مصاحبه با حضرت آیت الله دری نجف آبادی (زید عزه)

مطلع

مجله ميراث جاويدان افتخار آن را داشت که با آيت الله دري نجف آبادي با توجه به سابقه علمي و مسئوليت هاي متعددي که در نظام جمهوري اسلامي داشتند مصاحبه اي را صورت داده و سوالاتي را در فضاي صميمي با ايشان مطرح نمايد. ايشان رابطه بين وقف و واقف را وجود علاقه به بقاع دانسته سپس ويژگي هاي وقف را از نظر روايات بيان فرموده و توصيه هايي به سازمان اوقاف و افرادي که موقوفات را در اختيار دارند داشته و راه کارهايي را براي بهتر شدن وضعيت وقف و صيانت از موقوفات ارائه فرمودند.

زندگينامه

آيت الله حسينعلي دري نجف‌آبادي فرزند حاج اسدالله در آبان 1324 در نجف آباد اصفهان متولد و در سال 1338 به حوزة علميه نجف آباد راه يافته در سال 1340 شمسي به حوزة علميه قم رفت و از سال‌ 1343 در درس خارج اصول و فقه شرکت جست و هم زمان دوره هاي عالي فلسفه را آموخت. ايشان از سال 1346 به بعد بصورت مستقل در مباحثة جواهر، کفايه، فقه، اصول و اسفار پرداخته و ضمناً به تدريس سطوح مختلف همت گمارد. پاره اي از تأليفات معظم له به چاپ رسيده‌، نظير: انسان، ‌اسلام و بهره وري در اسلام، استراتژي دراز مدت جمهوري اسلامي ايران، ‌فرهنگ و توسعه از ديدگاه حضرت امام خميني مقدمه‌اي بر مالية عمومي در اسلام، حکومت اسلامي در نهج البلاغه، ‌انديشه‌هاي اقتصادي شهيد مدرس و ....... برخي از مسئوليت‌ها: مسئوليت کميته انقلاب اسلامي در اراک ، امامت جمعه شهر کرد و نماينده امام راحل در استان چهار محال و بختياري ، نمايندگي مجلس شوراي اسلامي در دورة اول ، چهارم و پنجم ، دبير هيئت عالي گزينش بيش از 15 سال ، عضويت در ستاد قرارگاه خاتم الانبياء ، رياست هيئت مديره و دبير هيئت علمي مرکز جهاني علوم اسلامي قم ، عضويت در شورايعالي مجمع جهاني اهل بيت (ع) ، عضويت در مجمع تشخيص مصلحت نظام در دو دوره پنج ساله ، نماينده مجلس خبرگان رهبري ، وزير اطلاعات جمهوري اسلامي ايران ، رياست کميته اقتصادي شوراي عالي امنيت ملي ، رياست ديوان عدالت اداري ، دادستان کل کشور ، امام جمعه اراک و نماينده ولي فقيه در استان مرکزي

سوال اول

ضمن تشکر از حضرتعالي به عنوان اولين سوال چه ارتباطي بين وقف و واقف وجود دارد؟ يا به عبارت ديگر چرا انسان هايِ خيّر و واقف ميل داشتند و دارند که اموال خودشان را وقف نمايند؟ اين علاقه از کجا حاصل شده؟ - انسانها ذاتاً در انديشه ماندگاري و کمال هستند و اين را مي توان از خلق و خوي انسانها دانست ، به همين جهت انسانها در اين انديشه و فکر هستند که چگونه مي توانند خود نام و ياد خود را ماندگار نمايند و حتي پس از مرگ هم باقي باشند . و حيات آنها پس از مرگ نيز تداوم يابد و آثاري از خود به ياد بگذارند و کارهاي ماندگار انجام دهند . و مشکلات اجتماعي و يا فرهنگي را به نحوي حل و فصل کنند . سئوال اينجاست که چه کار خيري را انسان انجام بدهد که سالهاي سال پس از عمر خود مؤثر باشد و جامعه و افراد آن از آن بهره مند شوند و آثار باقيه انسانها نشان از همت و ارداه آنهاست . از جمله کارهايي که اين امر را محقق مي سازد در وقف است . چرا که اين امر يا عمل تا زماني که باقي است يا تا زماني که مال موقوفه باقي و قابل استفاده است و منافع آن صرف کارهاي خير مي شود آثار بلندي را داراست . در همه اعصار اين عمل خداپسندانه مورد توجه انسانها بوده و آنان اموالي را براي کارهاي خير يا عبادتگاهها اختصاص مي دادند و در دين اسلام نيز اولين واقف پيامبر گرامي اسلام (ص) بود که اموالي که به او رسيده بود وقف نمود .

