موقوفه عمادالملک نمادی از مشارکت مردمی در تامین خدمات شهری
چکیده
موقوفه عماد الملکی یکی از موقوفات بزرگ و تاریخی استان خراسان جنوبی است که دامنه آن در شهرستان های مختلف این استان و استان یزد گسترده است این واقف وقفنامه ها و موقوفات دیگری هم دارد که مهمترین آن ها موقوفات مندرج در این وقف نامه می باشد. این وقف نامه در مقایسه با سایر وقف نامه ها از جامعیت بیشتری برخوردار است و در یک نگاه کلیه نیازهای فرهنگی اجتماعی جامعه را در بر می گیرد و از یک منظر دیگر وقتی به تکالیف شهرداری ها نگاه می کنیم مشخص می شود وجه اشتراک فراوانی بین مراتب مندرج در وقف نامه و وظایف شهرداری ها نهفته است هدف نگارنده در این مقاله این است که مقایسه ای بین گذشته و حال داشته باشد و به نحوی نوع و میزان مشارکت مردم در تامین نیازهای همنوعان را در بستر تاریخ اجتماعی کشور یادآوری نماید و تصریح کند اگر مسئولان زمینه مشارکت فعال مردم در بخش های مختلف را فراهم نماید چه بسا بسیاری از مشکلات تنگناها و نیازهای جامعه با همت خیرین و نیکوکاران و واقفین برطرف می گردد و همچنین ضرورت دارد تا با بررسی های همه جانبه و مطالعات عمیق راه های مشارکت گسترده مردم در تامین نیازهای فرهنگی اجتماعی مرور شود.
کلید واژه: موقوفه عمادالملکی نمادی از مشارکت مردمی در تامین خدمات شهری
موقوفه عمادالملک نمادی از مشارکت مردمی در تامین خدمات شهری
محمدباقرخان عمادالملک در چهاردهم رمضان سال یک هزار و سیصد قمری و قف نامهای را تنظیم نموده است که مشتمل بر تعداد حدود 132 قطعه زمین - باغ - عمارت - دکان - بازار - خانه - کاروانسرا - قریه - قصبه - چشکه - آسیاب - قلعه و ارگ میباشد. این وقف نامه دارای مقدمهای شیوا و ادیبانه است که جهت رعایت اختصار بخشی از آن در متن مجله ذکر میشود.
فرخندهترین مقامی که طالبان مطالب (طوبی لهم و حسن مآب) و واقفات موقت (و الله عند حسن الثّواب) به اقدام آرزو و طلب فرسایند و بر حوالی و حواشی حریم حرمتش بیتجاشی، جبین خضوع و ادب سایند، و خجسته ترین کلامی که فرمان یافتگان (و سبّح بحمد ربّک قبل طلوع الشمس و قبل غروبها) و خطاب رسیدگان (و اذکر اسم ربّک بکرهً و أصیلاً) صبح و شام، علی توالی اللّیالی و الأیام به ادای الفاظ و معانی خاص آن زبان صدق و اخلاص گشایند، حمد و ثنای مالک الملکی است که به مقتضای عنایت مؤدّای (هو الّذی انزل مِن السّماء ماءً لکم منه شراب و منه شجر فیه تسیمون) لب تشنگان امانی و آمال از چشمه سار انعام و افضالِ بی زوالش، غریقِ بحر مکرمت و نوال، و به مؤدای بشارت نمای (ینبت لکم الزّرع و الزیتون و النخیل و الأعناب و من کلّ الثموات أنَّ فی ذلک لآیه لقوم یتفکرون) سرگشتگان وادی اندیشه از مواید خوان احسان و ثمرات ریاحین فضل و امتنانش، قرین نعمت و عافیتِ لایزال اند.
