امروزه دغدغۀ همه مسئولان و بخش‌های مختلف نظام، اقتصاد مقاومتی است، اما در قانون اساسی و برنامه‌ریزی‌های کلان، اقتصاد در سه حوزۀ:
- دولتی،
- خصوصی،
- بخش تعاون
مطرح می‌شود. حال آنکه بخش چهارمی وجود دارد که کمتر مورد توجه قرار گرفته است که اگر سهم آن از سه حوزه دیگر بیشتر نباشد، کمتر نخواهد بود یا حداقل به موازات سه حوزه دیگر است و آن مسئله "اقتصاد امر خیر" است.
مسئله امر خیر، تنها از نظر اقتصادی قابل بحث نیست؛ بلکه ابعاد اجتماعی، فرهنگی، اعتقادیِ آن به مراتب مهم‌تر است، ولی آنچه بیشتر عموم مردم را جذب می‌کند، مسئله اقتصاد امر خیر است، اما آنچه به نظر می‌آید، مسئله‌ای که بیش از هر مسئله دیگر در این حوزه دارای اهمیت است، عدم توجه به برنامه‌ریزی برای هدایت و راهبری این منابع مالی است.
شاید به همین دلیل باشد که بانیان برگزاری نخستین همایش ملی خیرماندگار به فکر برگزاری یک گلریزان اندیشه و
فکر افتادند. در ادامه گفتگوی ما با دکتر محمدصالح طیب نیا؛ رئیس نخستین همایش علمی خیرماندگار و از اعضاء هئیت علمی دانشگاه اصفهان را می‌خوانید.
منظور از اقتصاد امر خیر چیست؟
متن گفتگو به قرارِ زیر است:
1. ضرورت برگزاری همایش علمی در حوزه امر خیر چیست؟
برای اینکه ضرورت برگزاری این همایش روشن شود ابتدا باید وضعیت حوزه امر خیر در ایران و جهان را به درستی ترسیم کنیم. از نظر کمی، حوزه امر خیر بخش عظیمی از جوامع بشری را؛ چه افرادی که خَیِّر هستند و چه افرادی که کمک دریافت می‌کنند را درگیر کرده است.
هر چند در ایران آمار دقیقی از این حوزه وجود ندارد، اما کمتر انسانی پیدا می‌شود که مصداق کمک دهنده و یا کمک گیرنده نباشد. همه انسان‌ها اعم از پیر و جوان، مرد و زن، مسلمان و غیرمسلمان، شیعه و سنی، به‌دور از هرگونه مرزبندی در این حوزه نقش‌آفرینی می‌کنند.
برای مطالعه :
از نظر آمار و ارقام مالی، سالیانه میلیاردها تومان در حوزه‌های مختلف خیر؛ از قبیل موقوفات، سلامت، مدرسه‌سازی، مسکن‌سازی، معیشت، برپایی مجالس عزاداری دینی خصوصاً در دو ماه محرم و صفر، هزینه می‌شود که شاهد گردش مالی عظیمی در این حوزه هستیم.
از نظر کیفیت نیز امروزه در دنیا، دولت‌ها به این نتیجه رسیده‌اند که به جای پرداخت مستقیمِ یارانه‌ها به مردمِ نیازمند، یارانه‌ها را از طریق خیریه‌ها پرداخت کنند. به‌طور مثال در کشورهای پیشرفته غالباً دانشگاه‌ها پولی هستند، اما دولت، بخشی از منابع مالی خود را از طریق خیریه‌ها برای بورس دانشجویان مستعد تخصیص می‌دهد. این روش تخصیص یارانه‌ها در بخش‌های بهداشت و درمان، معیشت، مسکن و دیگر حوزه‌ها نیز دیده می‌شود.
از طرف دیگر امروزه با مطالعات دقیق علمی، اثربخشی کار خیر بر روی انسان خَیِّر به اثبات رسیده است، به طوری که افراد خیّر:
- از آرامش بیشتری برخوردار هستند،
- عمر طولانی‌تری دارند،
- از نظر بدنی سالم‌ترند.
با توجه به مسائل ذکرشده متأسفانه درمی‌یابیم که در کشور ما، حوزه امر خیر با وجود این فراگیری کیفی و کمی، به صورت تجربی به آن پرداخته می‌شود و این در حالی است که در اکثر دانشگاه‌های معتبر دنیا رشته‌های مرتبط با امر خیر تدریس می‌شود، پژوهشگاه‌های تخصصی برای این موضوع راه‌اندازی شده است و موضوع مطالعه و پژوهش خیریه‌ها به یک موضوع روز تبدیل شده است.
در حوزه اقتصاد؛ بحث اقتصاد، بخش سوم در حوزه جامعه‌شناسی، بحث مشارکت داوطلبانه، در بحث علوم تربیتی بحث مددکاری اجتماعی و در بسیاری از رشته‌های مرتبط با این حوزه شاهد بحث‌ها و رشته‌های تخصصی هستیم، لذا ضروری است نخبگان کشور را نسبت به این موضوع حساس و دغدغه‌مند کنیم و از آن‌ها بخواهیم در تولید دانش فعالانه مشارکت نمایند.
