و متون اداره کل میراث فرهنگی،صنایع دستی و گردشگری استان زنجان</ref>
−
کارشناس کتيبه ها و متون اداره کل ميراث فرهنگي،صنايع دستي و گردشگري استان زنجان  
+
==چکیده==
−
وقف، عملي حقوقي است که به موجب آن شخص، عين مالي را از مالکيت خود خارج کرده از هر گونه نقل و انتقال ارادي و قهري به طور کامل مصون نگاه مي دارد و منافع آن را در امور خيريه و خداپسند به طور کامل به جريان مي اندازد. مقاله حاضر در مورد دو سند وقفنامه به سال 1280 ه ق از عبدالحسين تاجر زنجاني بزرگ خاندان خطيبي هاي زنجان نگاشته شده است که ابتدا به تاريخچه خاندان خطيبي¬هاي زنجان، سپس به شخصيت اصلي سند، حاج عبدالحسين تاجر زنجاني که در زمان خود بزرگ خاندان خطيبي بوده و بعد از آن به بررسي دو سند وقف نامه از حاج عبدالحسين تاجر زنجاني خواهد پرداخت.  
+
[[وقف]]، عملی حقوقی است که به موجب آن شخص، عین مالی را از مالکیت خود خارج کرده از هر گونه نقل و انتقال ارادی و قهری به طور کامل مصون نگاه می دارد و منافع آن را در امور خیریه و خداپسند به طور کامل به جریان می اندازد. مقاله حاضر در مورد دو سند وقفنامه به سال 1280 ه ق از [[عبدالحسین تاجر زنجانی]] بزرگ خاندان خطیبی های زنجان نگاشته شده است که ابتدا به تاریخچه خاندان خطیبی های زنجان، سپس به شخصیت اصلی سند، [[حاج عبدالحسین تاجر زنجانی]] که در زمان خود بزرگ خاندان خطیبی بوده و بعد از آن به بررسی دو سند [[وقف]] نامه از [[حاج عبدالحسین تاجر زنجانی]] خواهد پرداخت.  
−
'''کليد واژه: وقف نامه، حاج عبدالحسين تاجر زنجاني، خاندان خطيبي، زنجان'''
+
'''کلید واژه:''' [[وقف]] نامه، [[حاج عبدالحسین تاجر زنجانی]]، خاندان خطیبی، زنجان
−
==تاريخچه خاندان خطيبي هاي زنجان==  
+
==تاریخچه خاندان خطیبی های زنجان==  
−
يکي از خاندان هاي ديرين زنجان طايفه خطيبي ها هستند.بر اساس اسناد و مدارک موجود، نسل خطيبي ها از تيره خالديان قريش که از بدو ورود اسلام وارد ايران شده اند و قرن هاي متمادي موطن اصلي آن ها شهرهاي نيشابور، مرو و شيراز بوده و از اوايل قرن پنجم به منطقه قزوين و زنجان نقل مکان مي کنند که در قرن هفتم از اين خاندان صدر الدين احمد ابن عبدالرزاق معروف به صدر جهان که چهار سال صدراعظم ايلخانيان بود و همچنين قطب الدين احمد ابن عبدالرزاق معروف به قطب جهان که قاضي القضات ممالک اسلامي بود برخاسته اند، که پس از تغيير و تحولات اجتماعي و سياسي باز هم از اين سلسله فردي به نام ميرزا عبدالحسين ملا باشي که در زمان شاه طهماسب دوم 1148- 1135آخرين ملاباشي شاهان صفوي بود و در سال1148ه ق در دشت مغان به امر نادر به علت اعتراض به اصلاحات مذهبي نادر و همچنين تغييرسلطنت از صفويه به افشاريه به دستور نادر شاه کشته شد و مرحوم آغا بزرگ تهراني درطبقات اعلام شيعه او را جزو شهداي قرن 12 هجري ذکر کرده است. پس از شهادت عبدالحسين ملاباشي به لحاظ اختناق موجود در زمان نادر، فرزندان ملاباشي مجدداً از اصفهان به موطن اصلي خود منطقه زنجان بازگشتند   
+
یکی از خاندان های دیرین زنجان طایفه خطیبی ها هستند.بر اساس اسناد و مدارک موجود، نسل خطیبی ها از تیره خالدیان قریش که از بدو ورود [[اسلام]] وارد [[ایران]] شده اند و قرن های متمادی موطن اصلی آن ها شهرهای [[نیشابور]]، [[مرو]] و [[شیراز]] بوده و از اوایل قرن پنجم به منطقه [[قزوین]] و [[زنجان ]]نقل مکان می کنند که در قرن هفتم از این خاندان [[صدر الدین احمد ابن عبدالرزاق]] معروف به صدر جهان که چهار سال صدراعظم ایلخانیان بود و همچنین قطب الدین احمد ابن عبدالرزاق معروف به قطب جهان که [[قاضی القضات]] ممالک اسلامی بود برخاسته اند، که پس از تغییر و تحولات اجتماعی و سیاسی باز هم از این سلسله فردی به نام میرزا عبدالحسین ملا باشی که در زمان [[شاه طهماسب دوم ]]1148- 1135آخرین ملاباشی شاهان صفوی بود و در سال1148ه ق در [[دشت مغان]] به امر نادر به علت اعتراض به اصلاحات مذهبی نادر و همچنین تغییرسلطنت از صفویه به افشاریه به دستور [[نادر شاه]] کشته شد و مرحوم آغا بزرگ تهرانی درطبقات اعلام [[شیعه]] او را جزو شهدای قرن 12 هجری ذکر کرده است. پس از شهادت عبدالحسین ملاباشی به لحاظ اختناق موجود در زمان نادر، فرزندان ملاباشی مجدداً از [[اصفهان]] به موطن اصلی خود منطقه [[زنجان]] بازگشتند   
−
اولين فرد از اولاد ميرزا عبدالحسين ملاباشي که به زنجان آمده فردي به نام حاج ميرزا عرب بوده که ابتدا ساکن سلطانيه شده، سپس فرزندانش به زنجان نقل مکان مي کنند و محل استقرار اوليه آنان در محله نصرالله خان در قسمت شمال شرقي مسجد و مدرسه نصرالله خان بوده که در حال حاضر قسمتي از آن در خيابان فعلي زينبيه واقع شده است.
+
 
−
حاج ميرزاعرب فرزندي به نام حاج جلال داشته که روستاي دهجلال خدابنده چون سهم الارث ايشان بوده، روستاي جديد التأسيس به نام او نامگذاري مي شود؛ چون حاج ميرزا عرب تعدادي از روستاهاي سلطانيه وخدابنده را خريداري کرده بود.   
+
اولین فرد از اولاد [[میرزا عبدالحسین ملاباشی]] که به [[زنجان]] آمده فردی به نام حاج میرزا عرب بوده که ابتدا ساکن سلطانیه شده، سپس فرزندانش به زنجان نقل مکان می کنند و محل استقرار اولیه آنان در محله نصرالله خان در قسمت شمال شرقی مسجد و مدرسه نصرالله خان بوده که در حال حاضر قسمتی از آن در خیابان فعلی زینبیه واقع شده است.
−
حاج ميرزا عرب قبل از کوچ به زنجان به تجارت اشتغال داشته و در مسير اصفهان به آسياي صغيرتجارت مي نموده. حاج جلال نيز فرزندي داشته به نام حاج ميرزا که در اسناد و نامه هاي موجودآن زمان به حاج ميرزاي زنجاني معروف بوده و حتما او نيز برادراني داشته که در حال حاضر از آن ها اطلاعي در دست نيست.   
+
 
