بررسی و تحلیل بازتاب «وقف» و «نذر»، دو خیر ماندگار، در ضرب المثلهای فارسی
چکیده
«وقف» و «نذر» در زیر ساختهای اجتماعی و اقتصادی جوامع اسلامی جایگاهی ویژه و ارزشمند دارد و به دلیل تأکید در متون دینی بر این امر، رواج این دو خیر ماندگار با اقبال مسلمانان همراه بوده است. انگیزههای والای خیر و خداپسندانه، بدون هیچ چشمداشت دنیوی بهویژه موجد بسیاری از وقفها بوده و هست. با نگاهی گذرا به مجموعۀ موقوفات ملاحظه میشود که امر وقف، بهویژه در دورانهای قدیمتر، هم رایجتر بوده است و هم از نظر اقتصادی و اجتماعی کارکردهای گستردهتری داشته است؛ به این معنا که در گذشته که فعالیت دولتها/ امرای حاکم در برآورده کردن نیاز زیرساختهای اجتماعی و اقتصادی به شکل و گستردگی امروزه نبوده، منافع موقوفات، در نتیجۀ رواج سنت حسنۀ وقف، با توجه به نیت خیر و نیک واقفان، در تأمین و برطرف کردن اینگونه نیازهای عام جامعه نقشی برجسته و انکارناشدنی داشته است و امروزه هم کمابیش این سنت منشأ اثرات خیر فراوانی است. از آنجا که سنت وقف و همچنین نذر با عقاید عامۀ مردم مسلمان بهویژه در جامعۀ ما پیوند عمیق و گسترده داشته است و این نوع اعتقادات معمولا در بسیاری از اَشکال ادب عامه که خاستگاه و بازتاب دهندۀ اعتقاد و عملکرد عامه است، نمود فراوان دارد به اضافۀ اینکه دو عمل نیک وقف و نذر پیوندی عمیق با اعتقادات عامۀ مردم داشته است و دارد بر آنیم تا در این تحقیق نوع نگاه، عمق و گسترۀ عامۀ مردم به دو خیرِ ماندگارِ «وقف» و «نذر» را در یکی از نمونههای ادب عامه؛ یعنی ضربالمثلها بررسی و تحلیل کنیم. گفتنی است که با بررسی این موضوع در امثال فارسی متوجه میشویم که وقف و نذر در اعتقادات عامه علاوه بر جایگاهی ارزشمند، معنای خیلی نزدیک به یکدیگر دارند و البته گاهی نیز نوع نگاه عامه با توجه سواستفادههای رایج از موقوفات، انتقادی یا طنزگونه است.
کلیدواژه ها: وقف، نذر، خیر ماندگار، ضرب المثلهای فارسی
