گفتگویی با مدیرمسئول

از ویکی خیر
نسخهٔ تاریخ ‏۲۸ سپتامبر ۲۰۱۹، ساعت ۱۲:۴۳ توسط Wikikhair (بحث | مشارکت‌ها) گفتگویی با مدیرمسئول» را محافظت کرد ([ویرایش=تنها مدیران] (بی‌پایان) [انتقال=تنها مدیران] (بی‌پایان)))
پرش به: ناوبری، جستجو

به مناسبت چهلمین سالگرد پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی، فرصتی فراهم گشت تا گفتگویی کوتاه با حجت الاسلام والمسلمین دکتر سید مهدی خاموشی نماینده محترم ولی فقیه و ریاست سازمان اوقاف و امور خیریه درباره نگاهی به دستاوردهای انقلاب اسلامی در حوزه وقف داشته باشیم. ضمن تشکر از ایشان نظر خوانندگان ارجمند را به خواندن این گفتگو جلب می نماییم.

وقف میراث جاویدان

١. وضعیت وقف پیش از انقلاب چگونه بوده و از نظر کمی و کیفی چه تفاوتی بين موقوفات پیش از انقلاب و پس از آن به وجود آمده است؟

تاریخ وقفدر ایران اسلامی، به بلندای تاریخ اسلام است. البته قبل از اسلامنیز با قواعد همان زمان، موقوفاتی در ایران وجود داشته است . اما از سال ۳۲ق شاهد ایجاد موقوفات بر مبنای احکام نورانی اسلام در ایران اسلامی هستیم، طی بیش از 14 قرن گذشته، این نهاد ممتاز دینی با فراز و فرودهایی مواجه بوده است اما به طور مشخص دوران پهلوی، دورانی است که بیشترین آسیب به موقوفات وارد شده است.

در این دوران برای پیشبرد سیاست مدرن سازی ایران، سعی شد با تغییر برخی قوانین و ساختارها، نفوذ روحانیت و قدرت نهادهای دینی و مذهبی کم شود و به جای آن بر قدرت و سیطره شاه افزوده گردد. یکی از قوانینی که درصدد افزایش قدرت تصمیم گیری شاه و کمرنگ نمودن نقش فرهنگی و اجتماعی موقوفات بود، قانون مصوب سال ۳۲۰اش است که فروش أملاک موقوفه را قانونی می دانست. یکی دیگر از اساسی ترین آسیب ها دردوره پهلوی، در جریان اصلاحات ارضی برآوقاف وارد شد.

قانون اصلاحات ارضی که اراضی موقوفه را هم در بر می گرفت، سبب شد که بسیاری از اراضی موقوفه از حالت وقفی خارج شوند. این اقدام ها موجب گردید که مردم نسبت به دولت کاملا بی اعتماد شده و به جای وقف های بزرگ و بنیادهای وقفی که سنتی رایج در ادوار پیشین بود، به فعالیت های خیریه فردی روی آورند.

با پیروزی انقلاب اسلامی به رهبری زعیم عالی قدر حضرت امام خمینی و احیای احکام نورانی اسلام، روح تازه ای در کالبد موقوفاتی کشور دمیده شد.

ایشان برای جبران اجحاف ها و کم توجهی ها به وقف در قدم اول با فتوای تاریخی خود که فرمودند: «موقوفات باید به حال وقفیت باقی بماند و عمل به وقف شود» سبب تصویب نخستین لايحه قانونی در جهت احیا و استیفای منافع موقوفات در تاریخ ۱۳۵۸/ ۲ / ۶ شدند.

در گام های بعد، قوانین مختلفی برای احیای موقوفات و بهبود اوضاع آنها تصویب شد که قانون «لغو مالکیت اراضی موات شهری و کیفیت عمران آن»، تغییرنام شورای عالی أوقاف به «شورای مرکزی أوقاف» و قانون «إبطال اسناد فروش رقبات، آب و أراضی موقوفه» از آن جمله اند.

از این پس، راه برای شورای مرکزی أوقاف که بعدا به «سازمان حج و اوقاف و امورخیریه» تغییر نام یافت، هموار گردید و در حد توان به انجام وظیفه در جهت احیا و گسترش موقوفات پرداخته شد و توفیقاتی نیز در این راستا به دست آمد.