آن مالکِ ممالک وحدت که تا ابد هر روزه بر یگانگی او بود گواه
سلطان بی بدیل و شهنشاه بی عدیل ذوالفضلِ و الکرامه و العزّ و العُلی
وحده لاشریک له صفتش و هو الفرد اصل معدلتش
شرک را سوی وحدتش ره نه عقل از کُنه ذاتش آگه نه
و گشایندهترین مفتاحی که ابواب خزاین رحمتِ (ما یفتح الله للنّاس من رحمه فلا ممسک لها) بر روی اربابِ حاجت و تمنا گشایند و اسباب نعمت و مکرمتِ (و إن تعدّوا نعمهالله لا تحصوها) جهت وسیله معاد و معاش کافه عباد و حاجت مندان زاویه فقر و فساد به انوار هدایت و عرفان و لوامع مغفرت و ر ضوان آراید، درود فرخنده ودود کریم الخُلقی است که از بدو فطرت به خطاب مستطاب (أنک لعلی خُلق عظیم) از اعاظم انبیای باهره الاعجاز، ممتاز و سرافراز گشته؛ هرگز ظلال جبهه خورشید مثالش از ریاح الحاح و ابرام محتاجان مستهام شکنج ملال سافیه صافیه و از صبح خلقت که لمعات خورشید مخاطبه (إنّا أرسلناک شاهداً و مبشّراً و نذیراً) (و داعیاً إلی الله بإذنه و سراجاً منیراً) بر مرآت متعالی صفاتش تافته، زمامِ اهتمام از دعوت مهجوران طریق ملّت و عنان التفات از شفاعت گنه کاران امت شتافته؛ صلوات الله علیه و علی اولاده الطّاهرین. در این وقف نامه شرایط تولیت تعریف و املاک به قبض وقف داه شده است واقف تعداد 68 نوع مصرف برای درآمد موقوف تعیین کرده است که در مرحله اول همه مصارف را قید و سپس به دستهبندی آنها میپردازیم.
1. صرف مؤمنین در عید سعید مولود حضرت خاتم الانبیاء صلی اله علیه و آله- ولادت امام جعفر صادق(ع)
2. صرف مؤمنین در یوم مبعث حضرت سیدالمرسین - ولادت امام موسی کاظم و شهادت آن حضرت.
3. صرف تعزیهداری حضرت خاتم الانبیا صلی اله علیه و آله - امام حسن مجتبی(ع) - وفات امام رضا(ع)
4. صرف مؤمنین در عید مولود حضرت امیرالمؤمنین - مولود حضرت امام علی النقی علیه السلام- ولادت امام حسن عسکری(ع)
5. صرف مؤمنین در عید سعید غدیر اطعام و ضیافت- شهادت حضرت امیرالمؤمنین و ولادت امام جواد
6. صرف فضیلت و تعزیهداری حضرت فاطمه زهرا(س)
7. صرف تعزیه داری حضرت سیدالشهدا علیه السلام
8. صرف منقبت و شهادت حضرت سیدالساجدین امام زین العابدین علیه السلام
9. صرف قربانی در عید اضحی
10. صرف عیش و شادی و سرور در نهم ماه ربیع المولود
11. صرف مؤمنین در یوم شریف دحو الارض
12. صرف مؤمنین در عید نوروز
13. صرف تعزیهداری حضرت سیدالشهدا علیه السلام (اربعین)
14. صرف منقبت صاحب المناقب و المفاخر حضرت امام محمدباقر
15. صرف فقرا و طلاب و غیره در مولود حضرت صاحبالامر عجل الله تعالی فرجه الشرف
16. صرف منقبت و شهادت حضرت امام علیالنقی علیه السلام
17. صرف فقرا و ضعفا در عصر یوم پنجشنبه تا شب جمعه
18. صرف یک نفر زایر از صلحا که به زیارت عتبات عالیات و ثامنالائمه علیه السلام مشرف میشود
19. صرف صله در وجه ذویالارحام
20. صرف رونق مساجد
21. صرف وظیفه علما و اهل علم
22. صرف وظیفة طلاب مدرسه حسینیه
23. صرف نان یومیة طلاب مدرسه حسینیه
