مطالعه تطبیقی آموزش نیکوکاری به کودکان در دیدگاه اسلام و روانشناسی نوین: تفاوت بین نسخه‌ها

از ویکی خیر
پرش به: ناوبری، جستجو
سطر ۱: سطر ۱:
 +
 +
<div style=" font-family:B Nazanin; font-size:18px; text-align:justify;">
 
[[نسرین انصاری]]
 
[[نسرین انصاری]]
 
<ref>
 
<ref>
سطر ۹: سطر ۱۱:
  
 
==چکیده==
 
==چکیده==
−
نیکوکاری از فضیلت های اخلاقی است که در جوامع گوناگون، به آن پرداخته شده است. در [[دین اسلام]] بر اهمیت [[نوعدوستی]] و نیکوکاری در آیات و روایات متواترتأکید شده است. با وجود تأثیر بارز نیکوکاری در سلامت روان، روانشناسی نوین نیز به آن توجه نشان داده است. بررسی خودشکوفایی در نظریات «مازلو» و یا روانشناسی «مثبت گرا»ی سليگمن از آن جمله¬اند.  
+
نیکوکاری از فضیلت های اخلاقی است که در جوامع گوناگون، به آن پرداخته شده است. در [[دین اسلام]] بر اهمیت [[نوعدوستی]] و نیکوکاری در آیات و روایات متواترتأکید شده است. با وجود تأثیر بارز نیکوکاری در سلامت روان، روانشناسی نوین نیز به آن توجه نشان داده است. بررسی خودشکوفایی در نظریات «مازلو» و یا روانشناسی «مثبت گرا»ی سليگمن از آن جمله  اند.  
 
این پژوهش با دو هدف اصلی انجام شده است:  
 
این پژوهش با دو هدف اصلی انجام شده است:  
  
سطر ۱۵: سطر ۱۷:
  
 
2) ارایه پیشنهادهایی جهت آموزش نیکوکاری به کودکان .
 
2) ارایه پیشنهادهایی جهت آموزش نیکوکاری به کودکان .
−
روش پژوهش از نظر هدف، از نوع پژوهش های کاربردی و از نظر نحوه ی گردآوری اطلاعات از نوع پژوهش¬های توصیفی - تحلیلی است که رویکرد تطبیقی دارد. جامعه آماری کلیه آیات و روایات مربوط به نیکوکاری در [[قرآن]] و [[نهج البلاغه]] و همچنین اسناد و مدارک مربوط به عواطف و هوش عاطفی در کتابهای مرجع روانشناسی می باشد. بنابراین روش جمع آوري اطلاعات روش کتابخانه اي است که در آن با استفاده از کتب دینی و روانشناسی و مقالات داخلی و خارجی، نیکوکاری و آموزش آن به کودکان مورد بحث قرارگرفته است. در تحلیل داده ها، ابتدا اطلاعات، بدون هیچ گونه دخالت و نتیجه گیری ذهنی جمع آوری شدند؛ سپس بر اساس الگوی جرج بردای در مطالعات تطبیقی بررسی شده و با استفاده از نتایج حاصل، بیان پیشنهادهایی جهت آموزش نیکوکاری به کودکان از لحاظ منطقی مورد تحلیل قرارگرفت.  نتایج حاصل از یافته های مطالعه ی تطبیقی نشان داد بیشترین تشابه روش های آموزشی در تحریک حس دیداری کودکان و  تاکید بر ارایه الگو و سرمشق مناسب به آنان است.
+
روش پژوهش از نظر هدف، از نوع پژوهش های کاربردی و از نظر نحوه ی گردآوری اطلاعات از نوع پژوهش  های توصیفی - تحلیلی است که رویکرد تطبیقی دارد. جامعه آماری کلیه آیات و روایات مربوط به نیکوکاری در [[قرآن]] و [[نهج البلاغه]] و همچنین اسناد و مدارک مربوط به عواطف و هوش عاطفی در کتابهای مرجع روانشناسی می باشد. بنابراین روش جمع آوري اطلاعات روش کتابخانه اي است که در آن با استفاده از کتب دینی و روانشناسی و مقالات داخلی و خارجی، نیکوکاری و آموزش آن به کودکان مورد بحث قرارگرفته است. در تحلیل داده ها، ابتدا اطلاعات، بدون هیچ گونه دخالت و نتیجه گیری ذهنی جمع آوری شدند؛ سپس بر اساس الگوی جرج بردای در مطالعات تطبیقی بررسی شده و با استفاده از نتایج حاصل، بیان پیشنهادهایی جهت آموزش نیکوکاری به کودکان از لحاظ منطقی مورد تحلیل قرارگرفت.  نتایج حاصل از یافته های مطالعه ی تطبیقی نشان داد بیشترین تشابه روش های آموزشی در تحریک حس دیداری کودکان و  تاکید بر ارایه الگو و سرمشق مناسب به آنان است.
  
 
''واژگان کلیدی''
 
''واژگان کلیدی''
  
