هرم مازلو

از ویکی خیر
پرش به: ناوبری، جستجو
اصلی

ـ اول از خیابان خودمان شروع کردیم که بد نبود. چندجای خالی دیدیم. گفتند برای پارک است و این را به شما نمی‌دهند. اما دلخوشی ما این بود که خوب است، وقتی با این نگاه به شهر تهران نگاه میکنی، جای خالی و زمین خالی هم کم نیست. شب که آمدم خانه، مادر داشت با تکه پارچه‌های باقیمانده تو سبد خیاطی‌اش، دستگیره قابلمه درست می‌کرد. آن موقع‌ها مردم هنوز از این کارها می کردند. مثل همیشه، سرش تو کار خودش بود، اما گوشه چشمی هم به من داشت. گفت: خب، چه کردی؟

گفتم: یه چندجایی دیدیم. همش زمین خالی.

گفت: زمین خالی به کار شما نمی آد، مثلا همین حمام قدیمی محل خوب است، سقفش هم قوس دار و گنبدی است.

این را که گفت، ذهنم جرقه ای زد. باید پی ساختمانهای معطله می رفتم، ساختمانهای خالی و قدیمی. بعد یاد آن روز افتادم. اولین باری که زیر پل چوبی را دیدم. جایی که حصار فلزی کشیده بودند و چند بی‌خانمان آنجا خوابیده بودند. جور خاصی بود. مثل حیرت اولیه بود. مثل حیرانی آدم وقتی اولین بار تلویزیون را کشف می‌کند و یا وقتی اولین بار کره زمین را دیدم. مامان کره کوچکی را گذاشت روی میز تحریر کوچکم و بعد چرخاندش و گفت: پسرم، این کره زمین است.

گفتم: این، چطوری؟

مادر فقط لبخند زد و گفت: خودت بعدا می فهمی.

اولین باری که کم کم شروع کردم به فهمیدن و دانستم زمین چقدر بزرگ است، وقتی بود که اولین بار رفتیم شمال. آن کوهها که با درختهای انبوه سبز پوشانده شده بودند. آنوقت بود که حیرت کردم. یا وقتی که بابا مرد. روز قبلش با بابا تو حیاط فوتبال بازی کرده بودم و شاد بودیم اما یکهو، فردایش دیگر نبود. گفتند مرده. یادم هست که تا ماه ها از مادر می پرسیدم که بابا چرا مرد؟ و این سوال را هر روز و هر لحظه تکرار می کردم. آن مرحله حیرانی مهمی در زندگیم بود. کشف مرگ برای بار اول آدم را حیران می کند. بیشتر حیرانت می کند تا غمگین، میخواهی ابعاد تازه مفهوم تازه کشف کرده ات را بیشتر و بهتر بفهمی. بنابراین وقتی آدمهای فقیر و بی سرپناه را آنطور دیدم که درون حصار فلزی خوابیده بودند و شعله ای گاز هم میانشان می سوخت، حیران کردم. از سرما به آنجا پناه آورده بودند. دوستم گفت: شهرداری برایشان گرمخانه موقتی درست کرده که شبها از سرما از بین نروند.

دیدن این صحنه برای من کشف مفهوم فقر بود، اولین بار بود که فقر را به شکل عریانش حس می کردم، اما هنوز درک درستی از آن نداشتم، مثل مفهوم رفتن و مرگ، به همین خاطر آن شب هم حیران شدم و رفتم تو فکر و حس می کردم و مدام می دانستم که این کشف بیشتر از هر کشف دیگری در زندگیم آزارم می دهد. آن موقع نمی دانستم چرا. بعدها فهمیدم هر کشف تازه ای در زندگی انسان بخشی از وجودش را می میراند و می خراشد. این ذره ذره بعد از هر کشف در زندگی هم مرا حیران کرد.

فردای آن شب که مادرم گفت به حمام قدیمی محل فکر کنم تا زمین های خالی، بی معطلی نظرم را در جلسه گفتم. همه موافق بودن و سریع دست بکار شدیم. ما قبل از آن بر اساس هرم مازلو کارمان را شروع کرده بودیم. اول از همه چیز خوردن بود، چیزی که شکم را سیر کند و بعد از آن سرپناه بود. حالا حالاها مانده که به نوک هرم برسیم، هنوز باید کلی بدویم و زحمت بکشیم که به شکوفایی برسیم. این هم کشف تازه ای بود که حیرانم کرد و آزرده، وقتی به نوک هرم می اندیشیدم، از ترس به خود می لرزیدم.


