مشارکت اثربخش در امور خیریه به مثابه مسئولیت اجتماعی؛ قاعده بازی توسعه پایدار

رضا مهدی

چکیده

دستاوردهای بشر و جوامع در فرایند توسعه و اهداف توسعه جهان در افق 2030 نشان می‌دهد که پیشرفت کنونی در شأن نیاز امروز و آتی بشر نبوده و انسانها و جوامع نیازمند سرمشق جدیدی برای توسعه با اهداف پایداری هستند. یکی از محورهای کلیدی توسعه پایدار، مسئولیت‌ پذیری اجتماعی و ایفای تعهد مدنی اشخاص حقیقی و حقوقی متناسب با مأموریت‌ها و بهره‌مندی از مواهب طبیعی، مادی و معنوی است. با توجه به تنوع و تعدد سبد و طیف موسع مسئولیت‌های اجتماعی، مشارکت اثربخش، آگاهانه و داوطلبانه در امور خیریه یکی از اقلام ماندگار در سبد تعهد مدنی امروزی است. از این‌رو، لازم است تلاش و تدبیر شود که اولا فرهنگ مسئولیت پذیری اجتماعی اشخاص با نیت خیرخواهانه توسعه، ترویج و ارتقا یابد، ثانیا نظام و سازوکارهای کارآمد برای جریان‌سازی تعهدات اجتماعی به سمت‌وسوی امور خیریه، طراحی و نهادینه شود. از منظر اقتصادی و بهره‌وری منابع فیزیکی و غیر فیزیکی، فعالیتها و خدمات سازمان‌های خیریه و افراد خیر قابل قبول و موجه می‌باشد. به‌علاوه، فرهنگ و فضای همدلانه که لازمه آرامش و تأمین کیفیت زندگی از بعد ذهنی است، به‌واسطه مشارکت مؤثر در امور خیریه توسعه و بهبود می‌یابد. همچنین، از منظر مسئولیت اجتماعی، فعلیت امور خیریه تابعی از توانمندی و نیت خیّر و نیازها و اقتضائات محیطی و جامعه هدف خیّر است. بنابراین، از منظر مسئولیت اجتماعی مشارکت مؤثر و اثربخش در امور خیریه یکی از الزامات اساسی برای توسعه پایدار بوده و رعایت این قاعده می‌تواند آثار و برکات قابل توجهی برای تعالی انسان‌ها و جوامع داشته باشد.

واژگان کلیدی

خیر عمومی، مسئولیت اجتماعی، تعهد مدنی، خیّر، خدمات داوطلبانه

مقدمه

بی‌تردید و با هر بررسی، دستاوردهای بشر و جوامع در فرایند توسعه و اهداف توسعه جهان در افق 2030 نشان می‌دهد که پیشرفت کنونی در شأن نیاز امروز و آتی بشر نبوده و انسان‌ها، جوامع و جهان در ابعاد نرم و سخت، نیازمند سرمشق جدیدی برای توسعه با اهداف پایداری هستند.

یکی از ابعاد و محورهای کلیدی توسعه پایدار، مسئولیت‌ پذیری اجتماعی و ایفای تعهد مدنی انسان‌ها، سازمان‌ها و نهادها متناسب با مأموریت‌ها و بهره‌مندی از مواهب طبیعی، مادی و معنوی است. با توجه به تنوع و تعدد سبد و طیف موسع مسئولیت‌های اجتماعی، مشارکت اثربخش، آگاهانه و داوطلبانه در امور خیریه یکی از اقلام ارزشمند و ماندگار در سبد تعهد مدنی امروزی است.

ازاین‌رو، لازم است تلاش و تدبیر شود که فرهنگ مسئولیت‌ پذیری اجتماعی اشخاص حقیقی و حقوقی با نیت خیرخواهانه توسعه، ترویج و ارتقا یابد و شاید مهم‌تر از آن، نظام و سازوکارهای کارآمد برای جریان‌سازی تعهدات اجتماعی به سمت‌وسوی امور خیریه، طراحی و نهادینه شود.

از منظر اقتصادی و بهره‌وری منابع فیزیکی و غیر فیزیکی، فعالیت‌ها و خدمات سازمان‌های خیریه و افراد خیّر قابل‌قبول و موجه است. به‌علاوه، فرهنگ و فضای همدلانه که لازمه آرامش و تأمین کیفیت زندگی از بعد ذهنی است، به‌واسطه مشارکت مؤثر در امور خیریه توسعه و بهبود می‌یابد.

همچنین، از منظر مسئولیت اجتماعی، فعلیت امور خیریه تابعی از توانمندی و نیت خیّر و نیازها و اقتضائات محیطی و جامعه هدف خیّر است.

