قرآن
قرآن در اصل مصدر است و به کتابی که بر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم اختصاص پیدا کرده است. و چنان که برخی علما گفته اند : وجه نامگذاری این کتاب مقدس به قرآن ، آن است که این کتاب، جامع فوائد و آثار تمامی کتب آسمانی است بلکه جامع آثار تمامی علوم است. [۱]
محتویات
معانی قرآن
در معناي قرآن وجوه پنج گانه اي گفته شده است [۲] [۳] كه مي توان آن ها را به سه دسته تقسيم نمود:
قرآن ، اسمی جامد
قرآن، اسمي جامد و غیرمشتق و علم ارتجالی است و بدون آن كه پيشينه استعمال در زبان عرب داشته باشد، خداوند به عنوان اسم خاص براي وحي اي كه بر پيغمبرش نازل فرموده، قرار داده است; مثل تورات و انجیل كه اسم براي كتاب هاي حضرت موسی(ع) و عیسی(ع) هستند (شافعی).
قرآن، اسمي است مشتق ولي غيرمهموز
الف) مشتق از قرن الشي ء بالشي ء; يعني چيزي را به چيزي ضميمه كردن. علت اين نامگذاري، مقرون بودن سوره ها و آیات و حروف به يكديگر است (اشعری و جمعي ديگر). ب) قرآن، مشتق از قرائن، جمع قرينه است; زيرا آياتش همانند يكديگرند و بعضي بعض ديگر را تاييد مي كنند. هر آیه از قرآن، قرينه آیات ديگر است (فراء).
قرآن مشتق و مهموز است
الف) از قرء به معناي جمع گرفته شده است. عرب وقتي بخواهد بگويد: آب را در حوض جمع كردم، مي گويد: قرات الماء في الحوض. علت اين نامگذاري، آن است كه اين كتاب همه ثمرات کتب آسمانی پيشين را در خود جمع نموده است (ابن اثير، زجاج و...). ب) بر وزن رجحان و غفران، مشتق از ماده قرا به معناي تلاوت است. در اين جا از باب تسميه مفعول به مصدر، مقروء، يعني خوانده شده و يا خواندني، به نام قرآن، يعني خواندن به كار رفته است; مثل آن كه كتاب، كه به معناي نوشتن است، به مكتوب (نوشته شده) اطلاق مي گردد (لحياني و جمعي ديگر).
دیدگاه زرقانی
از ميان اقوال پنج گانه فوق، قول پنجم از همه قوي تر به نظر مي رسد. زرقاني پس از رد ساير اقوال، همين قول را اختيار نموده است . [۴]
دیدگاه راغب اصفهاني
القراءة ضم الحروف و الكلمات بعضها الي بعض في الترتيل...; قراءت به معناي پيوند و ضميمه نمودن حروف و كلمات به يكديگر در هنگام ترتیل است [۵] به سخن ديگر، قراءت همان تلاوت آیات الهي است.
دیدگاه علامه طباطبائي
و قوله: «ان علينا جمعه و قرآنه» ... القرآن هاهنا مصدر كالفرقان و الرجحان، و الضميران للوحي، و المعني: لاتعجل به، اذ علينا ان نجمع ما نوحيه اليك بضم بعض اجزائه الي بعض و قراءته عليك . [۶]
از آیه فوق به خوبي برمي آيد كه اگر حتي آن گونه كه ابن اثیر گفته است، اصل در واژه قرآن معناي جمع باشد، به خاطر تقارن اين واژه با واژه جمع در آیه شريفه ناگزير قرآن به معناي قراءت و خواندن خواهد بود وگرنه تكرار آن امري لغو و بيهوده بوده، با فصاحت قرآني منافات دارد.
دلیل برای اثبات قول پنجم
دليل ديگر كه نظريه پنجم را تقويت مي كند، امر «اقرا»در نخستين وحی بر پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) است كه بي ترديد به معناي «بخوان »است. لفظ قرآن نيز نخستين بار در آيه چهارم از سوره مزمل نازل شده كه مطابق حدیث معروف جابر بن زید و ابن عباس، سومين سوره در ترتيب نزول سوره هاست [۷] در اين آيه، دستور چنين است: و رتل القرآن ترتيلا; و «قرآن »را شمرده شمرده بخوان. در آخرين آیه از همين سوره نيز بار ديگر در يك فرمان همگاني اعلام مي شود: فاقرؤا ماتيسر من القرآن; هرچه از «قرآن » ميسر مي شود، بخوانيد. بديهي است كه منظور در هر دو آیه، قرآن خواندني است. نتيجه آن كه روشن ترين و مناسب ترين معنا براي قرآن، اشتقاق آن از ماده قرا به معناي تلاوت كردن است.
منبع
پانویس
- ↑ مفردات راغب، ج۱،ص۴۰۲.
- ↑ البرهان، ج ۱، ص ۳۷۳ - ۳۷۴.
- ↑ الاتقان، ج ۱، ص ۱۶۲ - ۱۶۳.
- ↑ مناهل العرفان، ج ۱، ص ۱۴.
- ↑ راغب، مفردات.
- ↑ المیزان، ج ۲۰، ص ۱۰۹.
- ↑ الاتقان في علوم القرآن، ج ۱، ص ۸۱.