معرفی کتاب «احکام الوقف فی الشریعة الاسلامیة الغراء»

از ویکی خیر
پرش به: ناوبری، جستجو
تصویر

تحریرالوسيلة اثر حضرت امام خمینی(قدس) در دو جلد به زبان عربی نگارش یافته و شامل فتاوای ایشان در تمامی ابواب فقه به روش غیراستدلالی است. ایشان این کتاب را به عنوان حاشیه کتاب وسيلة النجاة اثر سید ابوالحسن اصفهانی (قدس) نوشته است که تلاش کرده حاشیه خود را با کمترین تغییر در متن کتاب وسيلة النجاة بیفزاید.

کتاب وسيلة النجاة خود حاشیه ای بر کتاب ذخيرة الصالحين اثر سید محمدکاظم طباطبایی یزدی (قدس) است. امام خمینی(قدس) پس از نگارش حاشیه بر کتاب وسيلة النجاة به جهت احترام نهادن به مرجع تقلید وقت، آیت الله العظمی سید حسین بروجردی (قدس) از چاپ و انتشار این اثر ممانعت کرد اما بعدها به طور جداگانه و چند بار نیز همراه با کتاب وسيلة النجاة به چاپ رسید. تبعید حضرت امام در دوران خفقان پهلوی به ترکیه در سال ۱۳۴۳ش فرصتی را | فراهم آورد تا ایشان به نگارش این حاشیه به صورت کتاب مستقل بپردازد. حضرت امام در مقدمه کوتاه خود در کتاب تحریر الوسيلة در این باره می نویسد: در گذشته حاشیه ای بر کتاب وسيلة النجاة فقيه بزرگ سید ابوالحسن اصفهانی قدس سرہ العزيز) نوشته بودم. هنگامی که در اواخر جمادی الثانی سال ۱۳۸۴ ق از شهر قم به خاطر رویدادهای غم انگیزی - که شاید تاریخ آن را ثبت کند - به شهر بورسا در ترکیه تبعید شدم و تحت نظر و مراقبت و فارغ البال بودم، تصمیم گرفتم به منظور سهولت استفاده، آن حاشیه را در متن کتاب مزبور درج نمایم و اگر خدای متعال توفیق دهد مسائل مبتلابه دیگری را نیز بدان بیفزایم .» کتاب تحریر الوسيلة نخستین بار در نجف اشرف به هنگام اقامت حضرت امام در این شهر، منتشر شد. با پیروزی شکوه مند انقلاب اسلامی به رهبری حضرت امام، این کتاب اثر عمیقی بر نظام حقوقی ایران گذاشت. افزون بر آنکه در تدوین و اصلاح بسیاری از قوانین به آن رجوع شد، در بسیاری از آراء دادگاه ها نیز بدان استناد گردید.

ساختار کتاب تحریر الوسيلة مانند دیگر آثار فقهی بر اساس ابواب فقه تنظیم یافته که اغلب آثار فقهی در نامگذاری این ابواب از واژه «کتاب» استفاده نموده اند. براین اساس مباحث ناظر به وقف در «کتاب الوقف و أخواته» بازآمده است. این کتاب از نظر ترتیب مباحث، هشتمین کتاب در جلد دوم تحرير الوسيلة است. مقصود از «أخواته» دو بحث «حبس» و «صدقه» است که به عنوان ملحقات «کتاب الوقف» در تحرير الوسيلة از آن بحث شده است. در این اثر أحكام وقف در ضمن ۹۹ مسأله، أحكام حبس شامل ۹ مسأله و أحکام صدقه در قالب ۱۰ مسأله باز آمده است. تحرير الوسيلة از سوی فقیهان زیادی مورد شرح و حاشیه نویسی قرار گرفته است. آخرین شرح این کتاب اثر مورد بحث؛ یعنی کتاب أحكام الوقف في الشريعة الإسلامية الغراء نوشته آیت الله العظمی جعفر سبحانی است. ایشان که از شاگردان حضرت امام خمینی(قدس) است موضوع درس خارج فقه خود را درباره وقف با ابتنا بر کتاب تحریر الوسيلة استادشان قرار داده است. تلاش این فقيه محقق در این کتاب بر آن است تا با نگاهی متفاوت از شیوه های رایج دروس فقهی حوزه که در بحث وقف توجه چندانی به موضوعات مبتلابه و مورد نیاز جامعه ندارد با نظرداشت به نیازهای روز جامعه به بررسی موضوع وقف بپردازد. استاد سبحانی در مقدمه کوتاه خود بر این کتاب می نویسد: پس از فراغت از نگارش کتاب القواعد الفقهية که مشتمل بر ۸۶ قاعده فقهی است، تصمیم گرفتم تا به بررسی احکام وقف و صدقات که مورد ابتلاء بسیاری از مردم عصر حاضر است و پرسش های زیادی پیرامون آن مطرح است، بر اساس کتاب الوقف تحرير الوسيلة استادم حضرت امام خمینی (قدس) بپردازم. از آنجا که علمای بزرگ اسلام با وقف معامله امور عبادی داشته اند و طبیعتا از دریچه عبادت به بیان احکام آن پرداخته اند این امر مشکلاتی را برای متولیان امور اوقاف پدید آورده است ولی ما راه حل های شرعی مطابق با قواعد را در برخی از مسائلی که موجب عسر و حرج می شد ، بر سایر مسائل مقدم داشته ایم.»

ایشان در جایی دیگر در باره این اثر می نویسد: احکام الوقف في الشريعة الاسلامية الغراء کتابی است به عنوان شرح بخشی از کتاب تحرير الوسيلة حضرت امام (قدس سره) درباره وقف، افزون بر آن مسائلی را مطرح کرده است که حضرت امام آن را در کتاب صدقه آورده است. در این کتاب برخی از مشکلاتی که برای متولیان وقف از نظر وقف نامه یا برخی فتاوا پیش می آید راه حل هایی بیان شده است. البته وقف صدقه جاریه ای است که واقف از آن حتی پس از مرگ بهره میگیرد ولی در عین حال باید به نحوی باشد که برای متولی و موقوف عليهم مشکلاتی ایجاد نکند که از ادامه کار بازماند. ما مؤمنین را به این ذخیره جاودانی دعوت میکنیم که در این مورد مشارکت کنند.» [۱] این کتاب در ۳۳۶ صفحه از سوی انتشارات موسسه امام صادق علی در قم منتشر شده است.

پانویس

  1. سند شماره ۹۵۱، مرکز پژوهشی وقف.