−
حاج ميرزاي زنجاني که داراي پنج پسر به نام هاي حاج عبدالحسين، ميرزا ابراهيم خان مظفر الدوله، حاج زين العابدين، حاج مهديقلي و رضاقلي که هر کدام از اين فرزندان در حال حاضر نيزدر زنجان صاحب نسل مي باشند و در حال حاضر نوادگان حاج عبدالحسين و حاج مهديقلي مرحوم داراي نام خانوادگي خطيبي و فرزندان ميرزاابراهيم خان مظفر الدوله با نام خانوادگي مظفري و نوادگان رضاقلي مرحوم داراي نام خانوادگي خطيب لو هستند؛ ولي بر اساس نقل قول هاي متعدد، اين خانواده قبل از انتخاب نام خانوادگي رسمي در سال 1304همچنان عنوان خطيبي را داشته اند. علت اين بوده که از نسل صدر جهان،قطب جهان و صدر الصدور که در فصاحت و بلاغت سر آمد بودند واغلب خطبه خوان و مجالس درس وبحث آن هارونق داشته است. بخصوص شخصيت ميرزا عبدالحسين ملاباشي که ملاباشي صفويه بوده و بالاترين مقام روحاني صفويه بوده اند قطعاً تأثير گذار بوده است.) خطيبي، 1390: 79)
+
حاج میرزاعرب فرزندی به نام حاج جلال داشته که روستای دهجلال خدابنده چون سهم الارث ایشان بوده، روستای جدید التأسیس به نام او نامگذاری می شود؛ چون حاج میرزا عرب تعدادی از روستاهای سلطانیه و خدابنده را خریداری کرده بود.   
−
==حاج عبدالحسين تاجرزنجاني==  
+
حاج میرزا عرب قبل از کوچ به [[زنجان]] به تجارت اشتغال داشته و در مسیر اصفهان به آسیای صغیرتجارت می نموده. حاج جلال نیز فرزندی داشته به نام حاج میرزا که در اسناد و نامه های موجودآن زمان به حاج میرزای زنجانی معروف بوده و حتما او نیز برادرانی داشته که در حال حاضر از آن ها اطلاعی در دست نیست.   
−
شخصيت اصلي سند، حاج عبدالحسين تاجر زنجاني است که ايشان حدود سال هاي 1215 ه ق در زنجان متولد شده و در زمان خود بزرگ خاندان خطيبي بوده است. شغل اصلي اش تجارت و همواره با اصفهان مراوده داشته و از قبل اين تجارت و ارثيه اي که از پدرش داشته در زنجان يکي ازرجال و اعيان طراز اول شهرمحسوب مي شد. در مجموع ايشان با توجه به موقعيت خود خادم به دين و ملت بوده و همواره در کارهاي عام المنفعه پيشقدم بوده است. بر اساس اسناد و مدارک موجود، ايشان باني و باعث اصلي آمدن و ماندن آخوند ملا علي قارپوز آبادي به زنجان بوده و سرمايه اصلي ساخت مسجد و مدرسه چهل ستون را ايشان تقبل نموده است و يکي از دختران آخوند را نيز به نام ام سلمه خانم براي پسرش حاج عبدالرسول تزويج مي نمايد. آخوند در قسمت آخر وصيت نامه خود درباره حاج عبدالحسين آورده است (اولاد خود را وصيت مي کنم که به سلوک با يکديگر و هر بزرگي کوچک خود را مراعات کند و هر کوچکي حرمت بزرگ را نگه دارد و همه را سپردم به خداوند رحمان و بعد از فضل او عاليشان المکرم المخدوم المحترم حاج عبدالحسين را وصيت مي کنم که به قسمي که با من بود با ايشان هم باشند؛ زيرا که ايشان باني و باعث ماندن من در ولايت زنجان شدند.
+
 
−
در خاطرات و بعضي از سفرنامه هاي دوره قاجار از حاج عبدالحسين به عنوان رجال و اعيان زنجان نامبرده شده است.سرانجام وي بعد از حدود 85 سال عمر با برکت در سال 1300 قمري دعوت حق را لبيک گفته و در محل قبرستان قديمي شهر که در نزديکي مقبره مجتهدي ها بود دفن مي شود (اکثربزرگان خاندان خطيبي هم عصر حاج عبدالحسين در آنجا مدفون هستند). بعد از متروکه شدن قبرستان در آن محل توسط دانش آموزان دختر در اوايل حکومت پهلوي درختکاري شده و به نام قيزلارباغي (باغ دختران) معروف مي شود. در روزنامه سفر آذربايجان که دافع الغرور نام گذاري شده، توسط عبدالعلي اديب الملک برادر محمد حسن خان اعتمادالسلطنه در سال 1275 ه ق نکات جالبي در خصوص شهرستان زنجان نگاشته شده که در قسمتي از آن به معرفي معارف و رجال شهر در سال مزبور پرداخته است که عيناً نقل مي شود. معارف و اعيان شهر عبارتند از: ميرزا ابراهيم خان سرتيپ که نصف املاک خمسه مال اوست، حاج شيخعلي تاجر، آقا کلبعلي، آقا نادعلي تاجر، حاجي عباسعلي، حاجي ابراهيم تاجر، حاجي اسدالله،آقا عبدالحسين،حاجي مهدي قلي، امير اصلان خان برادر حسينقلي خان، آقا محمد تاجر، حاج ابوطالب، حسينقلي خان نواده ذوالفقارخان.اديب الملک که از 14 نفر به عنوان اعيان و رجال شهر نام برده، چهار نفر آن ها از خاندان خطيبي بوده است:  
+
حاج میرزای زنجانی که دارای پنج پسر به نام های حاج عبدالحسین، میرزا ابراهیم خان مظفر الدوله، حاج زین العابدین، حاج مهدیقلی و رضاقلی که هر کدام از این فرزندان در حال حاضر نیز در [[زنجان]] صاحب نسل می باشند و در حال حاضر نوادگان حاج عبدالحسین و حاج مهدیقلی مرحوم دارای نام خانوادگی خطیبی و فرزندان میرزاابراهیم خان مظفر الدوله با نام خانوادگی مظفری و نوادگان رضاقلی مرحوم دارای نام خانوادگی خطیب لو هستند؛ ولی بر اساس نقل قول های متعدد، این خانواده قبل از انتخاب نام خانوادگی رسمی در سال 1304 همچنان عنوان خطیبی را داشته اند. علت این بوده که از نسل صدر جهان،قطب جهان و صدر الصدور که در [[فصاحت]] و [[بلاغت]] سر آمد بودند واغلب خطبه خوان و مجالس درس وبحث آن هارونق داشته است. بخصوص شخصیت میرزا عبدالحسین ملاباشی که ملاباشی صفویه بوده و بالاترین مقام روحانی صفویه بوده اند قطعاً تأثیر گذار بوده است. (خطیبی، 1390: 79)
−
1. ميرزا ابراهيم خان سرتيپ که فرمانده افواج خمسه بوده و در زمان ناصرالدين شاه به مظفر الدوله ملقب گرديد؛
+
==حاج عبدالحسین تاجر زنجانی==  
−
2. حاجي عباسعلي برادر زاده حاج عبدالحسين نيز از تاجران معروف زنجان بوده؛  
+
شخصیت اصلی سند، [[حاج عبدالحسین تاجر زنجانی]] است که ایشان حدود سال های 1215 ه ق در [[زنجان]] متولد شده و در زمان خود بزرگ خاندان خطیبی بوده است. شغل اصلی اش تجارت و همواره با [[اصفهان]] مراوده داشته و از قبل این تجارت و ارثیه ای که از پدرش داشته در زنجان یکی از رجال و اعیان طراز اول شهرمحسوب می شد. در مجموع ایشان با توجه به موقعیت خود خادم به [[دین]] و ملت بوده و همواره در کارهای [[عام المنفعه]] پیشقدم بوده است. بر اساس اسناد و مدارک موجود، ایشان بانی و باعث اصلی آمدن و ماندن آخوند ملا علی قارپوز آبادی به [[زنجان]] بوده و سرمایه اصلی ساخت [[مسجد]] و مدرسه چهل ستون را ایشان تقبل نموده است و یکی از دختران آخوند را نیز به نام ام سلمه خانم برای پسرش حاج عبدالرسول تزویج می نماید. آخوند در قسمت آخر وصیت نامه خود درباره حاج عبدالحسین آورده است (اولاد خود را وصیت می کنم که به سلوک با یکدیگر و هر بزرگی کوچک خود را مراعات کند و هر کوچکی حرمت بزرگ را نگه دارد و همه را سپردم به [[خداوند]] رحمان و بعد از فضل او عالیشان المکرم المخدوم المحترم حاج عبدالحسین را وصیت می کنم که به قسمی که با من بود با ایشان هم باشند؛ زیرا که ایشان بانی و باعث ماندن من در ولایت [[زنجان]] شدند.)
−
3. حاج مهديقلي نيز برادر حاج عبدالحسين بوده است. (همان: 102)  
+
 