ازاین‌رو، از منظر مسئولیت اجتماعی مشارکت مؤثر و اثربخش در امور خیریه یکی از الزامات اساسی برای توسعه پایدار بوده و رعایت این سازوکار می‌تواند آثار و برکات قابل‌اعتنایی برای تعالی انسان‌ها و جوامع در زندگی فردی و اجتماعی و دستیابی آسان به حیات طیبه مدنظر قرآن کریم داشته باشد. با توجه به اهمیت توسعه پایدار و نقش مسئولیت اجتماعی اشخاص در تحقق آن، در این مقاله مشارکت اجتماعی خیرخواهانه و داوطلبانه افراد و اشخاص به‌مثابه یک مسئولیت اجتماعی در تحقق توسعه پایدار موردبررسی قرارگرفته است.

مبانی و ادبیات مسئولیت اجتماعی

تاکنون درباره مفهوم مسئولیت اجتماعی اشخاص حقیقی و حقوقی تعاریف متعددي ارائه‌شده است (مهدی، 1392). برخي معتقدند که مسئولیت اشخاص حقوقی نسبت به جامعه و مردم فراتر از توليد کالا و ارائه خدمت است.

سازمان‌ها باید این مسئولیت را حس کنند كه مسائل جامعه، بخشی از مسائل و مشکلات آن‌ها بوده و باید نسبت به حل مسائل جامعه اقدام كنند.

اگر سازمان‌ها به‌صورت مهارگسیخته به‌سوی اهداف خود یکه تازی کنند، مصالح جامعه را زیر پا خواهند گذاشت و خیر جامعه فدای منفعت سازمان خواهد شد (الوانی، 1373: 418).

ورتر و چاندلر اين سؤال را مطرح کرده‌اند كه مديران پرمشغله چه برداشتي از اصطلاح مسئوليت اجتماعي سازمان دارند؟ سپس به بررسي برخي از برداشت‌هاي موجود پرداخته‌اند. در بسياري از موارد، اين فرايند به‌منزله‌ي هدر دادن پول به شمار مي‌رود و افراد آن‌را نوعي مشکل‌سازمانی قلمداد مي‌كنند. از طرف ديگر، اين فرايند بر برآورده كردن نيازهاي ذي‌نفعان تأکید دارد.

در رويكردي متفاوت با این نگرش‌ها كاپلان و نورتون معتقدند كه تأکید بر عملكرد قانوني و اجتماعي در نقشه استراتژي به معناي طرح مجدد رويكرد سنتي ذي‌نفعان نيست. ما مسئوليت شركت‌ها نسبت به كاركنان، شهروندان و جوامع را از اين جهات مهم مي‌دانيم كه اجراي نامناسب فرايندهاي قانوني و اجتماعي، توانايي شركت را براي فعاليت، رشد و ارائه ارزش به سهامداران، به خطر مي‌اندازد.

حتي برخي شركت‌ها بر اين عقيده‌اند كه تحقق تعالي اين فرايندها، منافع بلندمدت سهامدار را تقويت مي‌كند (كاپلان، نورتون، 1386: 193). فريدمن معتقد است روندهایی که بتوانند به‌جای درآمد هر چه بیشتر برای سهامداران، با قبول مشاركت رسمی در مسئولیت های اجتماعی، جامعه آزاد ما را از ریشه تضعیف کنند معدود هستند.

این آموزه اساساً مخرب است، این ادعا كه تجارت باید حامی فعالیت‌های خیریه باشد و به‌ویژه به دانشگاه‌ها کمک کند، به‌منزلۀ استفاده نابجا از منابع مالی متعلق به شرکت‌ها، در جامعه مبتنی بر اقتصاد آزاد تلقی می شود. شرکت سهامی، ابزاری در دست سهامداران است (فریدمن، 1380: 165). فريدمن معتقد است كه حل مسائل اجتماعي بخشي از وظائف دولت و نهادهاي اجتماعي بوده و وظيفه بنگاه‌های کسب‌وکار نیست. او به مديران گوشزد مي‌كند كه ارزش‌های فردي پيرامون دغدغه‌هاي زيست‌محيطي و يا منابع جامعه نبايد دارايي سهامداران را تهديد كند (لانتوس، 2001 : 19).

فریدمن معتقد است مسئولان شرکت‌ها در وضعیتی نیستند که بتوانند نیازهای نسبی، ضرورت مسائل اجتماعی یا مقدار منابعی را که سازمان باید صرف مسئله خاصی کند، مشخص كنند.

