طراحی صندوق نیکوکاری مردم نهاد ، با بكارگيری روش تأمین مالی جمعی

از ویکی خیر
پرش به: ناوبری، جستجو

حمید فهیمی [۱]

عارف علیقلی پور [۲]

چکیده

یکی از مهم ترین صفات ایرانیان که از گذشته تا به حال به آن شهره بوده اند و پس از گرایش آن‌ها به اسلام و با توجه به توصیه ها و آمیزه های اسلام پررنگ تر نیز شده است شرکت در فعالیت های خیرخواهانه و انجام امور خیر به صورت فردی و جمعی می باشد. شواهد نشان داده است که همواره فعالیت های جمعی نتایج بهتری را نسبت به فعالیت ها و اقدامات انفرادی کسب کرده است. کار خیر نیز از این موضوع استثناء نیست، بنابراین تأمین منابع مالی برای اقدامات خیرخواهانه و تخصیص منابع جمع آوری شده به این امور علاوه بر این که از ضروریات انجام امر خیر محسوب می شود نوعی فعالیت اقتصادی نیز به شمار می رود. یکی از مهم ترین محورهای اقتصاد، حضور مردم در عرصه های اقتصادی و مشارکت همه جانبه جامعه در رویدادهای اقتصادی است. با توجه به این توضیحات می بایست به دنبال طراحي ابزاري بود كه با شبكه ارتباطي بين خيرين، مؤسسات خيريه و ساير نهادها بتواند انبوهي از منابع نيكوكاري را تجميع نموده و با ايجاد يك بستر سرمايه گذاري، بتوان بر قدرت جذب منابع مالي افزود. در واقع ما در این تحقیق به دنبال طراحی ابزاری هستیم که بتواند منابع خردی که افراد برای امور خیرخواهانه در نظر گرفته اند را تجمیع کرده و با مدیریت و هدایت آن منابع به سمت فعالیت های خیرخواهانه گامی مثبت در جهت این امر خداپسندانه برداریم. برای طراحی این ابزار مالی با رویکرد ذکر شده، از ظرفیت صندوق نیکوکاری مردم نهاد که مجوز فعالیت آن از طریق سازمان بورس و اوراق بهادار صادر می شود بهره گرفته شده است.

واژگان کلیدی

صندوق نیکوکاری مردم نهاد؛ تأمین مالی اجتماعي؛ تأمین مالي نیکوکاری

مقدمه

بسیاری از امور خیرخواهانه و خداپسندانه در مراحل آغازین خود با چالش های متعددی درزمینۀ کسب منابع لازم برای شروع فعالیت‌های خود روبه رو می باشند. دسترسی محدود به منابع مالی لازم برای انجام امور خیرخواهانه، خیّرین را ناگزیر کرده است تا به دنبال یافتن راهکارهای جدید برای تأمین منابع مالی باشند. یکی از این راهکارها استفاده از رویکرد تأمین مالی جمعی می‌باشد.

در ادبیات موجود در این زمینه منظور از تأمین مالی جمعی [۳] تأمین منابع مالی موردنیاز برای شروع یک کسب‌وکار به‌وسیلۀ جمعی از افراد مستقل می‌باشد که منابع مالی در این روش معمولاً از طریق اینترنت و به‌واسطۀ مشارکت‌های محدود افراد متعدد فراهم می گردد. از مهم‌ترین چالش های عدم وجود منابع مالی و در دسترس نبودن سرمایه، می توان به کاهش انگیزه لازم برای انجام کار خیر و کم شدن این فعالیت ها اشاره کرد که می‌تواند جامعه را متضرر نماید. تأمین مالی جمعی می‌تواند با جمع آوری منابع خیرخواهانه مردم از طریق اینترنت، منابع لازم را برای کارهای خیری که به حجم زیادی از سرمایه نیازمند هستند، تأمین می‌کند.

سرمایه‌گذاری جمعی که برخی اوقات تأمین سرمایه از اجتماع یا تأمین مالی جمعی نیز نامیده می‌شود، معمولاً مشارکت جمعی توسط افرادی که سرمایه‌گذاری مشترک می‌کنند نامیده می‌شود، اغلب از طریق اینترنت انجام می‌شود تا از تلاش‌های یک کارآفرین توسط عموم جامعه یا سازمان‌ها حمایت شود.

در این مطالعه با بررسی مدل های موجود و معرفی بسترهای فعلی در زمینۀ تأمین مالی جمعی که در مناطق مختلف جهان پیاده می شود، کوشش می شود، نمایی از نحوۀ عملکرد تأمین مالی جمعی درزمینه امور خیرخواهانه ارائه شود و با استفاده از ظرفيت صندوق هاي سرمايه گذاري نيكوكاري كه در بازار سرمايه كشور متداول شده، ابزاري طراحي شود تا قدرت جمع آوري منابع براي امور خیرخواهانه افزايش يابد و همچنين نهادي مالي براي جذب ساير منابع مالي در كشور ايجاد گردد.

پیشینه تحقیق

با توجه به اينكه در اين پژوهش نيازمند بررسي دو حوزه، صندوق هاي سرمايه گذاري و تأمین مالي جمعي هستيم در مرحله نخست مباني نظري صندوق هاي سرمايه گذاري را موردبررسی قرار مي دهيم و بعد به بررسي تأمین مالي جمعي خواهيم پرداخت.