 
مطالعه تطبیقی، دیدگاه اسلام، روانشناسی نوین، کودکان، نیکوکاری
 
مطالعه تطبیقی، دیدگاه اسلام، روانشناسی نوین، کودکان، نیکوکاری
 +
 +
==مقدمه==
 +
 +
[[انسان]] موجودی اجتماعی است که در جامعه رشد می‌کند و بسیاری از نیازهای خود را در روابط متقابل و تعاملات اجتماعی تأمین می  نماید .همچنین  به  طور فطری خواستار دستیابی به کمال و فضیلت‌های انسانی است. نیکوکاری یکی از فضیلت  های اخلاقی است.  این واژه در لغت به معنای لطف، کرم، [[احسان]]، برّ، خوبی، خیر، کار [[خیر]] کردن و دستگیری آمده است( دهخدا، 1377) و کسانی که به این فضیلت اخلاقی متخلق باشند افراد نیکوکار نامیده می‌شوند.
 +
 +
هیچ کودکی با توانایی‌های بالقوه به دنیا نمی‌آید؛ نقش کسانی که او را پرورش می‌دهند یا محیطی که در آن رشد می‌کند؛ مهم است زیرا این امکان را فراهم می‌آورد تا کودک بیشتر بیاموزد و استعدادهای نهفته در وجودش را به شکوفایی برساند. به‌عبارتی‌دیگر، کمال [[انسان]] درگرو تربیت صحیح وی است و آموزش می  تواند وسیلهای برای رسیدن آدمی به نهایت شرافت انسانی باشد «کانت
 +
<ref>
 +
Kant
 +
</ref>
 +
» فیلسوف مشهور قرن هیجدهم می  گوید: «بشر تنها با تعلیم و تربیت آدم می  شود و آدمی چیزی جز آنچه تربیت از او می‌سازد نیست. (ازاین‌رو) مسئله تعلیم و تربیت بزرگ‌ترین و دشوارترین مسئله‌ای است که انسان با آن درگیر است.»
 +
 +
در این میان روانشناسی یکی از علومی است که باهدف کمک به [[انسان]] شکل‌گرفته است. این رشته از علم ۴ هدف عمده را تعقیب می‌کند:
 +
 +
1.توصیف: شامل توصیف ساده  ی رفتار( برای تشخیص این‌که آیا رفتاری بهنجار است یا نابهنجار)
 +
 +
2.تبیین: به معنای تبیین رفتارها (منجر به تشخیص عوامل زمینه  ساز تغییرات رشد، شخصیت و رفتارهای اجتماعی می  شود. در تاریخ روانشناسی نظریات مختلفی در تبیین رفتار انسان آمده‌اند مانند نظریه‌ی شرطی‌سازی کلاسیک یا نظریه‌ی دل‌بستگی).
 +
 +
3.پیش‌بینی: پرداختن به پیش‌بینی‌هایی از این  که افراد چگونه رفتار یا فکر خواهند کرد.
 +
 +
4.تغییر: شامل تغییر و یا کنترل رفتار فرد، در جهتی که مطلوب است.
 +
هدف آخر می‌تواند مهم‌ترین هدف روانشناسی در نظر گرفته شود و همین هدف منجر به ایجاد شاخه‌ای از علم روانشناسی به نام « روانشناسی پرورشی
 +
<ref>
 +
Educational Psychology
 +
</ref>
 +
» شده است. در این رشته اندیشمندان، باهدف ایجاد تغییر در افراد ضمن طرح نظریه‌ها سعی در ارائه راهبردهایی دارند که بتواند به آموزش  دهندگان در برخورد صحیح با مسائل آموزشی کمک کند.
 +
 +
بنابراین علم روانشناسی یکی از علومی است که می‌تواند درزمینه آموزش فضایل اخلاقی چون نیکوکاری موردتوجه باشد. در نیل به این هدف، پژوهش‌های متعددی انجام‌شده و یا در حال انجام است. در ادامه نمونه‌هایی از این پژوهش‌ها آمده است: 
 +
«در بررسی عوامل پیش‌بینی کننده همدلی-نوع‌دوستی و آزمون میزان گرایش به نیکوکاری، شخصیت‌های طرفدار جامعه -در این صفت- نمره بالا می  گیرند.
 +
 +
منابعی مانند پترسون وسلیگمن‭2004(‬) نشان می‌دهد از میان پنج عامل بزرگ شخصیت، توافق پذیری، حائز بالاترین همبستگی با رفتارهای نوع‌دوستی، مهربانی و رفتارهای اجتماع‌پسند است. به‌نحوی‌که افراد دارای تمایلات فداکاری و نوع‌دوستی قوی، سطوح پایینی از صفات ضداجتماعی و خودشیفتگی را به معرض نمایش می‌گذارند (آکسل رود ، ویدیگر ، ترول و کوربیت ، 1997‬) توافق پذیری با روابط بین فردی خوب در کار نیز همراه است» (شریفی، 1388).
 +
 +
همچنین در پژوهشی دیگر با عنوان اثربخشی روان‌درمانی مثبت در ارتقای تاب‌آوری افراد وابسته به مواد آمده است: «روانشناسی مثبت با شعار تمرکز و پرورش توانمندی‌ها، فضیلت‌ها و هیجان‌های مثبت نقش بسزایی در ارتقای تاب‌آوری داشته است. .همچنین روان‌درمانی مثبت تعهد، معنا و لذت را در زندگی افراد وابسته به مواد افزایش داد. (فروغی، 1390).‬‬‬
 +
 +
از سوی دیگر آموزه‏ها و تعاليم حيات‏بخش اسلام براي سلامت و سعادت [[دنيا]] و [[آخرت]] [[انسان]] تشريع شده‏اند؛ و به‌طور خاص، به بحث پيش‏گيري از ابتلا به آسيب‏هاي روحي و رواني در ایجاد یک زندگی سالم و تربیت افرادی بافضیلت با کمک آموزه های دینی پرداخته‌اند. نیکوکاری یکی از این فضیلت‌هاست که در آموزه‌های دینی دارای جایگاه ویژه و شاخصی می  باشد. واژه «[[احسان]]»  به معنای نیکوکاری و  واژه «محسن» به معنای فرد دارای این فضیلت، در منابع دینی مورد تأکید و سفارش بوده است و برای آموزش آن، دستورالعمل  های کاربردی( راهبردهای عملی) توصیه‌شده است. در این مقاله به بحث نیکوکاری با رویکردهای آموزشی در [[اسلام]] و سپس در روانشناسی پرداخته می‌شود.
 +
=== اسلام و نیکوکاری===
 +
 +
[[دین اسلام]]، برنامه دقیق انسان‌سازی است و از فضیلت [[نیکوکاری]] غافل نبوده و در آن بر اهمیت نوع‌دوستی، [[احسان]] و نیکوکاری به  طور متواتر تأکید شده است. این اهمیت تا جایی است که در منابع مرتبط با احادیث و در سرفصل‌هایی با عنوان «استحباب نیکی به برادران»، روایاتی به شرح اهمیت و جایگاه احسان و نیکی، تجلیل از افراد [[نیکوکار]]، آثار و برکات کارهای نیک در حق دیگران و... اشاره‌کرده است. علاوه بر این سیره ppپیامبر اسلام[[ و [[ائمه -علیهم‌السلام]]- سرشار از نمودهای این کار پسندیده است.
 +
 +
در آموزه‌های [[قرآن کریم]] برای واژه نیکوکاری معادل آن یعنی [[احسان]] -از ریشه «حُسن» به معنای زیبایی و نیکی-در سه معنا به‌کاررفته است:
 +
 +
۱ ـ [[تفضّل]] و نیکی به دیگران
 +
 +
۲ ـ انجام و سروسامان دادن به امور و کارها به وجه نیکو و کامل.
 +
 +
۳ ـ انجام اعمال و رفتار صالح؛ احسان (در این کاربرد تقریباً مترادف باتقوا و پرهیزکاری).
 +
 +
همچنین از بررسی موارد کاربرد واژه «محسن» و مشتقاتش در [[قرآن]]، استفاده می‌شود که این واژه دارای دو معنی و کاربرد است:
 +
 +
۱ ـ نیکی و خیر رساننده به دیگران.
 +
 +
۲ ـ انجام دهنده اعمال و رفتارهای صالح و نیک.
 +
 +
[[قرآن]] در توصیف و رتبه‌بندی مقام محسنان در این کاربرد، آن را از مقام متقیان برتر دانسته است و به کسانی اطلاق می  کند که از ثبات قدم درراه [[ایمان]] و انجام تکالیف الهی برخوردارند.
 +
 +
این واژه  ها در  [[قرآن کریم]] در قالب ۲۸ صورت، آمده است (کلمه «احسان» با مشتقاتش، ۳۴ بار و واژه «محسن» با مشتقاتش ۳۹ بار). توجه به این مسئله می‌تواند نظر هر [[قرآن‌]]پژوهی را به اهمیت موضوع جلب کند.
 +
=== مصاديق نيكوكاري در قرآن===
 +
 +
با بررسی مفاهیم بلند [[قرآن كريم]] استنباط می‌شود، احسان و نيكوكاري، مصاديق فراواني دارد. برای نمونه می‌توان به موارد زیر به‌عنوان مصادیق نیکوکاری اشاره کرد:
 +
«[[ايمان به خدا]]، [[ایمان]] به [[پيامبر -صلی‌الله و علیه و آله]]-، [[ایمان]] به [[قرآن كريم]] و معاد، داشتن [[تقوا]] و تحمل سختی‌ها و مشكلات، عفو و گذشت، محبت و دوستي [[اهل‌بیت –علیهم‌السلام]]-، خيرخواهي و اصلاح، اجتناب از [[فساد]]، فحشا و [[گناهان كبيره]]، استغفار در سحرگاهان، پرداخت [[زكات]]، پرداخت کالا و هديه مناسب براي زن مطلقه، انفاق و بخشش درراه [[خدا]]، تأمین نيازمندان و محرومان، رفتار شايسته با پدر و مادر و...»( هاشمی رفسنجانی،1385)
 +
=== نمونه‌هایی از سفارش به نیکوکاری در قرآن===
 +
 +
ای اهل [[ایمان]]، [[انفاق]] کنید از بهترین چیزهایی که اندوخته‌اید
 +
<ref>
 +
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ أَنفِقُواْ مِن طَيِّبَاتِ مَا كَسَبْتُمْ... 
 +
</ref>
 +
(سوره مبارکه بقره - آیه 267)
 +
 +
... و آنچه از دارایی  تان [[انفاق]] کنید، به سود خودتان است و جز براى طلب خشنودى [[خدا]] انفاق مكنيد...
 +
<ref>
 +
.. وَمَا تُنفِقُواْ مِنْ خَيْرٍ فَلأنفُسِكُمْ وَمَا تُنفِقُونَ إِلاَّ ابْتِغَاء وَجْهِ اللّهِ... 
 +
</ref>
 +
([[سوره مبارکه بقره]] - آیه 272)
 +
 +
.. و نیکی‌های ماندگار ازنظر پاداش نزد پروردگارت بهتر و ازنظر اميد [نيز] بهتر است.
 +
<ref>
 +
وَالْبَاقِيَاتُ الصَّالِحَاتُ خَيْرٌ عِندَ رَبِّكَ ثَوَابًا وَخَيْرٌ أَمَلًا. 
 +
</ref>
 +
(سوره مبارکه کهف - آیه 46)
 +
 +
شما هرگز به مقام نیکوکاری نخواهید رسید، مگر آن‌که ازآنچه دوست دارید انفاق کنید....
 +
<ref>
 +
لَن تَنَالُواْ الْبِرَّ حَتَّى تُنفِقُواْ مِمَّا تُحِبُّونَ...   
 +
</ref>
 +
(سوره مبارکه آل‌عمران - آیه 92)
 +
 +
 +
هر کس کار نیکویی انجام دهد، پس ده برابر آن (به‌عنوان پاداش) برای اوست....
 +
<ref>
 +
مَن جَاء بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثَالِهَا...
 +
</ref>
 +
(سوره مبارکه انعام - آیه 160)
 +
 +
...در کارهای خیر از همدیگر سبقت بگیرید...
 +
<ref>
 +
فَاسْتَبِقُوا الخَيْرَاتِ... 
 +
</ref>
 +
(سوره مبارکه مائده - آیه 48)
 +
 +
...در (کارهای) نیک و تقوا با یکدیگر همکاری کنید...
 +
<ref>
 +
تَعَاوَنُواْ عَلَى الْبرِّ وَالتَّقْوَى...
 +
</ref>
 +
(سوره مبارکه مائده - آیه 2)
 +
 +
قطعاً [[خداوند]] نیکوکاران را دوست می‌دارد.
 +
<ref>
 +
...إِنَّ اللّهَ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ.
 +
</ref>
 +
([[سوره مبارکه مائده]] - آیه 13)
 +
 +
مگر پاداش احسان جز احسان است؟
 +
<ref>
 +
هَلْ جَزَاءُ الْإِحْسَانِ إِلَّا الْإِحْسَانُ 
 +
</ref>
 +
([[سوره الرحمن]]- آیه 60)
 +
 +
بی‌گمان هر كه تقوا و صبر پيشه كند خدا پاداش نيكوكاران را تباه نمی‌کند
 +
<ref>
 +
مَنْ يَتَّقِ وَ يَصْبِرْ فَإِنَّ اللَّهَ لَا يُضِيعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِينَ 
 +
</ref>
 +
(سوره یوسف-آیه 90)
 +