 +
در خاطرات و بعضی از سفرنامه های دوره [[قاجار]] از حاج عبدالحسین به عنوان رجال و اعیان زنجان نامبرده شده است.سرانجام وی بعد از حدود 85 سال عمر با برکت در سال 1300 قمری دعوت حق را لبیک گفته و در محل قبرستان قدیمی شهر که در نزدیکی مقبره مجتهدی ها بود دفن می شود (اکثربزرگان خاندان خطیبی هم عصر حاج عبدالحسین در آنجا مدفون هستند). بعد از متروکه شدن قبرستان در آن محل توسط دانش آموزان دختر در اوایل حکومت پهلوی درختکاری شده و به نام قیزلارباغی (باغ دختران) معروف می شود. در روزنامه سفر آذربایجان که دافع الغرور نام گذاری شده، توسط عبدالعلی ادیب الملک برادر محمد حسن خان اعتمادالسلطنه در سال 1275 ه ق نکات جالبی در خصوص [[شهرستان زنجان]] نگاشته شده که در قسمتی از آن به معرفی معارف و رجال شهر در سال مزبور پرداخته است که عیناً نقل می شود. معارف و اعیان شهر عبارتند از: میرزا ابراهیم خان سرتیپ که نصف املاک خمسه مال اوست، حاج شیخعلی تاجر، آقا کلبعلی، آقا نادعلی تاجر، حاجی عباسعلی، حاجی ابراهیم تاجر، حاجی اسدالله،آقا عبدالحسین،حاجی مهدی قلی، امیر اصلان خان برادر حسینقلی خان، آقا محمد تاجر، حاج ابوطالب، حسینقلی خان نواده ذوالفقارخان.ادیب الملک که از 14 نفر به عنوان اعیان و رجال شهر نام برده، چهار نفر آن ها از خاندان خطیبی بوده است:  
 +
 
 +
1. میرزا ابراهیم خان سرتیپ که فرمانده افواج خمسه بوده و در زمان [[ناصرالدین شاه]] به مظفر الدوله ملقب گردید؛
 +
 
 +
2. حاجی عباسعلی برادر زاده حاج عبدالحسین نیز از تاجران معروف زنجان بوده؛  
 +
 
 +
3. حاج مهدیقلی نیز برادر حاج عبدالحسین بوده است. (همان: 102)  
 
==مشخصات وقف نامه شماره 1:==  
 
==مشخصات وقف نامه شماره 1:==  
−
اين سند دراندازه 26×41 سانتي متر در 23 سطر با قلم نستعليق به رنگ مشکي و قرمز نوشته شده است. در اين سند واقف يک دانگ از روستاي قياسيه را وقف بر تعزيه سيدالشهدا و کمک به طلاب علوم ديني نموده و توليت آن را به آخوند ملا علي قارپوزآبادي داده است.
+
این سند دراندازه 26×41 سانتی متر در 23 سطر با قلم [[نستعلیق]] به رنگ مشکی و قرمز نوشته شده است. در این سند واقف یک دانگ از [[روستای قیاسیه]] را [[وقف]] بر [[تعزیه]] سیدالشهدا و کمک به طلاب علوم دینی نموده و تولیت آن را به آخوند ملا علی قارپوزآبادی داده است.
−
وقف نامه يک دانگ قريه قياسيه صرف تعزيه سيدالشهدا
+
 
−
بازخواني وقف نامه شماره 1:  
+
[[وقف]] نامه یک دانگ [[قریه قیاسیه]] صرف [[تعزیه]] سیدالشهدا
−
1. هوالله تعالي شأنه  
+
 
−
2.سواد وقفنامچه يک دانگ از قريه قياسيه که از منافع نصفي به تعزيه سيدالشهدا و نصفي به طلاب علوم دينيه صرف شود از حاجي  
+
بازخوانی [[وقف]] نامه شماره 1:  
−
3. عبدالحسين وصايه از برادرش حاجي بسم الله الرحمن الرحيم رضا قلي مرحوم که معمول به اينست تا حال که سنه 1209   
+
 
−
4. بعدالحمد و الصلوه در حال تحرير که بيست و پنجم شهر ربيع الاول است هزار   
+
1. هوالله تعالی شأنه  
−
5. و دويست و هشتاد هجري است علي هاجرهاالاف التحيه و الثناء سنه 1280 عاليشان زبده الاماثل و الاقران  
+
 
−
6. سني القدر و الشأن آقاعبدالحسين خلف رضوان مکان الحاج ميرزاوصايه ثابته  
+
2.سواد وقفنامچه یک دانگ از قریه قیاسیه که از منافع نصفی به تعزیه سیدالشهدا و نصفی به طلاب علوم دینیه صرف شود از حاجی  
−
7. از جانب برادر مرحوم مبرورخود حاجي رضا قلي وقف موبد شرعي و حبس مخلد اسلامي نمود  
+
 
−
8. مساحت يک دانگ ازجمله شش دانگ قريه قياسيه را با کافه لوازمات و ضمايمات و توابعات   
+
3. عبدالحسین وصایه از برادرش حاجی بسم الله الرحمن الرحیم رضا قلی مرحوم که معمول به اینست تا حال که سنه 1209   
−
9. من الاراضي المائيه و الديميه و التلال و الجبال والعيون و الانهار و الدهکده و المرابض و المراتع و المعالف  
+
 
−
10. و المزارع المستقله التابعه باي اسم کانت سواء رقم ام لم يرقم بدون الاستثناء و من حيث الحدود   
+
4. بعدالحمد و الصلوه در حال تحریر که بیست و پنجم شهر ربیع الاول است هزار   
−
11. بينهما معلوم و مشخص است نصفي به تعزيه داري مظلوم آل عبا و خامس من اهل الکساء  
+
 
−
12. جناب سيدالشهدا روحنافداه و نصفي به طلاب علوم دينيه و صيغه وقف به نحو مزبور جاري
+
5. و دویست و هشتاد هجری است علی هاجرهاالاف التحیه و الثناء سنه 1280 عالیشان زبده الاماثل و الاقران  
−
13 شده يک دانگ وقف بر اين دو فقره شده نيم دانگ وقف جناب سيدالشهدا روح العالمين
+
 
−
14. له الفد و نيم دانگ را وقف بر طلاب علوم دينيه کرده و توليت اورا مفوض و مرجوع  
+
6. سنی القدر و الشأن آقاعبدالحسین خلف رضوان مکان الحاج میرزاوصایه ثابته  
−
15. کرد به جناب شريعت مدار قدوه الفقهاء واجل العلماء و الفضلاء العالم الرباني و الفاضل الصمدلي
+
 
−
16. الفقيه النشيه مجتهد العصر و الرباني الاخوندملاعلي سلمه الله تعالي مادام گونه حيال دام الله تعالي بقائه و بعد از آن  
+
7. از جانب برادر مرحوم مبرورخود حاجی رضا قلی وقف موبد شرعی و حبس مخلد اسلامی نمود  
−
17. جناب مستطاب هر کس را وصي قرار بدهد و وصي خود را ايصا در وصيت ديگري قرار فرمايد
+
 
−
18. که وصي بعداز خود و وصي تعيين نمايد الي انقراض العالم اوصياء اتيه متولي مي باشند خدانکرده اوصيا منقرض  
+
8. مساحت یک دانگ ازجمله شش دانگ قریه قیاسیه را با کافه لوازمات و ضمایمات و توابعات   
−
19. شوند با اعلم علماي بلاد ايران و کربلاونجف اشرف است خدانکرده بعد الانقراض با اعدل  
+
 
 +
9. من الاراضی المائیه و الدیمیه و التلال و الجبال والعیون و الانهار و الدهکده و المرابض و المراتع و المعالف  
 +
 
 +
10. و المزارع المستقله التابعه بای اسم کانت سواء رقم ام لم یرقم بدون الاستثناء و من حیث الحدود   
 +
 
 +
11. بینهما معلوم و مشخص است نصفی به تعزیه داری مظلوم آل عبا و خامس من اهل الکساء  
 +
 