صندوق ‌هاي سرمايه‌گذاري

صندوق های سرمایه گذاری یکی از مهم‌ترین ابزارهای سرمایه گذاری در بازارهای مالی هستند که با ایفای نقش واسطه گری مالی، سرمایه گذاری افراد خرد را از حالت مستقیم به غیرمستقیم تبدیل می‌کند و از این رهگذر، مزایای متعددی برای اقتصاد کشورها به ارمغان می آورد (گربر،2008) [۴] صندوق سرمایه گذاری، وجوه سرمایه گذاران مختلف را جمع آوری، آن را در سهام [۵] ، اوراق با درآمد ثابت [۶] و سایر ابزارهای کوتاه‌مدت سرمایه گذاری می کنند. (رحمانی و همکاران،1395). طی سالیان گذشته، تعداد این صندوق ها در دنیا روندی صعودی داشته و از 51 هزار صندوق در سال 2000 به بیش از 66 هزار صندوق در سال 2007 با حجم کل خالص دارایی بیش از 26.2 هزار میلیارد دلار رسیده است.

صندوق سرمایه‌گذاری نیکوکاری

صندوق سرمایه‌گذاری نیکوکاری ازجمله صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل ثبت نزد سازمان بورس و اوراق بهادار و تحت نظارت آن می‌باشد. هدف از تشکیل صندوق، جمع‌آوری سرمایه از اشخاص نیکوکار و تشکیل سبدی از دارایی‌ها و مدیریت این سبد به‌منظور کسب منافع و سپس صرف تمام یا بخشی از منافع در امور نیکوکارانه است. (ابلاغیه سازمان بورس و اوراق بهادار،1390) وظیفه سرمایه‌گذاری منابع و کسب منافع، به عهده مدیر صندوق است.

مدیر صندوق در مقاطع زمانی مشخص منافع حاصل از سرمایه‌گذاری را با توجه به نوع قرارداد‌ها بین سرمایه‌گذاران و مدیرِ اجرا، تقسیم نموده و مدیر اجرا وظیفه صرف عواید در فعالیت‌های نیکوکاری تعیین‌شده را بر عهده می‌گیرد.

ساختار عملیاتی صندوق سرمایه گذاری نیکوکاری

کارکرد صندوق‌های نیکوکاری به‌عنوان نوعی از صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک است که هدف از تشکیل آن جمع‌آوریِ وجوه از اشخاص علاقه مند به نیکوکاری است که تمایل به‌صرف وجوه خیرخواهانه خود در اهداف خاص نیکوکارانه صندوق را دارند.

این نوع از صندوق‌ها با جمع‌آوری وجوه از سرمایه گذاران علاقه مند به نیکوکاری و تشکیل سبدی از دارایی ها و مدیریت آن به کسب منافع می پردازند. تنها رکن اضافه‌شده در صندوق‌های نیکوکاری در مقایسه با سایر صندوق‌ها، مدیر اجرا می‌باشد که وظیفه رکن مزبور صرف وجوه و منافع صندوق جهت امور خیرخواهانه صندوق را دارا است.

درحالی‌که عمليات اجرايي صرف منافع صندوق در امور خیرخواهانه توسط مدير اجرا انجام مي‌شود، وجود اركان نظارتي صندوق (متولي و حسابرس) و همچنین گزارش منظم فعاليت‌هاي انجام‌شده توسط مدير اجرا، باعث اطمينان از مصرف اين منافع در امور خیرخواهانه موردنظر و همچنين شفافيت عملكرد است. بنابراين صندوق سرمايه‌گذاري نيكوكاري با ساختار خاص خود، راهي جديد براي سرمايه‌گذاراني است كه تمايل به انجام امور خيرخواهانه، به‌صورت مداوم و با عوايد مطلوب دارند.

اصلی

اركان تصمیم گیری

یکی از اولین ارکان صندوق که ساختار کلی ارکان را تعیین می کنند و درواقع بنیان گذاران صندوق سرمایه گذاری تلقی می‌شوند، دارندگان واحدهای ممتاز یا به عبارتی مؤسسین صندوق می باشند. دارنده واحدهای سرمایه‌گذاری ممتاز، دارای حق رأی است و می‌تواند در مجمع صندوق، از حق رأیِ خود استفاده کند. دارندگان واحدهای سرمایه‌گذاری ممتاز نمی‌توانند با درخواست ابطال واحدهای سرمایه‌گذاری خود، سهم خود را از دارایی‌های صندوق مطالبه کنند، ولی می‌توانند واحدهای سرمایه‌گذاری ممتاز خود را به دیگران واگذار كنند (نمونه امید نامه،1395).

بر اساس اساسنامه مجمع در هر زمان با دعوت مدیر صندوق یا متولی یا دارندگان بیش از یک‌پنجم واحدهای ممتاز صندوق، یا سازمان بورس و اوراق بهادار قابل تشکیل می‌باشد. بنابر اساسنامه، دارندگان عادی واحدهای سرمایه-گذاری صندوق ها نسبت به تصمیمات کلانِ صندوق حق رأی نداشته و اجازه ورود به جلسه مجمع (بدون حق رأی) هم ندارند (نمونه اساسنامه ،1395).