ازنظر فريدمن، مدیرانی که منابع شرکت را صرف خواسته های شخصی خود می نمایند، احتمالاً در مسیری نادرست گام برمی‌دارند و یا گمراه هستند. چنین فکری و حالتی موجب می شود تا به‌صورت نامعقول، میزان مالیات هایی را که بر سهامداران، کارکنان و مشتریان تحمیل می شود، افزایش دهند. به‌طور خلاصه سازمان‌های تجاری باید با راندمان بالایی، خدمات خود را ارائه نمایند و حل مسائل اجتماعی را به افراد علاقه مند و سازمان‌ها و نهادهای دولتی واگذارند (امیدوار، 1384 : 186).

استارک معتقد است بسیاری از اخلاق گرایان تجاری یک حوزه محدود اخلاقی را اشغال کرده و از گوشه و کنار مسائل حقیقی جهان که اکثر مدیران با آن‌ها برخورد دارند، خود را منفك کرده‌اند. سود را غیراخلاقی دانسته و از شرکت‌های تجاری می خواهند برای اثبات حقانیت خويش به خود صدمه بزنند (صالحي و مطهري نژاد، 1390: 51-34). یک روش عملی تر، فروش شرافتمندانه یک محصول خوب را با سود معتدل می پذیرد.

لازم است یک مدیر بداند که چه‌کاری ازنظر اخلاقی و اجتماعی درست است و بدون این‌که کار و شرکتش را خراب کند آنرا انجام دهد (Ciulla, 1991: 38). دراکر معتقد است مسئولیت اجتماعی کسب‌وکار در دو حوزه متجلي می شود:

1) آثار و عوارض اجتماعی و

2) مسائل و گرفتاری‌های جامعه. هر دو حوزه موردتوجه مدیران بنگاه‌هاست. چراکه، حيات و ممات بنگاه‌ها وابسته به جامعه است. حوزه نخست به آنچه بنگاه با جامعه می‌کند می‌پردازد و حوزه دیگر به آنچه بنگاه می‌تواند برای جامعه انجام دهد می-پردازد. ازنظر دراكر هر کس مسئول پیامد و عوارض کار خود است. در مسئولیت پذیری نسبت به آثار و پیامدهای اجتماعی شرکت تردید نیست (امیدوار، 1384: 187).

برخي از مهم‌ترین تعاريف مسئولیت‌های اجتماعي سازمان‌ها و بنگاه‌های کسب‌وکار بر اساس مطالعات صالحي و مطهري نژاد به شرح زير ارائه‌شده است (صالحي و مطهري نژاد، 1390: 51-34):

درک فرنچ و هیز ساورد: مسئولیت اجتماعی، وظیفه ای است بر عهدۀ مؤسسات خصوصی به این معنا که تأثیر سوئی بر زندگی اجتماعی که در آن کار می‌کنند، نگذارند.

میزان این وظیفه به‌طور روشن تعریف‌نشده است ولی عموماً مشتمل است بر وظایفی نظير آلوده نکردن، تبعیض قائل نشدن در استخدام، نپرداختن به فعالیت‌های غیراخلاقی و مطلع کردن مصرف‌کننده از کیفیت محصولات. هم چنین وظیفه ای است مبتنی بر مشارکت مثبت در زندگی افراد جامعه.

گریفین و بارنی: مسئولیت اجتماعی، مجموعه وظایف و تعهداتی است که سازمان باید جهت حفظ و مراقبت و کمک به جامعه ای که در آن فعالیت می‌کند، انجام بدهد.

رابینسون: مسئولیت اجتماعی یکی از وظایف و تعهدات سازمان در جهت منتفع ساختن جامعه است به‌نحوی‌که هدف اولیه سازمان یعنی حداکثر کردن سود را صورتی متعالی ببخشد.

سترو و داگلاس و هاستد: مسئولیت اجتماعی از تعهدات مدیریت است که علاوه بر حفظ و گسترش منافع سازمان، در جهت رفاه عمومی جامعه نیز انجام می‌گیرد. چانگ: جامعه برای مؤسسات بازرگانی، فرصت های مختلفی را ایجاد کرده است كه آن‌ها به عمل سودآور می پردازند. در عوض سازمان‌های مذکور باید متعهد باشند که نیازها و خواسته های جامعه را برآورده کنند. این تعهد، مسئولیت اجتماعی است.

کیث دیویس: مسئولیت اجتماعی یعنی نوعی احساس تعهد به‌وسیله مدیران سازمان‌های تجاری بخش خصوصی که آن‌گونه تصمیم بگیرند که در کنار سود برای مؤسسه، سطح رفاه کل جامعه نیز بهبود یابد.