 +
12. جناب سیدالشهدا روحنافداه و نصفی به طلاب علوم دینیه و صیغه وقف به نحو مزبور جاری
 +
 
 +
13 شده یک دانگ وقف بر این دو فقره شده نیم دانگ وقف جناب سیدالشهدا روح العالمین
 +
 
 +
14. له الفد و نیم دانگ را وقف بر طلاب علوم دینیه کرده و تولیت اورا مفوض و مرجوع  
 +
 
 +
15. کرد به جناب شریعت مدار قدوه الفقهاء واجل العلماء و الفضلاء العالم الربانی و الفاضل الصمدلی
 +
 
 +
16. الفقیه النشیه مجتهد العصر و الربانی الاخوندملاعلی سلمه الله تعالی مادام گونه حیال دام الله تعالی بقائه و بعد از آن  
 +
 
 +
17. جناب مستطاب هر کس را وصی قرار بدهد و وصی خود را ایصا در وصیت دیگری قرار فرماید
 +
 
 +
18. که وصی بعداز خود و وصی تعیین نماید الی انقراض العالم اوصیاء اتیه متولی می باشند خدانکرده اوصیا منقرض  
 +
 
 +
19. شوند با اعلم علمای بلاد ایران و کربلاونجف اشرف است خدانکرده بعد الانقراض با اعدل  
 +
 +
20. اهل زنجان است و عالیشان آقا عبدالحسین این وقف راحسب الوصیه از اخ مرحوم
 +
 
 +
21. مزبور خود کرده با اذن سرکار شریعت مدار آخوند معظم الیه سلمه الله تعالی چنانکه سایر وصایای 
 +
 
 +
22. مقرره مرحوم مسطور را به اذن و اطلاع سرکار ایشان کرده وقف صحیحاً و شرعیاً
 +
 
 +
23. فمن بدله بعد ما سمعه فانما اثمه علی الذین بیدلونه و کان ذلک فی بیست و پنجم شهر ربیع المولود سنه 1280.
 +
 
 +
===هامش===
 +
- بسم الله الرحمن الرحیم نستعین فاواصله الاصیل سیان فی 4 شهر شعبان سنه 1289 مهر مربع شکل با قلم ثلث، ورفعناه مکاناعلیا
 +
 
 +
- ذاواصله سبان، مهر بیضی شکل با قلم نستعلیق، یوسف ایها الصدیق 
 +
 
 +
- ذاواصله سبان،مهر مربع شکل با قلم ثلث، اسمعیل 
 +
 
 +
- حاجی ابوالحسن کاوندی، مهر بیضی شکل با قلم نستعلیق، یا ابوالحسن 
 +
 
 +
- حاجی محمد علی زنجانی، مهر مربع شکل با قلم نسخ، العبد المذنب محمد علی. 
 +
 
 +
==وقف نامه شماره 2==
 +
این سند دراندازه 26×41 سانتی متر در 28 سطر با قلم [[نستعلیق]] به رنگ مشکی و قرمز نوشته شده است.در این سند حاج عبدالحسین تاجر زنجانی [[وقف]] 120 جلد کتاب خطی را به وصایه از جانب برادر مرحومش حاج رضا قلی وقف [[مسجد چهل ستون زنجان]] نموده و تولیت آن را به آخوند ملا علی قارپوزآبادی می دهد به شرط این که کتب [[وقف]] شده از زنجان خارج نشود.
 +
 
 +
سند وقف 120 جلد کتاب خطی به مسجد چهل ستون زنجان
 +
===بازخوانی وقف نامه شماره2===
 +
1. هوالله تعالی شأنه
 +
 
 +
2. سواد وقفنامچه کتب موقوفه خیرالحاج الحاج عبدالحسین وصایه از حاج رضاقلی که از 
 +
 
 +
3. ثلث وی ابتیاع نموده بر قابلین انتفاع از آن ها و عمل به وقفیت نیز شده سنه 1209(1290) 
 +
 
 +
4. بسم الله الذی هوالسمیع البصیر و الوقف علی الضمائر و السرائر و الصلوه و السلام
 +
 
 +
5. علی سید الانبیاء و المرسلین محمد وآله الطیبین الطاهرین المعصومین عن الکبار و الصغائر بعد الحمد 
 +
 
 +
6. و الصلوه منظور از انتظام و آرایش این سطورشرعیه و مقصود از ارتسام و نگارش این کلمات 
 +
 
 +
7. مرضیه آنکه توفیقات وافره ربانی و تأییدات منتطافره جناب اقدس سبحانی شامل حال
 +
 
 +
8. خیر مآل عالیشان سعادت و صلاحیت عمده الاماثل و الاقران آقاعبدالحسین حفظه الله تعالی 
 +
 
 +
9. ابن رضوان معان حاجی میرزا طاب ثراه زنجانی که وصی ثابت الوصایه برادر مبرورو مرحوم خود حاجی رضا قلی
 +
 
 +
10. می بود علی حسب الوصیه از ثلث مال مرحوم مرقوم صورت تفضیل کتب موقوفه از قرارتفضیل ذیل 
 +
 
 +
11. شرح قاموس دوجلد، منهاج العارفین جلد، حق الیقین سه جلد، شرح لمعه سه جلد، فصول سه جلد، حاشیه شیخ محمدتقی سه جلد، رجال ابوعلی جلد، 
 +
 
 +
12. معالم الاصول دو جلد، جواهرالکلام شش جلد،احقاق الحق دوجلد، قوانین چاپ سه جلد، مطول سه جلد، ضوابط دوجلد، مستند الشیعه دونسخه چهار جلد 
 +
 
 +
13. صحاح اللغه دو جلد، شرح تحریر قوشجی دوجلد، شوارق دو جلد، ذکری دو جلد، شرح صحیفه دوجلد، جامع الشواهد سه جلد، مناهج الاصول دو جلد، تفسیر بیضاوی دو جلد 
 +
 
 +
14. جامع المصالحه دو نسخه چهار جلد، شرح ارشاد اردبیلی دو جلد، مسالک دو جلد، سماء العالم جلد، مقتدر البحار جلد، دیوان امیر دو جلد، ترجمه نهج البلاغه دو جلد، تفسیر صافی جلد 
 +
 
 +
15. کشف الشام دونسخه چهار جلد، انوار الغانیه جلد، وسائل تمام سه جلد، مبسوط دو جلد، سرائر دو جلد، شرح کبیر سه جلد، شرح سید علیخان کبیر جلد، اجتماع شیخ طبرسی جلد 
 +
 
 +
16. عیون اخبارالرضا دو جلد، مدارک جلد، تذکره علاقه دو جلد، شرایع چهار جلد، قواعد شهه اول رحمه اله جلد، عوایدحاجی ملااحمد،لوءلوء البحرین جلد، فقه الرضا
 +
 
 +
17. معتبر دو جلد، غررودرر دو جلد، تصریح دوجلد، مغنی الیل دو جلد، شرح رضی دو جلد، منظومه بحرالعلوم دو جلد، زمایه ابن اسیر دو جلد، معراج السعاده جلد 
 +
 
 +
18. حرره القلوب جلد، ابواب الحسان جلد، جامع المقدمات جلد،ملابوماتعلی جلد، حیوه القلوب جلددویم جلدی، عده الراعی سیوطی جلدی، مجمع البحرین چهار جلد، تفسیر صافی جلد 
 +
 
 +
19. کتب مفصله مسطوره در فوق راگرفته بر کافه مومنین و مسلمین از ذکور و اناث و کبیر و صغیر از علماء و طلاب 
 +
 
 +
20. و غیره کسانی که قابلیت انتفاع از مطالعه و ملاحظه آن ها داشته باشند وقف موبد نمود و تولیت آنها را
 +
 
 +
21. به جناب علاقه العلماء و المجتهدین افضل الفضلاء و المحققین قبله الانام و حجه الاسلام و المسلمین
 +
 
 +
22. سرکار شریعتمدار آخوندملا علی مجتهد سلمه الله تعالی ان شاء الله مفوض نمود بعداز وفات ایشان اطیال 
 +
 
 +
23. عمره ان شاء الله تعالی با ولد اکبر ایشان از ذکور و هکذا ما تناسلوا و تعاقبووعلی تقدیر الانقراض
 +
 