ما شروع کردیم و از این اداره به آن اداره رفتیم، از این آدم به آن آدم. خیلی ها را دیدیم و با خیلی ها حرف زدیم و بی وقفه در تکاپو بودیم. هر شب مادر به من می گفت پسرم این حمام قدیمی محله خودمان هم خوب است. اما من اعتنایی به حمام محل نداشتم. نمی دانم چرا، شاید چون مدام دنبال جایی بهتر بودم. از محل های بالای شهر شروع کردیم، آن بالاهای تهران، جایی که هوا خوب است و زمستانها، وقتی سمت ما، آن پایین، در قعر شهر، نم بارانی می آید؛ آنجا برف می بارد. اما قبل از همه اینها ماجرا اینطور شروع شد که با دو سه تا از رفقا می رفتیم سرچهارراهها. همان اطراف خانه خودمان. بچه هایی را می دیدم که سر چهارراه فال می فروشند یا اسفند دود می کردند یا جعبه های مربعی دستمال کاغذی می فروشند. سر هر چهارراه چندتایی می دیدیم. یک روز به بچه ها گفتم از صبح برویم و ببینیم تا شب اینها چه می کنند. از صبح زاغشان را چوب زدیم. نه خبری از غذا بود و نه آب. گاهی یکی که از بقیه بزرگتر بود می رفت بطری پلاستیکی ای را از شیر آب مغازه ای پر میکرد و می آورد و بقیه آب می خوردند. برای غذا هم هیچ کاری نمی کردند. بعضی از مردم ساندویچی یا ظرفی غذا بهشان می دادند، بعضی ها هم تنقلات می دادند مثل پفک و بیسکوییت و گاهی چندتایی میوه. اینها را بین هم تقسیم می کردند. بعد ما فکر کردیم و فکر کردیم. گفتیم اول باید چیزی برای خوردنشان پیدا کنیم. این بود که راه افتادیم و از این خانه به آن خانه می رفتیم، عکس بچه ها را که با موبایل گرفته بودیم نشان می دادیم و چیزی می گرفتیم. بعضی پول هم می دادند. ما همه را سرهم می کردیم و ظهر به ظهر می رفتیم و به بچه ها غذا می دادیم و با پولی هم که جمع می شد میوه یا آبمیوه می دادیم. اول فقط می توانستیم بچه های یک چهارراه را غذا بدهیم. اما بعد از چندماه شد هف تا هشت چهارراه. همه مسیرها را هم با موتور می رفتیم. آمدیم و صندوقهایی ساختیم و رویشان نوشتیم کمک به بچه های بی سرپرست و هرجا که فکر می کردیم کمکی می کنند گذاشتیم. پول صندوقها بدک نبود. غذا را جواب می داد و گاهی چیزی هم باقی می ماند. بعدبه این فکر کردیم که خوب خودمان ساختمانی راه بیندازیم و بگوییم بچه ها ظهر به ظهر آنجا بیایند و غذا بخورند. فکرش را کرده بودیم، اینطوری بهانه ای می شد که کمی بیشتر نگه شان داریم و اگر می شد آموزشی هم به آنها می دادیم و یا اینکه برایشان فیلم پخش می کردیم یا از دوستانمان می خواستیم برایشان نمایش اجرا کنند و از این حرفها. اینطوری می توانستیم کاری کنیم که کمی هم کودکی کنند.