=== آثار نيكوكاري در آموزه‌های قرآن===
 +
 +
نیکوکاری می‌تواند منشأ پيامدهاي ارزنده و مثبتي در [[دنيا]] و [[آخرت]] باشد ازجمله:
 +
 +
1.دوستي و صميميت: [[خدا]]ي [[سبحان]] می‌فرماید: «هرگز نيكي و بدي يكسان نيست؛ بدي را با نيكي دفع كن! ناگاه (خواهي‌ ديد) همان كس كه ميان تو و او دشمني است، گويي دوستي گرم و صميمي است
 +
<ref>
 +
ولاتستوي الحسنه ولاالسيئه ادفع بالتي هي احسن فاذا الذي بينك و بينه عداوه كانه ولي حميم6؛
 +
</ref>
 +
» (سوره فصلت. آیه 34)
 +
 +
2.خير و سعادت دنيوي: خداي سبحان در این مورد می‌فرماید: « خداوند پاداش اين جهان، و پاداش نيك آن جهان را به آن‌ها داد و [[خداوند]][[نيكوكاران]] را دوست می‌دارد
 +
<ref>
 +
فئاتهم الله ثواب الدنيا و حسن ثواب الاخره و الله يحب المحسنين
 +
</ref>
 +
» (سوره آل‌عمران، آيه148)
 +
همچنین در آيه ديگري می‌فرماید: «و هنگامی‌که به پرهيزگاران گفته می‌شد: [[پروردگار]] شما چه نازل كرده است؟ می‌گفتند: خير براي كساني كه نيكي كردند در اين دنيا نيكي است و سراي [[آخرت]] از آن‌هم بهتر است و چه خوب است سراي پرهيزكاران
 +
<ref>
 +
وقيل للذين اتقوا ماذا انزل ربكم قالوا خيرا للذين احسنوا في هذه الدنيا حسنه و لدار الاخره خير و لنعم دارالمتقين
 +
</ref>
 +
»(سوره نحل، آيه30).
 +
 +
3.تعديل اقتصادي: در [[قرآن كريم]] می‌خوانیم: « ... و درراه [[خدا]]، [[انفاق]] كنيد و (با ترك [[انفاق]]) خود را به دست خود، به هلاكت نيندازيد و نيكي كنيد كه [[خداوند]] نيكوكاران را دوست می‌دارد
 +
<ref>
 +
و انفقوا في سبيل الله و لاتلقوا بايديكم الي التهلكه و احسنوا ان الله يحب المحسنين 
 +
</ref>
 +
» ( سوره بقره، آيه195)
 +
 +
4.آمرزش گناهان: «آنچه بخواهند نزد [[پروردگار]]شان براي آنان موجود است و اين است جزاي نيكوكاران تا [[خداوند]] بدترين اعمالي را كه انجام داده‌اند، (در سايه [[ايمان]] و صداقت آن‌ها) بيامرزد و آن‌ها را به بهترين اعمالي كه انجام می‌دادند، پاداش دهد
 +
<ref>
 +
لهم ما يشاءون عند ربهم ذلك جزاء المحسنين، ليكفر الله عنهم اسوا الذي عملوا و يجزيهم اجرهم باحسن الذي كانوا يعملون
 +
</ref>
 +
» (سوره زمر، آيه 34و 35).
 +
 +
5.آرامش روحي: «آن‌ها كه اموال خود را شب و روز، پنهان و آشكار، انفاق می‌کنند، مزدشان نزد[[ پروردگار]]شان است؛ نه ترسي بر آن‌هاست و نه غمگين می‌شوند
 +
<ref>
 +
الذين ينفقون امولهم باليل و النهار سرا و علانيه فلهم اجرهم عند ربهم و لاخوف عليهم ولاهم يحزنون 
 +
</ref>
 +
» ([[سوره بقره]]، آيه 274) و در آيه ديگر آمده است: «كساني كه كار نيكي انجام دهند، پاداشي بهتر از آن خواهند داشت و آنان از وحشت آن روز در امان‌اند
 +
<ref>
 +
من جاء بالحسنه فله خير منها و هم من فزع يومئذ ءامنون
 +
</ref>
 +
» (سوره نمل، آيه89).
 +
6.محبوبيت نزد[[ خداوند]]: جمله زيباي «[[خداوند]] نیکوکاران را دوست دارد
 +
<ref>
 +
الله يحب المحسنين
 +
</ref>
 +
» پنج بار درآیات [[قرآن كريم]]، تكرار شده است(سوره بقره، آيه 195، [[سوره آل‌عمران]]، آيات134و 148، و [[سوره مائده]]، آيات 13و 93)؛ كه بيانگر جايگاه و ارزش [[احسان]] و نيكوكاري در پيشگاه [[خداوند]] می‌باشد.
 +
=== روانشناسی نوین===
 +
درزمینه آموزش فضایل اخلاقی رایگلوث
 +
<ref>
 +
Reigeluth 
 +
</ref>
 +
( 1999) تاریخچه‌ای را به این شرح بیان می‌کند: در نیمه قرن 20 درزمینه آموزش مسائلی که به شخصیت مرتبط می‌شد تردیدهایی وجود داشت؛ فلسفه اثبات‌گرایی منطقی
 +
<ref>
 +
پوزیتیویسم منطقی از  مکتبهای فلسفی سده اخیر است که با هدف اعلام زوال متافیزیک و ارائه ساختار جدیدی برای معرفتهای بشری، مسئله معنی‌داری را مطرح نمود. معیار معنی‌داری، اثبات‌پذیری تجربی است(حسینی شاهرودی، 1382)
 +
</ref>
 +
هرگونه آموزشی را درزمینه شخصیت جایز نمی‌دانست. تا اینکه در سال 1969 کهلبرگ
 +
<ref>
 +
Kohlberg 
 +
</ref>
 +
با نظریات خود درزمینه رشد اخلاقی به نقش آموزش در این زمینه توجه کرد. به دنبال آن در سال 1986 مارتین و بریگز
 +
<ref>
 +
Martin and Briggs 
 +
</ref>
 +
، گاردنر، گلمن
 +
<ref>
 +
Golman
 +
</ref>
 +
، مازلو ، و چند سالی است که مارتین سلیگمن
 +
<ref>
 +
Martin Seligman 
 +
</ref>
 +
به طرح مسائلی پرداخته‌اند که در آن آموزه‌هایی مطرح می‌شود که آموزش فضایل اخلاقی و خوب زیستن را یادآوری می‌کند. بررسی چگونگی دستیابی به خودشکوفایی در نظریات «مازلو» و یا روانشناسی «مثبت‌گرا»ی سلیگمن سعی در معنا بخشی به زندگی [[انسان]] دارد. چراکه از منظر روانی، نیکوکاری و کمک به هم‌نوعان می‌تواند به زندگی انسان معنا و شادکامی بخشد و از سوی دیگر در بعد اجتماعی ضمن آنکه می‌تواند تلاشی برای رفاه جامعه باشد؛ خود فرد نیز از ثمرات آن بهره برده و در این رفاه و آسایش زندگی خواهد کرد. در ادامه مختصری از روانشناسی مثبت‌گرای سلیگمن آمده است:
 +
=== روانشناسی مثبت‌گرا===
 +
 +
روان‌شناسی مثبت‌گرا در 6 سالی که از قرن بیست‌ویکم گذشته، پیشرفت‌های زیادی کرده است. روان‌شناسان این مکتب، یک نظام طبقه‌بندی را به وجود آورده‌اند که توانایی‌های آدم‌ها را گروه‌بندی می‌کند.
 +
 +
آن‌ها 6 گروه از توانایی‌های آدمی را در این نظام، مشخص کرده‌اند:
 +
 +
1 ـ خرد و دانایی: شامل خلاقیت، کنجکاوی، باز و پذیرا بودن در مقابل تجارب جدید، عشق به یادگیری و وسعت نظر؛
 +
 +
2 ـ شجاعت: شامل خودباوری، پایداری، کمال و سرزندگی؛
 +
 +
3ـ تنوع دوستی: شامل عشق، مهربانی و هوش اجتماعی؛
 +
 +
4 ـ عدالت‌جویی: شامل رعایت حقوق شهروندی، بی‌طرفی و رهبری؛
 +
 +
5- اعتدال: شامل بخشش و دلسوزی، فروتنی و آزرم، احتیاط و نظم بخشیدن به عملکرد خود؛
 +
 +
6 ـ تعالی: شاملِ دانستن ارزش زیبایی‌ها و شگفتی‌ها، قدرشناسی، امیدواری، شوخ‌طبعی و معنویت.
 +
 +
همچنین برای طبقات، زیرمجموعه‌هایی هم تعیین کرده  اند؛ برای نمونه، سه زیرمجموعه‌ -که البته باهم همپوشانی دارند- شامل گرایش‌های زیرند:
 +
 +
1 ـ تحقیق در زندگی دلپذیر یا زندگی در لذت: این محققان در پی آن هستند که بدانند مردم چگونه می‌توانند به بهترین سطح تجربه، پیش‌بینی و دیگر تجربه‌های حسی خوشایند به‌عنوان جزئی از زندگی طبیعی دست یابند؛ احساساتی از قبیل حس برقراری رابطه خوب با دیگران، امیدواری، علاقه‌مندی و تفریح کردن.
 +
 +
2 ـ مطالعه زندگی خوب یا زندگی متعهدانه: این محققان احساس سرشار شدن در احساسات منحصربه‌فردی را که از کارهای ابتدایی و معمولی زندگی سرچشمه می‌گیرند، مطالعه می‌کنند. این احساسات وقتی شکل می‌گیرد که فرد حس می‌کند تکلیفی که به او داده‌اند، با توانایی‌هایش همخوانی دارد و از عهده آن برمی‌آید.
 +
 +
3 ـ تحقیق در زندگی معنادار یا زندگی در پیوند با جهان‌: این محققان می‌خواهند بدانند مردم چگونه می‌توانند احساس کنند که یک جزء کوچک اما فعال و مشارکت‌کننده در یک جهان بزرگ‌تر و ماناترند. احساساتی از قبیل جزئی از طبیعت بودن، عضو یک گروه اجتماعی یا یک نهضت یا یک سازمان یا یک سنت یا یک نظامِ اعتقادی بودن. 
 +
 +
== اهداف پژوهش==
 +
 +
پژوهش حاضر با دو هدف اصلی انجام‌شده است:
 +
 +
1) مطالعه تطبیقی آموزش نیکوکاری به کودکان در [[اسلام]] و روانشناسی نوین.
 +
 +
2) ارائه پیشنهادهایی جهت آموزش نیکوکاری به کودکان.
 +
 +
== پرسش‌های پژوهش==
 +
 +
1)آموزش در دیدگاه [[اسلام]] و روانشناسی چگونه است؟
 +
 +
2)شباهت‌ها و تفاوت‌های آموزش در دیدگاه [[اسلام]] با روانشناسی چیست؟
 +
 +
3)اصول آموزش به کودکان در دیدگاه [[اسلام]] و روانشناسی چگونه است؟
 +
 +
4)شباهت‌ها و تفاوت‌های اصول آموزش به کودکان در دیدگاه [[اسلام]] و روانشناسی چیست؟
 +
 +
5)چه پیشنهادهایی در آموزش نیکوکاری به کودکان توصیه می‌شود؟
 +
==روش پژوهش==
 +
 +
روش این پژوهش ازنظر هدف، از نوع پژوهش‌های کاربردی و ازنظر نحوه‌ی گردآوری اطلاعات از نوع پژوهش‌های توصیفی-تحلیلی است که رویکرد تطبیقی دارد.
 +
جامعه آماری کلیه آیات و روایات مربوط به نیکوکاری در[[قرآن]] و [[نهج‌البلاغه]] و منابع دینی و همچنین اسناد و مدارک مربوط به عواطف و هوش عاطفی در کتاب‌های مرجع روانشناسی می‌باشد. بنابراین روش جمع‌آوری اطلاعات روش کتابخانه‌ای است که در آن با استفاده از کتب دینی و روانشناسی و مقالات داخلی و خارجی، نیکوکاری و آموزش آن به کودکان موردبحث قرارگرفته است. در تحلیل داده‌ها، ابتدا اطلاعات، بدون هیچ‌گونه دخالت و نتیجه‌گیری ذهنی جمع‌آوری شدند؛ سپس بر اساس الگوی جرج بردای در مطالعات تطبیقی بررسی‌شده و با استفاده از نتایج حاصل، بیان پیشنهادهایی جهت آموزش نیکوکاری به کودکان ازلحاظ منطقی مورد تحلیل قرارگرفته است. 
 +
== تحلیل یافته‌های پژوهش==
 +
 +
در این بخش به تحلیل یافته‌های پژوهش در ارتباط با هریک از پرسش‌های پژوهش پرداخته‌شده است.
 +
پرسش 1. واژه آموزش در دیدگاه [[اسلام]] و روانشناسی چگونه است؟
 +
[[ پرونده:اولین همایش مقاله دوم1.JPG|اصلی|وسط]]
 +
 +
پرسش 2.  شباهت‌ها و تفاوت‌های واژه آموزش در دیدگاه اسلام با روانشناسی چیست؟
 +
 +
[[پرونده:اولین همایش مقاله دوم2.JPG|اصلی|وسط]]
 +
 +
 +
پرسش 3. اصول آموزش به کودکان در دیدگاه اسلام و روانشناسی چگونه است؟
 +
 +
[[|اصلی|وسط]]
 +
جدول 3- یافته‌های مرتبط با پرسش 3. اصول آموزش به کودکان در دیدگاه اسلام و روانشناسی
 +
اصول آموزش در دیدگاه اسلام اصول آموزش در روانشناسی
 +
