کسب و کار اجتماعی شیوه نوین کارآفرینی ( مفاهیم و تفاوت های آن با کارآفرینی اجتماعی؟)

از ویکی خیر
پرش به: ناوبری، جستجو


چکیده

امروزه کارآفرینی و سازمان های پرورش کارآفرین به سرعت در حال گسترش است و کارآفرینی مهم ترین راه حل ایجاد اشتغال و توسعه اقتصادی شناخته می شود. در سال های اخیر در کنار کارآفرینی مفاهیم دیگری مانند کارآفرینی اجتماعی و کسب وکار اجتماعی معرفی شده اند که از نظر مفاهیم بنیادی با یکدیگر تفاوت دارند. کارآفرینی به دنبال ایجاد کسب وکار برای کسب سود است و کارآفرینی اجتماعی به دنبال حل معضلات اجتماعی از طریق کسب وکار و کسب سود است؛ اما کسب وکار اجتماعی تنها به دنبال حل معضل اجتماعی است به صورتی که کسب وکار تنها هزینه خودش را در می آورد و اگر سودی حاصل شود دوباره برای حل موضوع، سرمایه گذاری می شود. پیدایش کسب وکارهای اجتماعی در دنیا، هم از این بعد که فرم جدیدی از کسب وکار محسوب می شوند و هم از این جهت که بالقوه تأثیرات اجتماعی زیادی به همراه خود خواهند داشت، بسیار مهم بوده و لذا بررسی و کاوش در این حوزه مطالعات، از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. یکی از مهم ترین عوامل پایداری کسب وکار ریشه دار بودن در فرهنگ جامعه و حل کردن معضلات جامعه از طریق کسب وکار است. لذا در این مقاله کسب وکار اجتماعی به عنوان راه حل پایدار و مناسب جامعه برای حل این معضل اجتماعی معرفی می شود.

مقدمه

عصر حاضر عصر كارآفرینی است و روزی نیست كه از رسانه ها و افراد مختلف در مورد كارآفرینان سخنی به گوش ما نرسد. این افراد پیشروان و پیش قراولان تحول، رشد و توسعه اقتصادی هستند كه از ثمره تفكر، تدبر و اقدامات آن ها جوامع بشری بهره می گیرند. هرچند قلمرو كار آن ها در حوزه اقتصاد بوده، ولی جستجو، استناد و تقلیل قلمرو تأثیرگذاری آن ها به بخش صرفاً اقتصادی ساده انگاری است. بلكه نتیجه فعالیت های این افراد فراتر از حوزه ی اقتصادی در حوزه های اجتماعی، فرهنگی و سیاسی نیز تأثیرگذار بوده و در شكل گیری كیفیت این مباحث تأثیر عمیقی داشته است، این تأثیرگذاری از مرز كشور متبوع شان فراتر رفته و در عرصه بین المللی خود را نشان می دهد. (دییز، 2002، ص 17).

در این مقاله ما علاوه بر معرفی کارآفرینی[۲] و کارآفرینی اجتماعی [۳] رویکرد جدیدی را با عنوان کسب وکار اجتماعی[۴] معرفی می کنیم که این کسب وکارها به صورت خودگردان به دنبال رفع معضلات و نیازهای اجتماعی پیرامون می باشند. کسب وکار اجتماعی شیوه جدیدی است که منجر به تأمین نیازهای حیاتی بشر در دنیای سرمایه داری خواهد شد و همچنین به ارائه خدمات و نیازهای حیاتی مردم در حوزه های مختلفی از بهداشت و درمان تا فناوری ارتباطات و اطلاعات می پردازد.

کارآفرینی

به لحاظ معناشناختی واژه کارآفرینی از لغت فرانسوی به معنای متعهد شدن به انجام کاری مشتق شده است. این عبارت سابقه طولانی در بخش بازرگانی دارد. مشهورترین تعریف این عبارت ایجاد ارزش از طریق نوآوری است (شومپیتر، 1951، دراکر، 1985). به مانند شومپیتر و پیتر دراکر، کول (1946) و کوپر (1946) نیز کارآفرینی را از طریق نوآوری تعریف می کنند. میلر (1983) کارآفرینی را با عبارت های خطرپذیری و نوآوری های بنیادی در تولید تعریف می کنند. پیترسون و برگر (1971) معتقدند که فعالیت های کارآفرینی به شرکت ها کمک می کند تا تجارت جدیدی را برای افزایش سودآوری توسعه دهند و بورگلمه (1999) معتقد است که فعالیت های کارآفرینی با افزایش تولید و فرآیند نوآوری موفقیت شرکت ها را ارتقای می بخشد (ابطحی سیدحسین و همکاران، 1388)

کارآفرینی اجتماعی

عبارت كارآفرینی اجتماعی به سازمان های در حال رشدی اشاره دارد كه هدف شان تأمین نیازهای اساسی انسان ها است به طوری که تأمین این نیازها از طریق سازمان های تجاری و بخش خصوصی امكان پذیر نیست (سیلوس و همکاران، 2006، ص 251). از این رو هر تعریفی از کارآفرینی اجتماعی بایستی جایگزین رویكرد صرفاً اقتصادی و تجاری باشد كه کارآفرینان تجاری دنبال می کنند. دیوید پرنسکی (2005) کارآفرینی اجتماعی را فرایندی تلقی می کند که از طریق آن سازمان ها برنامه های جدیدی برای حل مسائل اجتماعی طراحی و ارائه می کنند. در تعریف باید به ترکیب مؤلفه های پاسخ گویی، نوآوری و تغییر توجه شود.