گاننون: وقتی‌که سازمان به‌گونه‌ای رفتار می‌کند که گویی از روی وجدان عمل می نماید، میگوییم که با احساس مسئولیت اجتماعی عمل می‌کند. بعضی ها معتقدند که یک سازمان می‌تواند دارای وجدان باشد. (الوانی، 1377 : 16-15).

مسئولیت پذیری اجتماعی عبارت است از ارتباط یک سازمان باارزش‌های اخلاقي، شفافیت اقدامات، روابط کارمندان و پیروی از ملزومات قانونی و محترم شمردن جامعه ای که در آن عملکرد دارند. مسئولیت پذیری اجتماعی، چیزی فراتر از اقدامات خدمات رسانی گاه‌به‌گاه به جامعه است.

درواقع، مسئولیت پذیری اجتماعی نوعی فلسفه سازمانی است که موجب تصمیمات استراتژیک، انتخاب شریک تجاری، اتخاذ شیوه های خاص و نهایتاً توسعه نام تجاری سازمان می شود.

مسئولیت‌پذیری اجتماعی در مورد نهادها و سازمان‌هایی به کار می‌رود که فراتر از تعهدات قانونی خود به مدیریت و کنترل تأثیری که بر جامعه و محیط خوددارند می پردازند.

مسئولیت های اجتماعی به‌ویژه شامل چگونگی ارتباط سازمان با کارمندان، تأمین‌کنندگان، مشتريان و جوامعی است که در آن فعالیت دارند و نیز دربردارنده میزان تلاشی است که هر سازمان در حفاظت از محیط زیست به عمل می‌آورد.

مسئولیت اجتماعی سازمان شامل انتظارات اقتصادی، قانونی، اخلاقی و مصلحتی یک جامعه از سازمان‌هایی است که در برهه زمان خاصی در آن جامعه به فعالیت می پردازند.

ایران نژاد پاریزی: مسئولیت اجتماعی تعهد تصمیم‌گیران برای اقداماتی است که به‌طورکلی علاوه بر تأمین منافع شان، موجبات رفاه جامعه را فراهم آورند. درعین‌حالی که زیان به جامعه نمی رسانند و در صورت رساندن زيان ملزم به جبران آن هستند. (ایران‌نژاد، 1371: 24).

نجف بیگی: مسئولیت اجتماعی، انتظار جامعه از سازمان هاست تا در جهت مصالح مردم و حفظ محیط‌زیست و رفع مشکلات اجتماعی در کنار هدف‌های اصلی خود که همان هدف‌های اقتصادی است، فعالیت کنند.

مسئولیت اجتماعی تعهدی است فراتر ازآنچه قانون و هدف‌های اقتصادی آن‌را برای اهداف بلندمدت سازمان‌ها كه برای جامعه ضروری و سودمند است، لازم می دانند (نجف بیگی، 1383: 264).

مسئولیت سازمان‌ها این نیست که صرفاً اثربخش باشند، بلکه مسئولیت آن‌ها این است که به جامعه محلي و ملي، خدمت كنند. سازمان‌ها و بنگاه‌ها تأثیر عمده ای بر نظام اجتماعی دارند، ازاین‌رو، فعالیت آن‌ها باید به‌گونه‌ای باشد که اثرات مثبت حاصل از فعالیت خود را به حداکثر برسانند و اثرات منفی را به حداقل کاهش دهند و به‌عنوان تأثیرگذارترین عضو جامعه، نگران نیازها و خواسته های درازمدت جامعه باشند و در جهت رفع معضلات آن‌ها بکوشند. بدین ترتیب مسئولیت اجتماعی تدابیر و رفتارهای تجاری در حوزه های کارگری، مصرف کننده ها، حمایت‌های زیست‌ محیطی، حقوق بشر، ضوابط رفتاری-اخلاقی و اطاعت پذیری، فعالیت‌های اجتماعی و خیرخواهی شرکتی را در برمی‌گیرد. درواقع توسعه و اجرای تدابیر و استراتژی‌های این حوزه ها، ابعاد کلیدی مسئولیت اجتماعی شرکت را تشکیل می‌دهد.

مفهوم مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها، این اجزاء را به هم وصل می‌کند و فعالیت‌ها را حول یک چارچوب خاص که حمایت کننده تجارت و تقویت‌کننده گفتگو با ذی نفعان اصلی می باشد، سازمان می‌دهد (امیدوار، 1384: 108).

کنفرانس توسعه و تجارت سازمان ملل: مسئولیت اجتماعی شرکتی در پی این است که شرکت‌ها تا چه اندازه با اهداف و نیازهای جامعه در ارتباط هستند و چقدر روی اهداف و نیازهای جامعه تأثیر می گذارند. تمامی گروه‌های اجتماعی مایل‌اند که کارکرد و نقش معینی را اعمال کنند یا بتوانند به‌مرورزمان باعث تحول جامعه شوند.