اصل سهولت در آموزش باید توان شناختی، عاطفی و انگیزشی کودکان را در نظر گرفت و از زیاده‌روی، خشونت و سخت‌گیری درروند آموزشی پرهیز نمود و هدف، برانگیختن شوق و رغبت کودکان به یادگیری آموزه‌های دینی نه صرفاً انتقال آگاهی باشد. پیامبر اکرم می‌فرمایند: «آموزش دهید و آسان بگیرید و سخت‌گیری نکنید»؛ چراکه «خداوند مرا سخت‌گیر و سرسخت مبعوث نفرمود، بلکه مرا آموزگاری آسان‌گیر مبعوث نموده است.»( ری‌شهری، 1376) ناحیه رشد مجاور (ZPD)، یک مفهوم محوری در نظریه ویگوتسکی است. این مفهوم به مجموعه‌ای از تکالیف اشاره دارد که انجام آن برای کودک دشوار است ولی درصورتی‌که با فرد دیگری تعامل داشته باشد، می‌تواند آن را با سهولت انجام دهد.  و معتقد است تکالیف بسیار ساده و یا بسیار دشوار و طاقت‌فرسا می‌تواند مخل یادگیری باشد (سیف، 1389).
 +
همچنین در محيط‏هاي آموزشي و كلامي، درماندگي آموخته‏شده به فراگيراني اشاره دارد كه تلاش و كوشش را با پيشرفت مرتبط نمي‏دانند. آن‌ها تصور مي‏كنند هر كاري بكنند موفقيت به دست نمي‏آورند و یکی از دلایل آن ارائه تکالیفی فراتر از ناحیه رشد مجاور است.
 +
اصل تدریج رعایت توان و استعداد و توجه به توانایی‌های جسمی، ذهنی و عاطفی در هر دوره از رشد موردنظر است.
 +
غزالی (در کتاب میزان العمل) می‌نویسد: «یکی از وظایف معلم این است که به‌قدر فهم فراگیر سخن گوید و یک‌باره، آنان را از امور آشکار به موارد دقیق، و از ظاهر و علنی به پنهان و خفی منتقل نکند...».
 +
قرآن کریم در طول 23 سال به‌تدریج بر پیامبر نازل گردید؛ خداوند در آیه کریمه 106 از سوره «اسراء» به این نکته اشاره می‌فرماید: «... و قرآنی که آیاتش را از هم جدا کردیم، تا آن را با درنگ بر مردم بخوانی؛ و آن را به‌تدریج نازل کردیم
 +
 +
28
 +
 +
». علامه طباطبائی دلیل نزول آیات قرآن به‌تدریج را به خاطر بلوغ و رشد استعداد مردم در تلقّی معارف اعتقادی و احکام فرعی و عملی آن بیان می‌فرماید. به نظر پستالوزی
 +
 +
29
 +
 +
(  1827- 1746)، مربی تعلیم و تربیت سوئیسی، آموزش کودک باید بر اساس مراحل رشد طبیعی آدمی صورت گیرد. بر همین اساس، دست یافتن کودک به مرحله بعدی را، آنگاه برای او ممکن می‌داند که مرحله نخست را پیموده باشد. وی با توجه به اصل تدریج در آموزش سرعت و شتاب‌زدگی را زیان‌آور دانسته، می‌گوید: «طبیعت، شایستگی‌های برتر آدمی را همانند گوهری که در صدف پنهان است، در او پنهان کرده است. اگر صدف را پیش از وقت بشکنید، گوهری ناقص خواهید یافت.»( نقیب زاده، 1375)
 +
همین‌طور سیف( 1389) در توجه به نظریات پیاژه درزمینه مراحل رشد عقلی در آموزش به بیان توضیحات درزمینه چگونگی شکل‌گیری طرح‌واره‌های ذهن کودک در مواجهه با موقعیت‌های یادگیری می‌پردازد و آن را متأثر از رشد ذهنی کودک می‌داند. این رشد متعاقب رشد جسمی و به‌تبع آن رخ خواهد داد .
 +
اصل مداومت و استمرار در مکتب اسلام، آموزش امری است مداوم و مستمر، و مسلمان همیشه باید در وادی آموزش و فراگیری باشد، همان‌گونه که در حدیث آمده است: چنین گفت پیغمبر راست‌گوی ز گهواره تا گور دانش بجوی
 +
 +
30
 +
 +
حضرت علی علیه‌السلام می‌فرمایند: «بر دانش و معرفت دست نیابد، مگر کسی که در تحصیل خویش مداومت نماید»؛ زیرا که به فرموده آن حضرت، «دانش و معرفت پایان نمی‌پذیرد
 +
 +
31
 +
 +
»( ری‌شهری، 1376) 
 +
توجه به نظریه مارپیچی تعلیم و تربیت که توسط جروم برونر به آن اشاره‌شده ازاین‌دست است.
 +
بر طبق این نظریه، فراگیران بر اساس آنچه هم‌اکنون می‌دانند و آنچه درگذشته آموخته‌اند، دانش خود را به شکل پویایی می‌سازند. جهت حصول به چنین نتیجه‌ای باید امکان مراجعه‌ی مجدد و منظم به ایده‌های پایه‌ها را فراهم آورد تا دانش‌آموزان با افزودن به آموزه‌های قبلی خود به‌طور کامل روی یک موضوع تسلط یابند.
 +
امروزه توجه به یادگیری مستقل در محافل تعلیم و تربیت موردنظر است زیرا امکان یادگیری مادام‌العمر را برای یادگیرندگان فراهم می‌آورد (گریسون و آندرسون، 1384).
 +
اصل آگاهی بخشی در منابع اسلامی، آیات و روایات فراوانی وجود دارد که افراد را از تقلید کورکورانه و بدون تفکّر و تعقل بر حذر داشته است؛ برای نمونه  خداوند از انسان‌ها می‌خواهد بر اساس بصیرت و آگاهی رفتار نمایند و دین حق را بپذیرند 32 ، و شیوه دعوت [[پیامبر صلی‌الله علیه و آله]] نیز براساس آگاهی است. در نظریه گشتالت، یادگیری عبارت از کسب بینش است و یادگیرنده در صورت فهم  مطالب می‌تواند آن را به موقعیت‌های جدید انتقال دهد (شریعتمداری، 1370).
 +
اصل  توجه به تفاوت‌های فردی هر انسانی، موجود مستقل و خاص است. مرحوم محمدتقی جعفری، معلم و دانش‌آموزان را به باغبان و گل‌های باغ تشبیه می‌کند؛ هر یک ازگل‌ها، نیازهای متفاوتی دارند. این باغبان است که باید با دقت کامل نیاز هر یک از آنان را بشناسد، به مقدار لازم آن‌ها را آبیاری نموده، و در معرض نور و هوا قرار دهد. معلّم نیز باید ویژگی‌های شناختی و عاطفی هر یک از دانش‌آموزان را بشناسد تا بتواند متناسب با آن‌ها رفتار خاصی در پیش گیرد. یکی از عمده‌ترین مسائل روان‌شناسی، مسئله تفاوت‌های فردی و عوامل آن‌ها می‌باشد و حتی برخی از روان شناسان می‌گویند: «روان‌شناسی غیر از تفاوت‌های فردی موضوع دیگری برای بحث ندارد» ( شعاری نژاد، 1372)
 +
بحث هوش‌های چندگانه گاردنر و توجه به تفاوت‌های فردی یادگیرندگان از مباحث بسیار مهم در پرداختن به هر نوع آموزش اثربخشی خواهد بود (سیف، 1389)
 +
 +
 +
 +
پرسش 4: شباهت‌ها و تفاوت‌های اصول آموزش در دیدگاه اسلام و روانشناسی چیست؟
 +
 +
[[پرونده:اولین همایش مقاله دوم4.JPG|اصلی|وسط]]
 +
 +
پرسش 5. چه پیشنهادهایی برای آموزش نیکوکاری به کودکان توصیه می‌شود؟
 +
 +
1.روش‌های آموزشی در تحریک حس دیداری به‌جای استفاده از روش‌های شنیداری و استفاده از توضیحات و سخنرانی،  تأکید بر ارائه الگو و سرمشق مناسب به آنان‌که بتواند به شیوه نمایش فضیلت‌ها را اجرا و در معرض دید کودکان قرار دهد در آموزش نیکوکاری می‌تواند سودمند باشد.
 +
 +
2.استفاده از راهبردهایی چون قصّه‌گویی، روش یادآوری نعمت‌های الهی و توجه به بعد معنوی، روش نمایشی و روش معرفی الگو، تقویت روحیه برترگرایی یا کمال‌طلبى‏، روش تشویق و تمجید، استفاده از مکان‏هاى مقدس و شعائر مذهبى‏ و استفاده از طبیعت در بیدارسازی حس مذهبى‏ می‌توانند به‌عنوان راهبردهای مشترک در آموزش نیکوکاری مفید باشند.
 +
 +
3.لازم است آموزش نیکوکاری متناسب با تفاوت‌های فردی و به‌صورت تدریجی به یادگیرندگان ارائه گردد. این‌گونه آموزش‌ها نمی‌توانند مقطعی و زودبازده در نظر گرفته شوند بلکه افراد نیازمندند تا در تمام عمر (مادام‌العمر) در معرض مواجهه با الگو باشند و با توجه به رشد ذهنی خود مراحل پیچیده‌تری از طرح‌واره‌ها را در ذهن خود شکل دهند.
 +
 +
4.سهل‌گیری به‌جای سخت‌گیری می‌تواند عامل محرک و پیش‌برنده یادگیرندگان باشد و رغبت آنان را به یادگیری افزایش دهد. فرصتی فراهم آورد تا یادگیرندگان فطری بودن این‌گونه آموزه‌ها را درک کنند و از عمق جان برای یادگیری اقدام نمایند. سختگیری موجب می  شود یادگیرنده بدون فکر و اندیشه نسبت به چنین تعالیمی بدبین شده و در برابر یادگیری از خود مقاومت نشان دهد به‌عبارت‌دیگر، موفقیت و سهل‌الوصول بودن یادگیری نیکوکاری، خوش‌بینی آموخته‌شده سلیگمن را جایگزین درماندگی آموخته‌شده خواهد کرد.
 +
 +
==منابع==
 +
 +
1.تقی‌پور ظهیر، علی. مبانی و اصول آموزش‌وپرورش، تهران، انتشارات آگاه، 1376، ص 28.
 +
 +
2.حسینی شاهرودی، سید مرتضی. معرفی و نقد پوزیتیویسم منطقی 1382. فصلنامه تخصصی الهیات و حقوق. شماره 7 و 8. 127-174. بازنمایی در پایگاه مجلات تخصصی نور به آدرس http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage
 +
 +
3.جعفری، محمدتقی. تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی، جلد چهارم از دوره پانزده‌جلدی، تهران، انتشارات اسلامی، بی تا، ص 442.
 +
 +
4.دهخدا، علی‌اکبر. لغتنامه دهخدا ، انتشارات دانشگاه تهران، 1377، تهران.
 +
 +
5.راغب اصفهانی، حسین بن محمد.  مفردات الفاظ القرآن، پژوهش صفوان عدنان، الطبعه الاولی، دمشق، دارالقلم، 1416، ص 580.
 +
 +
6.سیف، علی‌اکبر. روانشناسی پرورشی نوین (روانشناسی یادگیری و آموزش). چاپ هشتم. ویرایش ششم. 1389. تهران: نشر دوران.
 +
 +
7.شریفی، رضا. بررسی عوامل پیش‌بینی کننده همدلی - نوع‌دوستی در جوانان و آزمون میزان گرایش آن‌ها به نیکوکاری به‌منظور دستیابی به مدل معرف شخصیت مثبت اجتماعی نوع‌دوست. 1388. پایان‌نامه دوره دکتری. دانشگاه علامه طباطبائی. تهران.
 +
 +
8.شعاری نژاد، علی‌اکبر. روان‌شناسی، تهران، اطلاعات، 1372، ص 132.
 +
 +
9.شریعتمداری، علی. روان‌شناسی تربیتی، تهران، امیرکبیر،1370،ص344345.
 +
 +
10.طباطبائی، سید محمدحسین. المیزان، ذیل آیه 106 اسراء.
 +
 +
11.غزالی، محمد. میزان العمل، ترجمه علی‌اکبر کسمایی، تهران، سروش، 1376، ص 138.
 +
 +
12.فروغی، علی‌اکبر. اثربخشی روان‌درمانی مثبت در ارتقای تاب‌آوری افراد وابسته به مواد. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. 1390.  دانشگاه علامه طباطبائی. تهران.
 +
 +
13.گریسون، دی آر؛ آندرسون، تی. یادگیری الکترونیکی در قرن21(مبانی نظری و عملی). ترجمه زارعی زوارکی، اسماعیل؛ صفایی موحد، سعید. چاپ اول. 1384. تهران: نشر علوم و فنون.
 +
 +
14.محمدی ری‌شهری، محمد . العلم والحکمه فی الکتاب والسنه، قم، دارالحدیث، 1376، حدیث 1311.
 +
 +
15.نقیب زاده، میرعبدالحسین .نگاهی به فلسفه آموزش پرورش، چ هفتم، تهران، طهوری، 1375، ص 147.
 +
 +
16.هاشمی رفسنجانی، اکبر. فرهنگ قرآن، ج2، بوستان کتاب قم. 1385. قم.
 +
 +
17. Reigeluth, C.M . Instructional design theories and models. Lawrence Erlbaum associates, publishers. Mahwah. NJ (1999).
  