کسب وکار اجتماعی

کسب وکار اجتماعی، یکی از مفاهیم نوپای دنیای مدیریت است. این مفهوم اولین بار توسط آقای محمد یونس[۵]، برنده جایزه نوبل صلح در سال ۲۰۰۵ وارد ادبیات دانشگاهی حوزه مدیریت شد. تعاریف متفاوتی برای بحران[۶]بیان گردیده است. ساده ترین تعریف برای بحران: «عدم تعادل بین نیاز و مصرف با تولید است». بحران ها به دو دسته کلی تقسیم بندی می شود. بحران های انسان ساخت و بحران های طبیعی. بحران های انسان ساخت بحران هایی هستند که ناشی از عملکرد و یا طرح و نقشه قبلی انسان ها و فراگیر باشند: مثل بحران های اجتماعی یا اقتصادی که ناشی از عملکرد نادرست و یا طرح و نقشه دشمنان است که گریبان گیر جامعه می شود. بحران مالی تنها یکی از چند بحرانِ تهدیدکننده ی جوامع انسانی است. ما با بحران غذایی جهانی، بحران انرژی، بحران زیست محیطی، بحران بهداشت و بحران مستمر اقتصادی و اجتماعی فقر عظیم جهانی مواجه هستیم و آن را تحمل می کنیم. اگر چه این بحران ها چندان مورد توجه قرار نمی گیرند ولی به اندازه ی بحران مالی اهمیت دارند. در حقیقت این بحران ها از ریشه ضعف اساسی نظریه پردازی در زمینه سرمایه داری نشئت می گیرد. (یونس،1394)


اصلی



اما واقعیت بسیار متفاوت از این تئوری است. مردم موجودات تک بعدی نیستند بلکه چندین بعد دارند که احساسات، باورها، اولویت ها و الگوهای رفتاری متفاوت ایجاد می کند و این نشان می دهد که اجباری وجود ندارد که همه به فکر حداکثر رساندن سودشان باشند. اگر حداکثرسازی سود، به تنهایی تمامی رفتارهای انسانی را کنترل می کرد، فقط مؤسساتی برای ایجاد رفاه بیشتر و کسب سود طراحی می شدند و هیچ کلیسا، مسجد، کنیسه، مدرسه، موزه های هنری، مراکز اجتماعی، خیریه، بنیاد یا سازمانی غیرانتفاعی ایجاد نمی شد. در این صورت تصویر ما از کسب وکار تغییر می کند. وقتی ما به انسان، دوبعدی نگاه نماییم به این نتیجه می رسیم که ما به دو نوع کسب وکار نیاز داریم: یکی برای هدف فردی و حداکثرسازی منافع شخصی، و دیگری برای کمک به دیگران. نوع اول کسب وکار، با هدف افزایش سود برای صاحبان و مالکان آن و بدون توجه کافی و بررسی اثرات کسب وکار بر دیگران شکل می گیرد. در نوع دوم، کسب وکار با هدف سودرسانی به دیگران شکل می گیرد و صاحبان کسب وکار به غیر از لذت خدمت رسانی به دیگران، بهره ی دیگری از کسب وکار خود نمی برند. در واقع نوع دوم کسب وکار، مبتنی بر بعد دیگرخواهی انسان ها شکل می گیرد، که تحت عنوان کسب وکار اجتماعی نامیده می شود؛ موضوعی که نظریه های اقتصادی فاقد آن است. (یونس، 1394)


1. عدم انگیزه سودآوری

در یک کسب وکار اجتماعی، سرمایه گذار بدون انگیزه کسب سود مالی برای خود، به دیگران کمک می کند. کسب وکار اجتماعی ازآنجایی که باید پایدار و خودگردان باشد، نوعی کسب وکار است که به دنبال کسب حداکثر سود مالی از فعالیت های خود نیست. این کسب وکار، درآمد کافی برای پوشش دادن هزینه هایش را تأمین می کند و بخشی از مازاد درآمدش را در توسعه کسب وکار سرمایه گذاری و بخشی را برای پوشش دادن عدم قطعیت ها پس انداز می کند. بنابراین کسب وکار اجتماعی یک «شرکت بی ضرر و با تقسیم سود» است که کاملاً برای دستیابی به اهداف اجتماعی ایجاد شده است.

