تلخیصی از مقاله محمدصالح طيبنيا و حوریه ربانی اصفهانی عوامل مؤثر بر مشارکت زنان در امر خیر در پنج دسته عوامل فردی، خانوادگی، اقتصادی، اجتماعی و مذهبی بررسی میشود.
شایان ذکر است که این عوامل در مشارکت مردان نیز مؤثر و در بعضی موارد مشترک است؛ ولی میزان تأثیرگذاری آن در زنان و مردان متفاوت است.در ادامه با این عوامل مفصلتر آشنا میشویم.
برای مطالعه :
بارقه امیدی به نام رفتار حمایتگرانه در شرایط تاریک فعلی جهان
1. عوامل فردی
در خصوص عوامل فردی زمینههایی وجود دارد که در زیر به آنها اشاره میشود:
زمینه عاطفی - احساسی
عواطف باتمام گونههایش خاصیت حرکتزایی دارد؛ به عبارتی زندگی انسانها در بسیاری از زمینهها عرصه فرمانروایی احساسات است. قدرت حرکت آفرینی عواطف، دانشمندان را بر این واداشته است که تعامل احساسات و عقل را به دقت بررسی کنند.
در زنان، بعد عاطفی نیرومندتر است و طبق تصديق کارشناسان، احساسات در زنان به طور عام، شکوفاتر است. همین عامل زمینه مساعدتری برای فعالیت زنان در امور خیر را فراهم میکند.
تقویت انگیزه
انگیزهها که چراهای رفتاری هستند، دلیل اصلی عمل به شمار میروند. مشارکت زنان در انجام امور خیر نیز تحت تأثیر عوامل انگیزشی متفاوت است و در نوع و میزان آن تأثیر بسزایی دارد.
این عامل در زنان بسیار متأثر از احساسات است. به عنوان نمونه، تأسیس خیریه محک با انگیزه حمایت از بیماران سرطانی، تحت تأثیر بیماری سرطان فرزند خانم قدس بوده است.
سطح سواد
پایین بودن سطح سواد در زنان باعث میشود که آنها نیاز چندانی به مشارکت در دورههای آموزشی و ترویجی در حوزههای مختلف را احساس نکنند یا نتوانند از فواید این دورهها استفاده کنند.
با توجه به شرایط فعلی و افزایش چشمگیر زنان در عرصه آموزش و روابط اجتماعی میتوان در جهت بهبود مشارکت آنان در امر خیر اقدام کرد.
سن
در سنین مختلف درآمد و زمان فراغت متفاوت است. برخی از تحقیقات نشان داده است که ارتباط سن و انجمن پذیری و مشارکت اجتماعی به صورت رابطه معکوس است.
به گونه ای که از سن ۱۸ تا ۲۹ سالگی عضویت یگانه و ۳۰ تا ۵۹ سالگی عضویت چندگانه است و در مقابل جمعیت 60 ساله و بیشتر، در انجمنها حضور کمتری دارند.
زنان در برخی سنین مستعد انجام فعالیتهای خیرخواهانه هستند؛ ولی در برخی برههها به دلیل پررنگ بودن نقش تحصیل، همسری و به ویژه مادری زمان کمتری برای انجام این کار دارند.
پس از سپری شدن این دوران و با بزرگ شدن بچهها و ترک خانه ، مسئولیتهای زمان بر زنان بسیار کاهش مییابد و خلأ عاطفی برای مادران ایجاد میکند.
این عارضه که یکی از پدیدههای سنین میانسالی، به نام نشانگان آشیانه خالی است، نوعی افسردگی است که پس از آنکه آخرین فرزند، خانه را ترک کرد، در زن و مرد ایجاد میشود.
در این دوره اگر فعالیت جبرانی، به خصوص از سوی مادر انجام نشود، در مواردی ممکن است منجر به افسردگی مادر (و حتی پدر) شود. یکی از راهبردهای درمانی ارائه شده روانشناسان در پیشگیری و کاهش این عارضه انجام کار مشارکتی است.
حضور زنان در این سنین در عرصههای خیریهای با افزایش حس اعتماد به نفس و ایجاد روحیه به دلیل انرژی مثبت انجام کار خیر، عارضة موجود را کاهش یا حذف میکند. در خصوص بازههای سنی دیگر نیز میتوان از ظرفیت دختران مجرد، مجرد قطعی، مطلقه یا بیوه در جهت مشارکت در امور خیر بهره گرفت.