 +
24. خدای نخواسته بااعلم مجتهدین ایران و نجف اشرف و کربلای معلی الی ان یرث الله
 +
 
 +
25. الارض و در ضمن العقد شرط شده که از بلده زنجان بیرون نبرند مگر به اذن متولی به هر جا که صلاح داند و احدی
 +
 
 +
26. در زنجان و جای دیگر زیاده ازشش ماه نگاه ندارندمگربه اذن جدید از سال کار متولی و ثواب بی حساب 
 +
 
 +
27. آن را بروح پر فتوح موصی مزبور واگذار نمود و صیغه وقف به قرار مسطور جریان یافت و بعداز قبض و اقباض 
 +
 
 +
28. عمد به مقتضای وقف گردید و کان تحریر ذالک فی شهر جمادی الاولی من شهور المنتظم سنه 1280 
 +
 
 +
===هامش===
 +
 
 +
- بسم الله الرحمن الرحیم نستعین فاواصله الاصیل سیان فی 4 شهر شعبان سنه 1289 مهر مربع شکل با قلم ثلث، ورفعناه مکاناعلیا
 +
 
 +
- ذاواصله سبان، مهر بیضی شکل با قلم نستعلیق، یوسف ایها الصدیق 
 +
 
 +
- ذاواصله سبان،مهر مربع شکل با قلم ثلث، اسمعیل 
 +
 
 +
- حاجی ابوالحسن کاوندی، مهر بیضی شکل با قلم نستعلیق، یا ابوالحسن 
 +
 
 +
- حاجی محمد علی زنجانی، مهر مربع شکل با قلم نسخ، العبد المذنب محمد علی 
 +
 
 +
==جدول مهرهای وقف نامه شماره 2و1==
 +
سجع مهرها در هر دو وقف نامه یکی است 
 
   
 
   
−
20. اهل زنجان است و عاليشان آقا عبدالحسين اين وقف راحسب الوصيه از اخ مرحوم
+
1- ورفعناه مکانا علیا (مهر آخوند ملا علی قارپوزآبادی)  
−
21. مزبور خود کرده با اذن سرکار شريعت مدار آخوند معظم اليه سلمه الله تعالي چنانکه ساير وصاياي 
+
 
−
22. مقرره مرحوم مسطور را به اذن و اطلاع سرکار ايشان کرده وقف صحيحاً و شرعياً
+
2- یوسف ایهاالصدیق
−
23. فمن بدله بعد ما سمعه فانما اثمه علي الذين بيدلونه و کان ذلک في بيست و پنجم شهر ربيع المولود سنه 1280.
+
 
−
هامش:
+
3- یوسف اسمعیل
−
- بسم الله الرحمن الرحيم نستعين فاواصله الاصيل سيان في 4 شهر شعبان سنه 1289 مهر مربع شکل با قلم ثلث، ورفعناه مکاناعليا
+
 
−
- ذاواصله سبان، مهر بيضي شکل با قلم نستعليق، يوسف ايها الصديق 
+
4- یاابوالحسن
−
- ذاواصله سبان،مهر مربع شکل با قلم ثلث، اسمعيل 
+
 
−
- حاجي ابوالحسن کاوندي، مهر بيضي شکل با قلم نستعليق، يا ابوالحسن 
+
5- العبدالمذنب محمد علی
−
- حاجي محمد علي زنجاني، مهر مربع شکل با قلم نسخ، العبد المذنب محمد علي. 
 
−
وقف نامه شماره 2:
 
−
اين سند دراندازه 26×41 سانتي متر در 28 سطر با قلم نستعليق به رنگ مشکي و قرمز نوشته شده است.در اين سند حاج عبدالحسين تاجر زنجاني وقف 120 جلد کتاب خطي را به وصايه از جانب برادر مرحومش حاج رضا قلي وقف مسجد چهل ستون زنجان نموده و توليت آن را به آخوند ملا علي قارپوزآبادي مي دهد به شرط اين که کتب وقف شده از زنجان خارج نشود.
 
−
سند وقف 120 جلد کتاب خطي به مسجد چهل ستون زنجان
 
−
==بازخواني وقف نامه شماره2:==
 
−
1. هوالله تعالي شأنه
 
−
2. سواد وقفنامچه کتب موقوفه خيرالحاج الحاج عبدالحسين وصايه از حاج رضاقلي که از 
 
−
3. ثلث وي ابتياع نموده بر قابلين انتفاع از آن ها و عمل به وقفيت نيز شده سنه 1209(1290) 
 
−
4. بسم الله الذي هوالسميع البصير و الوقف علي الضمائر و السرائر و الصلوه و السلام
 
−
5. علي سيد الانبياء و المرسلين محمد وآله الطيبين الطاهرين المعصومين عن الکبار و الصغائر بعد الحمد 
 
−
6. و الصلوه منظور از انتظام و آرايش اين سطورشرعيه و مقصود از ارتسام و نگارش اين کلمات 
 
−
7. مرضيه آنکه توفيقات وافره رباني و تأييدات منتطافره جناب اقدس سبحاني شامل حال
 
−
8. خير مآل عاليشان سعادت و صلاحيت عمده الاماثل و الاقران آقاعبدالحسين حفظه الله تعالي 
 
−
9. ابن رضوان معان حاجي ميرزا طاب ثراه زنجاني که وصي ثابت الوصايه برادر مبرورو مرحوم خود حاجي رضا قلي
 
−
10. مي بود علي حسب الوصيه از ثلث مال مرحوم مرقوم صورت تفضيل کتب موقوفه از قرارتفضيل ذيل 
 
−
11. شرح قاموس دوجلد، منهاج العارفين جلد، حق اليقين سه جلد، شرح لمعه سه جلد، فصول سه جلد، حاشيه شيخ محمدتقي سه جلد، رجال ابوعلي جلد، 
 
−
12. معالم الاصول دو جلد، جواهرالکلام شش جلد،احقاق الحق دوجلد، قوانين چاپ سه جلد، مطول سه جلد، ضوابط دوجلد، مستند الشيعه دونسخه چهار جلد 
 
−
13. صحاح اللغه دو جلد، شرح تحرير قوشجي دوجلد، شوارق دو جلد، ذکري دو جلد، شرح صحيفه دوجلد، جامع الشواهد سه جلد، مناهج الاصول دو جلد، تفسير بيضاوي دو جلد 
 
−
14. جامع المصالحه دو نسخه چهار جلد، شرح ارشاد اردبيلي دو جلد، مسالک دو جلد، سماء العالم جلد، مقتدر البحار جلد، ديوان امير دو جلد، ترجمه نهج البلاغه دو جلد، تفسير صافي جلد 
 
−
15. کشف الشام دونسخه چهار جلد، انوار الغانيه جلد، وسائل تمام سه جلد، مبسوط دو جلد، سرائر دو جلد، شرح کبير سه جلد، شرح سيد عليخان کبير جلد، اجتماع شيخ طبرسي جلد 
 
−
16. عيون اخبارالرضا دو جلد، مدارک جلد، تذکره علاقه دو جلد، شرايع چهار جلد، قواعد شهه اول رحمه اله جلد، عوايدحاجي ملااحمد،لوءلوء البحرين جلد، فقه الرضا
 
−
17. معتبر دو جلد، غررودرر دو جلد، تصريح دوجلد، مغني اليل دو جلد، شرح رضي دو جلد، منظومه بحرالعلوم دو جلد، زمايه ابن اسير دو جلد، معراج السعاده جلد 
 
−
18. حرره القلوب جلد، ابواب الحسان جلد، جامع المقدمات جلد،ملابوماتعلي جلد، حيوه القلوب جلددويم جلدي، عده الراعي سيوطي جلدي، مجمع البحرين چهار جلد، تفسير صافي جلد 
 
−
19. کتب مفصله مسطوره در فوق راگرفته بر کافه مومنين و مسلمين از ذکور و اناث و کبير و صغير از علماء و طلاب 
 
−
20. و غيره کساني که قابليت انتفاع از مطالعه و ملاحظه آن ها داشته باشند وقف موبد نمود و توليت آنها را
 
−
21. به جناب علاقه العلماء و المجتهدين افضل الفضلاء و المحققين قبله الانام و حجه الاسلام و المسلمين
 