24. صرف علما و صلحا و مقدسین و فقرا
25. صرف وظیفة یک نفر از صلحا برای واعظی و محدثی و ذاکری
26. صرف مؤمنین در عید فطر
27. صرف یک نفر طبیب
28. صرف دو نفر طلبه
29. صرف رونق و تعمیر و اصلاح عمارات امامزاده حسینبن موسی الکاظم
30. صرف شوراع و قناطر
31. صرف یک نفر صلحا در مدرسه حسینیه جهت تعلیم اطفال
32. صرف مؤمنین و مسلمین در یومالمباهله
33. صرف دوا و غذای مرضای مسلمین و تجهیز و تکفین مؤمنین از فقرا
34. صرف یک نفر معلم
35. صرف تعمیر و اصلاح حیاض و آب آنبار و حمامات خیرات
36. صرف دو نفر دلّاک
37. صرف فقرا و عجزه و مساکین و ابناءالسبیل و مترددّین و زایرین ائمه معصومین سلاماله علیهم اجمعین
38. صرف اصلاح رونق حمامات موقوفه حدیقة مشهوره
39. صرف فقرا از سادات و مستحقین
40. صرف فقرا و مستحقین زکات
41. صرف و عّاظ و محدثین و ذکّار از خودی و غریبه
42. صرف یک نفر مؤذن
43. صرف چند نفر میرشب
44. صرف سوخت شمع در تحت قبّة منورة حضرت امیرالبرره و قاتل الکفره علیه السلام
45. صرف متولی و متصدی
46. صرف تحویل دارو و صاحب جمع مداخل
47. صرف رونق مزار علیین آرامگاه والده وی واقف
48. صرف رونق مزار حلیلة جلیلة والد واقف
49. صرف یک نفر از صلحا و مقدسین بل عدول از اهل بله جهت تشرف به مکه
50. صرف چهارده نفر قاری
در ادامه برخی از مصارف هم برای مزار برخی افراد مقرر شده است که به واسطه وجه تشابه زیاد از ذکر آنها خودداری میکنیم.
چنانچه در احصاء نوع مصرف درآمد موقوفه ملاحظه میشود بخش اصلی و جهتگیری کلی اهداف راهبردی واقف توجه به مسائل فرهنگی و دینی بوده است و در عین حال از سایر بخشها نیز غفلت نکرده است. لذا از زاویه دیگر وقتی به تکالیف و وظایف دولتها در روزگاران گذشته نگاه میکنیم مشخص میشود. اخذ مالیات و سایر وجوهات و تکمیل خزانه از یک سو و از سوی دیگر تجهیز نیروی نظامی برای کشور گشایی یا دفاع از نکات مهم مورد توجه دولتها بوده است و در صده اخیر دولتها قدری پا را فراتر گذاشته و با عنوان دولت رفاه به تامین برخی دیگر از نیازهای فرهنگی- اجتماعی، اقتصادی مردم پرداختند و در سالهای اخیر بواسطه رشد جمعیت و افزایش تورم جهتگیریهای دولتها نیز تغییر یافت و تعدیل شد و اساساً تأمین هزینه اداره کشورهای خود را با برنامهریزی دقیق به عهده مردم گذاردند. خصوصاً در تأمین خدمات مستقیم مورد نیاز مردم از طریق شهرداریها بود که در صده اخیر رشد و تکامل بیشتری نیز یافته است. در فرآیند توجه به همین جهتگیریها و تغییر و تحولات دولتها در تأمین خدمات عمومی نکته مهمی که وجود دارد و حائز اهمیت است همواره در بین مردم افرادی بودند که براساس باورهای دینی و انسانی خود از کمک به همنوعان غافل نشدند و حتی وقتی دولتها در هر عصر و زمان که مشغول کشور گشایی یا جنگ بودند ایشان با نوعدوستی و کمک به بیماران- مستمندان یا تقویت بنیانهای علمی و فرهنگی جامعه خود تلاش همه جانبهای را انجام دادند و ضمن خدمت به مردم یادگار