2. هدف کسب وکار اجتماعی

هدف کسب وکار اجتماعی حل مسائل اجتماعی است. در این نوع از کسب وکار، شرکت سودآور است؛ اما کسی سود دریافت نمی کند، چون شرکت کاملاً به حل مسائل اجتماعی اختصاص یافته و ایجاد سود فردی برای سهامداران یا مالکان شرکت از آن حذف شده است. البته مالک کسب وکار می تواند در یک دوره زمانی، تنها مبلغ سرمایه گذاری شده اولیه را از سود شرکت بردارد و به عبارتی مبلغ به سرمایه گذاران اولیه بازگردانده شود.

3. شیوه تأمین مالی کسب وکارهای اجتماعی

شیوه تأمین مالی کسب وکارهای اجتماعی، در فرهنگ ایرانی - اسلامی، مفهوم بسیار نزدیکی به نام «قرض الحسنه» دارد و این خود ظرفیتی برای رشد این مدل های کسب وکار در ایران می تواند باشد. (طهماسبی، 1394)

کسب وکارهای اجتماعی، مزایایی نیز نسبت به مؤسسات خیریه رایج دارند و آن اینکه از نظر اقتصادی کاملاً خودگردان هستند. برای تأمین منابع مالی کسب وکارهای اجتماعی، بنیادها می توانند درصدی از سرمایه هایشان را برای حمایت از کسب وکارهای اجتماعی کنار بگذارند و کسب وکارها می توانند از بودجه مسئولیت اجتماعی، برای سرمایه گذاری در جهت ایجاد کسب وکارهای اجتماعی استفاده کنند. خیرین نیز می توانند سرمایه های کسب وکار اجتماعی را تأمین کنند. (یونس، 1392)


اصلی


4. انواع کسب وکارها اجتماعی

نوع اول، شرکت های خودگردان و بدون تقسیم سودی هستند که برای حل یک مسئله اجتماعی ایجاد شده اند و مالکیت آن ها در اختیار سهامدارانی است که به دنبال کسب سود شخصی از سهام شان نیستند و سود ناشی از سرمایه گذاری خود را تنها در جهت توسعه همان کسب وکار اجتماعی صرف می نمایند که تحت عنوان کسب وکار اجتماعی نوع اول نامیده می شوند.

نوع دوم، مثل کسب وکارهای رایج هستند که به سهامداران خود سود تخصیص می دهند ولی مالکیت این کسب وکارها در اختیار فقراست و یا به عبارت دیگر سهامداران آن فقرا هستند. این نوع از کسب وکارها ازآنجایی که سود خود را به فقرا می دهند و در نتیجه به کاهش فقر و حل یک مسئله اجتماعی کمک می کنند کسب وکار اجتماعی نامیده می شوند ولی ازآنجایی که برخلاف کسب وکارهای اجتماعی نوع اول، به سهامداران خود سود تخصیص می دهند، کسب وکار اجتماعی نوع دوم نامیده می شوند.(یونس، 1394) در جدول 1 به صورت خلاصه دو نوع کسب وکار اجتماعی اول و دوم را می توان دید.


اصلی


5. کسب وکار اجتماعی و سازمان غیرانتفاعی

یک کسب وکار اجتماعی، برخلاف سازمان های غیرانتفاعی، چند سرمایه گذار و مالک دارد.


اصلی
اصلی

منابع

1.ابطحی و همکاران. بررسی مفاهیم، نظریه ها و مدل های کارآفرینی اجتماعی و ارائه مدل مفهومی، 1388، مجله مدیریت فرهنگ سازمانی، 8(21): 112-87.

2.طهماسبی، هامون. « کسب و کار اجتماعی چیست؟»، (1394) http://qhami.com/what-is-social-business/

3.یونس، محمد. ترجمه عنبرستانی، حسین. رضوی، سید وحید. "کسب وکار اجتماعی، شیوه جدیدی از کسب وکار که منجر به تأمین نیازهای حیاتی بشر در دنیای سرمایه داری خواهد شد" موسسه خدمات فرهنگی رسا، 1394، تهران.

4.یونس، محمد. ترجمه تیماجی علی و گروه همکاران "جهانی بدون فقر" مدرسه کارآفرینی اجتماعی پرتو، 1394

5.Dees, J. G., Emerson, J., Economy, P. (Eds.) (2002). Strategic tools for social entrepreneurs: Enhancing the performance of your enterprising nonprofit. New York: John Wiley & Sons, Inc.

6. Seelos, C., Ganly, K., Mair, J. (2006). Social entrepreneurs directly contribute to global development goals. In Mair J, Robinson J, Hockerts K, editors. Social Entrepreneurship. New York: Palgrave MacMillan.

پانویس

  1. کارشناس ارشد مدیریت صنعتی،رایانامه:1371jodat@gmail.com
  2. Entrepreneurship
  3. Social Entrepreneurship
  4. Social Business
  5. Muhammad Yunus
  6. Crisis