در تاریخ ۱۳۷۰/ ۸ / ۱۵ کلیه امور مربوط به حج و زیارت از سازمان حج و اوقاف و امور خیریه منفک و برعهده سازمان حج و زیارت قرار گرفت و عنوان سازمان حج و اوقاف و امورخیریه به سازمان اوقاف و امورخیریه» تغییر یافت.

انقلاب اسلامی به عنوان یک حرکت اسلامی و مردمی، سبب شد که ملت مسلمان ایران دوباره به این سنت حسنه اسلامی روی آورند؛ چرا که انقلاب اسلامی حرکتی مردمی و خودجوش در برابر حکومتی جائر بود و مردم می بایست خود هزینه های آن را تأمین می کردند.

به مرور زمان، اقبال مردم به سنت وقف و امورخیریه شدت گرفت؛ زیرا وضع اقتصادی و معیشتی اقشاری از امت اسلامی بهبود یافته بود و می توانستند با أموال وقفی به اقشار ضعیف تر کمک نمایند یا نیازی از جامعه را مرتفع سازند.

البته بیش از همه، ماهیت اسلامی انقلاب در این عرصه مفید واقع شد؛ به گونه ای که اگر در سال های اولیه انقلاب سالیانه در حدود ۲۰۰ وقف جدید به ثبت می رسید، همینک با رشدی ۱۰ برابری به بیش از ۲۰۰۰ وقف جدید در سال رسیده است.

۲. سیر وقف در ایران پس از انقلاب در مقایسه با سایر کشورهای اسلامی در چه وضعیتی است؟

در مقایسه با سایر کشورهای اسلامی، توجه جدی تر و بیشتری به وقف در جمهوری اسلامی ایران شده است. در اکثر کشورهای اسلامی، سازمان یا وزارت اوقاف هم زمان متکفل أمور دینی و معارف اسلامی هستند، اما در کشور ما در کنار نهادهایی چون حوزه علمیه، سازمان تبلیغات اسلامی، سازمان حج و زیارت و ... سازمانی تحت عنوان «أوقاف و امورخیریه» تشکیل شده است که رئیس این سازمان از طرف ولی فقیه ، مأذون بوده و اجازه دخالت در امور شرعی موقوفات را یافته است.

این توجه ویژه به اوقاف سبب شده است که به لطف خدا و با همت والای خیراندیشان و واقفين، سال به سال بر تعداد وقف های جدید، میزان اجرای نیت واقفین، تنوع در نیات متناسب با نیازهای روز جامعه، میزان استیفای حقوق موقوفات و ... افزوده گردد.

٣. اگر بخواهیم برای وقف در ۶۰ سال گذشته نموداری ترسیم کنیم، این نمودار چه فراز و فرودهایی داشته است؟

حرکت وقف در چهل سال گذشته، همواره حرکتی رو به رشد و تعالی بوده است. شاید در سال هایی رشد آن کند و در سالهایی تندتر از معمول شده باشد، اما الحمد لله با سعی و تلاش همه خادمین و اصحاب وقف، این حرکت ، همیشه رو به جلو و گستره خدمات، رو به افزایش بوده است.

اگر بخواهیم یک نگاه سطحی و اجمالی به گستره خدمات وقف داشته باشیم، باید بگوییم: کمک های نقدی که از محل عواید موقوفات به عموم انجام شده است، تنها در ۸ سال اخیر بیش از ۱۱ میلیون نفر را شامل می شود.

از سوی دیگر هم اکنون ۱/۵۲۸ رقبه درمانی؛ اعم از بیمارستان، درمانگاه و مرکز بهداشت ، ۷٫۳۲۸ رقبه آموزشی نظیر مدرسه دانشگاه ، حوزه علمیه، 4۷۹ رقبه ورزشی، ۱٫۳۲۵ رقبه فرهنگی مانند کتابخانه و فرهنگسرا و ۸۳٫۱۹۹ رقبه مذهبی نظیر مسجد و حسینیه، در حال خدمت رسانی به آحاد جامعه هستند.

4.در طول این ۶۰ سال ما در عرصه وقف چه نوآوری هایی داشته ایم؟ سهم عمل به نیات واقفین در این زمینه چگونه است؟

طی این سال ها اقدام های ارزنده ای هم در حوزه وقفو موقوفات و هم بقاع متبرکه انجام شده است. طراحی اوراق وقف به عنوان زیرساخت تحقق وقف های جمعی و مشارکتی، یک اقدام نوآورانه بوده که انتشار آن به تصویب مجلس شورای اسلامی و تأیید شورای نگهبان رسیده است.