  
سطر ۲۶: سطر ۳۶۸:
  
 
==پانویس==
 
==پانویس==
−
 
+
</div>
 
[[رده:اولین همایش ملی خیر ماندگار]]
 
[[رده:اولین همایش ملی خیر ماندگار]]
  
 
[[رده:مقالات]] 
 
[[رده:مقالات]] 

نسخهٔ ‏۳۰ ژوئن ۲۰۱۹، ساعت ۱۷:۱۰

نسرین انصاری [۱] معصومه فتحی [۲]

چکیده

نیکوکاری از فضیلت های اخلاقی است که در جوامع گوناگون، به آن پرداخته شده است. در دین اسلام بر اهمیت نوعدوستی و نیکوکاری در آیات و روایات متواترتأکید شده است. با وجود تأثیر بارز نیکوکاری در سلامت روان، روانشناسی نوین نیز به آن توجه نشان داده است. بررسی خودشکوفایی در نظریات «مازلو» و یا روانشناسی «مثبت گرا»ی سليگمن از آن جمله اند. این پژوهش با دو هدف اصلی انجام شده است:

1) مطالعه تطبیقی آموزش نیکوکاری به کودکان در اسلام و روانشناسی نوین

2) ارایه پیشنهادهایی جهت آموزش نیکوکاری به کودکان . روش پژوهش از نظر هدف، از نوع پژوهش های کاربردی و از نظر نحوه ی گردآوری اطلاعات از نوع پژوهش های توصیفی - تحلیلی است که رویکرد تطبیقی دارد. جامعه آماری کلیه آیات و روایات مربوط به نیکوکاری در قرآن و نهج البلاغه و همچنین اسناد و مدارک مربوط به عواطف و هوش عاطفی در کتابهای مرجع روانشناسی می باشد. بنابراین روش جمع آوري اطلاعات روش کتابخانه اي است که در آن با استفاده از کتب دینی و روانشناسی و مقالات داخلی و خارجی، نیکوکاری و آموزش آن به کودکان مورد بحث قرارگرفته است. در تحلیل داده ها، ابتدا اطلاعات، بدون هیچ گونه دخالت و نتیجه گیری ذهنی جمع آوری شدند؛ سپس بر اساس الگوی جرج بردای در مطالعات تطبیقی بررسی شده و با استفاده از نتایج حاصل، بیان پیشنهادهایی جهت آموزش نیکوکاری به کودکان از لحاظ منطقی مورد تحلیل قرارگرفت. نتایج حاصل از یافته های مطالعه ی تطبیقی نشان داد بیشترین تشابه روش های آموزشی در تحریک حس دیداری کودکان و تاکید بر ارایه الگو و سرمشق مناسب به آنان است.

واژگان کلیدی

مطالعه تطبیقی، دیدگاه اسلام، روانشناسی نوین، کودکان، نیکوکاری

مقدمه

انسان موجودی اجتماعی است که در جامعه رشد می‌کند و بسیاری از نیازهای خود را در روابط متقابل و تعاملات اجتماعی تأمین می نماید .همچنین به طور فطری خواستار دستیابی به کمال و فضیلت‌های انسانی است. نیکوکاری یکی از فضیلت های اخلاقی است. این واژه در لغت به معنای لطف، کرم، احسان، برّ، خوبی، خیر، کار خیر کردن و دستگیری آمده است( دهخدا، 1377) و کسانی که به این فضیلت اخلاقی متخلق باشند افراد نیکوکار نامیده می‌شوند.

هیچ کودکی با توانایی‌های بالقوه به دنیا نمی‌آید؛ نقش کسانی که او را پرورش می‌دهند یا محیطی که در آن رشد می‌کند؛ مهم است زیرا این امکان را فراهم می‌آورد تا کودک بیشتر بیاموزد و استعدادهای نهفته در وجودش را به شکوفایی برساند. به‌عبارتی‌دیگر، کمال انسان درگرو تربیت صحیح وی است و آموزش می تواند وسیلهای برای رسیدن آدمی به نهایت شرافت انسانی باشد «کانت [۳] » فیلسوف مشهور قرن هیجدهم می گوید: «بشر تنها با تعلیم و تربیت آدم می شود و آدمی چیزی جز آنچه تربیت از او می‌سازد نیست. (ازاین‌رو) مسئله تعلیم و تربیت بزرگ‌ترین و دشوارترین مسئله‌ای است که انسان با آن درگیر است.»

در این میان روانشناسی یکی از علومی است که باهدف کمک به انسان شکل‌گرفته است. این رشته از علم ۴ هدف عمده را تعقیب می‌کند:

1.توصیف: شامل توصیف ساده ی رفتار( برای تشخیص این‌که آیا رفتاری بهنجار است یا نابهنجار)

2.تبیین: به معنای تبیین رفتارها (منجر به تشخیص عوامل زمینه ساز تغییرات رشد، شخصیت و رفتارهای اجتماعی می شود. در تاریخ روانشناسی نظریات مختلفی در تبیین رفتار انسان آمده‌اند مانند نظریه‌ی شرطی‌سازی کلاسیک یا نظریه‌ی دل‌بستگی).

3.پیش‌بینی: پرداختن به پیش‌بینی‌هایی از این که افراد چگونه رفتار یا فکر خواهند کرد.

4.تغییر: شامل تغییر و یا کنترل رفتار فرد، در جهتی که مطلوب است. هدف آخر می‌تواند مهم‌ترین هدف روانشناسی در نظر گرفته شود و همین هدف منجر به ایجاد شاخه‌ای از علم روانشناسی به نام « روانشناسی پرورشی [۴] » شده است. در این رشته اندیشمندان، باهدف ایجاد تغییر در افراد ضمن طرح نظریه‌ها سعی در ارائه راهبردهایی دارند که بتواند به آموزش دهندگان در برخورد صحیح با مسائل آموزشی کمک کند.

بنابراین علم روانشناسی یکی از علومی است که می‌تواند درزمینه آموزش فضایل اخلاقی چون نیکوکاری موردتوجه باشد. در نیل به این هدف، پژوهش‌های متعددی انجام‌شده و یا در حال انجام است. در ادامه نمونه‌هایی از این پژوهش‌ها آمده است: «در بررسی عوامل پیش‌بینی کننده همدلی-نوع‌دوستی و آزمون میزان گرایش به نیکوکاری، شخصیت‌های طرفدار جامعه -در این صفت- نمره بالا می گیرند.

منابعی مانند پترسون وسلیگمن‭2004(‬) نشان می‌دهد از میان پنج عامل بزرگ شخصیت، توافق پذیری، حائز بالاترین همبستگی با رفتارهای نوع‌دوستی، مهربانی و رفتارهای اجتماع‌پسند است. به‌نحوی‌که افراد دارای تمایلات فداکاری و نوع‌دوستی قوی، سطوح پایینی از صفات ضداجتماعی و خودشیفتگی را به معرض نمایش می‌گذارند (آکسل رود ، ویدیگر ، ترول و کوربیت ، 1997‬) توافق پذیری با روابط بین فردی خوب در کار نیز همراه است» (شریفی، 1388).

همچنین در پژوهشی دیگر با عنوان اثربخشی روان‌درمانی مثبت در ارتقای تاب‌آوری افراد وابسته به مواد آمده است: «روانشناسی مثبت با شعار تمرکز و پرورش توانمندی‌ها، فضیلت‌ها و هیجان‌های مثبت نقش بسزایی در ارتقای تاب‌آوری داشته است. .همچنین روان‌درمانی مثبت تعهد، معنا و لذت را در زندگی افراد وابسته به مواد افزایش داد. (فروغی، 1390).‬‬‬

از سوی دیگر آموزه‏ها و تعاليم حيات‏بخش اسلام براي سلامت و سعادت دنيا و آخرت انسان تشريع شده‏اند؛ و به‌طور خاص، به بحث پيش‏گيري از ابتلا به آسيب‏هاي روحي و رواني در ایجاد یک زندگی سالم و تربیت افرادی بافضیلت با کمک آموزه های دینی پرداخته‌اند. نیکوکاری یکی از این فضیلت‌هاست که در آموزه‌های دینی دارای جایگاه ویژه و شاخصی می باشد. واژه «احسان» به معنای نیکوکاری و واژه «محسن» به معنای فرد دارای این فضیلت، در منابع دینی مورد تأکید و سفارش بوده است و برای آموزش آن، دستورالعمل های کاربردی( راهبردهای عملی) توصیه‌شده است. در این مقاله به بحث نیکوکاری با رویکردهای آموزشی در اسلام و سپس در روانشناسی پرداخته می‌شود.