اركان اجرایی

عملیات اجرایی صندوق به طور عمده توسط مدیر سرمایه-گذاری (در صندوق های نیکوکاری، رکن مدیر اجرایی به آن اضافه می شود) به اجرا درمی آید. لازم به توضیح است در صندوق ها در کنار داشتن مدیر صندوق، مدیران سرمایه گذاری نیز برای آن در نظر گرفته‌شده است، گروه مدیران سرمایه-گذاری متشکل از حداقل سه شخص حقیقی است که توسط مدیر صندوق از بین اشخاص صاحب صلاحیت‌، معرفی‌شده تا وظایف و مسئولیت‌های مندرج در ماده‌ی مذکور را به انجام رسانند.

انتصاب مدیران سرمایه گذاری در اختیار مدیر صندوق می‌باشد و اساسنامه صندوق ها این اختیار را برای مدیر صندوق قرارداده است که در صورت عزل یکی از مدیران سرمایه گذاری، بایستی فرد جایگزینی به سازمان بورس و اوراق بهادار معرفی نماید. مدیر صندوق جهت صدور و ابطال واحدهای سرمایه گذاری از رکنی به‌عنوان مدیر ثبت استفاده می‌کند. مدیر ثبت یک شخص حقوقی است که بعد از قبولی سمت و توسط سازمان تأیید می-شود. یکی از ارکان مهم صندوق های سرمایه‌گذاری نیکوکاری، رکن مدیر اجرا است. مدیر اجرای صندوق بر اساس مقررات و مفاد این اساسنامه از بین اشخاص حقوقی صاحب صلاحیت که در امر نیکوکاری سابقۀ فعالیت داشته یا توانایی انجام آن امور را داشته باشد، توسط مجمع صندوق انتخاب می‌شود.

مهم‌ترین وظایف مدیر اجرا عبارت است از صرف وجوه دریافتی از صندوق صرفاً در امور نیکوکاری مندرج در امید نامۀ صندوق، تهیۀ گزارش‌های دوره‌ای در مورد نحوۀ صرف وجوه دریافتی از صندوق هر سه ماه یک‌بار و همچنین برای هرسال مالی، پاسخگویی به سؤالات سبا، متولی و حسابرس در مورد نحوۀ صرف وجوه دریافتی از صندوق و همکاری با بازرسان آن‌ها. (سازمان بورس و اوراق بهادار،1386)

یکی دیگر از ارکان اجرایی صندوق، ضامن نقد شوندگی یا سودآوری است، که مهم‌ترین وظیفه ضامن عبارت است از پرداخت مبالغ تعیین‌شده طبق اساسنامه در صورت عدم توان مدیر.

از سایر ارکان اجرایی صندوق ، رکن کارگزاری است. بنا بر رویه های بازار سرمایه، درگاه ورود به بازار های مالی، استفاده از خدمات کارگزاری است.

اركان نظارتی

ارکان نظارتی در ساختار صندوق ها دو گروه می باشند، گروه اول ارکان نظارتی درونی می‌باشد، و گروه دوم، نهادهای نظارتی بیرونی می‌باشد.

الف. رکن نظارتی درونی عملکرد مدیران از جانب رکنی دیگر از سوی سرمایه-گذاران یا نهاد ناظر موردبررسی قرار می گیرد. با توجه به اینکه سرمایه گذاران صندوق های سرمایه گذاری حق رأی در مجامع صندوق را ندارند و امکان خرید واحدهای ممتاز برای آن‌ها نیز فراهم نیست، این صندوق ها از طریق تعیین ناظران، نظارت خود را خواهند داشت.

ناظرانِ سرمایه گذاران درواقع دو رکن متولی و حسابرس هستند که عملکرد صندوق را موردبررسی و ارزیابی قرار خواهند داد. متولی، رکن نظارتی است که توسط مجمع صندوق-ها انتخاب می شود. (نمونه اساسنامه،1395)

حسابرس صندوق، یک شرکت حسابرسی است که از بین مؤسسات حسابرسی معتمد سازمان بورس و اوراق بهادار و توسط متولی، جهت تأیید به مجمع صندوق ها معرفی می گردد تا کلیه وظایف حسابرسی صندوق مطابق با اساسنامه، امیدنامه، مقررات، استانداردها و ضوابط حسابرسی به انجام رساند.(نمونه امید نامه،1395)

ب. رکن نظارتی بیرونی اشخاصی که در داخل ساختار عملیاتی صندوق قرار دارند، با اشراف کامل بر عملیات جاری نظارت می کنند. سازمان بورس و اوراق بهادار نیز بر اساس وظایف قانونی خود، نظارت های مؤثری بر این نهاد مالی اعمال می‌کند.

نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار از دو طریق امکان‌پذیر است: (سازمان بورس و اوراق بهادار،1391)،

1- از طریق نرم-افزار،

2-بازرسی حضوری؛ در ضمن سازمان بورس و اوراق بهادار به عنوان مرجع رسیدگی به کلیه تخلفات ارکان صندوق از مقررات، اساسنامه و امیدنامه صندوق است.

ادبیات تحقیق تأمین مالي جمعي

گریفین [۷] در سال 2012 تأمین مالی جمعی را به‌مثابه آگهی های بازرگانی که در سایت های اینترنتی تبلیغ می‌شوند، بیان نمود. با این تفاوت که در سایت های مربوط به تأمین مالی جمعی، کارآفرینان باهدف جمع آوری منابع مالی از افراد و بازدیدکنندگان اقدام به انتشار آگهی های بازرگانی می نمایند. در فرآیند تأمین مالی جمعی، کارآفرین اقدام به تهیۀ طرح تجاری می نماید و تمام اطلاعات مربوط به فعالیت‌های تجاری خود را به همراه اهداف پروژه را در آن منعکس می نماید.