سوال دوم

با چنين توصيفي که پيرامون وقف نموديد ولي در قرآن کريم آيه اي در باره وقف نداريم - اگر چه در قرآن کريم کلمه وقف عيناً بکار نرفته است ولي آيات متعددي از قرآن افراد را به انجام کارهاي عام المنفعه و صالح و باقيات الصالحات و عمل صالح ، بّر و احسان ، صدقات ، بناي مساجد و ديگر مراکز عبادي ، کارهاي خير و بناهاي خيريه و عناوين مشابه آمده است و بر آن توصيه و تاکيد شده است . که وقف از جمله مصاديق اين آيات است . ائمه معصومين (عليهم السلام) و بخصوص رسول مکرم اسلام (صلي الله عليه و اله) با وقف هائي که انجام داده اند و توصيه هائي که در مورد وقف نموده اند توجه ويژه اي به اين عمل خداپسندانه و صدقه جاريه داشته اند . وقف يکي از بهترين آثار و برکات وجودي انسانها و داراي آثار فراوان اجتماعي و فرهنگي ، اقتصادي و سياسي و مانند آن است . وقف خدمت ماندگار نسبت به جامعه است و نسلهاي بعدي از برکات آن بهره مند خواهند شد .

سوال سوم

فعاليت سازمان اوقاف و امور خيريه را در اين راستا چگونه ارزيابي مي کنيد؟ - سازمان محترم اوقاف و امور خيريه گر چه فعاليت هاي چشمگيري داشته که قابل تعريف و تمجيد است ولي بايد اهتمام و تلاش بيشتري در جهت حفظ ، بهره برداري و احياي موقوفات داشته باشد و مردم و ارگانها نيز بايد همکاري نمايند. و کارشناسان و متخصصان عرصه وقف در فرهنگ سازي و بيان احکام شرعي آن بايد تلاش مضاعفي از خود نشان دهند .

سوال چهارم

عده اي از مردم اموال وقفي در اختيار دارند و يا به عبارت ديگر مستاجر اوقاف هستند همينطور برخي از ادارات و سازمان هاي دولتي و خصوصي در اماکن وقفي ساکن و فعاليت ميکنند به نظر حضرتعالي آنان در اين خصوص چه وظيفه اي دارند ؟ به بياني ديگر وظيفه مردم و دولت در رابطه با اموال اوقافي چيست؟ - موضوع حقوق بيت المال است و مسئوليت شرعي همگاني است . بايد هر نوع تصرفي در رابطه با وقف بر اساس صرفه و صلاح و غبطه مال وقف و موقوف عليهم باشد . تلاش صادقانه همه افراد و ارگانها مي تواند موجب تشويق انسانهاي خيّر و نيکوکار گردد. و البته در عصر حاضر نياز به عرصه هاي جديد درباره وقف و خدمات ماندگار هست . از جمله کارهاي مهم در رابطه با ايتام ، حوزه هاي علميه ، از کارافتادگان ، محرومان و نيازمندان ، گسترش فرهنگ و معارف اسلامي در جهان ، حمايت از مراکز ديني و تربيتي ، توليد علم و دانش ، احياي کتب سودمند و مراکز خدمات اجتماعي و تامين نيازهاي ضروري جامعه اسلامي و ده ها عنوان ديگر که هر يک در جاي خود بسيار ارزنده و خدمتي ماندگار خواهد بود . بايد قدر فرصتها را شناخت و از فرصتها جهت کارهاي مفيد بهره جست . تاريخ شاهد گويائي بر خدمات ارزشمند پيشنيان و خيرين و سابقين در خدمت و ايثار مي باشد و آنچنان که درباره گذشتگان سخن مي گوئيم ، آيندگان درباره ما سخن خواهند گفت و امروز موقوفات در دست ما امانت است . و فردا امانت به ديگران منتقل خواهد شد . مبادا ما وظيفه خود را نسبت به امانتها رعايت نکنيم .