−
22. سرکار شريعتمدار آخوندملا علي مجتهد سلمه الله تعالي ان شاء الله مفوض نمود بعداز وفات ايشان اطيال 
 
−
23. عمره ان شاء الله تعالي با ولد اکبر ايشان از ذکور و هکذا ما تناسلوا و تعاقبووعلي تقدير الانقراض
 
−
24. خداي نخواسته بااعلم مجتهدين ايران و نجف اشرف و کربلاي معلي الي ان يرث الله
 
−
25. الارض و در ضمن العقد شرط شده که از بلده زنجان بيرون نبرند مگر به اذن متولي به هر جا که صلاح داند و احدي
 
−
26. در زنجان و جاي ديگر زياده ازشش ماه نگاه ندارندمگربه اذن جديد از سال کار متولي و ثواب بي حساب 
 
−
27. آن را بروح پر فتوح موصي مزبور واگذار نمود و صيغه وقف به قرار مسطور جريان يافت و بعداز قبض و اقباض 
 
−
28. عمد به مقتضاي وقف گرديد و کان تحرير ذالک في شهر جمادي الاولي من شهور المنتظم سنه 1280 
 
−
هامش:
 
−
- بسم الله الرحمن الرحيم نستعين فاواصله الاصيل سيان في 4 شهر شعبان سنه 1289 مهر مربع شکل با قلم ثلث، ورفعناه مکاناعليا
 
−
- ذاواصله سبان، مهر بيضي شکل با قلم نستعليق، يوسف ايها الصديق 
 
−
- ذاواصله سبان،مهر مربع شکل با قلم ثلث، اسمعيل 
 
−
- حاجي ابوالحسن کاوندي، مهر بيضي شکل با قلم نستعليق، يا ابوالحسن 
 
−
- حاجي محمد علي زنجاني، مهر مربع شکل با قلم نسخ، العبد المذنب محمد علي 
 
−
جدول مهرهاي وقف نامه شماره 2و1:سجع مهرها در هر دو وقف نامه يکي است 
 
−
رديف تصويرمهر سجع مهر
 
−
1- ورفعناه مکانا عليا (مهر آخوند ملا علي قارپوزآبادي)  
 
−
2- يوسف ايهاالصديق
 
−
3- يوسف اسمعيل
 
−
4- ياابوالحسن
 
−
5- العبدالمذنب محمد علي
 
 
   
 
   
−
==واژه نامه دو سند وقف نامه:==  
+
==واژه نامه دو سند وقف نامه==  
−
1-قريه قياسيه: روستايي از توابع شهر سلطانيه زنجان   
+
1-قریه قیاسیه: روستایی از توابع شهر سلطانیه زنجان   
−
2-حاجي رضاقلي: برادر حاج عبدالحسين تاجر زنجاني  
+
 
−
3-حاج عبدالحسين: واقف   
+
2-حاجی رضاقلی: برادر حاج عبدالحسین تاجر زنجانی  
−
4-آخوند ملا علي قارپوزآبادي: ايشان مرجع تقليد و روحاني با نفوذ زنجان در دوره مشروطه بودند.
+
 
 +
3-حاج عبدالحسین: واقف   
  
 +
4-آخوند ملا علی قارپوزآبادی: ایشان مرجع تقلید و روحانی با نفوذ زنجان در دوره مشروطه بودند.
 +
</div>
 
[[رده:میراث جاودان شماره های 77-78]]
 
[[رده:میراث جاودان شماره های 77-78]]
  
 
[[رده:مقالات]]
 
[[رده:مقالات]]
 +
==پانویــس==

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۰ اکتبر ۲۰۱۸، ساعت ۱۴:۰۴

مؤلف:پرستو قاسمی اندرود[۱]

چکیده

وقف، عملی حقوقی است که به موجب آن شخص، عین مالی را از مالکیت خود خارج کرده از هر گونه نقل و انتقال ارادی و قهری به طور کامل مصون نگاه می دارد و منافع آن را در امور خیریه و خداپسند به طور کامل به جریان می اندازد. مقاله حاضر در مورد دو سند وقفنامه به سال 1280 ه ق از عبدالحسین تاجر زنجانی بزرگ خاندان خطیبی های زنجان نگاشته شده است که ابتدا به تاریخچه خاندان خطیبی های زنجان، سپس به شخصیت اصلی سند، حاج عبدالحسین تاجر زنجانی که در زمان خود بزرگ خاندان خطیبی بوده و بعد از آن به بررسی دو سند وقف نامه از حاج عبدالحسین تاجر زنجانی خواهد پرداخت. کلید واژه: وقف نامه، حاج عبدالحسین تاجر زنجانی، خاندان خطیبی، زنجان

تاریخچه خاندان خطیبی های زنجان

یکی از خاندان های دیرین زنجان طایفه خطیبی ها هستند.بر اساس اسناد و مدارک موجود، نسل خطیبی ها از تیره خالدیان قریش که از بدو ورود اسلام وارد ایران شده اند و قرن های متمادی موطن اصلی آن ها شهرهای نیشابور، مرو و شیراز بوده و از اوایل قرن پنجم به منطقه قزوین و زنجان نقل مکان می کنند که در قرن هفتم از این خاندان صدر الدین احمد ابن عبدالرزاق معروف به صدر جهان که چهار سال صدراعظم ایلخانیان بود و همچنین قطب الدین احمد ابن عبدالرزاق معروف به قطب جهان که قاضی القضات ممالک اسلامی بود برخاسته اند، که پس از تغییر و تحولات اجتماعی و سیاسی باز هم از این سلسله فردی به نام میرزا عبدالحسین ملا باشی که در زمان شاه طهماسب دوم 1148- 1135آخرین ملاباشی شاهان صفوی بود و در سال1148ه ق در دشت مغان به امر نادر به علت اعتراض به اصلاحات مذهبی نادر و همچنین تغییرسلطنت از صفویه به افشاریه به دستور نادر شاه کشته شد و مرحوم آغا بزرگ تهرانی درطبقات اعلام شیعه او را جزو شهدای قرن 12 هجری ذکر کرده است. پس از شهادت عبدالحسین ملاباشی به لحاظ اختناق موجود در زمان نادر، فرزندان ملاباشی مجدداً از اصفهان به موطن اصلی خود منطقه زنجان بازگشتند

اولین فرد از اولاد میرزا عبدالحسین ملاباشی که به زنجان آمده فردی به نام حاج میرزا عرب بوده که ابتدا ساکن سلطانیه شده، سپس فرزندانش به زنجان نقل مکان می کنند و محل استقرار اولیه آنان در محله نصرالله خان در قسمت شمال شرقی مسجد و مدرسه نصرالله خان بوده که در حال حاضر قسمتی از آن در خیابان فعلی زینبیه واقع شده است.

حاج میرزاعرب فرزندی به نام حاج جلال داشته که روستای دهجلال خدابنده چون سهم الارث ایشان بوده، روستای جدید التأسیس به نام او نامگذاری می شود؛ چون حاج میرزا عرب تعدادی از روستاهای سلطانیه و خدابنده را خریداری کرده بود. حاج میرزا عرب قبل از کوچ به زنجان به تجارت اشتغال داشته و در مسیر اصفهان به آسیای صغیرتجارت می نموده. حاج جلال نیز فرزندی داشته به نام حاج میرزا که در اسناد و نامه های موجودآن زمان به حاج میرزای زنجانی معروف بوده و حتما او نیز برادرانی داشته که در حال حاضر از آن ها اطلاعی در دست نیست.