همچنین نحوۀ مصرف منابع جمع‌آوری‌شده را نیز در طرح تجاری برای آگاهی مشارکت کنندگان در طرح ارائه می نماید. در این پلتفرم به افراد اعلام می شود که در قبال مشارکت خود در طرح چه عوایدی را دریافت خواهند نمود. قابل‌ذکر است که بر اساس ماهیت پروژه، کارآفرین می‌تواند طرح تجاری ارائه ندهد. کلیۀ نقل و انتقالات و تعاملات در فرآیند تأمین مالی جمعی از طریق اینترنت صورت می‌پذیرد. جدول2، انواع روش‌های تأمین مالی جمعی را به‌صورت خلاصه به نمایش می‌گذارد.

اصلی

با توجه به اینکه فرآیند تأمین مالی جمعی عمدتاً از طریق اینترنت صورت می گیرد، در این قسمت به معرفی نحوۀ عملکرد سایت های فعال درزمینۀ تأمین مالی جمعی پرداخته‌شده است.

پایگاه های الکترونیکی پیش خریدی و پاداشی

[۸] این نوع تأمین مالی و سایت های مرتبط با آن معمولاً، شامل تسهیم مستقیم درآمد نمی شود. به‌عنوان‌مثال، پرداخت بهره یا هر نوع سود مشارکت در این پروژه مطرح نمی‌باشد. بااین‌وجود، کارآفرینان می‌توانند انواع مختلفی از پاداش یا جایزه را بر اساس مبلغ مشارکت در طرح، برای مشارکت کنندگان در نظر بگیرند. این جایزه می‌تواند شامل یک یادداشت تشکر، یا توکن‌های کوچک، جاسوئیچی و یا هر نوع هدیۀ تبلیغاتی دیگر نیز باشد.

بسیاری از فیلم های سینمایی از این طریق تأمین مالی شده‌اند. سایت هایی که آپشن های پیش خرید را ارائه می دهند، مشارکت کنندگان را قادر می سازند تا محصولات تولیدی کارآفرینان را باقیمت‌های کمتری خریداری نمایند. برای مثال، اگر آلبوم موسیقی از طریق تأمین مالی جمعی و با روش پیش خرید، منابع موردنیاز خود را دریافت نماید، مشارکت کنندگان این امتیاز را خواهند داشت که آلبوم موسیقی را باقیمت کمتری خریداری نمایند. به عنوان نمونه ای از سایت های فوق، می‌توان Kickstarter و IndieGoGo را نام برد.

مدل های تجاری تأمین مالی جمعی معمولاً بر اساس هزینه هایی که برای هر پروژه تعریف می‌شود و مصارف آن پروژه را تشکیل می دهد، پایه ریزی می‌شوند. به‌طورمعمول، سایت هایی که اقدام به تأمین مالی جمعی می نمایند تنها درصورتی‌که فرآیند تأمین مالی همراه با موفقیت باشد، اقدام به دریافت کارمزد می نمایند که این رقم معمولاً 4 تا 9 درصد رقم کل تأمین مالی را تشکیل می دهد و درصورتی‌که ناموفق باشد کارآفرینان ملزم به پرداخت مبلغی به سایت نیستند.

پایگاه های الکترونیکی تأمین مالی استقراضی

[۹] این نوع سایت ها در دوطبقۀ مختلف قرار دارند. یکی از انواع این سایت ها به مشارکت کنندگان بهره پرداخت می‌نماید و در نوع دیگر، بهره و سود مشارکت پرداخت نخواهد شد.

به‌عنوان‌مثال سایت Kiva ، سود مشارکتی به مشارکت کنندگان پرداخت نمی‌کند. Kiva منابع مالی موردنیاز را برای کارآفرینان در 66 کشور مختلف در سراسر جهان تأمین می نماید.

کارآفرینان درخواست وام خود را برای سایت Kiva پست کرده و وام دهندگان تنها اصل مبلغ وامی که به کارآفرینان پرداخت کرده اند را دریافت خواهند کرد. علاوه بر این، تعدادی سایت که در فرآیند تأمین مالی واردشده و برای وام دهندگان اقدام به دریافت سود مشارکت می نمایند نیز وجود دارد. به‌عنوان‌مثال Prospe و Lending Club دو سایت آمریکایی هستند که به تأمین کنندگان وجوه در قبال فراهم نمودن منابع مالی موردنیاز برای کارآفرینان، سود مشارکت پرداخت می نمایند.

در این مدل، وام‌دهندگان در ازای وجه واریزی، برگه‌هایی که توسط سایت مربوطه صادرشده است را دریافت خواهند کرد و در قبال این برگه امکان در اختیار گذاشتن منابع مالی از طریق WebBank و یا Paypal به کارآفرینان فراهم می گردد. در این حالت تأمین کنندگان منابع مالی بیش از آنکه عملکردی مشابه بانک های وام دهنده داشته باشند، رفتاری مشابه سرمایه گذاران دارند. درصورتی‌که کارآفرینان بازده سرمایه گذاری داشته باشند، وام‌دهندگان نیز دریافتی خواهند داشت.