انجمن تجارت برای مسئولیت اجتماعی: هرچند که تعریف جامعی از مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها در دست نیست ولی این مفهوم عموماً به تصمیم گیری تجارت بر مبنای اصول اخلاقی، اطاعت از ابزارهای قانونی و احترام به مردم، اجتماع و محیط‌زیست اطلاق می شود. به‌طور مشخص تر این گروه مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها را چنین تعریف کرده است: عملکرد شرکت‌ها به شیوه ای که توقعات، عمومی و همگانی، اخلاقی و قانونی که جامعه از تجارت دارد را برآورده سازد.

مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها توسط رهبران شرکت‌ها باید بیش از یک مجموعه قواعد دست و پاگیر، یک ژست اتفاقی و یا اقداماتی برای تحریک بازار و بازاریابی، روابط عمومی یا سایر منافع تجاری در نظر گرفته شود. 

از این مهم‌تر، این مفهوم باید به‌عنوان یک مجموعه جامعی از تدابیر، عملکردها و برنامه‌هایی که انسجام بخش فعالیت‌های تجاری و فرایند تصمیم گیری که توسط مدیران ارشد حمایت می شود، در نظر گرفته شود.

شورای توسعه پایدار برای تجارت جهانی: تعهد تجارت مبنی بر مشارکت و مساعدت در توسعه اقتصادی پایدار، همکاری با کارگران، خانواده هایشان، اجتماع و جامعه تا آن حد که کیفیت زندگی آن‌ها بهبود پیدا کند تعریف می‌کند. مطابق با تعریف این شورا، مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها، در کنار رشد اقتصادی و توازن محیط‌زیست، عمود سوم توسعه پایدار است.

گروه مشاوران سازمان بین المللی استاندارد که مسئولیت اجتماعی را برای تمامی سازمان‌ها اعم از دولتی، غیردولتی، انتفاعی و غیرانتفاعی قائل‌اند، این تعریف کاربردی را از مسئولیت اجتماعی سازمانی پذیرفته اند که ابزاری است برای توازن بخشیدن سازمان‌ها برای اعمال موضوعات زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی به شیوه ای كه به مردم و اجتماعات موجود در جامعه خیر و منفعت برسانند.

با اقتباس از صالحي اميري و مطهري نژاد (1390: 51-34) با مرور ادبيات و مفاهيم می‌توان مشخصات و اصول اساسی مسئولیت اجتماعی سازمان‌ها را به شرح زير معرفی کرد:

- مطابقت با قوانین و مقررات، - تعهدات اختیاری و داوطلبانه،

- حسابرسی،

- اصل فراگیری و فعالیت مؤثر در تمام ابعاد و بخش‌ها،

- شفافیت،

- انعطاف پذیری در قبال تنوعات و نیازها،

- مشارکت پایدار،

- رفتار اخلاقی،

- توسعه پایدار و پايداري توسعه و پيشرفت.

سازمان بین المللی استاندارد، مسئولیت اجتماعی سازمان‌ها را به شرح زير معرفي می‌کند:

- حقوق بشر (اعلامیه جهانی حقوق بشر، کنوانسیون اصلی سازمان بین‌المللی كار)،

- موضوع محیط کار و کارگران (سلامت و امنیت شغلی)،

- دوري از رفتارهای تجاری غیرعادلانه مثل ارتشاء، فساد و کارهای غیررقابتی،

- جنبه ها و ابعاد زیست محیطی حاکمیت شرکتی،

- مسئله مصرف کننده ها و بازار،

- فعالیت اجتماعی،

- توسعه اجتماعی،

گرچه مفاهيم و تعاریف بکار رفته برای تبيين و توصیف مسئولیت اجتماعی سازمان‌ها و بنگاه‌ها مختلفند برخي نقاط کلیدی مشترک به شرح زير قابل‌تشخیص و معرفي است (صالحي و مطهري نژاد، 1390: 55-42 ):

 مسئولیت اجتماعی یک مفهوم تجاری داوطلبانه است و دربارۀ فعالیت هایي است که شامل هماهنگی فعالیت‌های سازماني با مسائل اجتماعی بدون الزام قانونی، دارد.

مسئولیت اجتماعی شامل تأکید عمده بر روی فعالیت‌های تجاری و عواقب این فعالیت‌ها بر روی جامعه است.

مسئولیت اجتماعی در رابطه با نقش مدیریت، ابتکارات و اقدامات مدیریتی تأثیر اجتماعی مدیریت و نظام های مدیریت می باشد.

مسئولیت اجتماعی درباره نقش تجارت در جامعه و انتظارات جامعه از سازمان‌ها بحث می‌کند.

