احترام

احترام به معنی حرمت نگه داشتن و ارج نهادن می باشد. از احترام به مناسبت در باب‌های بسیاری مانند طهارت، حج، جهاد، تجارت، مضاربه، مزارعه، عاریه، نکاح، طلاق، حدود و دیات سخن رفته است.

نحوه احترام

ارج نهادن به هر چیز متناسب با آن است. برای مثال، احترام به انسان، تعرض نکردن به ناموس، جان و مال او، بلکه دفاع از آن‌ها در مقابل تعرض کنندگان است یا حرمت داشتن قرآن، جلوگیری از نجس شدن آن و پرهیز از هرگونه اقدامی است که موجب هتک آن می‌شود.

اقسام چیز های محترم

چیزهای محترم را می‌توان در دو دسته «ذوات» و «افعال» قرار داد.

اقسام ذوات محترم

ذوات محترم خود، به «انسان»، «حیوان»، «گیاه» و «جماد» تقسیم می‌شود.

انواع حرمت انسان در اسلام

در شریعت اسلام، حرمت انسان یا اصلی است یا عرضی.

حرمت اصلی مسلمان و مومن

حرمت اصلی از آن مسلمان و مؤمن و ناشی از طهارت و قداست ذاتی آنان است که در پرتو پذیرش اسلام و ایمان به دست می‌آید. البته این حرمت نیز بر حسب مراتب ایمانی و درجات علم و تقوا متفاوت است. بنابراین، حرمت انبیاء، اوصیاء و انسان‌های کامل بیش از دیگران می‌باشد.

حرمت عرضی کفار

کافرانحرمت اصلی ندارند و تنها به سبب عقد ذمه، امان و هدنه (آتش بس) از حرمت عرضی برخوردار می‌شوند و تا هنگامی که پیمان را نشکسته یا مدت آن تمام نشده، پایدار است.

وجوب حرمت انسان محترم

جان، آبرو ومال انسان محترم، دارای حرمت، و ارج نهادن به آن‌ها واجب است.

فرق احترام جان محترم اصلی و عرضی

احترام جان انسان محترم خواه اصلی و خواه عرضی آسیب نرساندن به آن است؛ با این تفاوت که در حرمت اصلی، افزون بر آسیب نرساندن، حفظ جان و دفاع از آن نیز واجب است.

حرمت پیکر بی جان مسلمان

همچنین پیکر بی‌جان مسلمان مانند زنده او محترم است. از این رو، غسل، کفن و دفن آن واجب، و آنچه مانند نبش قبر که موجب ه تک حرمت آن شود، حرام است.

حرمت آبرو و مال انسان محترم

حکم آبرو و مال انسان محترم، همچون حکم جان او است، یعنی تعرض به آن‌ها حرام است؛ و نسبت به آبرو حفظ و دفاع از آن واجب است.

وجه و نحوه نگهداشتن حرمت حیوان

حیواناتی که انسان از آن‌ها برای خوردن، سواری، بارکشی، حفاظت گله یا باغ استفاده می‌کند، محترمند و بر صاحب خود حقوقی دارند که برخی- مانند آب و علف دادن‌ واجب، و برخی- مانند نزدن سیلی به صورت، بیش از اندازه توان بار نکردن و راه نبردن، و پشت حیوان را مجلس حرف زدن با دیگران قرار ندادن- مستحب است.

حکم حرمت حیوانات حرم

حیواناتی که در حرم مکه و مدینه زندگی می‌کنند، حرمت دارند. از این رو، شکار آن‌ها جایز نیست. البته برخی، شکار حیوانات حرم مدینه را مکروه شمرده‌اند.

حکم حرمت درختان وگیاهان حرم

درختان و گیاهان حرم مکه محترمند و بریدن و کندن آن‌ها جایز نیست و به قول مشهور، در صورت قطع درخت، کفاره ثابت است. همچنین درختان حرم مدینه محترمند، اما در حرمت یا کراهت بریدن آن‌ها اختلاف است. البته بنا بر قول به حرمت، بریدن درخت موجب ثبوت کفاره نیست.

وجه و حکم حرمت جمادات محترم

برخی اشیاء مانند کعبه، قرآن، کتاب‌های دعا و روایات معصومان علیهم السلام، تربت امام حسین علیه السلام، ضریح مقدس معصومان و آنچه در مشاهد مشرفه از آن ایشان است، در شریعت اسلام محترم است. از این‌رو، نجس کردن آن‌ها حرام، و زدودن نجاست از آن‌ها واجب است.

امکنه و ازمنه محترم

همچنین برخی مکان‌ها مانند مساجد به ویژه مسجد الحرام، و مسجد النبی صلی الله علیه و آله، حرم مکه و مدینه، مشاهد مشرفه و برخی زمان‌ها مانند ماه رمضان، ماه های حرام (رجب، ذیقعده، ذیحجه و محرم) و روز جمعه حرمت دارند. از این رو، مُجازات دنیوی و عقوبت اخروی گناه در این مکان‌ها و زمان‌ها بیشتر و مقدار دیه در برخی مانند ماه های حرام افزایش می‌یابد.

افعال محترم

وجه احترام افعال انسان

عمل انسان آزاد و محترم، احترام دارد و اگر کسی شخصی را برای انجام کاری اجیر کند، باید اجرت کار او را بپردازد و در صورت نپرداختن، ضامن است.

آثار وطی محترم

«نسب» و «عده» با «وطی محترم» (عمل نزدیکی حلال) ثابت می‌گردد.

منبع

فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۱، ص۲۸۸-۲۹۰.