2. چرا یک خیریه اقدام به برگزاری همایش کرده است؟
بنیاد آلاء از ابتدا، استراتژی خود را پرداختن به «امور خیر اولویت‌دار بر زمین مانده» قرار داد و در همین راستا 6 مرکز را در حوزه‌های مختلف امر خیر همچون:
- بهداشت و درمان،
- تربیتی،
- فرهنگی،
- تبلیغی،
راه‌اندازی کرد. از ابتدای سال 93 ضرورت شناسایی اصلی‌ترین حوزه اولویت‌دار امر خیر در بنیاد مطرح شد که پس از چند ماه تحقیق و پژوهش و بررسی، جمع‌بندی گروه مدیریتی آلاء این نکته بود که خود امر خیر و راهبری امر خیر، اولویت‌دار‌ترین موضوع مغفول در حوزه امر خیر است.
بنیاد آلاء امروز به این نتیجه رسیده است که به‌جای آنکه تنها یک مرکز برای رسیدگی به امور خیر اولویت‌دار بر زمین‌مانده باشد، بستر و دغدغه‌ای را ایجاد کند که کل فعالیت‌های امر خیر در ایران به سمت کارهای اولویت‌دار بر زمین‌مانده سوق پیدا کند.
برای رسیدن به این آرمان، سه هدف کلان در دستور کار بنیاد قرار گرفت و حتی عنوان بنیاد نیز به «بنیاد خیریه راهبری آلاء» تغییر پیدا کرد:
- تولید دانش،
- اصلاح مدیریت امر خیر و تربیت نیروی انسانی،
- فرهنگ‌سازی و ترویج امر خیر،
لذا با توجه به موضوع تولید دانش به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین رسالت‌های بنیاد آلاء، برگزاری این همایش برنامه‌ریزی و اجرایی شد.
3. مخاطبین شما در همایش چه کسانی هستند و چگونه مشارکت دارند؟
غالباً مخاطبین اصلی همایش‌های علمی اساتید، نخبگان، پژوهشگران، دانشگاهیان و دانشجویان تحصیلات تکمیلی هستند و قطعاً همایش خیر ماندگار نیز از این حیث استثنا نیست. در سطح دوم مخاطبین ما مدیران و کارشناسان دستگاه‌ها و بخش‌های ستادی است که به‌نوعی با خیریه‌ها در ارتباط هستند؛ مثل وزارت کشور، وزارت بهداشت و درمان، بهزیستی، وزارت اقتصاد و دارایی و کمیته امداد که لازم است بدانند امروز در مقوله امر خیر به‌عنوان یک حوزه علمی و دانشگاهی چه اتفاقاتی رخ می‌دهد.
در لایه بعدی مدیران و کارشناسان خیریه‌هایی که واقعاً دغدغه تحول و نگاه‌های علمی به موضوع خیر را می‌پسندند و دلشان می‌خواهد در این فضا ورود پیدا کنند، مخاطبین این همایش هستند.
4. برنامه‌ای برای تعامل و انتقال تجربیات بین گروه‌های مخاطب همایش پیش‌بینی‌شده است؟
همایش ملی خیر ماندگار در دو بخش ارائه مقالات و برگزاری کارگاه‌های تخصصی و طی دو روز برنامه‌ریزی‌شده است. در روز اول 6 کارگاه تخصصی با هدف رشد و ارتقاء دانش مخاطبین همایش برنامه‌ریزی‌شده است و در روز دوم، مقالات در صحن عمومی و یا کمیسیون‌های تخصصی ارائه می‌شود و در پایانِ میزِگرد چالش‌های نظام خیر کشور با حضور مدیران ارشد دستگاه‌های مرتبط، نخبگان و مدیران خیریه‌ها برگزار خواهد شد.
5. انتظار و اهداف شما از برگزاری این همایش چیست؟
اهداف درازمدت این همایش:
- تقویت و ارتقاء جایگاه پژوهش و نوآوری و تولید علم نافع در حوزه امر خیر و وقف،
- ایجاد فرصت تجمع و گفتگوی متصدیان، عالمان و اندیشمندان در حوزه امر خیر و وقف،
- زمینهسازی استقرار نظام جامع پژوهش و نوآوری در حوزه امر خیر و وقف،
- شناسایی امور خیر بر زمین مانده و هدایت فعالیت‌های خیریه به امر دانش‌بنیان،
پیامدهای زودهنگام همایش:
- ترویج پژوهش در حوزه امر خیر و وقف،
- تولید علم بومی در حوزه امر خیر و وقف،
- شناسایی پژوهشگران حوزه امر خیر و وقف،
- تبدیل پژوهش‌های علمی به پروژههای اجرایی،
- زمینهسازی برای یارگیری و تشکیل اجتماعات علمی،
- انتشار آثار، تولیدات علمی و مستندات پژوهشی،
- تسهیل دسترسی پژوهشگران به منابع،
6. چرا عنوان خیر ماندگار برای همایش انتخاب شده است؟
بر اساس تغییر رویکرد بنیاد در سال 93، برای دو حوزه تصدی‌گری و راهبری بنیاد، نام‌گذاری صورت گرفت. فعالیت‌های حوزه تصدی‌گری بنیاد مثل: مرکز کنترل سرطان، سلاله و یا سایر مراکز تابعه را "خیر جاری" و حوزه راهبری را "خیر ماندگار" نام‌گذاری کردیم، زیرا از دید ما این حوزه اولویت و اهمیت بیشتری دارد و واقعاً کاری است که یک باقیات‌صالحات است.