مسئولیت اجتماعی درباره سنجش و بهبود عملکرد فعالیت‌های بنگاه‌ها و بر روی ابعاد اقتصادی، زیست محیطی و اجتماعی است و درصدد پیشبرد اهداف توسعه پایدار است.

مسئولیت اجتماعی مرتبط با تعریف رسیدگی و گزارش‌دهی عملکرد به کسانی است که توسط فعالیت‌های تجاری تحت تأثیر قرار می گیرند. به عبارتی، مسئولیت در برابر تمامی ذی نفعان نظير کارکنان، سهامداران، مصرف-کنندگان، جامعه، مشتريان و محیط زیست است (امیدوار، 1384: 107-102).

با توجه به مجموعه تعاریف و بررسی ها می‌توان نتیجه گرفت که مسئولیت پذیری اجتماعی اشخاص مفهومی انعطاف پذیر و چندوجهی است (مهدی، 1393). درعین‌حال که یک شیوه و روش است، یک هدف نیز هست.

مسئولیت اجتماعی بخش سازنده راهبرد سازمان است. شیوه ای که سازمان در عرضه تولیدات و يا خدمات به بازار اتخاذ می‌کند. از منظر دیگر، مسئولیت پذیري اجتماعی در جهت برقراری مشروعیت اقدامات یک سازمان در جامعه از طریق توجه اولیه به نیازها و دغدغه های ذی‌نفعان تلاش می‌کند (بعد هدفمندی مسئولیت پذیری).

موفقیت مسئولیت پذیری اجتماعی در یک سازمان مبين این است که تا چه حد یک سازمان توانسته است در حین اجرای مدل سازمانی خود به‌خوبی نیازهای ذی‌نفعان را نیز جهت یابی کرده و پاسخگو باشد.

مسئولیت پذیری به معنای قائل شدن ارزش برای ارتباطات به هم وابسته ای است که بین سازمان، گروه‌های ذی نفع، نظام اقتصادی و افراد و جوامع مرتبط وجود دارد.

مسئولیت پذیری اجتماعی وسیله ای است برای بحث تعهداتی که یک سازمان باید نسبت به جامعه خود داشته باشد. شیوه ای برای پیشنهاد ایده های سیاست‌گذاری در مورد عمل به تعهدات ذکرشده و نیز ابزاری است که به کمک آن می‌توان منافع دوجانبه سازمان و جامعه را در عمل به تعهدات معین نمود. به‌طور خلاصه، مسئولیت پذیری اجتماعی بر ارتباطات یک سازمان با ذی نفعان تأکید می‌کند (Chandler, 2006 :10).

توسعه پایدار و قاعده بازی

پایداری و توسعه پایدار ازجمله مفاهیمی است که دارای معانی و برداشت‌های مختلف و در حال تکوین و تحول است. اندیشمندان در هر حوزه‌ای تأکید دارند که اصل بر پایداری است و باید ارزش‌ها و اصول آن‌را ترویج کرد.

از یک فعال زیست‌محیطی گرفته تا یک اقتصاددان، از مهندس تا جامعه‌شناس، همگی پایداری را به‌عنوان یک اولویت مطرح می‌کنند، هرچند هر یک فهم متفاوتی از این مفهوم داشته و از منظری خاص به آن می‌نگرند.

اما نکته مهم این است که چگونه جهان پایدار قابل تحقق عینی است. پاردایم پایداری نگاهی به آینده دارد و فراتر از رشد کمی، توسعه کیفی و توسعه انسانی را موردتوجه قرار می‌دهد.

این مسئله در برنامه توسعه ملل متحد نیز به‌درستی ذکرشده است، توسعه مسئولیتی چندوجهی برای دستیابی به زندگی باکیفیت برای همه افراد است. توسعه اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی به هم وابسته بوده و متقابلاً شکل‌دهنده به عوامل توسعه پایدار هستند.

مهم توجه هم‌زمان به هر سه بعد در تحقق پایداری است. در حوزه محیط‌زیست باید دانست بهره‌مندی از محیط‌زیست سالم از حقوق شهروندی است که در نسل سوم حقوق بشر موردتوجه قرارگرفته است. همچنین، در بعد اقتصادی توجه به کیفیت بسیار مهم بوده و توسعه پایدار فراتر از رشد اقتصادی صرف تعریف می‌شود (Doane, 2001).