ماند و یادگاری هم بجای گذاشتند و این مهم صرفاً مربوط به یک دین یا آیین و کشور هم نیست بلکه تاریخ همه ادیان و ملتها مالامال از آثار و برکات چنین اندیشههای ناب و دینی اخلاقی بوده و هست البته باید اذعان کرد تاریخ و فرهنگ تمدن ایران چه قبل از اسلام و چه بعد از آن در این بخش دارای ویژگیهای برجسته و وصف ناپذیری است خصوصاً هنگامیکه این خدمات و اقدامات با استناد به میانی دینی و اعتقادی عملیاتی شده است بعنوان مثال موقوفه خواجه رشیدالدین فضلالله که به ربع رشیدی معروف در حوالی تبریز واقع میباشد و سابقه ششصد ساله دارد از این نمونه اقدامات و خدمات است که در نوع خود بینظیر است. از طرفی امروز در کشور ما واقفین و خیرین در مدرسه سازی- تامین مسکن و حوزه بهداشت درمان حضور پررنگ و جدی دارند و یا در کشورهای پیشرفته بنیادهای خیریه متعددی وجود دارد که در عرصههای فرهنگی اجتماعی فعالیت دارند لذا چون غرض ما کالبد شکافی یکی از هزاران نمونه وقفنامههایی است که در روزگاران گذشته به همت مردان و زنان پاکنهاد تنظیم و در خدمت مردم قرار گرفته از پرداختن به بخشهای طولانی خودداری میکنم و برای ورود به بحث یادآوری میکنم در بخشهایی از قانون اساسی تکالیفی بشرح ذیل برای دولت تصریح شده است.
اصل بیست و نهم: برخورداری از تأمین اجتماعی از نظر بازنشستگی بیکاری- پیری- از کارافتادگی، بیسرپرستی. در راه ماندگی حواث و سوانح و نیاز به خدمات بهداشتی و درمانی و مراقبتهای پزشکی به صورت بیمه و غیر، حقی است همگانی. دولت موظف است طبق قوانین و از محل درآمدهای عمومی و درآمدهای حاصل از مشارکت مردم خدمات و حمایتهای مالی فوق را برای یک یک افراد کشور تأمین کند.
اصل سیام: دولت موظف است وسائل آموزش و پرورش رایگان را...................... بطور رایگان گسترش دهد.
اصل سی و یکم: داشتن مسکن متناسب............................. دولت موظف است.................. اجرای این اصل را فراهم نماید. در قوانین برنامه توسعه و بودجه سنواتی نیز تکالیف و ماموریتهایی به عهده دولت محول شده است.
باید توجه داشته باشیم که بخشی از خدمات بطور مستقیم و توسط دولت در قلمروی آموزش پرورش- بهداشت و درمان و... انجام میگیرد و برخی دیگر از خدمات نیز توسط نهادهای عمومی غیردولتی مانند شهرداریها صورت میپذیرد که در این مقاله عرض اصلی ما تشریح نوع خدمات توسط مردم میباشد و در مقام مقایسه بین خدمات بخشی دولتی و شهرداریها نیستیم. از طرفی در ماده 55 قانون شهرداریها نیز برخی وظایف ذیل بیان شده است که در این بخش به تعدادی از موارد مرتبط اشاره می کنیم.
1. تنظیف و نگاهداری و تسطیح معابر و انهار عمومی و مجاری آب ها و فاضلاب و تنقیه قنوات مربوط به شهر و تأمین آب و روشنایی به وسائل ممکنه.
2. احداث تأسیسات تولید و توزیع برق و تعیین نرخ آن در شهرها تا موقعی که وزارت آب و برق نیروی آن را تأمین نکرده است با موافقت قبلی وزارت آب و برق به عهده شهرداری است.