جهت دهی نیات واقفین و خیرین به سمت نیازهای روز جامعه، نظیر موضوع علم و فناوری ، اقتصاد دانش بنیان، موضوع محیط زیست و ... اقدام دیگر سازمان اوقاف و امور خیریه بوده است. بهره گیری از ظرفیت عظیم بقاع متبرکه برای رفع نیازهای فرهنگی و اجتماعی جامعه نیز در این زمینه قابل بیان است.

ظرفیت بقاع در بیشتر ایام سال معطل مانده بود که همینک، روز به روز در حال شکوفایی و بهره برداری بیشتر است . ویژه برنامه های فرهنگی سازمان به صورت سراسری و در ایام خاص سال، نظیر عید نوروز، ماه مبارک رمضان، ایام محرم و صفر، تعطیلات تابستانی دانش آموزان و دانشجویان و ... در این راستا برنامه ریزی و در حال اجراست.

ساماندهی و نظارت بیش از پیش بر اجرای نیات واقفین نیز از اولویت های سازمان بوده که مخصوصا با طراحی سامانه جامع بانک اطلاعات و مدیریت موقوفات و بقاع متبرکه این مهم به نحو قابل قبولی درحال انجام و اجرا است. تدوین دستورالعمل و شیوه نامه های خاص اجرای نیت و برنامه ریزی جهت اجرای سراسری و هدایت شده نیات واقفین در طرح هایی نظیر مهر تحصیلی، مهر تندرستی، پیوند آسمانی، زائران حرم حسینی و حرم رضوی و ... نیز از دیگر اقدام های سازمان بوده است.

٥. وضعیت وقف را در آخرین سال دهه چهارم انقلاب اسلامی چگونه ارزیابی می کنید؟

قطعا وضعیت و جایگاه وقف و أمرخیر در 40 سالگی انقلاب با سال های اولیه انقلاب قابل مقایسه نبوده و نیست. اقبال مردم به أمورخیریه و اعتماد ایشان به سازمان اوقاف و امور خیریه سبب شده است که وقف روز به روز توسعه یافته و به جایگاه حقیقی خود نزدیک تر شود، اما با تمام پیشرفت های به دست آمده در این زمینه و با تمام زحمات خالصانه و ارزنده صورت گرفته در دهه گذشته، هنوز راه برای رسیدن به آرمان های این حوزه، طولانی است و البته پیمودنی و شدنی.

٦. به نظر حضرتعالی برای آینده چه اهداف و انتظاراتی برای وقف می توان ترسیم کرد که در این چهل سال انجام نگرفته است و خلأ آن محسوس است؟ جایگاه وقف به خوبی در نظام اقتصادی کشور ترسیم نشده و این نهاد ممتاز دینی، از این جهت مورد غفلت قرار گرفته است، پس اولا ضروری است در اسناد بالادستی کشور نقش و سهم وقف به خوبی تبیین و مشخص گردد. معرفی بیش از پیش ظرفیت های وقف برای عموم جامعه و جهت دهی به نیات خیر واقفین نیز ضرورت بعدی است که باید به آن پرداخت. اصلاح ساختار و سبک مدیریت موقوفات و بقاع متبرکه با رویکرد حضور و مشارکت حداکثری مردم در این مهم نیز سومین اصل مورد توجه برای آینده خواهد بود. ایجاد تنوع در سبد درآمدی موقوفات کشور و بالفعل نمودن ظرفیت موقوفات توسعه نیافته و دچار فقدان یا کمبود درآمد، از اولویت های پیش روی سازمان است. استفاده از ظرفیت نهاد وقف و بقاع متبرکه در جهت تحقق عدالت اجتماعی و کاهش آسیب های اجتماعی، ارتقاء سهم وقف و امور خیریه در حوزه علم و دانش، حرکت در جهت تحقق سیاست های اقتصاد مقاومتی و ایجاد تحول اقتصادی در موقوفات، تلاش جهت تبدیل بقاع متبرکه به قطب فرهنگی و توسعه گردشگری مذهبی، از دیگر سیاست ها و راهبردهایی است که باید در دستور کار سازمان قرار گیرد.