اسلام و نیکوکاری

دین اسلام، برنامه دقیق انسان‌سازی است و از فضیلت نیکوکاری غافل نبوده و در آن بر اهمیت نوع‌دوستی، احسان و نیکوکاری به طور متواتر تأکید شده است. این اهمیت تا جایی است که در منابع مرتبط با احادیث و در سرفصل‌هایی با عنوان «استحباب نیکی به برادران»، روایاتی به شرح اهمیت و جایگاه احسان و نیکی، تجلیل از افراد نیکوکار، آثار و برکات کارهای نیک در حق دیگران و... اشاره‌کرده است. علاوه بر این سیره ppپیامبر اسلام[[ و ائمه -علیهم‌السلام- سرشار از نمودهای این کار پسندیده است.

در آموزه‌های قرآن کریم برای واژه نیکوکاری معادل آن یعنی احسان -از ریشه «حُسن» به معنای زیبایی و نیکی-در سه معنا به‌کاررفته است:

۱ ـ تفضّل و نیکی به دیگران

۲ ـ انجام و سروسامان دادن به امور و کارها به وجه نیکو و کامل.

۳ ـ انجام اعمال و رفتار صالح؛ احسان (در این کاربرد تقریباً مترادف باتقوا و پرهیزکاری).

همچنین از بررسی موارد کاربرد واژه «محسن» و مشتقاتش در قرآن، استفاده می‌شود که این واژه دارای دو معنی و کاربرد است:

۱ ـ نیکی و خیر رساننده به دیگران.

۲ ـ انجام دهنده اعمال و رفتارهای صالح و نیک.

قرآن در توصیف و رتبه‌بندی مقام محسنان در این کاربرد، آن را از مقام متقیان برتر دانسته است و به کسانی اطلاق می کند که از ثبات قدم درراه ایمان و انجام تکالیف الهی برخوردارند.

این واژه ها در قرآن کریم در قالب ۲۸ صورت، آمده است (کلمه «احسان» با مشتقاتش، ۳۴ بار و واژه «محسن» با مشتقاتش ۳۹ بار). توجه به این مسئله می‌تواند نظر هر قرآن‌پژوهی را به اهمیت موضوع جلب کند.

مصاديق نيكوكاري در قرآن

با بررسی مفاهیم بلند قرآن كريم استنباط می‌شود، احسان و نيكوكاري، مصاديق فراواني دارد. برای نمونه می‌توان به موارد زیر به‌عنوان مصادیق نیکوکاری اشاره کرد: 

«ايمان به خدا، ایمان به پيامبر -صلی‌الله و علیه و آله-، ایمان به قرآن كريم و معاد، داشتن تقوا و تحمل سختی‌ها و مشكلات، عفو و گذشت، محبت و دوستي اهل‌بیت –علیهم‌السلام-، خيرخواهي و اصلاح، اجتناب از فساد، فحشا و گناهان كبيره، استغفار در سحرگاهان، پرداخت زكات، پرداخت کالا و هديه مناسب براي زن مطلقه، انفاق و بخشش درراه خدا، تأمین نيازمندان و محرومان، رفتار شايسته با پدر و مادر و...»( هاشمی رفسنجانی،1385)

نمونه‌هایی از سفارش به نیکوکاری در قرآن

ای اهل ایمان، انفاق کنید از بهترین چیزهایی که اندوخته‌اید [۵] (سوره مبارکه بقره - آیه 267)

... و آنچه از دارایی تان انفاق کنید، به سود خودتان است و جز براى طلب خشنودى خدا انفاق مكنيد... [۶] (سوره مبارکه بقره - آیه 272)

.. و نیکی‌های ماندگار ازنظر پاداش نزد پروردگارت بهتر و ازنظر اميد [نيز] بهتر است. [۷] (سوره مبارکه کهف - آیه 46)

شما هرگز به مقام نیکوکاری نخواهید رسید، مگر آن‌که ازآنچه دوست دارید انفاق کنید.... [۸] (سوره مبارکه آل‌عمران - آیه 92)


هر کس کار نیکویی انجام دهد، پس ده برابر آن (به‌عنوان پاداش) برای اوست.... [۹] (سوره مبارکه انعام - آیه 160)

...در کارهای خیر از همدیگر سبقت بگیرید... [۱۰] (سوره مبارکه مائده - آیه 48)

...در (کارهای) نیک و تقوا با یکدیگر همکاری کنید... [۱۱] (سوره مبارکه مائده - آیه 2)

قطعاً خداوند نیکوکاران را دوست می‌دارد. [۱۲] (سوره مبارکه مائده - آیه 13)

مگر پاداش احسان جز احسان است؟ [۱۳] (سوره الرحمن- آیه 60)

بی‌گمان هر كه تقوا و صبر پيشه كند خدا پاداش نيكوكاران را تباه نمی‌کند [۱۴] (سوره یوسف-آیه 90)

آثار نيكوكاري در آموزه‌های قرآن

نیکوکاری می‌تواند منشأ پيامدهاي ارزنده و مثبتي در دنيا و آخرت باشد ازجمله:

1.دوستي و صميميت: خداي سبحان می‌فرماید: «هرگز نيكي و بدي يكسان نيست؛ بدي را با نيكي دفع كن! ناگاه (خواهي‌ ديد) همان كس كه ميان تو و او دشمني است، گويي دوستي گرم و صميمي است [۱۵] » (سوره فصلت. آیه 34)

2.خير و سعادت دنيوي: خداي سبحان در این مورد می‌فرماید: « خداوند پاداش اين جهان، و پاداش نيك آن جهان را به آن‌ها داد و خداوندنيكوكاران را دوست می‌دارد [۱۶] » (سوره آل‌عمران، آيه148) همچنین در آيه ديگري می‌فرماید: «و هنگامی‌که به پرهيزگاران گفته می‌شد: پروردگار شما چه نازل كرده است؟ می‌گفتند: خير براي كساني كه نيكي كردند در اين دنيا نيكي است و سراي آخرت از آن‌هم بهتر است و چه خوب است سراي پرهيزكاران [۱۷] »(سوره نحل، آيه30).

3.تعديل اقتصادي: در قرآن كريم می‌خوانیم: « ... و درراه خدا، انفاق كنيد و (با ترك انفاق) خود را به دست خود، به هلاكت نيندازيد و نيكي كنيد كه خداوند نيكوكاران را دوست می‌دارد [۱۸] » ( سوره بقره، آيه195)

4.آمرزش گناهان: «آنچه بخواهند نزد پروردگارشان براي آنان موجود است و اين است جزاي نيكوكاران تا خداوند بدترين اعمالي را كه انجام داده‌اند، (در سايه ايمان و صداقت آن‌ها) بيامرزد و آن‌ها را به بهترين اعمالي كه انجام می‌دادند، پاداش دهد [۱۹] » (سوره زمر، آيه 34و 35).

5.آرامش روحي: «آن‌ها كه اموال خود را شب و روز، پنهان و آشكار، انفاق می‌کنند، مزدشان نزدپروردگارشان است؛ نه ترسي بر آن‌هاست و نه غمگين می‌شوند [۲۰] » (سوره بقره، آيه 274) و در آيه ديگر آمده است: «كساني كه كار نيكي انجام دهند، پاداشي بهتر از آن خواهند داشت و آنان از وحشت آن روز در امان‌اند [۲۱] » (سوره نمل، آيه89). 6.محبوبيت نزدخداوند: جمله زيباي «خداوند نیکوکاران را دوست دارد [۲۲] » پنج بار درآیات قرآن كريم، تكرار شده است(سوره بقره، آيه 195، سوره آل‌عمران، آيات134و 148، و سوره مائده، آيات 13و 93)؛ كه بيانگر جايگاه و ارزش احسان و نيكوكاري در پيشگاه خداوند می‌باشد.

روانشناسی نوین

درزمینه آموزش فضایل اخلاقی رایگلوث [۲۳] ( 1999) تاریخچه‌ای را به این شرح بیان می‌کند: در نیمه قرن 20 درزمینه آموزش مسائلی که به شخصیت مرتبط می‌شد تردیدهایی وجود داشت؛ فلسفه اثبات‌گرایی منطقی [۲۴] هرگونه آموزشی را درزمینه شخصیت جایز نمی‌دانست. تا اینکه در سال 1969 کهلبرگ [۲۵] با نظریات خود درزمینه رشد اخلاقی به نقش آموزش در این زمینه توجه کرد. به دنبال آن در سال 1986 مارتین و بریگز [۲۶] ، گاردنر، گلمن [۲۷] ، مازلو ، و چند سالی است که مارتین سلیگمن [۲۸] به طرح مسائلی پرداخته‌اند که در آن آموزه‌هایی مطرح می‌شود که آموزش فضایل اخلاقی و خوب زیستن را یادآوری می‌کند. بررسی چگونگی دستیابی به خودشکوفایی در نظریات «مازلو» و یا روانشناسی «مثبت‌گرا»ی سلیگمن سعی در معنا بخشی به زندگی انسان دارد. چراکه از منظر روانی، نیکوکاری و کمک به هم‌نوعان می‌تواند به زندگی انسان معنا و شادکامی بخشد و از سوی دیگر در بعد اجتماعی ضمن آنکه می‌تواند تلاشی برای رفاه جامعه باشد؛ خود فرد نیز از ثمرات آن بهره برده و در این رفاه و آسایش زندگی خواهد کرد. در ادامه مختصری از روانشناسی مثبت‌گرای سلیگمن آمده است:

روانشناسی مثبت‌گرا

روان‌شناسی مثبت‌گرا در 6 سالی که از قرن بیست‌ویکم گذشته، پیشرفت‌های زیادی کرده است. روان‌شناسان این مکتب، یک نظام طبقه‌بندی را به وجود آورده‌اند که توانایی‌های آدم‌ها را گروه‌بندی می‌کند.