3. موسسات خیریه که تأمین آب شهرها را قبل از تصویب این قانون به عهده داشته اند و عملیات آنها مورد تأیید شهرداری محل و وزارت کشور باشد، می توانند کماکان به کار خود ادامه دهند.
4. شهرداری مکلف است محل های مخصوصی برای تخلیه زباله و فضولات ساختمانی و مواد رسوبی فاضلاب ها و نظایر آنها تعیین و ضمن انتشار آگهی به اطلاع عموم برساند.
5. مراقبت در امور بهداشت ساکنین شهر و تشریک مساعی با مؤسسات وزارت بهداری در آبله کوبی و تلقیح واکسن و غیره برای جلوگیری از امراض ساریه.
6. جلوگیری از گدائی و واداشتن گدایان به کار و توسعه آموزش عمومی و غیره.
7. اجرای تبصره یک ماده 8 قانون تعلیمات اجباری و تأسیس مؤسسات فرهنگی و بهداشتی و تعاونی مانند بنگاه حمایت مادران و نوانخانه و پرورشگاه و درمانگاه و بیمارستان و شیرخوارگاه و تیمارستان و کتابخانه و کلاس های مبارزه با بی سوادی و کودکستان و باغ کودکان و امثال آن در حدود اعتبارات مصوب و همچنین کمک به این قبیل مؤسسات و مساعدت مالی به انجمن تربیت بدنی و پیشاهنگی و کمک به انجمن های خانه و مدرسه و اردوی کار.
8. اهدا و قبول اعانات و هدایا به نام شهر با تصویب انحمن. اعانات پرداختی به شهرداری یا مؤسسات خیریه از طرف وزارت دارائی جزء هزینه قابل قبول اعانه دهندگان پذیرفته می شود و اعانه دهنده نسبت به مبلغ اعانه ای که داده است از مالیات بردرآمد معاف می باشد.
9. تهیه آمار مربوط به امور شهر و موالید و متوفیات.
10. اتخاذ تدابیر مؤثر و اقدام لازم برای حفظ شهر از خطر سیل و حریق و همچنین رفع خطر از بناها و دیوارهای شکسته و خطرناک واقع در معابر عمومی و کوچه ها واماکن عمومی و دالان های عمومی و خصوصی و پرکردن و پوشاندن چاه ها و چاله های واقع در معابر و جلوگیری از گذاشتن هر نوع اشیاء در بالکن ها و ایوان های مشرف و مجاور به معابر عمومی که افتادن آنها موجب خطر برای عابرین است و جلوگیری از ناودان ها و دودکش های ساختمان ها که باعث زحمت و خسارت ساکنین شهرها باشد.
11. احداث بناها و ساختمان های مورد نیاز محل از قبیل رختشویخانه و مستراح و حمام عمومی و کشتارگاه و میدان ها و باغ کودکان و ورزشگاه مطابق اصول صحی و فنی و اتخاذ تدابیر لازم برای ساختمان خانه های ارزان قیمت برای اشخاص بی بضاعت ساکن شهر. اهتمام در مراعات شرایط بهداشت در کارخانه ها و مراقبت در پاکیزگی گرمابه ها و نگاهداری اطفال بی بضاعت و سرراهی.
با توجه به مراتب فوق هم اکنون این پرسش مطرح میشود خیرین و واقفین تا چه حد قادرند در تامین نیازهای موجود مردم و جامعه ایفای نقش کنند برای پاسخ به این پرسش مروری میکنیم بر نکات برجسته موجود در مصرف درآمد موقوفه عمادالملک و ارتباط آنها را با برخی مسائل فرهنگی اجتماعی بیان میکنیم.