اصلی

مشکل از همین تصمیم شروع شد. تنهایی نمی شد. حالا کمک بیشتری می خواستیم، خیلی بیشتر. ما می خواستیم کودکی بچه ها را افزایش بدهیم. می خواستیم به حیرانی آنها بیفزاییم، می خواستیم تخیلشان بارور شود، می خواستیم به آنها بفهمانیم دنیا فقط خط اول هرم مازلو نیست، انسان خیلی چیزهای دیگر هم نیاز دارد. آنموقع بود که فهمیدم طی هر پله از هرم مازلو چه مصیبتی است. از بالای شهر شروع کردیم. بیشتر دنبال آدم خیر بودیم تا ساختمان. حتی اگر آنجا کسی پیدا می شد و ساختمانی هم به مامی داد، بچه ها نمی توانستند آن همه راه را بیایند که غذایی بخورند. مصیبت بود این همه راه. آخرش به این فکر افتادیم که باید برویم سراغ نهادهای دولتی. هرجا می رفتیم به ما می گفتند بروید ساختمانهای معطله پیدا کنید شاید بشود کار اداری اش را تسریع کرد و از این حرفها. اما همین هم خوب بود. داشتیم به جایی می رسیدیم. غروب به غروب می آمدیم گوشه پارک محله مان جمع می شدیم و با بچه ها حرف می زدیم. من می دیدم، خستگی بچه ها را می دیدم. ما باید فکری هم به حال خودمان می کردیم. زمستان داشت از راه می رسید و من دوباره آن صحنه را به خاطر آوردم. اندامهای درم لولیده و لباسهای مندرس و شعله کم رمقی که میانشان می سوخت تا گرم بمانند. ما باید جایی را بنا می کردیم. کار باید روی روال می افتاد و بعد به فکر خودمان می افتادیم و کاری می کردیم برای آینده مان. یک شب آمدم نشستم گوشه اتاق و خیره شدم به مادرم. عکس پدر توی قاب عکس روی دیوار بود. وقتی بود که پدر به زورخانه رفته بود و میل های زورخانه را روی شانه ها تکیه داده و لبخند زده بود. مادر اینبار داشت لباس عروس می دوخت. خیاط ماهری بود. او با همین نخ و سوزن مرا به سختی از پله های هرم مازلو بالا کشیده بود. اولین بار سر کلاس علوم اجتماعی هرم مازلو را شناختم، وقتی معلم مان آن را روی تخته سیاه کشید. روی تخته سیاه تنها با کشیدن خطی باریک از مرحله ای به مرحله دیگر می رفتی، اما توی زندگی برای هرگامش باید جانها می کندی. انگشتان مادر از فرط دوخت و دوز زیاد کج و کوله شده بود. حسابی از ریخت افتاده بود. با خودم گفتم اینها، این انگشتها مرا بالا کشید. اما انگاری خودم هم هنوز تو همان پله های اول هرم گیر کرده بودم. بعد از خودم پرسیدم آخرین باری که با مادر به مسافرت رفتیم کی بود. چیزی به خاطرم نیامد. آخرین باری که لباس نو خریدم کی بود؟ شاید دوسال پیش و آخرین باری که ... چقدر آخرین بارها در زندگی م و مادر دور و دست نیافتنی به نظر می رسید. بعد دیدم مادر به من خیره شده است. دوباره موضوع حمام قدیمی را پیش کشید. یک چیز دیگر هم گفت که همان زندگی ام را برای همیشه تغییر داد. مادر گفت: به جای آنکه برای بچه ها غذا تهیه کنید، همین حمام قدیمی را مطبخ کنید، همین بچه ها هم بیایند کار کنند. هم غذایشان را بخورند، همه جایی دارند و هم شغل.

این حرف مثل انفجاری بود که روحم را بیدار کرد. فردایش رفتم سراغ حمام را گرفتم. صاحب حمام سالها پیش از ایران رفته بود. آقا مرتضی، بقال محله من گفت الان کلید اینجا دست میراث فرهنگی است، بروید شاید کمکتان کردند. یک چیز دیگر هم گفت. به من گفت تنها به میراث فرهنگی نروید. شما خیلی جوانید، چندتا آدم بزرگ هم با خودتان ببرید. روزی که می رفتیم سمت اداره میراث، شاید سی یا شاید هم پنجاه نفر بودیم. مادر همه دوستانم آمده بودند، آنها که باباهاشان زنده بود، آنها را همراه خود آورده بودند، آقا مرتضی و آقا ضیا هم آمدند، آقا ضیا تاسیساتی داشت. جمعمان جمع بود. همه هم حرفمان یکی. وقتی رییس میراث را دیدیم و خواسته مان را گفتیم، لبخند زد. گفت نباید این همه آدم را به زحمت می انداختیم. خیلی خوشحال بود برای کاری که می خواستیم بکنیم. ما تعهد دادیم ساختار حمام را حفض کنیم. کارشناسی را هم با همراه کرد که در راه اندازی مطبخ کمک حالمان باشد.