آن‌ها 6 گروه از توانایی‌های آدمی را در این نظام، مشخص کرده‌اند:

1 ـ خرد و دانایی: شامل خلاقیت، کنجکاوی، باز و پذیرا بودن در مقابل تجارب جدید، عشق به یادگیری و وسعت نظر؛

2 ـ شجاعت: شامل خودباوری، پایداری، کمال و سرزندگی؛

3ـ تنوع دوستی: شامل عشق، مهربانی و هوش اجتماعی؛

4 ـ عدالت‌جویی: شامل رعایت حقوق شهروندی، بی‌طرفی و رهبری؛

5- اعتدال: شامل بخشش و دلسوزی، فروتنی و آزرم، احتیاط و نظم بخشیدن به عملکرد خود؛

6 ـ تعالی: شاملِ دانستن ارزش زیبایی‌ها و شگفتی‌ها، قدرشناسی، امیدواری، شوخ‌طبعی و معنویت.

همچنین برای طبقات، زیرمجموعه‌هایی هم تعیین کرده اند؛ برای نمونه، سه زیرمجموعه‌ -که البته باهم همپوشانی دارند- شامل گرایش‌های زیرند:

1 ـ تحقیق در زندگی دلپذیر یا زندگی در لذت: این محققان در پی آن هستند که بدانند مردم چگونه می‌توانند به بهترین سطح تجربه، پیش‌بینی و دیگر تجربه‌های حسی خوشایند به‌عنوان جزئی از زندگی طبیعی دست یابند؛ احساساتی از قبیل حس برقراری رابطه خوب با دیگران، امیدواری، علاقه‌مندی و تفریح کردن.

2 ـ مطالعه زندگی خوب یا زندگی متعهدانه: این محققان احساس سرشار شدن در احساسات منحصربه‌فردی را که از کارهای ابتدایی و معمولی زندگی سرچشمه می‌گیرند، مطالعه می‌کنند. این احساسات وقتی شکل می‌گیرد که فرد حس می‌کند تکلیفی که به او داده‌اند، با توانایی‌هایش همخوانی دارد و از عهده آن برمی‌آید.

3 ـ تحقیق در زندگی معنادار یا زندگی در پیوند با جهان‌: این محققان می‌خواهند بدانند مردم چگونه می‌توانند احساس کنند که یک جزء کوچک اما فعال و مشارکت‌کننده در یک جهان بزرگ‌تر و ماناترند. احساساتی از قبیل جزئی از طبیعت بودن، عضو یک گروه اجتماعی یا یک نهضت یا یک سازمان یا یک سنت یا یک نظامِ اعتقادی بودن.

اهداف پژوهش

پژوهش حاضر با دو هدف اصلی انجام‌شده است:

1) مطالعه تطبیقی آموزش نیکوکاری به کودکان در اسلام و روانشناسی نوین.

2) ارائه پیشنهادهایی جهت آموزش نیکوکاری به کودکان.

پرسش‌های پژوهش

1)آموزش در دیدگاه اسلام و روانشناسی چگونه است؟

2)شباهت‌ها و تفاوت‌های آموزش در دیدگاه اسلام با روانشناسی چیست؟

3)اصول آموزش به کودکان در دیدگاه اسلام و روانشناسی چگونه است؟

4)شباهت‌ها و تفاوت‌های اصول آموزش به کودکان در دیدگاه اسلام و روانشناسی چیست؟

5)چه پیشنهادهایی در آموزش نیکوکاری به کودکان توصیه می‌شود؟

روش پژوهش

روش این پژوهش ازنظر هدف، از نوع پژوهش‌های کاربردی و ازنظر نحوه‌ی گردآوری اطلاعات از نوع پژوهش‌های توصیفی-تحلیلی است که رویکرد تطبیقی دارد. جامعه آماری کلیه آیات و روایات مربوط به نیکوکاری درقرآن و نهج‌البلاغه و منابع دینی و همچنین اسناد و مدارک مربوط به عواطف و هوش عاطفی در کتاب‌های مرجع روانشناسی می‌باشد. بنابراین روش جمع‌آوری اطلاعات روش کتابخانه‌ای است که در آن با استفاده از کتب دینی و روانشناسی و مقالات داخلی و خارجی، نیکوکاری و آموزش آن به کودکان موردبحث قرارگرفته است. در تحلیل داده‌ها، ابتدا اطلاعات، بدون هیچ‌گونه دخالت و نتیجه‌گیری ذهنی جمع‌آوری شدند؛ سپس بر اساس الگوی جرج بردای در مطالعات تطبیقی بررسی‌شده و با استفاده از نتایج حاصل، بیان پیشنهادهایی جهت آموزش نیکوکاری به کودکان ازلحاظ منطقی مورد تحلیل قرارگرفته است.

تحلیل یافته‌های پژوهش

در این بخش به تحلیل یافته‌های پژوهش در ارتباط با هریک از پرسش‌های پژوهش پرداخته‌شده است. پرسش 1. واژه آموزش در دیدگاه اسلام و روانشناسی چگونه است؟

اصلی

پرسش 2. شباهت‌ها و تفاوت‌های واژه آموزش در دیدگاه اسلام با روانشناسی چیست؟

اصلی


پرسش 3. اصول آموزش به کودکان در دیدگاه اسلام و روانشناسی چگونه است؟

[[|اصلی|وسط]] جدول 3- یافته‌های مرتبط با پرسش 3. اصول آموزش به کودکان در دیدگاه اسلام و روانشناسی اصول آموزش در دیدگاه اسلام اصول آموزش در روانشناسی اصل سهولت در آموزش باید توان شناختی، عاطفی و انگیزشی کودکان را در نظر گرفت و از زیاده‌روی، خشونت و سخت‌گیری درروند آموزشی پرهیز نمود و هدف، برانگیختن شوق و رغبت کودکان به یادگیری آموزه‌های دینی نه صرفاً انتقال آگاهی باشد. پیامبر اکرم می‌فرمایند: «آموزش دهید و آسان بگیرید و سخت‌گیری نکنید»؛ چراکه «خداوند مرا سخت‌گیر و سرسخت مبعوث نفرمود، بلکه مرا آموزگاری آسان‌گیر مبعوث نموده است.»( ری‌شهری، 1376) ناحیه رشد مجاور (ZPD)، یک مفهوم محوری در نظریه ویگوتسکی است. این مفهوم به مجموعه‌ای از تکالیف اشاره دارد که انجام آن برای کودک دشوار است ولی درصورتی‌که با فرد دیگری تعامل داشته باشد، می‌تواند آن را با سهولت انجام دهد. و معتقد است تکالیف بسیار ساده و یا بسیار دشوار و طاقت‌فرسا می‌تواند مخل یادگیری باشد (سیف، 1389). همچنین در محيط‏هاي آموزشي و كلامي، درماندگي آموخته‏شده به فراگيراني اشاره دارد كه تلاش و كوشش را با پيشرفت مرتبط نمي‏دانند. آن‌ها تصور مي‏كنند هر كاري بكنند موفقيت به دست نمي‏آورند و یکی از دلایل آن ارائه تکالیفی فراتر از ناحیه رشد مجاور است. اصل تدریج رعایت توان و استعداد و توجه به توانایی‌های جسمی، ذهنی و عاطفی در هر دوره از رشد موردنظر است. غزالی (در کتاب میزان العمل) می‌نویسد: «یکی از وظایف معلم این است که به‌قدر فهم فراگیر سخن گوید و یک‌باره، آنان را از امور آشکار به موارد دقیق، و از ظاهر و علنی به پنهان و خفی منتقل نکند...». قرآن کریم در طول 23 سال به‌تدریج بر پیامبر نازل گردید؛ خداوند در آیه کریمه 106 از سوره «اسراء» به این نکته اشاره می‌فرماید: «... و قرآنی که آیاتش را از هم جدا کردیم، تا آن را با درنگ بر مردم بخوانی؛ و آن را به‌تدریج نازل کردیم

28 

». علامه طباطبائی دلیل نزول آیات قرآن به‌تدریج را به خاطر بلوغ و رشد استعداد مردم در تلقّی معارف اعتقادی و احکام فرعی و عملی آن بیان می‌فرماید.	به نظر پستالوزی

29

( 1827- 1746)، مربی تعلیم و تربیت سوئیسی، آموزش کودک باید بر اساس مراحل رشد طبیعی آدمی صورت گیرد. بر همین اساس، دست یافتن کودک به مرحله بعدی را، آنگاه برای او ممکن می‌داند که مرحله نخست را پیموده باشد. وی با توجه به اصل تدریج در آموزش سرعت و شتاب‌زدگی را زیان‌آور دانسته، می‌گوید: «طبیعت، شایستگی‌های برتر آدمی را همانند گوهری که در صدف پنهان است، در او پنهان کرده است. اگر صدف را پیش از وقت بشکنید، گوهری ناقص خواهید یافت.»( نقیب زاده، 1375) همین‌طور سیف( 1389) در توجه به نظریات پیاژه درزمینه مراحل رشد عقلی در آموزش به بیان توضیحات درزمینه چگونگی شکل‌گیری طرح‌واره‌های ذهن کودک در مواجهه با موقعیت‌های یادگیری می‌پردازد و آن را متأثر از رشد ذهنی کودک می‌داند. این رشد متعاقب رشد جسمی و به‌تبع آن رخ خواهد داد . اصل مداومت و استمرار در مکتب اسلام، آموزش امری است مداوم و مستمر، و مسلمان همیشه باید در وادی آموزش و فراگیری باشد، همان‌گونه که در حدیث آمده است: چنین گفت پیغمبر راست‌گوی ز گهواره تا گور دانش بجوی

30

حضرت علی علیه‌السلام می‌فرمایند: «بر دانش و معرفت دست نیابد، مگر کسی که در تحصیل خویش مداومت نماید»؛ زیرا که به فرموده آن حضرت، «دانش و معرفت پایان نمی‌پذیرد