کارمزد نقل و انتقالات منابع مالی و همچنین بهرۀ مالی وام های پرداخت شده، بستگی به «ریسک اعتباری» کارآفرینان خواهد داشت. تسهیلات بهره‌دار معمولاً به‌عنوان اوراق بهادار لحاظ می‌شوند و بنابراین تحت قوانین اوراق بهادار می بایست بررسی گردند.

پایگاه های الکترونیکی تأمین مالی مشارکتی

[۱۰] این نوع سایت‌های تأمین مالی بیشتر در اروپا و تعداد محدودی نیز در استرالیا ثبت‌شده و فعالیت می کنند. سایت‌های تأمین مالی از طریق آوردۀ سهامداران درواقع در قبال آوردۀ مشارکت کنندگان در طرح به آن‌ها سهام می دهد؛ به صورتی که در عایدات طرح سهیم باشند. در برخی کشورها مانند کانادا به‌واسطۀ قوانین سخت گیرانه نقل‌وانتقال سهام، چنین سایت هایی وجود ندارد.

علاوه بر این‌چنین سایت هایی در حال حاضر در آمریکای شمالی نیز وجود ندارد. یکی از سایت های موفق درزمینۀ تسهیم درآمد (سهام در قبال مشارکت) SellaBand می‌باشد. مدل پیاده سازی شده تأمین مالی در این سایت از طریق جمع آوری منابع مالیِ موردنیاز برای آلبوم های موسیقی از طریق مدل های هبه ای و سرمایه گذاران در سهام پروژه یا کسب‌وکار مربوطۀ آن می‌باشد.

اندازه و رشد بازار تأمین مالی جمعی

از زمان ورود تأمین مالی جمعی به ادبیات جهانی، این مفهوم رشد بسیار سریعی داشته است. سرمایه گذاری در صندوق تأمین مالی جمعی، در ابتدا از آمریکا آغاز شد و سپس در بریتانیا دنبال شد و در حال حاضر در سراسر جهان درحال ‌توسعه و انتشار است. امروزه 45 کشور در آمریکای شمالی، آمریکای لاتین، اروپا، خاورمیانه و شمال آفریقا، آسیا و آفریقای مرکزی دارای بسترهای فعال تأمین مالی جمعی می باشند.

اصلی


با استفاده از مدل های تأمین مالی جمعی در سال 2011 مجموعاً 89 میلیون دلار برای پروژه‌ها و طرح های موجود منابع مالی جمع آوری گردید که این رقم در سال 2011 به 1.47 میلیارد دلار و در سال 2012 به 2.66 میلیارد دلار افزایش یافت. در سال 2012، حدود 2.7 میلیارد دلار از طریق کلیۀ بسترهای موجود تأمین مالی جمعی و از طریق تمامی مدل های تجاری موجود در سراسر جهان، تأمین مالی صورت گرفت.

از سال 2009 تا 2012، بیشترین نرخ رشد تأمین مالی جهان متعلق به اروپا و آمریکای شمالی بوده است. نرخ رشد مرکب تأمین مالی جمعی در جهان در این بازۀ زمانی معادل 63 درصد بوده است. تأمین مالی جمعی بر مبنای مشارکت (سرمایه ای) رشدی معادل 114 درصد، تأمین مالی بر اساس وام 78 درصد، اعانه 43 درصد و پیش‌خرید (پاداش) نیز رشدی معادل 524 درصد داشته است.

کشورهای درحال‌توسعه نیز از زمانی که درگیر تأمین مالی جمعی شدند، با این مقوله به‌خوبی هماهنگ شده و توسعۀ مناسبی داشته‌اند. افزایش در تعداد بسترهای تأمین مالی جمعی وابسته به عواملی است که با توجه به موقعیت جغرافیایی کشورهای جهان تغییر می نماید. به دلیل اینکه این کشورها در دورۀ اولیۀ صنعتی خود می باشند، تعداد تأمین مالی های موفقیت آمیز در این کشورها درزمینۀ تکنولوژی های مدرن و پیشرفته انگشت‌شمار بوده است و تنها پروژه هایی که برای تأمین مالی طرح های هنری و سینمایی بوده، بسیار موفق عمل کرده و منابع مالی مناسبی برای این پروژه‌ها جمع‌آوری‌شده است. بااین‌حال، مسیر مشابهی همانند کشورهای توسعه یافته (که اکنون وضعیت مناسبی درزمینۀ تأمین مالی جمعی دارند)، در این مناطق نیز طی شده است.

تأمین مالی جمعی و فرصت های پیشرو در کشورهای درحال‌توسعه

تأمین مالی جمعی، هنوز یک مفهوم بسیار جدید بوده و تاکنون به‌عنوان یک پدیدۀ وارداتی از سوی کشورهای توسعه یافته در این مناطق مطرح بوده است. مفهوم اصلی و هدف ابتدایی گسترش تأمین مالی جمعی در سراسر جهان، در حمایت از نوآوری و ارائۀ راهکاری برای جمع آوری سرمایۀ اولیۀ کارآفرینان، اشتغال زایی و توسعه خلاصه می گردد.