2. عوامل خانوادگی
در این مورد، دو گزینه مطرح است:
میزان مشارکت اعضای خانواده در امر خیر
مشارکت اعضای خانواده در انجام اعمال خیرخواهانه تأثیر بسیار زیادی در میزان فعالیت دیگر اعضا در این امور دارد. خانوادههایی که فرهنگ خیر و نیکوکاری به شکل اصولی در آنها نهادینه شده است، این امر را به فرزندان خود نیز منتقل میکنند و نیکوکاران آینده را به جامعه عرضه میکنند.
تربیت
در زمینه تربیت زنان نیکوکار، اصول تربیتی مشابهی در خصوص زنان و مردان وجود دارد و تفاوت چشمگیری در خصوص تفاوت جنسی دیده نمیشود. در اینجا تربيت در دو بعد والدینی و اجتماعی بیشترین تأثیر را دارد.
والدین نخستین الگوی تربیتی فرزندان هستند که باعث شکوفایی عواطف و فضایل اخلاقی در فرزندانشان میشود. دوستان و گروه همسالان نیز از مهمترین عوامل تأثیرگذار بر تربیت اجتماعی افراد به حساب میآیند.
افراد به خصوص در دوران نوجوانی و جوانی گرایش زیادی به ارتباط والگوبرداری از این دو گروه دارند. در کشورهای پیشرفته در امر خیر، تربیت اجتماعی، زنان و مردان را به سمت انجام نیکوکاری هدایت و به صورت امری نهادینه درآورده است.
3. عوامل اقتصادی
انجام فعالیتهای داوطلبانه و خیرخواهانه در اشکال متفاوتی صورت میگیرد. یکی از بارزترین این فعالیتها مشارکت اقتصادی به اشکال گوناگون است.
با توجه به بررسی مبانی قرآنی حقوق اقتصادی زن در خانواده روشن میشود، توانمندی اقتصادی زنان مسلمان به سبب مهریه، نفقه، ارث و درآمدهای ناشی از اشتغال وفعالیتهای اقتصادی آنها و این مسئله که مسئولیت تأمین هزینههای زندگی بر عهده آنان نیست، زمینه مناسبی که زنان را برای انجام کارهای خیر مستعد میکند.
4. عوامل اجتماعی
در آموزههای متعالی دینی و متون اسلامی، تفاوتی در توانایی زن و مرد در مباحث بنیادی دیده نمیشود. تفاوت تنها در نقشها و مسئولیتهایی است که در آفرینش انسان به دو جنس زن و مرد افاضه شده است.
از نظر اسلام عرصه فعالیت برای زن به طور کامل باز است؛ اما بحث توانافزایی زنان میتواند در بسیاری از زمینهها بستر رشد زنان را فراهم میکند. در خصوص توانافزایی و تربیت زنان نیکوکار، نقش آموزش و رسانه بسیار مؤثر است.
آموزش
بین سالهای رسمی آموزش در مدرسه و سرمایه اجتماعی رابطه مستقیم وجود دارد. دلیل آن تا حدودی ناشی از محیطهای نهادی مدارس و دانشگاهها در تشویق افراد به انجمن پذیری و آموزههای اخلاقی آنان در جهت همیاری است.
تجربههای کشورهای جنوب شرق آسیا نشان داده است که سرمایهگذاری در آموزش زنان موجب افزایش تولید اجتماعی میشود و زمینه را برای رشد بیشتر فراهم میکند.
دگرگونیهای شتابنده دانش در سدههای اخیر و افزایش نقش زنان در توسعه اقتصادی و اجتماعی موجب شده است، کشورهای پیشرفته جهان توسعه جوامع را بدون حضور زنان پیش نبرند. مشارکت زنان در امر خیر نیز از این قاعده مستثنا نیست و آموزش سهم ویژهای در پیشرفت آن دارد.
آموزش در دو بعد عمومی و اختصاصی در این حوزه مطرح میشود. در حوزه مشارکت در گستره نیکوکاری، به ویژه مشارکت زنان، نقش آموزش عمومی از طریق رسانه، مساجد، کانونهای فرهنگی و ورزشی و همچنین برگزاری کارگاهها و همایشها در جهت ایجاد انگیزه بسیار مهم است.
در خصوص آموزش اختصاصی نیز میتوان به دانشگاههایی که با تعریف رشتههای مرتبط با نیکوکاری به طور ویژه به این امر پرداختهاند، برای نمونه به کشور آمریکا به عنوان پیشتاز و پس از آن انگلیس اشاره کرد.