سوال پنجم

برگرديم به موضوع اول ، شما ارتباط بين وقف و واقف را از جهت ميل به بقا و باقي ماندن دانستيد آيا اين ميل ريشه تاريخي دارد يا ديني؟ و اصولا وقف از مقوله دين است يا تاريخ بشر؟ - وقف ريشه در تاريخ بشريت و اديان آسماني دارد .يکي از بنيادهاي عميق ديني و الهي و اجتماعي از بدو تاريخ بشر همزاد با انسانها پايه گذاري شده بنياد خدمات اجتماعي ، نيکوکاري ، کارهاي نيک ، مراکز خدمات عمومي ، احياي مراکز عبادي ، مساجد ، بيمارستانها و درمانگاهها ، مدارس ، حوزه هاي علميه ، مراکز آموزشي و توان بخشي ، دارالايتامها ، موسسات خيريه ، امامزادگان و احياي عاشورا و کربلا و گسترش فرهنگ اسلامي و کتاب و کتابخانه و کتابهاي نفيس و گرانسنگ جاده ها ، پل ها ، سدها ، قنوات ، شبکه هاي آبياري ، حمامها و ده ها نوع مراکز خدمت رساني و ارزشمند و ماندگار ديگر است . البته با توجه به تحولات زندگي انسانها و شرائط هر قوم و هر نژاد اين قبيل خدمات متفاوت بوده و نوعاً سير تکاملي را به خود گرفته . تاريخ بناي معابد و مراکز ديني و خدمات اجتماعي با تاريخ انسانيت قرين است . تاريخ و سيره پيامبران عظيم الشان الهي نشان دهنده اهتمام ويژه آن بزرگواران به امور ياد شده و تاسيس و حمايت و تشويق پايگاههاي عظيم خدمات اجتماعي و بناي کعبه مکرمه و مسجدالحرام و مشاعر عظام تا بناي مسجدالاقصي و بيت المقدس شريف و توسعه اين کانونهاي نوراني در سراسر عالم نمونه هايي از اين قبيل خدمات ارزشمند و ماندگار است .

سوال ششم

همين طور که فرموديد اديان الهي سفارش به وقف دارند حال به نظر حضرتعالي تاکيدات دين اسلام در بحث وقف ناشي از چيست ؟ - آنچه در اسلام عزيز در خصوص زکوات ، اخماس ، صدقات ، انفاق و يا باقيات الصالحات و يا احداث نهرها و قنوات و مساجد و پل ها و جاده ها و شوارع و طرق و مانند آن آمده است . همه براي آن است که فرهنگ خير و خدمت ارتقا يابد و روح ايثار و فداکاري و احسان و انفاق در راه خدا تقويت شود و به جاي حرص و آز و طمع ورزي و غارتگري ، روح خداباوري ، خدمتگزاري ، نوع دوستي و عشق به ديگران و عشق به خدمت رونق يابد . در ميان اين خدمات ارزشمند و گرانبها موضوع وقف و صدقات جاريه از جايگاه پربرکت و ارزنده و برجستگي خاصي برخوردار است . چون در وقف اصل مال براي هميشه محفوظ مي ماند و از برکات و ثمرات آن ديگران بهره مند مي شوند و يا کارهاي خير سامان مي يابد . و اين خود انگيزه ها را بيشتر تشويق و تقويت مي کند . ثانياً از خالص مال انسانها وقف صورت مي پذيرد و پس از اداي ساير حقوق واجبه مي توان به اين اقدام خداپسندانه همت گماشت. ثالثاً تأسي به سيره اهل البيت (عليهم السلام) است که به چنين اموري اهتمام ويژه داشته اند . رابعاً عمده فکّ ملک و آزادي ملک در راه خداست . و حق الله است و قابل تغيير و تبديل نمي باشد و بايد حقوق واقف و موقوف عليهم رعايت شود . و غبطه و صرفه و صلاح وقف در هر حال منظور گردد . البته رسالت متوليان وقف بسيار خطير و سنگين است و در اين رابطه تفاوتي بين وقف خاص و عام نمي باشد . مديريت حکيمانه و تدبير خردمندانه وقف و موقوفات با توجه به صرفه و صلاح وقف از اهم اموري است که بايد نسبت به آن اهتمام ويژه مبذول نمود . حفظ و نگهداري وقف ، احيا و بازسازي آن ، بهره برداري و بهره وري بهينه ، حفظ اسناد و مدارک مربوط ، رعايت غبطه همه جانبه ، مديريت پسنديده و کم هزينه و پر فايده ، اداره مطلوب و تدبير دلسوزانه و مسئوليت شرعي و اخلاقي ارگانها و متصديان امور در اين باره بسيار حساس و مهم است . و ضمن اينکه بايد احکام شرعي وقف به طور کامل رعايت شود نسبت به هر گونه تفسيري نيز بايد حد اعلاي مصالح منظور گردد .