تعمیم و گسترش این مدل تأمین مالی از نمونه های موفق آن در کشورهای پیشرفته می بایست همراه با یادگیری تجربیات و نمونه‌های موفق و بررسی و تحلیل این نمونه ها باشد. باوجود این که این مدل تأمین مالی همچنان در مراحل بسیار ابتدایی رشد خود قرار دارد، بررسی روندهای موجود نشان می دهد که این روش، در حال گسترش نفوذ خود به بازارهای سرمایه است. تأمین مالی جمعی و صندوق های تأمین مالی جمعی دارای ظرفیت بالقوه ای برای ایفای نقش های مهمی در زمینۀ کارآفرینی و محیط کسب‌وکارهای خطرپذیر می باشند.

در کشورهای درحال‌توسعه در مقایسه با کشورهای توسعه یافته، ساختار نامناسب وضعیت فرهنگی، اقتصادی و سایر زمینه های اجتماعی، موجب شده است تلاش های انجام‌شده در این مناطق در تأمین مالی کسب‌وکارهای کارآفرینان و نوآورانه با نتایج امیدوارکننده ای همراه نباشد.

بااین‌وجود، به‌واسطۀ بستر مناسب صندوق های تأمین مالی جمعی، بسیاری از منابع مالی از سوی افراد این جوامع به سمت پروژه های زیرساختی شهری سرازیر شده است. بنابراین این صندوق های تأمین مالی جمعی ظرفیت فراهم نمودن بازده مناسب برای افراد مستقل سرمایه گذار در پروژه های تأمین مالی جمعی را دارا هستند. در کشورهای توسعه یافتۀ جهان، اکثر مدل های تأمین مالی جمعی در بسترهای اعانه، جایزه و پیش خرید اختصاص دارد. در جدول 4 بسترهای تأمین مالی جمعی مناسب با وضعیت کشورهای درحال‌توسعه ارائه‌شده است.

اصلی

بيان موضوع

خانواده ها با پس انداز، مصرف خود را به دوره های آتی انتقال می دهند و در فرصت های سرمایه گذاری وارد می‌شوند. از طرفی خانواده ها در کنار پس انداز، مبالغی را به وقف یا قرض‌الحسنه که یک فعالیت مالی غیرانتفاعی و خیرخواهانه است تخصیص می دهند.

در اینجا با مطرح کردن موضوعاتی همچون سبک زندگی، امور خیرخواهانه، خانواده و بازار های مالی به دنبال مطرح کردن این سؤال هستیم که، چرا باوجود خانواده هایی که با بهره گیری از الگوی سبک زندگی اسلامی هم به امور دنیوی و هم به امور اخروی خود پرداخته اند، سهم امور خیرخواهانه کم می‌باشد؟ پاسخ این سؤال در فقدان ابزاری مالی است که بتواند منابع خیرخواهانه را جمع آوری نماید و عموماً این موضوع به شکل سنتی دنبال می‌شود.

روش تحقیق

روش تحقیق توصیفی و از حیث هدف کاربردی می‌باشد. روش جمع‌آوری اطلاعات به‌صورت کتابخانه‌ای است. در تحقیقات توصیفی پژوهشگر به دنبال چگونه بودن موضوع است. (محمدرضا حافظ‌نیا، 1393) در این تحقیقات نوعاً از روش‌های مطالعه کتاب‌خوانی و بررسی متون و محتوای مطالب استفاده می شود.

ضرورت انجام تحقیق

یکی از ابزارهای موجود در بازارهای مالی، صندوق نیکوکاری مردم‌نهاد است. این صندوق ها به دلیل در اختیار گذاشتن حق انتخاب نسبت به حجم انفاق از منابع مالی افراد، فرصتی برای مشارکت و کمک به تأمین مالی امور خیرخواهانه برای جامعه به وجود می آورد. در این پژوهش قصد داریم، ابزاری طراحی کنیم که بتواند منابع خیرخواهانه خانوار را جذب نماید.

نکته ای که باید در طراحی این ابزار مدنظر قرارداد، در نظر گرفتن نبود سازوکار منسجم و رسمی که دارای ساختار و نظارت باشد در جذب منابع برای امور خیرخواهانه است.

مدل مفهومي

مدل های تأمین مالی جمعی را می توان در چند مدل پایه دسته‌بندی کرد:

اصلی

در بحث ما که تأمین مالی برای امور خیرخواهانه می‌باشد، هدف کمک از طریق تأمین مالی جمعی می‌باشد، می‌توان مدل های فوق را به‌صورت زیر متناسب با اهدافمان تطبیق داد:

•مشارکت اصل و سود منابع صندوق در امور خیرخواهانه

•مشارکت سود صندوق در امور خیرخواهانه

•مشارکت بخشی از اصل یا سود منابع و یا هر دو در امور خیرخواهانه با توجه به سه مدل فوق و ترجیحات افراد برای چگونگی انجام امور خیر می توان هرکدام از مدل ها را انتخاب نمود.

مزیت‌های سرمایه‌گذاری در صندوق نیکوکاری مردم‌نهاد

مشارکت در امور خیر از طریق سرمایه‌گذاری در این صندوق، نسبت به مشارکت انفرادی در این امور، مزیت‌هایی دارد.

اولاً سرمایه‌های اندک نیز می‌توانند با سرمایه‌گذاری در این صندوق، در امور نیکوکاری مشارکت کرده و صندوق با تجمیع این سرمایه‌ها می‌تواند اثر قابل‌توجهی در پیشبرد اهداف خیرخواهانه داشته ‌باشد.