31

»( ری‌شهری، 1376) توجه به نظریه مارپیچی تعلیم و تربیت که توسط جروم برونر به آن اشاره‌شده ازاین‌دست است. بر طبق این نظریه، فراگیران بر اساس آنچه هم‌اکنون می‌دانند و آنچه درگذشته آموخته‌اند، دانش خود را به شکل پویایی می‌سازند. جهت حصول به چنین نتیجه‌ای باید امکان مراجعه‌ی مجدد و منظم به ایده‌های پایه‌ها را فراهم آورد تا دانش‌آموزان با افزودن به آموزه‌های قبلی خود به‌طور کامل روی یک موضوع تسلط یابند. امروزه توجه به یادگیری مستقل در محافل تعلیم و تربیت موردنظر است زیرا امکان یادگیری مادام‌العمر را برای یادگیرندگان فراهم می‌آورد (گریسون و آندرسون، 1384). اصل آگاهی بخشی در منابع اسلامی، آیات و روایات فراوانی وجود دارد که افراد را از تقلید کورکورانه و بدون تفکّر و تعقل بر حذر داشته است؛ برای نمونه خداوند از انسان‌ها می‌خواهد بر اساس بصیرت و آگاهی رفتار نمایند و دین حق را بپذیرند 32 ، و شیوه دعوت پیامبر صلی‌الله علیه و آله نیز براساس آگاهی است. در نظریه گشتالت، یادگیری عبارت از کسب بینش است و یادگیرنده در صورت فهم مطالب می‌تواند آن را به موقعیت‌های جدید انتقال دهد (شریعتمداری، 1370). اصل توجه به تفاوت‌های فردی هر انسانی، موجود مستقل و خاص است. مرحوم محمدتقی جعفری، معلم و دانش‌آموزان را به باغبان و گل‌های باغ تشبیه می‌کند؛ هر یک ازگل‌ها، نیازهای متفاوتی دارند. این باغبان است که باید با دقت کامل نیاز هر یک از آنان را بشناسد، به مقدار لازم آن‌ها را آبیاری نموده، و در معرض نور و هوا قرار دهد. معلّم نیز باید ویژگی‌های شناختی و عاطفی هر یک از دانش‌آموزان را بشناسد تا بتواند متناسب با آن‌ها رفتار خاصی در پیش گیرد. یکی از عمده‌ترین مسائل روان‌شناسی، مسئله تفاوت‌های فردی و عوامل آن‌ها می‌باشد و حتی برخی از روان شناسان می‌گویند: «روان‌شناسی غیر از تفاوت‌های فردی موضوع دیگری برای بحث ندارد» ( شعاری نژاد، 1372) بحث هوش‌های چندگانه گاردنر و توجه به تفاوت‌های فردی یادگیرندگان از مباحث بسیار مهم در پرداختن به هر نوع آموزش اثربخشی خواهد بود (سیف، 1389)


پرسش 4: شباهت‌ها و تفاوت‌های اصول آموزش در دیدگاه اسلام و روانشناسی چیست؟

اصلی

پرسش 5. چه پیشنهادهایی برای آموزش نیکوکاری به کودکان توصیه می‌شود؟

1.روش‌های آموزشی در تحریک حس دیداری به‌جای استفاده از روش‌های شنیداری و استفاده از توضیحات و سخنرانی، تأکید بر ارائه الگو و سرمشق مناسب به آنان‌که بتواند به شیوه نمایش فضیلت‌ها را اجرا و در معرض دید کودکان قرار دهد در آموزش نیکوکاری می‌تواند سودمند باشد.

2.استفاده از راهبردهایی چون قصّه‌گویی، روش یادآوری نعمت‌های الهی و توجه به بعد معنوی، روش نمایشی و روش معرفی الگو، تقویت روحیه برترگرایی یا کمال‌طلبى‏، روش تشویق و تمجید، استفاده از مکان‏هاى مقدس و شعائر مذهبى‏ و استفاده از طبیعت در بیدارسازی حس مذهبى‏ می‌توانند به‌عنوان راهبردهای مشترک در آموزش نیکوکاری مفید باشند.

3.لازم است آموزش نیکوکاری متناسب با تفاوت‌های فردی و به‌صورت تدریجی به یادگیرندگان ارائه گردد. این‌گونه آموزش‌ها نمی‌توانند مقطعی و زودبازده در نظر گرفته شوند بلکه افراد نیازمندند تا در تمام عمر (مادام‌العمر) در معرض مواجهه با الگو باشند و با توجه به رشد ذهنی خود مراحل پیچیده‌تری از طرح‌واره‌ها را در ذهن خود شکل دهند.

4.سهل‌گیری به‌جای سخت‌گیری می‌تواند عامل محرک و پیش‌برنده یادگیرندگان باشد و رغبت آنان را به یادگیری افزایش دهد. فرصتی فراهم آورد تا یادگیرندگان فطری بودن این‌گونه آموزه‌ها را درک کنند و از عمق جان برای یادگیری اقدام نمایند. سختگیری موجب می شود یادگیرنده بدون فکر و اندیشه نسبت به چنین تعالیمی بدبین شده و در برابر یادگیری از خود مقاومت نشان دهد به‌عبارت‌دیگر، موفقیت و سهل‌الوصول بودن یادگیری نیکوکاری، خوش‌بینی آموخته‌شده سلیگمن را جایگزین درماندگی آموخته‌شده خواهد کرد.

منابع

1.تقی‌پور ظهیر، علی. مبانی و اصول آموزش‌وپرورش، تهران، انتشارات آگاه، 1376، ص 28.

2.حسینی شاهرودی، سید مرتضی. معرفی و نقد پوزیتیویسم منطقی 1382. فصلنامه تخصصی الهیات و حقوق. شماره 7 و 8. 127-174. بازنمایی در پایگاه مجلات تخصصی نور به آدرس http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage

3.جعفری، محمدتقی. تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی، جلد چهارم از دوره پانزده‌جلدی، تهران، انتشارات اسلامی، بی تا، ص 442.

4.دهخدا، علی‌اکبر. لغتنامه دهخدا ، انتشارات دانشگاه تهران، 1377، تهران.

5.راغب اصفهانی، حسین بن محمد. مفردات الفاظ القرآن، پژوهش صفوان عدنان، الطبعه الاولی، دمشق، دارالقلم، 1416، ص 580.

6.سیف، علی‌اکبر. روانشناسی پرورشی نوین (روانشناسی یادگیری و آموزش). چاپ هشتم. ویرایش ششم. 1389. تهران: نشر دوران.

7.شریفی، رضا. بررسی عوامل پیش‌بینی کننده همدلی - نوع‌دوستی در جوانان و آزمون میزان گرایش آن‌ها به نیکوکاری به‌منظور دستیابی به مدل معرف شخصیت مثبت اجتماعی نوع‌دوست. 1388. پایان‌نامه دوره دکتری. دانشگاه علامه طباطبائی. تهران.

8.شعاری نژاد، علی‌اکبر. روان‌شناسی، تهران، اطلاعات، 1372، ص 132.

9.شریعتمداری، علی. روان‌شناسی تربیتی، تهران، امیرکبیر،1370،ص344345.

10.طباطبائی، سید محمدحسین. المیزان، ذیل آیه 106 اسراء.

11.غزالی، محمد. میزان العمل، ترجمه علی‌اکبر کسمایی، تهران، سروش، 1376، ص 138.

12.فروغی، علی‌اکبر. اثربخشی روان‌درمانی مثبت در ارتقای تاب‌آوری افراد وابسته به مواد. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. 1390. دانشگاه علامه طباطبائی. تهران.

13.گریسون، دی آر؛ آندرسون، تی. یادگیری الکترونیکی در قرن21(مبانی نظری و عملی). ترجمه زارعی زوارکی، اسماعیل؛ صفایی موحد، سعید. چاپ اول. 1384. تهران: نشر علوم و فنون.

14.محمدی ری‌شهری، محمد . العلم والحکمه فی الکتاب والسنه، قم، دارالحدیث، 1376، حدیث 1311.

15.نقیب زاده، میرعبدالحسین .نگاهی به فلسفه آموزش پرورش، چ هفتم، تهران، طهوری، 1375، ص 147.

16.هاشمی رفسنجانی، اکبر. فرهنگ قرآن، ج2، بوستان کتاب قم. 1385. قم.

17. Reigeluth, C.M . Instructional design theories and models. Lawrence Erlbaum associates, publishers. Mahwah. NJ (1999).


لینک مقاله در سیویلیکا


پانویس

 
  1. ↑ مدرس،گروه علوم تربیتی، دانشکده پردیس نسیبه، دانشگاه فرهنگیان nasrin.anssary@gmail.com
  2. ↑ معاونت آموزشی پژوهشی ، دانشکده پردیس نسیبه، دانشگاه فرهنگیان
  3. ↑ Kant
  4. ↑ Educational Psychology
  5. ↑ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ أَنفِقُواْ مِن طَيِّبَاتِ مَا كَسَبْتُمْ...
  6. ↑ .. وَمَا تُنفِقُواْ مِنْ خَيْرٍ فَلأنفُسِكُمْ وَمَا تُنفِقُونَ إِلاَّ ابْتِغَاء وَجْهِ اللّهِ...
  7. ↑ وَالْبَاقِيَاتُ الصَّالِحَاتُ خَيْرٌ عِندَ رَبِّكَ ثَوَابًا وَخَيْرٌ أَمَلًا.
  8. ↑ لَن تَنَالُواْ الْبِرَّ حَتَّى تُنفِقُواْ مِمَّا تُحِبُّونَ...
  9. ↑ مَن جَاء بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثَالِهَا...
  10. ↑ فَاسْتَبِقُوا الخَيْرَاتِ...
  11. ↑ تَعَاوَنُواْ عَلَى الْبرِّ وَالتَّقْوَى...
  12. ↑ ...إِنَّ اللّهَ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ.
  13. ↑ هَلْ جَزَاءُ الْإِحْسَانِ إِلَّا الْإِحْسَانُ
  14. ↑ مَنْ يَتَّقِ وَ يَصْبِرْ فَإِنَّ اللَّهَ لَا يُضِيعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِينَ
  15. ↑ ولاتستوي الحسنه ولاالسيئه ادفع بالتي هي احسن فاذا الذي بينك و بينه عداوه كانه ولي حميم6؛
  16. ↑ فئاتهم الله ثواب الدنيا و حسن ثواب الاخره و الله يحب المحسنين
  17. ↑ وقيل للذين اتقوا ماذا انزل ربكم قالوا خيرا للذين احسنوا في هذه الدنيا حسنه و لدار الاخره خير و لنعم دارالمتقين
  18. ↑ و انفقوا في سبيل الله و لاتلقوا بايديكم الي التهلكه و احسنوا ان الله يحب المحسنين
  19. ↑ لهم ما يشاءون عند ربهم ذلك جزاء المحسنين، ليكفر الله عنهم اسوا الذي عملوا و يجزيهم اجرهم باحسن الذي كانوا يعملون
  20. ↑ الذين ينفقون امولهم باليل و النهار سرا و علانيه فلهم اجرهم عند ربهم و لاخوف عليهم ولاهم يحزنون
  21. ↑ من جاء بالحسنه فله خير منها و هم من فزع يومئذ ءامنون
  22. ↑ الله يحب المحسنين
  23. ↑ Reigeluth
  24. ↑ پوزیتیویسم منطقی از مکتبهای فلسفی سده اخیر است که با هدف اعلام زوال متافیزیک و ارائه ساختار جدیدی برای معرفتهای بشری، مسئله معنی‌داری را مطرح نمود. معیار معنی‌داری، اثبات‌پذیری تجربی است(حسینی شاهرودی، 1382)
  25. ↑ Kohlberg
  26. ↑ Martin and Briggs
  27. ↑ Golman
  28. ↑ Martin Seligman
برگرفته از «https://wikikhair.org/fa/index.php?title=مطالعه_تطبیقی_آموزش_نیکوکاری_به_کودکان_در_دیدگاه_اسلام_و_روانشناسی_نوین&oldid=9039»