همچنین، جامعه‌ای از منظر اجتماعی پایدار محسوب می‌شود که دارای مشخصات زیر باشد (Afgan and Carvalho, 2010):

- افراد می‌توانند نهایت توانمندی‌های خود را در زندگی شکوفا کنند، رشد فکری کرده و برای کار و مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی آماده‌شده و از زندگی خود لذت ببرند (ارتقای کیفیت زندگی)،

- افراد فهم و دانش خود را از الزامات و رویه‌های محلی، منطقه‌ای و جهانی افزایش دهند،

- افراد در شکل‌دهی به جامعه مردم‌سالار، متمدن و روشنفکر نقش ایفا نمایند،

- افراد می‌توانند تبادل عقاید را برای توسعه جامعه دانش‌محور و ترویج همگرایی و همکاری برای توسعه تسریع کنند،

- افراد بتوانند دستاوردهای فنی برای افزایش مزایای جامعه دانش‌ بنیان را ارزشیابی و ارزش‌گذاری کنند.

بنابراین، پایداری مشتمل بر مفاهیمی نظیر فقرزدایی، شهروندی، صلح، اخلاقیات، مسئولیت‌ پذیری در چارچوب محلی و جهانی، مردم‌سالاری، حکمرانی خوب، عدالت و امنیت، حقوق بشر، تنوع فرهنگی، الگوهای تولید و مصرف، حفاظت از محیط‌زیست و مدیریت منابع طبیعی، تنوع زیست‌محیطی و نمای زمین است و زمانی حاصل می‌شود که افراد اصول احترام و نگهداری از اجتماع زندگی، پاسداری از اجتماع، زندگی همراه با درک، مهربانی و عشق، بناسازی جوامعی مردم‌سالار، عادلانه، مشارکت‌پذیر، پایدار و صلح‌جو، نگهداری از ثروت‌ها و زیبایی‌های زمین، برای نسل‌های آینده و کنونی را بپذیرند (جاودانی و میلی‌منفرد، 1392).

بنابراین در حال حاضر نگرش تک‌بعدی به واژه توسعه مطرود است. یک جامعه توسعه‌یافته جامعه‌ای است که از تمامی امکانات زیستی و بینش اجتماعی، فرهنگی و سیاسی برخوردار باشد و بر این اساس توسعه در معنای عدالت اجتماعی معنا می‌یابد (مطیعی، 1380).

رسیدن به این بینش به آگاهی افراد وابسته است؛ به انسان‌هایی نیاز است که علاوه بر توانمندی‌های اقتصادی، دارای بینش اجتماعی- فرهنگی نیز باشند. ازاین‌رو، یکی از قواعد کلیدی توسعه پایدار ایفای مسئولیت اجتماعی و تعهد مدنی و دستگیری داوطلبانه و کریمانه از همه آحاد جامعه است. بدیهی است بخشی ازاین‌دست گیری‌ها می‌تواند و باید معطوف به امور مالی و امداد در بعد اقتصادی برای افراد نیازمند و مستضعف معیشتی- مالی باشد.

نتيجه‌گيري

همچنان که در چکیده و مقدمه مقاله تأکید شده دستاوردهای بشر و جوامع در فرایند توسعه و اهداف توسعه جهان در افق 2030 نشان می‌دهد که پیشرفت کنونی در شأن نیاز امروز و آتی بشر نبوده و انسان‌ها، جوامع و جهان در ابعاد نرم و سخت، نیازمند سرمشق جدیدی برای توسعه با اهداف پایدار هستند.

یکی از ابعاد و محورهای کلیدی توسعه پایدار، مسئولیت‌پذیری اجتماعی و ایفای تعهد مدنی انسان‌ها، سازمان‌ها و نهادها، متناسب با مأموریت‌ها و بهره‌مندی از مواهب طبیعی، مادی و معنوی است.

با توجه به تنوع و تعدد سبد و طیف موسع مسئولیت‌های اجتماعی، مشارکت اثربخش، آگاهانه و داوطلبانه در امور خیریه یکی از اقلام ارزشمند و ماندگار در سبد تعهد مدنی امروزی است.

ازاین‌رو، لازم است تلاش و تدبیر شود که اولاً فرهنگ مسئولیت‌ پذیری اجتماعی اشخاص حقیقی و حقوقی با نیت خیرخواهانه توسعه، ترویج و ارتقا یابد، ثانیاً نظام و سازوکارهای کارآمد برای جریان‌سازی تعهدات اجتماعی به سمت‌وسوی امور خیریه، طراحی و نهادینه شود.

از منظر اقتصادی و بهره‌وری منابع فیزیکی و غیرفیزیکی، فعالیت‌ها و خدمات سازمان‌های خیریه و افراد خیّر قابل‌قبول و موجه می‌باشد. به‌علاوه، فرهنگ و فضای همدلانه که لازمه آرامش و تأمین کیفیت زندگی از بعد ذهنی است، به‌واسطه مشارکت مؤثر در امور خیریه توسعه و بهبود می‌یابد.