ثانیاً سرمایه‌گذاران بسته به سلیقه خود می‌توانند به حالت‌های مختلف در امور خیرخواهانه مشارکت کنند. مثلاً اشخاص نیکوکار می‌توانند اصل سرمایه را برای خود حفظ و حتی بخشی از منافع را به خود اختصاص و باقیمانده منافع حاصل را صرف امور خیرخواهانه کنند. حتی اگر شخص خیّر تمایل داشته‌ باشد که اصل سرمایه را نیز به امور خیرخواهانه اختصاص ‌دهد، بازهم سرمایه مذکور در صندوق به کار گرفته‌شده و منافع حاصل صرف امور خیرخواهانه می‌شود، و تنها در صورت انحلال صندوق، بنا به دلایل مذکور در اساسنامه است که آن بخش از اصل سرمایه که اشخاص خیّر به امور خیرخواهانه اختصاص داده‌اند، در این امور صرف می‌شود. این بدان معناست که همواره سعی می‌شود تا اصل سرمایه حفظ و منافع آن صرف امور خیرخواهانه گردد.

ثالثاً ساختار صندوق به‌گونه‌ای طراحی‌شده که از مصرف منافع صندوق در امور خیرخواهانه، اطمینان زیادی حاصل شود، ارکان نظارتی نظیر متولی و حسابرس صندوق بر این امر نظارت دارند، درحالی‌که عملیات اجرایی صرف منافع توسط شخص دیگری تحت عنوان مدیر اجرا صورت می‌پذیرد. علاوه بر این در دوره‌های کوتاه‌مدت، گزارش نحوۀ صرف منافع اختصاصی در امور خیرخواهانه تهیه و مورد رسیدگی قرارگرفته و از طریق تارنمای صندوق به اطلاع عموم می‌رسد. این گزارش علاوه بر گزارش عملکرد صندوق و صورت‌های مالی آن است و باعث می‌شود تا شفافیت عملکرد صندوق افزایش‌یافته که این امر نظارت همگانی را به دنبال خواهد داشت.

اصلی


درواقع روابط فی مابین ارکان را در شکل 1، جامع تر و پیچیده‌تر بیان کردیم. مطابق شکل1 این صندوق جهت ایجاد بازدهی برای مشارکت کنندگان می بایستی در بازارهای پولی و مالی سرمایه گذاری نماید. در نمودار زیر بیان‌شده است این صندوق می‌تواند در سهام شرکت های دانش‌بنیان که در بازارهای مالی عرضه خواهند شد سرمایه گذاری نماید. یا اوراق مشارکتی و صکوک منتشرشده برای طرح های ملی را جهت سرمایه گذاری انتخاب نماید. درواقع شکل1 بیان می‌کند نه‌تنها این صندوق مزیت جذب منابع در امور خیرخواهانه را دارد بلکه فرصتی برای جامعه ایجاد می‌کند که با منابع مالی آن‌ها طرح های بزرگ اقتصادی و یا بنگاه های کوچک نیز تأمین مالی شوند.

نتیجه‌گیری و پیشنهادها

کلیاتی از صندوق نیکوکاری مردم‌نهاد و مزیت های این صندوق ها برای خلق منابع بیشتر در امور خیرخواهانه و نیز سازوکار اجرایی از قبیل ارکان صندوق و روابط فی‌مابین آن‌ها آورده شد تا نحوه ورود به امور خیر از طریق ایجاد این نوع صندوق ها ملموس‌تر باشد. ایجاد این صندوق ها می‌تواند فرصتی هایی به شرح زیر برای جامعه ایجاد نماید:

پیشرفت جامعه

ازجمله نتایج دنیایی و مادی این کار می‌توان به این مورداشاره داشت: نخست آن‌که جامعه رو به‌ پیشرفت می‌نهد؛ چراکه پیشرفت جامعه درگرو انجام گرفتن به‌موقع کار‌های خوب است. اگر روحیه‌ی انجام کار خیر و انجام کار‌های نیک در جامعه نهادینه شود، کار‌ها با شتاب بیشتری پیش می‌رود.

ایجاد انگیزه در دیگران

حرکت عظیمی که با کمک این صندوق ها در امور خیر انجام می شود، جامعه را به انجام کار‌های خیر تشویق می‌کند و هرکسی می‌کوشد تا نخستین کسی باشد که کار خوبی را انجام می‌دهد و در حقیقت جامعه باحالت عاطفی خاصی روبه‌رو می‌شود که هرکسی در جست‌وجوی یافتن کار‌های خوب است.

ظهور و بروز علنی کارهای خیر در جامعه

فایده دیگر انجام خیر از این طریق این خواهد بود که کار‌های خیر علنی و آشکارا انجام و در چشم دیگران مطرح شود؛ زیرا در این روش تعداد زیادی از افراد مشارکت خواهند داشت و این‌گونه است که به‌صورت آشکار کار‌های خیر مطرح و در جامعه منتشر و رقابت برای پیش تازی میان مردمان پدید می‌آید. وقتی ما به دیگری کمک می‌کنیم، تنها آن فرد نیست که از یاری ما بهره‌مند می‌شود بلکه با این رفتار این عمل پسندیده را به‌کل جامعه تزریق می‌کنیم و دیگران نیز دست به چنین رفتارهایی می‌زنند.