نوع دیگر از این فعالیتها به شکل حمایت تحصیلی از افراد نخبه است. در ایران نیز مدرسه نوآوری اجتماعی روشنا در این زمینه فعالیت دارد.
بیشتر بخوانید :
نقش رسانه
رسانهها نیروی محرک و تهدید کننده فرهنگ هستند. رسانه گذشته از آن که خود فرهنگ غالبی را ترویج میکند، از عناصر فرهنگساز است. تلویزیون به عنوان یکی از پرمصرفترین رسانهها در میان مدت و دراز مدت در اندیشه و نگرش مخاطبان تأثیر میگذارد.
همچنین از طریق برجسته کردن، هدایت دادن، پررنگ کردن و یا به حاشیه بردن و کم رنگ کردن رویدادها، دستورکاری برای ذهن و ارتباط با محیط اجتماعی فراهم میآورد. در زمینه فعالیت در امور نیکوکارانه زنان نیز، رسانه با روشهای فرهنگسازی امرخیر و اطلاعرسانی میتوانند تأثیرگذار باشند.
نمایش فیلمها، سریالها و مجموعههای مستندی که به اثرگذاری زنان در این حوزه به طور مستقیم یا غیرمستقیم میپردازد، بسیار راهگشا است. به عنوان مثال، نمایش سریالهایی که کمک به هم نوع و دغدغهمندی در این زمینه را نشان میدهد، به شکل غیرمستقیم فرهنگ نیکوکاری را ترویج میکند.
در خصوص اطلاعرسانی نیز، برنامه «ماه عسل» درباره کمک به آزادی زندانیان در ماه رمضان سال 96 منجر به جمعآوری نزدیک به ۱۵ میلیارد وجه نقد شد که میزان تأثیر اطلاعرسانی در جذب مشارکت را نشان میدهد.
همچنین تحقیقات به وجود رابطه بین اطلاع زنان از وجود نهادهای مشارکتی و میزان فعالیت اشاره کردهاند. هر چه اطلاعرسانی مفیدتری عرضه شود، میزان مشارکت زنان با توجه به حمایتگری ذاتی آنها بیشتر میشود.
5. عوامل مذهبی
جامعه متناسب با نظام فرهنگی خود، نوع ویژهای از مشارکت مردمی را داراست. عوامل مذهبی از جمله عوامل مؤثر در میزان مشارکت اجتماعی در جوامع دینی است. در ایران، غالب اشکال مشارکت مردم در بافت و ساختار ارزشهای مذهبی صورت گرفته است. این نوع مشارکت در قالبهای متفاوتی جلوهگر میشود که بارزترین آنها عبارتاند از:
مناسک
شامل پرداخت خمس، زکات، کفاره، انجام قربانی و موارد دیگر که زنان به طور مستقیم در آن فعالیت میکنند یا به طور غیرمستقیم با تشویق همسر و اطرافیان به این امر خیر مبادرت میورزند.
مراسم
عرصه گستردهای را در برمیگیرد و شامل انجام عزاداری در ایام محرم، افطاری دادن در ماه رمضان، ولیمه دادن در مناسبت ها و... است. دراین زمینه مشارکت زنان در برگزاری این مراسم از طریق پرداخت همه یا بخشی از هزینهها و یا انجام فعالیت داوطلبانه است.
ساخت ابنیه
می توان به مشارکت در ساخت بناهای مذهبی، نظیر مسجد و حوزه علمیه یا در زمان فعلی، ساخت دانشگاه، مدرسه، خوابگاه ، بیمارستان، پرورشگاه و... اشاره کرد.
ضرورت حضور همه افراد جامعه در امور خیریه
همانطور که در ابتدای این نوشته به آن اشاره کردیم،عواملی که به آنها پرداختیم در مشارکت مردان نیز مؤثر و در بعضی موارد مشترک است؛ اگرچه میزان تأثیرگذاری آن در زنان و مردان متفاوت است.
در رابطه با مشارکت در امور خیریه حضور همهی اعضای جامعه جدا از جنسیت اهمیت بالایی داشته و تمامی توانمندان و خیرین باید در پیش برد امور خیریه دست به دست هم دهند تا شاهد گسترش هرچه بیشتر امور خیریه و بهبود شرایط جامعه باشیم.
دیدگاه خود را بنویسید