1- محورهای فرهنگی: تردیدی نیست که دولتها برای نیل به اهداف و آرمانهای خود و یا برای بقاء و ماندگاری خویش همواره سعی میکنند در بخش فرهنگ سیاست گذاری نموده و با تزریق بودجه یا حمایت سیاسی از این بخش مباحث مورد نظر خود را عملیاتی کنند و این سلسله اقدمات از طریق دستگاههای اجرائی ذیربط و برخی شهردایها انجام میشود. حال با توجه به اینکه مسائل فرهنگی در جامعه اسلامی از ویژگی خاص برخوردار است وقتی وقفنامه عمادالملک را مرور میکنیم متوجه میشویم در فرازهایی از مصرف درآمد آن تعظیم شعائر اسلامی و برگزاری جشنهای دینی و مناسبتهای اسلامی و ملی، ترویج مبانی دینی- توجه به تبلیغات اسلامی مورد تاکید قرار گرفته است.
2- مباحث آموزشی: کمک به مدارس علمیه- توجه به ادامه تحصیل طلاب، بکارگیری مدرسین و حمایت از ایشان، تأمین هزینه معلم یا آموزش طبیب از دیگر نکات مورد توجه در وقفنامه مذکور میباشد. با ملاحظه قانون اساسی و سایر اسناد قانونی موجود در کشور مشخص است که تامین امکانات و زیرساختهای آموزشی جزء تکالیف دولت و شهرداریهاست حال با توجه به مصادیق این وقفنامه و سایر وقفنامههای مشابه، با اطمینان باید گفت در گذشتههای نه چندان دور بار اصلی تأمین این نیازها به عهده مردم و بویژه خیرین بوده است و زمینه مشارکت گستردهتر مردم نیز وجود دارد و باید برای زمینهسازی و گسترش این مشارکت اقدام لازم صورت گیرد.
3- بهداشت درمان با بکارگیری طبیب- تأمین حقالزحمه طبابت، تامین هزینه آموزش و تدریس طبیب- تامین هزینه معالجه نیازمندان- تامین دارو و تامین هزینه بازسازی اب انبارها- حوضها-حمامهای عمومی- تامین هزینه آرایش مردم نیازمند از جمله نکات مورد تاکید در وقفنامه است. با عنایت به اهمیت سلامت و مسئولیت دولتها در تأمین زیرساختها و امکانات مربوط باید گفت هم در گذشتههای دور و همچنین در دههای اخیر در ایران و کشورهای توسعه یافته همپای دولتها، مردم بویژه خیرین نیز در تلاش بوده و هستند تا در تامین نیازهای بهداشتی درمانی همنوعان خود مشارکت نمایند و باید هماهنگیهای بیشتری در این رابطه صورت گیرد.
4- عمران و آبادانی: تاکید بر عمران راهها بعنوان شاهرگ حیاتی اقتصادی جامعه و همچنین آبادانی پلها، مساجد و تأمین روشنایی اماکن زیارتی و برخی موارد مشابه، مورد تاکید در وقفنامه می باشد. در برخی سوابق تاریخی یا اظهارات بعضی افراد مطلع همواره از کاروانسراهای احداثی توسط شاهعباس در مسیر راههای ایران بویژه عتبات عالیات سخن به میان میآید که برخی از این آثار هنور هم در کشور موجود است لذا تحقیقاً میتوان گفت این قبیل موارد از جمله مسائلی است که ارتباط مستقیم با توسعه جوامع شهری و روستایی دارد و همانطور که از گذشته مردم علاقمند بودند در تامین این نیازها سهیم باشند، چنانچه توسط دستگاههای اجرائی ذیربط نیز زمینهسازی نمایند، حتماً علاقمندانی وجود دارند تا به انحاء مختلف و نگاه خیرخواهانه در تامین این قبیل نیازها مشارکت بیشتری داشته باشند. بعنوان نمونه ایجاد فضاهایی برای سکونت همراهان بیمار در شهرهای بزرگ از مصادیق این خدمات میباشد.