سوال هفتم

نظرتان پيرامون متعرضين به اموال وقف چيست ؟ چگونه مي توان از اموال وقف حفظ و نگهداري کرد ؟ و راه صيانت از اموال وقف چگونه است؟ - در اينجا تاکيد بر اين مسئله لازم است که متعرضين موقوفات شرعاً و قانوناً مسئول بوده و بايد کليه حقوق وقف را به طور دقيق و صحيح بپردازند و جزو ديون آنها خواهد بود و شرعاً و قانوناً ضامن هستند و از اموال آنها بايد برداشته شود . و هر گونه تصرف غيرقانوني و شرعي در اموال وقف حرام بوده و مسئوليت شرعي و قانوني دارد . در حوزه هاي علميه نيز بايد احکام وقف و کتاب وقف به طور کامل مورد عنايت قرار گرفته و مسائلي جديد در اين باره بحث و بررسي شود و راهکارهاي مناسب براي تداوم موقوفات و بهره برداري مطلوب و حفظ و صيانت از آن ارائه شود و در هر بابي احکام مربوط به آن بحث و بررسي شود و بر اساس شرائط و احکام اسلامي و نيازهاي جديد راهکارهاي مناسب فقهي و شرعي ارائه گردد . دستگاههاي حکومتي و قضائي و قانونگذاري نيز بايد در تمامي زواياي مربوط به موقوفات حمايت و اقدامات مؤثري انجام داده تا سرمايه هاي عظيم موقوفات در راستاي اهداف ارزنده آن بکار گرفته شود . و با تمامي وجود از موقوفات و حقوق مربوط صيانت شود . نسبت به موقوفات جديد و اولويت هاي مربوط نيز تدابير لازم اتخاذ و راهکارهاي جديد ارائه و از همه مهمتر اعتماد عمومي جلب گردد تا مردم با عشق و اشتياق همچون گذشته به اين خدمات ارزشمند اهتمام ورزند و براي خود آثار باقيه و باقيات الصالحات و خدمات ماندگار پديد آورند .

سوال هشتم

اين مسئله بُعد جهاني دارد يعني در برخي از کشورها اموال وقفي به غارت مي رود و اهتمام برخي از حکومت ها و نظام حاکم نيز بر همين است حال در مسئلة صيانت از اموال وقف در بُعد جهان و منطقه چگونه بايد مطرح گردد؟ - بدون ترديد در کشورهاي اسلامي و بلکه مسلمانان در کشورهاي غير اسلامي نيز بايد براي صيانت از موقوفات اعم از عام و خاص تدابير لازمي اتخاذ نموده و قوانين حقوقي و حقوق مدني و ساز و کارهاي مناسبي را پيش بيني نموده تا با تغييرات حکومتي و دولتي و سياسي موقوفات آسيب نبينند و دچار سليقه هاي گوناگون نشود . و اين صدقات جاريه همچون نهرهاي روان در دل جامعه اسلامي موجب تلطيف فضاي جامعه و خدمات ماندگار و حمايت از نيازمندان و توسعه همه جانبه و خدمات پايدار و گسترش مدارس ديني و مساجد و دانشگاهها و حسينيه ها و درمانگاها و بيمارستانها و انواع خدمات خيريه ديگر و بنيادهاي نيکوکاري بکار گرفته شود . به نظر بنده اين موضوع قابليت آن را دارد که در کنفرانس اسلامي و در بحث و بررسي مباحث فقهي نسبت به مسائل آن در جهان اسلام نيز عنايت ويژه اي مبذول گردد . و تمامي کشورهاي اسلامي موظف به رعايت اصول و مباني فقهي و اسلامي و رعايت حقوق واقفين و موقوف عليهم و احکام شرعي مربوط گردند .

سوال نهم

افراد مختلف با سلايق متعدد ، اولويتهايي را براي وقف و سازمان اوقاف و امور خيريه مطرح مي کنند، به نظر شما اولويت هاي وقف و توصيه هاي شما در اين رابطه چيست؟ - همانگونه که يکي از اولويتهاي سلف صالح در گذشته تعليم و تربيت طلاب و فضلا و علما و خادمان علم و دين بوده امروز نيز اين امر از اهميت بايسته اي برخوردار است . و همانگونه که در هزار سال قبل شيخ طوسي (رض) حوزه مقدسه علميه نجف را تأسيس فرمودند و در طول هزار سال شاهد آثار و برکات فراوان آن بوده ايم و يا فاطميون که بر مصر حکومت مي کردند دانشگاه الازهرا را به نام مبارک حضرت زهرا (سلام عليها) بنا نهادند و در طول هزار سال شاهد برکات آن دانشگاه با عظمت بوده ايم . و به همين نسبت تمامي حوزه ها و مراکز علمي اصفهان ، شيراز ، مشهد ، قم ، کربلا ، سامرا ، مکه ، تبريز ، تهران ، لبنان ، و جبل عامل و ديگر بلاد اسلامي .