7. چرا بجای برگزاری همایش کار خیری انجام نداده‌اید؟ آیا این همایش یک کار خیر است؟
بنیاد آلاء در حوزه تصدی‌گری نیز فعالیت دارد و دارای 6 بخش مرکز فعال و خدمت‌رسان به مردم است، اما بر اساس آنچه ذکر شد به نظر می‌رسد حوزه راهبری یک حوزه اولویت‌دار بر زمین مانده با درجه اهمیت بالاتر است که باید به آن ورود پیدا کنیم.
در جواب قسمت دوم سؤال نیز باید به این نکته اشاره‌کنم تقریباً تمام خیریه‌ها و فعالان این حوزه باگذشت مدت زمانی از فعالیت خود با معضلات و مشکلات ملموس و غالباً مشابهی مواجه می‌شوند که نمی‌توانند باتجربه و روش‌های سنتی این مسائل را برطرف کنند.
پس اگر بتوانیم دانش تولیدشده را به دستورالعمل و راهکارهای عملیاتی که مشکلات خیریه‌ها را مرتفع کند، تبدیل کنیم، خیریه‌ها در این موضوع همراه ما خواهند شد. اما تا زمانی که این دانش صرفاً جنبه تئوریک و دانشگاهی داشته باشد قطعاً احساس نیاز به آن نیز به وجود نخواهد آمد.
8. برنامه شما برای استمرار مطالعات و فعالیت‌ها در این زمینه چیست؟
در درجه اول استمرار و گسترش همایش ملی خیر ماندگار است که بنا داریم هر دو سال یک‌بار همایش را به‌صورت مستمر برگزار کنیم. بخش دیگری از این فعالیت‌ها در مرکز مطالعات و پژوهش‌های امر خیر با همکاری دانشگاه اصفهان پیگیری می‌شود که این مرکز چند ماهی است راه‌اندازی شده و در حال حاضر تعدادی پروژه پژوهشی در آن تعریف‌شده که به ترتیب در دستور کار قرار خواهند گرفت.
بیشتر بخوانید :
همچنین حمایت از پایان‌نامه‌های دانشگاهی دانشجویان تحصیلات تکمیلی نیز در این راستا برنامه‌ریزی‌شده است. بخش دیگری با عنوان برگزاری سلسله نشست‌های خیرماندگار است که مقرر شده است، هر ماه دو نشست علمی با موضوعات امر خیر در اصفهان و تهران برگزار شود؛ که در این بخش تا امروز 14 نشست برگزارشده است.
علاوه بر آن بنیاد آلاء در حال پیگیری دریافت مجوز مجله علمی پژوهشی از وزارت علوم است که به‌صورت تخصصی در این زمینه فعالیت کند. تعریف ترجمه و تألیف کتاب از برنامه‌های دیگر است که به مرور در دستور کار بنیاد قرار خواهند گرفت.
9. چه تدبیری برای تبدیل‌شدن دانش تولید شده در این همایش به اصول کاربردی برای خیریه‌ها و دستگاه‌های اجرایی اندیشیده شده است؟
ما در دنیا اندیشکده‌ها را داریم. اندیشکده‌ها دانشی که در مراکز پژوهشی تولیدشده را به دستورالعمل، سیاست و مدل‌های اجرایی تبدیل و در اختیار بخش اجرایی قرار می‌دهند. متأسفانه در کشورمان اندیشکده به معنای واقعی نداریم.
لذا بنیاد آلاء سعی می‌کند بخشی از این کار را انجام می‌دهد، به این صورت که تلاش می‌کند از طریق ارتباط با مراکز دانشگاهی، دانش تولیدشده در این همایش را به مدل‌های عملیاتی، دستورالعمل و الگوهای قابل‌اجرا در خیریه‌ها تبدیل کند.
همچنین بنیاد آلاء درصدد راه‌اندازی یک مرکز رشد است که با توجه به نیاز و علاقه‌مندی خیریه‌ها مدل‌های اجرایی و عملیاتی تولید شده را در این مراکز به صورت آزمایشی اجرا و نتایج آن را در اختیار دیگر مراکز قرار دهد.
دیدگاه خود را بنویسید