کنشگری در امور خیریه به مثابۀ سرمایۀ اجتماعی
میرطاهر موسوی [۱] حمیدرضا هندی [۲]
چکیده
سرمایۀ اجتماعی در یک تعریف کلی عبارت از شبکه‌ای از روابط مبتنی بر اعتماد اجتماعی بین فردی و بین گروهی و تعاملات افراد با گروه‌ها، سازمان‌ها و نهادهای اجتماعی است که قرین همبستگی و انسجام اجتماعی و برخورداری افراد و گروه‌ها از حمایت اجتماعی و انرژی لازم برای تسهیل کنش‌ها در جهت تحقق اهداف فردی و جمعی می‌باشد. بر طبق این تعریف مؤلفه‌های اصلی مورد توجه در تعریف مفهومی سرمایۀ اجتماعی که می‌توانند در ارتباط با امور داوطلبانه و خیریه مورد توجه و در صورت لزوم سنجش قرار گیرند، بدین شرح صورت‌بندی می‌شوند: مشارکت انجمنی شبکه‌ای؛ اعتماد بین جمعی؛ اعتماد بین فردی؛ حمایت اجتماعی؛ همبستگی و انسجام اجتماعی. میزان ارتباطات افراد در بستر شبکه¬های اجتماعی و تعاملات ایشان در سطوح بین فردی و بین جمعی سبب ارتقای سطح همکاری‌ها و به تبع موجب افزایش اعتماد، مشارکت، حمایت و همبستگی اجتماعی می‌شود که روی هم رفته مفهوم سرمایه اجتماعی را شکل می‌دهد. یکی از انواع کنش‌های داوطلبانه که از مشارکت اجتماعی افراد سرچشمه می‌گیرد و در نهایت به افزایش اعتماد اجتماعی، انسجام اجتماعی و حمایت اجتماعی منجر می‌شود، کنش داوطلبانۀ خیریه است. در حقیقت سخاوتِ اجتماع در فراهم کردن و ارائۀ کمک‌های خیریه و داوطلبانه و همچنین تشکیل نهادهای مردم‌نهاد و سازمان‌های غیرانتفاعی و خیر خواهانه در جهت حل مشکلات عمومی از پیش‌شرط‌های توسعۀ جامعۀ مدنی به شمار می‌آید و بیشتر از آن، نوعدوستی و اقدام به کار خیر، یکی از ارکان اصلی ایجاد و تقویت ارتباطات و بسیط کردن شبکه‌های روابط جمعی در درون جوامع است که به واسطۀ تولید اعتماد و تعهد و بازنشر ارزش‌ها و هنجارها در میانِ اقشارِ مختلف به بازتولیدِ سرمایه اجتماعی می‌انجامد. لذا می‌توان گفت که سرمایه اجتماعی و رفتار خیرخواهانه بعنوان دو مولفه در یک رابطۀ دوسویه و متقابل قرار دارند که از یکسو سرمایۀ اجتماعی که از دل روابط درون گروهی-سازمانی پدید می‌آید، منجر بعمل داوطلبانۀ خیرخواهانه می‌شود و از دیگر سو، اقدام به کنش‌های مبتنی بر امر خیر به نوبۀ خود افزایش سرمایۀ اجتماعی را سبب می‌شود.
واژگان کلیدی
سرمایۀ اجتماعی؛ امور خیریه؛ مشارکت اجتماعی؛ مشارکت انجمنی؛ حمایت اجتماعی؛ همبستگی و انسجام اجتماعی