سوال دهم

به نظر شما با توجه به مطالبي که فرموديد چگونه مي توان در اين مسير گام برداشت؟ - امروز نيز اين موضوع از اهميت ويژه اي برخوردار است و بايد تمامي اهتماممان را براي توسعه حوزه هاي علميه و مراکز فقهي و ديني و تربيتي بکار گرفته و اسلام شناسان برجسته و فقيهان گران مايه و خبرگان برگزيده و مفسران معرف دين و عالمان به الله تربيت کنيم تا مشعلداران هدايت باشند و موجب ارتقاي باورهاي عميق ديني در جامعه اسلامي و پاسداري و صيانت از ارزشهاي قرآن و عترت و نظام اسلامي گردند . بايد مراکز علمي و ديني را تقويت کرد . بايد جاذبه هاي ديني را افزايش داد . بايد راه را براي جذب جوانان به مراکز ديني هموار کرد . و زمينه را براي گسترش معارف اسلامي هموار ساخت و درس اخلاق و معرفت و قرآن و عترت را به همه آموخت . و به فرموده رسول اکرم (صلي الله عليه و اله) که فرمودند : « و انما العلم ثلاثه آيه محکمه او سنته قائمه او فريضه عادله و ما خلاهن فهو فضل » ( اصول کافي جلد يک صفحه 32 ) توجه لازم مبذول نمود و بنا را بر ارتقاي بنيادهاي اخلاقي و ديني و کادر سازي و تربيت نفوس و تهذيب عقول و پرورش استعدادهاي جوانان و نوجوانان در راه باورهاي عميق الهي و ولائي و فاطمي شد . و اين بهترين کار و بالاترين خدمت است. سوال يازدهم بنابر اين وقف داراي قداستي عظيم است که در خدمت علم و عبادت و رشد مردم قرار گرفته است حال در رابطه با حفظ قداست وقف و حرمت موقوفات چه بايد کرد؟ - مسئله مهم ديگر قداست وقف و حرمت موقوفات بايد حفظ شود و از هر نوع سوء استفاده و يا آلوده شدن و آلوده کردن فضاهاي نوراني وقف و مراکز مقدس اسلامي و ولائي بايد قاطعانه پرهيز گردد و اجازه داده نشود تا به بهانه هاي واهي حرمت اوقاف نقض و يا زير سئوال برود و يا با خرافات و ادعاهاي واهي لوث گردد. و يا عده اي براي کار و کسب و يا خالي کردن جيب ديگران و يا مراکزي را به عنوان قدمگاه ، امامزاده ، زيارتگاه ، مقبره مطرح و موجب ترويج کارهاي خلاف گردند. اين امر مهم مسئوليت علما و متصديان امور را دو چندان مي نمايد تا اجازه ندهند به بهانه هاي ساختگي ميدان براي بازيهاي گوناگون باز گردد . و راه سوء استفاده توسط عناصر جاهل و يا شياد و يا ساده انديش و يا فرصت طلب باز گردد. در هر صورت گذشتگان در اين رابطه خدمات ارزشمندي را از خود به يادگار گذاشته و امروز مسئوليت حفظ و استفاده بهينه از آن همه خدمت به عهده ماست . امروز بر همه ما لازم است که اولا سنتهاي گرانسنگ گذشتگان را پاس بداريم و در ثاني در حفظ و احياي آن کوشا باشيم . و در بهره برداري حکيمانه از اين همه سرمايه هاي عظيم اسلامي و مردمي بهترين بهره برداري را بنمائيم تامردم نيز اعتماد نموده و دلگرم شوند . البته متصديان امور نيز بايد با دلسوزي لازم از تمامي ظرفيتهاي ايجاد شده براي ارائه خدمات اجتماعي و گسترش عدالت و معارف اسلامي و حمايت از محرومان و نيازمندان و ايتام و درمان بيماران و نشر و توسعه مساجد و مراکز ديني و تربيتي و رشد و توسعه و توليد علم و دانش و حوزه هاي علميه و ديگر خدمات مربوط استفاده نمايند . تا انگيزه هاي معنوي و اعتقادي ارتقا يابد و بستر لازم براي توسعه اين قبيل خدمات اسلامي و اجتماعي و مردمي هموار گردد. - از حضرتعالي که با مشغله هاي زيادِ علمي و کاري اين وقت را به ما داديد تا در يک فضاي صميمي پيرامون وقف و اوقاف صحبت کنيم کمال تشکر را دارم - خداوند به همه ما توفيق درک مسئوليت و خدمت خالصانه عنايت فرمايد . انشاالله . والسلام عليکم و علي عباد الله الصالحين .