احکام شرعی امور خیریه، وقف و نیکوکاری

از ویکی خیر
پرش به: ناوبری، جستجو

عبدالله گمشادزهی فر [۱]

چکیده

موضوع این مقاله تحقیق و بررسی و تبیین احکام شرعی امور خیریه، وقف و نیکوکاری است، این مقاله شیوه توصیفی ـ تحلیلی و با استفاده از منابع اصلی روایی و فقهی نگاشته شده است. امور خیریه به امور و افعالی گفته می‌شود که در طی آن نفع و بهره‌ای به غیر می‌رسد و در ابواب فقهی موضوعاتی مانند: هبه، صدقه، نذر، وصیت و غیره از این دسته به شمار می‌رود، شرع مقدس اسلام برای هرکدام از این موضوعات احکام و اصولی وضع نموده است. هدف اساسی و اصلی همه نظام‌های اسلامی به‌ویژه نظام اقتصادی اسلام، کمال ابدی یعنی تقرب الی الله است و از دیدگاه قرآن انفاق‌های مالی چه واجب و چه مستحب برای رسیدن به این هدف اساسی نقشی بس عظیم و اساسی دارند. نظر به اینکه امروزه در جوامع اسلامی مؤسسات و سازمان‌هایی برای دریافت صدقات و کمک‌های نقدی و غیر نقدی مردم از طرف دولت نهادینه شده و به سازمان‌های خیریه مرسوم است لامحاله لازم است این مؤسسات در پرتو احکام شرع اسلام و با رعایت اصول و ضوابط امانت‌داری و توزیع عادلانه میان مردم به خدمت فقرا، مستمندان و اقشار تهی‌دست در جامعه اسلامی بپردازند و علاوه از امر رفع مشکل فقر در جامعه درصدد برآیند جامعه‌ای ایده آل را قیادت کنند. وقف نیز یکی از سنت‌های حسنه‌ای است که از دیرباز به اشکال گوناگون در تاریخ بشر وجود داشته است. وقف در حوزه امور خیریه و نیکوکاری جایگاه ویژه‌ای دارد و یکی از انواع صدقه محسوب می‌شود با این تفاوت که هر صدقه‌ای ـ اگرچه عملی نیک و پسندیده در شرع مقدس اسلام است ـ وقف محسوب نمی‌شود. وقف عبارت است از اینکه عین مال حبس و نگه‌داشته شود، و منافع آن در جهتی که واقف مشخص می‌کند مورد استفاده قرار گیرد. از مهمترین قواعد فقهی که در باب وقف مورد استفاده است؛ دو قاعده «الوقوف علی حسب ما یوقفها اهل‌ها» و قاعده «شرط الواقف کنص الشارع» است، این دو قاعده بیان می‌دارد که در مورد استفاده از وقف لازم است از خطوط و شروط واقف در هنگام اجرای صیغه وقف مشخص نموده، پیروی شود. از مهمترین نتایجی که از این تحقیق حاصل‌شده، می‌توان به جایگاه ویژه امور خیریه در اسلام، انواع امور خیریه مانند: هبه، صدقه، نذر و غیره و احکام آنها، جریان معاطات در وقف و صحت آن و عدم اشتراط نیت قربت در وقف و اشتراط قبض با اذن واقف و احکام دیگر اشاره کرد.

واژگان کلیدی

صدقات، امور خیریه، نیکوکاری، وقف ، واقف، موقوف علیه

پانویس

  1. مدیر عامل موسسه خیریه محسنین