وقتی فردی رفتار بخشنده‌ای داشته باشد، الهام‌بخش دیگران می‌شود و آن‌ها نیز رفتار خوبی با دیگران خواهند داشت و بنا به گفته محققان، این نوع برخوردها تا سه درجه ـ از یک فرد به دیگری و دیگری و دیگری ـ هدایت می‌شود. درنتیجه اگر هرکس در اجتماع نسبت به دیگری مهربان باشد، پس از مدتی کوتاه تعداد بسیاری از افراد آن جامعه با یکدیگر رفتارهای محبت‌آمیز خواهند داشت و گاهی از کسی که حتی او را نمی‌شناسید، محبت می‌بینید.

منابع

1-سازمان بورس و اوراق بهادار.(1391). «معرفی صندوق های سرمایه گذاری مشترک». (ویرایش:اول) تهران.

2-رحمانی، علی. حسینی، سیدعلی. کاشف، معصومه.(1395). «بررسی تأثیر ویژگی های صندوق سرمایه گذاری بر عملکرد آن‌ها»، فصلنامه علمی-پژوهشی مدیریت دارایی و تأمین مالی، 13(2)،15-28.

3-مجلس شورای اسلامی.(1384). «قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی» تهران.

4-احمد پور، احمد.(1385). «صندوق های سرمایه گذاری مشترک»، ماهانه بورس، صص2-3.

5-مدیریت پژوهش، توسعه و مطالعات اسلامی. (1389). «نهادهای مالی، راهنمای قانون بازار اوراق بهادار». تهران: شرکت اطلاع‌رسانی و خدمات بورس.

6-سلیمانی امیری، غلامرضا. پاک‌دین امیری، علیرضا.(1391). «مدیریت مالی». تهران: دانشگاه الزهرا.

7-پایتختی اسکویی، سید علی. عرب مازار، عباس.(1394). «بررسی اثر عقدهای بانکداری اسلامی بر نرخ بیکاری در ایران». فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی، 61(16)، 65-77.

8-راعی، رضا. عیوضلو، رضا. (1392). «نهادهای مالی». تهران: دانشگاه تهران.

9-نظر پور، محمدتقی. ابراهیمی، محبوبه (1388). «طراحی صندوق های سرمایه گذاری مشترک اسلامی در بازار سرمایه». فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی،33(9)،63-94.

10-ابراهیمی، آیت اله. سیف‌اله، مراد. (1394). «مفهوم شناسی و زمینه‌یابی بانکداری مقاومتی در اقتصاد ایران»، فصلنامه روند، شماره 71.

11-ابلاغیه سازمان بورس و اوراق بهادار.(1390). «ابلاغیه نمونه اساسنامه و امید نامه صندوق های سرمایه گذاری نیکوکاری». تهران: ابلاغیه شماره 12020005 مدیریت نظارت برنهادهای مالی.

12-شرکت اطلاع‌رسانی و خدمات بورس. (1388). «قوانین و مقررات بازار سرمایه».تهران: شرکت اطلاع‌رسانی و خدمات بورس.

13-پاسبان، محمدرضا. سلطانی، محمد. بشارتی، نسترن(1390). «ماهیت حقوقی و قواعد حاکم بر صندوق‌های سرمایه گذاری مشترک». پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه علامه طباطبایی.

14-نمونه امید نامه.(1395). «نمونه امید نامه صندوق های سرمایه گذاری». تهران: سازمان بورس و اوراق بهادار.

15-انبارلو، علیرضا.(1394). «آینده‌پژوهی در سبک زندگی تمدن نوین اسلامی». همایش ملی سبک زندگی، نظم و امنیت.

16-طباطبایی، محمدحسین (1374). «تفسیر المیزان». ترجمه سید محمدباقر موسوی همدانی، قم، انتشارات جامعه مدرسین.

17-نمونه اساسنامه. (1395). «نمونه اساسنامه صندوق های سرمایه گذاری» .تهران: سازمان بورس و اوراق بهادار.

18-Gerber.M.(2008).”How to create and manage a mutual fund or Exchange-Traded fund”. New Jersey: John Wiley.

19-Fairley.J.(2003). ”Investing in Mutual Funds”. New York: IDG Books Worldwide,Inc.

20-Saunders.A,Cornett.M.M. (2012). “Financial Markets and Institutions (fifth Edition)”. New York: McGraw-Hill/Irwin

21-Benz.CH,Teresa.P.D,Kinnel.R.(2003). “Morningstar Guide to Mutual Funds”. New Jersey: John Wiley.

22- Bodie.Z, Kane.A, Marcus.J.A.(2014). “Investments” .New York: McGraw-Hill/Irwin

23-Investment Company Institute.(2014). October Report.ICI


لینک مقاله در سیویلیکا

پانویس

  1. کارشناس ارشد مدیریت مالی دانشگاه تهران
  2. کارشناس ارشد حقوق مالی دانشگاه تهران، نویسنده مسئول مکاتبات: aaligholipour@gmail.com
  3. Crowding Found
  4. Melinda Gerber.
  5. Stock
  6. Bond
  7. Griffin, Z.J. ,Crowdfunding: Fleecing the American Masses
  8. Reward and Pre-Purchase Sites
  9. Lending Crowdfunding Sites
  10. Equity Crowdfundig Sites