5- محورهای اجتماعی: توجه به صلهرحم که جزء دستورات اصلی شریعت اسلام است تاکید بر ایجاد شادی و سرور، شروع کمک به نیازمندان، تامین هزینه کفن و دفن مستمدان از سایر محورهای مورد تاکید در این وقفنامه است حال اگر نگاهی به رسالت و وظایف دستگاههای فرهنگی و اجتماعی مانند کمیته امداد یا بهزیستی داشته باشیم مشخص میشود این نهادها صرفاً برای تحقق عدالت و کمک به قشر نیازمند جامعه فعالیت میکنند کما اینکه در بخش کمک به نیازمندان رغبت و آمادگی بیشتری وجود دارد و سابقه تاریخی آن نیز در این بخش بیشتر بوده و هست لذا بنظر میرسد چنانچه دستگاههای ذیربط هماهنگی بیشتری با هم داشته باشند امکان استفاده بیشتر از قابلیتهای مردمی وجود دارد. کما اینکه در حال حاضر نیز در این بخش با عنوان صدقه یا قرضالحسنه سلسله اقدامات مثبتی در کشور در حال انجام است.
6- مدیریت: در این وقفنامه به حقالتولیه برای متولی یا حق النظاره برای ناظر اشاره شده و تاکید نموده است برای عمالی که جهت جمع آوری عوائد موقوفه عزیمت می کنند و تحویلدار موقوفه نیز حقوقی برقرار شود و برای اینکه عوامل مذکور دچار کسری و نقصان نگردند مبلغی با صلاحدید متولی به این عوامل پرداخت شود. هر چند پرداخت حقالتولیه و حقالنظاره امری عمومی در همه وقفنامههاست اما پرداخت به عوامل مرتبط با جمعآوری عوائد یا تحویلدار در وقفنامهها عمومیت ندارد و منحصر به تعداد محدودی از وقفنامههاست بنابراین اگر به سازوکار قانونی سازمان مالیاتی نگاهی داشته باشیم یا نحوه پرداخت قانون محاسبات عمومی را با کارپردازان مدنظر قرار دهیم دقیقاً متوجه میشویم نگاه دوراندیش واقف در نحوه اداره موقوفه و توجه به دستاندرکاران از ظرافت خاصی برخوردار است و میتواند به عنوان پرداخت بر مبنای عملکرد ملاک عمل بعضی بخشهای عمومی کشور باشد. در این نوشتار بطور اجمال به بررسی ابعاد یک وقفنامه پرداختیم و وجه اشتراک تأمین نیازهای عمومی توسط دولت و مردم را یادآوری نمودیم.
چند نکته
1- با توجه به شرایط جهان و گسترش جمعیت و محدودیت منابع، ضرورت جدی دارد تا نظامهای برنامهریزی دولت ها در قلمروی اقتصادی، اجتماعی- فرهنگی همچنان که تکالیف بخش خصوصی و دولت را تبیین میکنند، به اهمیت و جایگاه سازمان های مردم نهاد و وقف و نقش خیرین نیز بپردازند و برای مشارکت جدی این تشکل ها کار ویژهای ارائه دهند.
2- برای تشویق و ترغیب واقفین و خیرین برنامه عملی ارائه گردد.
3- در بستر تاریخی به نقش و اهمیت خیرین و واقفین و آثار ایشان توجه عملی اعمال گردد و نام و یاد ایشان همواره در عرصه اجتماع بیان شود.
4- در عرصه تصمیمگیری کشور نقش تشکل های مردمی بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد و نماینده این تشکل های مردم نهاد در هستهها و حلقههای تصمیمگیری حضور همهجانبه داشته باشند.
5- شهرداریها با نگاه همه جانبه و دقیق به نقش سازمانهای غیردولتی و موقوفات و خیرین بپردازند و میدان را برای حضور و مشارکت ایشان در همکاری و تأمین نیازها بیش از پیش آماده نمایند.