حاج میرزای زنجانی که دارای پنج پسر به نام های حاج عبدالحسین، میرزا ابراهیم خان مظفر الدوله، حاج زین العابدین، حاج مهدیقلی و رضاقلی که هر کدام از این فرزندان در حال حاضر نیز در زنجان صاحب نسل می باشند و در حال حاضر نوادگان حاج عبدالحسین و حاج مهدیقلی مرحوم دارای نام خانوادگی خطیبی و فرزندان میرزاابراهیم خان مظفر الدوله با نام خانوادگی مظفری و نوادگان رضاقلی مرحوم دارای نام خانوادگی خطیب لو هستند؛ ولی بر اساس نقل قول های متعدد، این خانواده قبل از انتخاب نام خانوادگی رسمی در سال 1304 همچنان عنوان خطیبی را داشته اند. علت این بوده که از نسل صدر جهان،قطب جهان و صدر الصدور که در فصاحت و بلاغت سر آمد بودند واغلب خطبه خوان و مجالس درس وبحث آن هارونق داشته است. بخصوص شخصیت میرزا عبدالحسین ملاباشی که ملاباشی صفویه بوده و بالاترین مقام روحانی صفویه بوده اند قطعاً تأثیر گذار بوده است. (خطیبی، 1390: 79)

حاج عبدالحسین تاجر زنجانی

شخصیت اصلی سند، حاج عبدالحسین تاجر زنجانی است که ایشان حدود سال های 1215 ه ق در زنجان متولد شده و در زمان خود بزرگ خاندان خطیبی بوده است. شغل اصلی اش تجارت و همواره با اصفهان مراوده داشته و از قبل این تجارت و ارثیه ای که از پدرش داشته در زنجان یکی از رجال و اعیان طراز اول شهرمحسوب می شد. در مجموع ایشان با توجه به موقعیت خود خادم به دین و ملت بوده و همواره در کارهای عام المنفعه پیشقدم بوده است. بر اساس اسناد و مدارک موجود، ایشان بانی و باعث اصلی آمدن و ماندن آخوند ملا علی قارپوز آبادی به زنجان بوده و سرمایه اصلی ساخت مسجد و مدرسه چهل ستون را ایشان تقبل نموده است و یکی از دختران آخوند را نیز به نام ام سلمه خانم برای پسرش حاج عبدالرسول تزویج می نماید. آخوند در قسمت آخر وصیت نامه خود درباره حاج عبدالحسین آورده است (اولاد خود را وصیت می کنم که به سلوک با یکدیگر و هر بزرگی کوچک خود را مراعات کند و هر کوچکی حرمت بزرگ را نگه دارد و همه را سپردم به خداوند رحمان و بعد از فضل او عالیشان المکرم المخدوم المحترم حاج عبدالحسین را وصیت می کنم که به قسمی که با من بود با ایشان هم باشند؛ زیرا که ایشان بانی و باعث ماندن من در ولایت زنجان شدند.)

در خاطرات و بعضی از سفرنامه های دوره قاجار از حاج عبدالحسین به عنوان رجال و اعیان زنجان نامبرده شده است.سرانجام وی بعد از حدود 85 سال عمر با برکت در سال 1300 قمری دعوت حق را لبیک گفته و در محل قبرستان قدیمی شهر که در نزدیکی مقبره مجتهدی ها بود دفن می شود (اکثربزرگان خاندان خطیبی هم عصر حاج عبدالحسین در آنجا مدفون هستند). بعد از متروکه شدن قبرستان در آن محل توسط دانش آموزان دختر در اوایل حکومت پهلوی درختکاری شده و به نام قیزلارباغی (باغ دختران) معروف می شود. در روزنامه سفر آذربایجان که دافع الغرور نام گذاری شده، توسط عبدالعلی ادیب الملک برادر محمد حسن خان اعتمادالسلطنه در سال 1275 ه ق نکات جالبی در خصوص شهرستان زنجان نگاشته شده که در قسمتی از آن به معرفی معارف و رجال شهر در سال مزبور پرداخته است که عیناً نقل می شود. معارف و اعیان شهر عبارتند از: میرزا ابراهیم خان سرتیپ که نصف املاک خمسه مال اوست، حاج شیخعلی تاجر، آقا کلبعلی، آقا نادعلی تاجر، حاجی عباسعلی، حاجی ابراهیم تاجر، حاجی اسدالله،آقا عبدالحسین،حاجی مهدی قلی، امیر اصلان خان برادر حسینقلی خان، آقا محمد تاجر، حاج ابوطالب، حسینقلی خان نواده ذوالفقارخان.ادیب الملک که از 14 نفر به عنوان اعیان و رجال شهر نام برده، چهار نفر آن ها از خاندان خطیبی بوده است:

1. میرزا ابراهیم خان سرتیپ که فرمانده افواج خمسه بوده و در زمان ناصرالدین شاه به مظفر الدوله ملقب گردید؛

2. حاجی عباسعلی برادر زاده حاج عبدالحسین نیز از تاجران معروف زنجان بوده؛

3. حاج مهدیقلی نیز برادر حاج عبدالحسین بوده است. (همان: 102)

مشخصات وقف نامه شماره 1:

این سند دراندازه 26×41 سانتی متر در 23 سطر با قلم نستعلیق به رنگ مشکی و قرمز نوشته شده است. در این سند واقف یک دانگ از روستای قیاسیه را وقف بر تعزیه سیدالشهدا و کمک به طلاب علوم دینی نموده و تولیت آن را به آخوند ملا علی قارپوزآبادی داده است.

وقف نامه یک دانگ قریه قیاسیه صرف تعزیه سیدالشهدا

بازخوانی وقف نامه شماره 1:

1. هوالله تعالی شأنه

2.سواد وقفنامچه یک دانگ از قریه قیاسیه که از منافع نصفی به تعزیه سیدالشهدا و نصفی به طلاب علوم دینیه صرف شود از حاجی

3. عبدالحسین وصایه از برادرش حاجی بسم الله الرحمن الرحیم رضا قلی مرحوم که معمول به اینست تا حال که سنه 1209

4. بعدالحمد و الصلوه در حال تحریر که بیست و پنجم شهر ربیع الاول است هزار

5. و دویست و هشتاد هجری است علی هاجرهاالاف التحیه و الثناء سنه 1280 عالیشان زبده الاماثل و الاقران

6. سنی القدر و الشأن آقاعبدالحسین خلف رضوان مکان الحاج میرزاوصایه ثابته

7. از جانب برادر مرحوم مبرورخود حاجی رضا قلی وقف موبد شرعی و حبس مخلد اسلامی نمود

8. مساحت یک دانگ ازجمله شش دانگ قریه قیاسیه را با کافه لوازمات و ضمایمات و توابعات

9. من الاراضی المائیه و الدیمیه و التلال و الجبال والعیون و الانهار و الدهکده و المرابض و المراتع و المعالف

10. و المزارع المستقله التابعه بای اسم کانت سواء رقم ام لم یرقم بدون الاستثناء و من حیث الحدود

11. بینهما معلوم و مشخص است نصفی به تعزیه داری مظلوم آل عبا و خامس من اهل الکساء

12. جناب سیدالشهدا روحنافداه و نصفی به طلاب علوم دینیه و صیغه وقف به نحو مزبور جاری

13 شده یک دانگ وقف بر این دو فقره شده نیم دانگ وقف جناب سیدالشهدا روح العالمین

14. له الفد و نیم دانگ را وقف بر طلاب علوم دینیه کرده و تولیت اورا مفوض و مرجوع

15. کرد به جناب شریعت مدار قدوه الفقهاء واجل العلماء و الفضلاء العالم الربانی و الفاضل الصمدلی

16. الفقیه النشیه مجتهد العصر و الربانی الاخوندملاعلی سلمه الله تعالی مادام گونه حیال دام الله تعالی بقائه و بعد از آن

17. جناب مستطاب هر کس را وصی قرار بدهد و وصی خود را ایصا در وصیت دیگری قرار فرماید

18. که وصی بعداز خود و وصی تعیین نماید الی انقراض العالم اوصیاء اتیه متولی می باشند خدانکرده اوصیا منقرض

19. شوند با اعلم علمای بلاد ایران و کربلاونجف اشرف است خدانکرده بعد الانقراض با اعدل

20. اهل زنجان است و عالیشان آقا عبدالحسین این وقف راحسب الوصیه از اخ مرحوم

21. مزبور خود کرده با اذن سرکار شریعت مدار آخوند معظم الیه سلمه الله تعالی چنانکه سایر وصایای

22. مقرره مرحوم مسطور را به اذن و اطلاع سرکار ایشان کرده وقف صحیحاً و شرعیاً

23. فمن بدله بعد ما سمعه فانما اثمه علی الذین بیدلونه و کان ذلک فی بیست و پنجم شهر ربیع المولود سنه 1280.