همچنین، از منظر مسئولیت اجتماعی، فعلیت امور خیریه تابعی از توانمندی و نیت خیّر و نیازها و اقتضائات محیطی و جامعه هدف خیّر است. بنابراین، از منظر مسئولیت اجتماعی مشارکت مؤثر و اثربخش در امور خیریه یکی از الزامات اساسی برای توسعه پایدار بوده و التزام به این قاعده ارزشمند می‌تواند آثار و برکات قابل‌توجهی برای تعالی انسان‌ها و جوامع داشته و انسان و جامعه را از فقر و فروبستگی خودساخته نجات دهد. همچنین، با این قاعده می‌توان به حیات طیبه موردنظر حق‌تعالی در کتاب آسمانی تقرب جست.

منابع

الواني، سید مهدی (1373)، «مديريت عمومي»، نشر ني، تهران.

اميدوار، علی‌رضا (1384)، «سیاست‌گذاری حكومت در ترويج مسئوليت اجتماعي شرکت‌ها در ايران»، پايان‌نامه كارشناسي ارشد، دانشگاه تهران، دانشكده‌ي حقوق و علوم سياسي، رشته سیاست‌گذاری عمومي.

ایران‌نژاد پاريزي، مهدي (1371)، «مسئوليت اخلاقي و اجتماعي مديريت»، نشريه دانش مديريت، شماره 18.

جاودانی، حمید و جعفر نیلی منفرد (1392). «دانشگاه پایدار گذرگاهی برای بهزیستی باکیفیت»، مجموعه مقالات دومين همايش آموزش عالی و توسعه پايدار، مؤسسه پژوهش و برنامه‌ريزی آموزش عالی.

دراكر، پيتر (1383)، «مديريت در جامعه آينده»، ترجمه خانقايي غلامحسين، تهران، نشر فرا.

فريدمن، ميلتون (1380)، «سرمایه‌داری و آزادي»، ترجمه غلام‌رضا رشيدي، نشر ني، چاپ اول، تهران.

كاپلان، رابرت و نورتون، ديويد (1386)، «نقشه استراتژي»، ترجمه علينقي مشايخي، حسين اكبري، مسعود سلطاني، امير ملكي، گروه پژوهشي صنعتي آريانا، تهران.

صالحي اميري، س. ر.، مطهري نژاد، س.م. (1390)، «درآمدي بر مسئولیت‌های فرهنگي- اجتماعي بنگاهه و سازمان‌ها در ايران»، قم، نشر يوسف زهرا (سلام‌الله علیها).

مطیعی لنگرودی، سید حسن (1380). «راهبردهایی در ارتباط با تحقق عدالت اجتماعی و توسعه پایدار»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شماره 157.

مطهري‌نژاد، سید مجید (1386)، «الگوي مديريت و برنامه‌ريزي فرهنگي در سامان»، مركز آموزش ایران‌خودرو.

مهدي، رضا (1392)، «کارآموزی اثربخش، مسئولیت اجتماعی بنگاه‌های کسب‌وکار»، اولین همایش ملی کارآموزی، دریچه‌ای به‌سوی ارتباط دانشگاه و صنعت: 33-21.

مهدی، رضا (1393)، «تحلیل وضعیت آموزش و بهسازی منابع انسانی بنگاه‌ها از منظر مسئولیت اجتماعی»، فصلنامه آموزش و توسعه منابع انسانی، پائیز 93، شماره 2: 156-137.

نجف بيگي، رضا (1383)، «سازمان و مديريت»، مركز انتشارات علمي دانشگاه آزاد اسلامي، تهران.

والتون، جان (1384)، «پرورش راهبردي منابع انساني»، جلد 1، ترجمه ناصر میر سپاسی، داريوش غلام‌زاده، نشر مير، تهران.

Afgan, Naim Hamdija and Carvalho, Maria G. (2010). “The Knowledge Society: A Sustainability Paradigm”, Cadmus, Volume I, Issue 1.

Coelho, Philip – Mcclure, James (2002), “The social responsibility of corporate management”, Ball state university.

Ciulla, Joanne (1991), “why is Business Talking About Ethics”, California Management Review, February.

Doane, Deborah & Alex Mac Gillivray (2001). “Economic Sustainability The business of staying in business New Economics Foundation”, The

SIGMA project in Harvard University. Available in: http://isites.harvard.edu/fs/docs/icb.topic140232.files/RD_economic_sustain.pdf

Werther , Wiliam B & Chandler, David (2006), “strategic CORPORATE SOCIAL RESPONSIBILITY”, sage publications, California.

لینک مقاله در سیویلیکا

 

پانویس