ـ گمانم زیاد حرف زدم،نه؟

ـ نه این چه حرفیست، خیلی هم خوب بود.

ـ جا دارید همه اینها را چاپ کنید؟

ـ البته که جا داریم. نگران چاپ شدنش نباشید. فقط یک سوال دیگر داشتم، آن بچه ها، بچه های سر چهار راه، چی شد بالاخره، توانستند خودشان را از هرم مازلو بالا بکشند؟


ـ نه همه شان. اما تعداد زیادی شان ترقی کردند. خیلی هاشان گناه از خانواده هاشان بود، برخی مهاجر بودند و چندی بعد از آنجا رفتند. اما آنهایی که ماندند همه رفتند دانشگاه و الان برای خودشان کیا و بیایی دارند.

ـ چندتاشان موفق شدند؟

ـ هشت نفر. شاید کم باشد، اما برای شروع خوب بود. بعد از ما بقیه آمدند و آن مطبخ را به دست گرفتند و راه ما را ادامه دادند. به طور میانگین تو این چهارده پانزده سال، سالی شش تا هشت نفر به دانشگاه راه پیدا کرده اند. اما می دانید، همیشه مشکلاتی هم هست، بالا رفتن از این هرم مازلو پدر درآر است.

ـ می دانم، همین طورست که شما می گویی. اما خودتان چطور، توانستید به نوک هرم برسید؟

ـ راستش را بخواهید هنوز هم چیزهایی هست که حیرانم می کند. مثلا همین راس هرم. واقعا این شکوفایی چیست. مادرم چند روز قبل از مرگش به من گفت از من خیلی راضی است، خیلی. نمی دانم شاید این همان شکوفایی است. شاید همین خانه ای که الان دارم و دوفرزند سالم و همسر مهربانم، شاید اینها شکوفایی باشد. نمی دانم.

ـ پس نمی دانید که به شکوفایی رسیده اید یا نه؟

ـ نه، راستش را بخواهید، نه. اما در عوض به حیرتم افزوده شده. من فکر می کنم شکوفایی وقتی است که فقری نباشد. برای لحظه ای تصور کنید روزی برسد که دیگر فقری نباشد و ما هم زنده باشیم و این روز را ببینیم، یک لحظه به آن کشف و حیران شدن بعد از آن فکر کنید. به نظر من آن لحظه، لحظه شکوفایی است.


وقتی از خانه اش بیرون زدم، تمام وجودم غرق فکر بود. درگیر این بودم که باید این مصاحبه را برای مجله پیاده کنم. اما حجم مصاحبه زیاد بود، اگر سردبیر قبول می کرد باید در دو شماره چاپش می کردیم. اما بیشتر از آن خیلی جدی سعی کردم آن لحظه ای را تصور کنم که دیگر فقری نباشد. واقعا حیرت هم داشت. اما حالا تنها در حد تخیل بود. خود من هنوز در قعر هرم دست و پا می زدم. دانشجویی بیست و پنج ساله که کار پاره وقتم در روزنامه دمار از روزگارم درآورده بود. ازدواج کرده بودم و از همین حالا عزای کرایه سر ماه را داشتم و آخرین باری که به همراه همسرم سفر رفته بودیم، دو سال پیش از این بود، وقتی برای ماه عسل رفتیم انزلی. شاید من هم باید به مطبخی چیزی فکر می کردم، نمی دانم، شاید هم باید برمی گشتم به شهرستان و زمین کوچک کشاورزی مان را می کاشتم، شاید هم باید به فکر کاری دولتی می بودم. ار همین حالا خود من هم وقتی به راس هرم نگاه می کردم تمام تنم می لرزید. اما در آن لحظه شکوفایی برای من این بود که سردبیر قبول کند مصاحبه ام با این خیر مهربان را کامل چاپ کند. شکوفایی برای من حالا در این بود که مصاحبه به جای دو شماره پی در پی، توی همین شماره و یکجا چاپ شود. اینطوری صفحات بیشتری به من اختصاص داده می شد و با پولش می توانستم زودتر از موعد، نفس راحتی برای کرایه خانه بکشم.


اصلی