هامش

- بسم الله الرحمن الرحیم نستعین فاواصله الاصیل سیان فی 4 شهر شعبان سنه 1289 مهر مربع شکل با قلم ثلث، ورفعناه مکاناعلیا

- ذاواصله سبان، مهر بیضی شکل با قلم نستعلیق، یوسف ایها الصدیق

- ذاواصله سبان،مهر مربع شکل با قلم ثلث، اسمعیل

- حاجی ابوالحسن کاوندی، مهر بیضی شکل با قلم نستعلیق، یا ابوالحسن

- حاجی محمد علی زنجانی، مهر مربع شکل با قلم نسخ، العبد المذنب محمد علی.

وقف نامه شماره 2

این سند دراندازه 26×41 سانتی متر در 28 سطر با قلم نستعلیق به رنگ مشکی و قرمز نوشته شده است.در این سند حاج عبدالحسین تاجر زنجانی وقف 120 جلد کتاب خطی را به وصایه از جانب برادر مرحومش حاج رضا قلی وقف مسجد چهل ستون زنجان نموده و تولیت آن را به آخوند ملا علی قارپوزآبادی می دهد به شرط این که کتب وقف شده از زنجان خارج نشود.

سند وقف 120 جلد کتاب خطی به مسجد چهل ستون زنجان

بازخوانی وقف نامه شماره2

1. هوالله تعالی شأنه

2. سواد وقفنامچه کتب موقوفه خیرالحاج الحاج عبدالحسین وصایه از حاج رضاقلی که از

3. ثلث وی ابتیاع نموده بر قابلین انتفاع از آن ها و عمل به وقفیت نیز شده سنه 1209(1290)

4. بسم الله الذی هوالسمیع البصیر و الوقف علی الضمائر و السرائر و الصلوه و السلام

5. علی سید الانبیاء و المرسلین محمد وآله الطیبین الطاهرین المعصومین عن الکبار و الصغائر بعد الحمد

6. و الصلوه منظور از انتظام و آرایش این سطورشرعیه و مقصود از ارتسام و نگارش این کلمات

7. مرضیه آنکه توفیقات وافره ربانی و تأییدات منتطافره جناب اقدس سبحانی شامل حال

8. خیر مآل عالیشان سعادت و صلاحیت عمده الاماثل و الاقران آقاعبدالحسین حفظه الله تعالی

9. ابن رضوان معان حاجی میرزا طاب ثراه زنجانی که وصی ثابت الوصایه برادر مبرورو مرحوم خود حاجی رضا قلی

10. می بود علی حسب الوصیه از ثلث مال مرحوم مرقوم صورت تفضیل کتب موقوفه از قرارتفضیل ذیل

11. شرح قاموس دوجلد، منهاج العارفین جلد، حق الیقین سه جلد، شرح لمعه سه جلد، فصول سه جلد، حاشیه شیخ محمدتقی سه جلد، رجال ابوعلی جلد،

12. معالم الاصول دو جلد، جواهرالکلام شش جلد،احقاق الحق دوجلد، قوانین چاپ سه جلد، مطول سه جلد، ضوابط دوجلد، مستند الشیعه دونسخه چهار جلد

13. صحاح اللغه دو جلد، شرح تحریر قوشجی دوجلد، شوارق دو جلد، ذکری دو جلد، شرح صحیفه دوجلد، جامع الشواهد سه جلد، مناهج الاصول دو جلد، تفسیر بیضاوی دو جلد

14. جامع المصالحه دو نسخه چهار جلد، شرح ارشاد اردبیلی دو جلد، مسالک دو جلد، سماء العالم جلد، مقتدر البحار جلد، دیوان امیر دو جلد، ترجمه نهج البلاغه دو جلد، تفسیر صافی جلد

15. کشف الشام دونسخه چهار جلد، انوار الغانیه جلد، وسائل تمام سه جلد، مبسوط دو جلد، سرائر دو جلد، شرح کبیر سه جلد، شرح سید علیخان کبیر جلد، اجتماع شیخ طبرسی جلد

16. عیون اخبارالرضا دو جلد، مدارک جلد، تذکره علاقه دو جلد، شرایع چهار جلد، قواعد شهه اول رحمه اله جلد، عوایدحاجی ملااحمد،لوءلوء البحرین جلد، فقه الرضا

17. معتبر دو جلد، غررودرر دو جلد، تصریح دوجلد، مغنی الیل دو جلد، شرح رضی دو جلد، منظومه بحرالعلوم دو جلد، زمایه ابن اسیر دو جلد، معراج السعاده جلد

18. حرره القلوب جلد، ابواب الحسان جلد، جامع المقدمات جلد،ملابوماتعلی جلد، حیوه القلوب جلددویم جلدی، عده الراعی سیوطی جلدی، مجمع البحرین چهار جلد، تفسیر صافی جلد

19. کتب مفصله مسطوره در فوق راگرفته بر کافه مومنین و مسلمین از ذکور و اناث و کبیر و صغیر از علماء و طلاب

20. و غیره کسانی که قابلیت انتفاع از مطالعه و ملاحظه آن ها داشته باشند وقف موبد نمود و تولیت آنها را

21. به جناب علاقه العلماء و المجتهدین افضل الفضلاء و المحققین قبله الانام و حجه الاسلام و المسلمین

22. سرکار شریعتمدار آخوندملا علی مجتهد سلمه الله تعالی ان شاء الله مفوض نمود بعداز وفات ایشان اطیال

23. عمره ان شاء الله تعالی با ولد اکبر ایشان از ذکور و هکذا ما تناسلوا و تعاقبووعلی تقدیر الانقراض

24. خدای نخواسته بااعلم مجتهدین ایران و نجف اشرف و کربلای معلی الی ان یرث الله

25. الارض و در ضمن العقد شرط شده که از بلده زنجان بیرون نبرند مگر به اذن متولی به هر جا که صلاح داند و احدی

26. در زنجان و جای دیگر زیاده ازشش ماه نگاه ندارندمگربه اذن جدید از سال کار متولی و ثواب بی حساب

27. آن را بروح پر فتوح موصی مزبور واگذار نمود و صیغه وقف به قرار مسطور جریان یافت و بعداز قبض و اقباض

28. عمد به مقتضای وقف گردید و کان تحریر ذالک فی شهر جمادی الاولی من شهور المنتظم سنه 1280

هامش

- بسم الله الرحمن الرحیم نستعین فاواصله الاصیل سیان فی 4 شهر شعبان سنه 1289 مهر مربع شکل با قلم ثلث، ورفعناه مکاناعلیا

- ذاواصله سبان، مهر بیضی شکل با قلم نستعلیق، یوسف ایها الصدیق

- ذاواصله سبان،مهر مربع شکل با قلم ثلث، اسمعیل

- حاجی ابوالحسن کاوندی، مهر بیضی شکل با قلم نستعلیق، یا ابوالحسن

- حاجی محمد علی زنجانی، مهر مربع شکل با قلم نسخ، العبد المذنب محمد علی

جدول مهرهای وقف نامه شماره 2و1

سجع مهرها در هر دو وقف نامه یکی است

1- ورفعناه مکانا علیا (مهر آخوند ملا علی قارپوزآبادی)

2- یوسف ایهاالصدیق

3- یوسف اسمعیل

4- یاابوالحسن

5- العبدالمذنب محمد علی

واژه نامه دو سند وقف نامه

1-قریه قیاسیه: روستایی از توابع شهر سلطانیه زنجان

2-حاجی رضاقلی: برادر حاج عبدالحسین تاجر زنجانی

3-حاج عبدالحسین: واقف

4-آخوند ملا علی قارپوزآبادی: ایشان مرجع تقلید و روحانی با نفوذ زنجان در دوره مشروطه بودند.

پانویــس

  1. ↑ کارشناس ارشد باستان شناسی گرایش اسلامی کارشناس کتیبه ها و متون اداره کل میراث فرهنگی،صنایع دستی و گردشگری استان زنجان
برگرفته از «https://wikikhair.org/fa/index.php?title=دو_سند_وقف_نامه_به_سال_1280_ه_ق_از_عبد_الحسین_تاجر_زنجانی_بزرگ_خاندان_خطیبی_های_زنجان&oldid=8319»