نمایش مبدأ برای موقوفه میرزا قهرمان امین لشکر ناصرالدین شاه قاجار در خوانسار

مؤلف:[[حمیدرضا میر محمدی]]
==چکيده== 
شهر خوانسار مرکز شهرستاني به‌همين نام در استان اصفهان است. اين شهر از جمله شهرهاي ديرپا و کهن استان است که در ناحيه شمال غربي آن واقع است. سابقه تاريخي، فرهنگي و مذهبي خوانسار در طول اعصار و قرون، و رونق حوزه‌هاي علميه آن به نحوي است که شهرت آن از مرزهاي کشور فراتر رفته و موقعيت مذهبي خوانسار موجب گرديده تا در اين شهر نسبتاً کوچک بيش از يکصد و بيست مسجد و اغلب آنان در فاصله اندکي از يکديگر وجود داشته باشد. بنياد اغلب آنان نيز به تاريخ گذشته باز مي‌گردد. از جمله اين مساجد، مسجد مرحوم «آقا نظر» خوانساري است که ميرزا قهرمان بر آن موقوفه‌اي قرار داده است. وقفنامه‌اي که بازخواني آن در اين نوشتار مي‌آيد، مربوط به اين مسجد است.  
'''کليد واژه‌ها'''  
خوانسار، ميرزا قهرمان، مسجد آقا نظر، لبرود، وقفنامه.
==مسجد آقا نظر== 
مسجد آقا نظر در جنوب شهر خوانسار در محله‌اي موسوم به محله لبرود واقع است. مسجد فوق مجاور رودخانه خوانسار، در مکاني خوش منظره، زيبا و با طراوت توسط مرحوم آقا نظر بنيان‌گذاري و يا تجديد بنا گرديده است 
<ref>
مسجد فوق بعد از بنیاد یک بار توسط آقا میرزا ابوالقاسم طبیب(متوفای 1321ه.ق) که از جمله پزشکان متدین وحاذق خوانسار بود تجدید نباشد وبعد از پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1362ه.ش توسط خیر محترم آقای حاج مجتبی مکی وجمعی از مؤمنین تجدید بنا گردید.
</ref>
متأسفانه اطلاعاتي در خصوص بنيان‌گذار مسجد به‌صورت مکتوب حاصل نشد. آنچه مسلم است آن‌که ايشان عالمي فاضل بوده و در وادي السلام نجف مدفون است 
<ref>
ضیاءالابصار فی ترجمه علما خوانسار، ج2، ص134.
</ref>
مسجد فوق از زمان حيات آقا نظر تا کنون، سه مرتبه تجديد بنا گرديده است.
==ميرزا قهرمان (واقف)== 
ميرزا قهرمان قمشه‌اي اصفهاني در سال 1244 ه.ق متولد و نسبت خود را به مير فتاح از سرداران شاه عباس مي‌رساند. وي در زمان حکومت ناصرالدين شاه و مظفرالدين شاه قاجار سمت‌هاي مختلفي را عهده‌دار بود و در سفر اول ناصرالدين شاه به اروپا در سال 1290 ه.ق به همراه شاه به اروپا رفت و در همين سال به رياست اداره تدارکات ارتش منصوب گرديد و در سال 1292 ه.ق وزير گمرکات و در سال 1296 ه.ق براي بار دوم به پيشکاري و وزارت مظفرالدين ميرزا وليعهد منصوب گرديد. در سال 1299 وزير فوايد عامه و در سال 1301 ه.ق تصدي خالصه‌جات دولتي را نيز به عهده گرفت و به سمت وزير لشکر (رييس دارايي ارتش) برگزيده شد. ميرزا قهرمان در سال 1307 ه.ق در مسافرتي که به خوانسار و گلپايگان داشته آسياي آبي مجاور مسجد آقا نظر را از ورثه مرحوم حاج ابراهيم خوانساري خريداري نموده و وقف مسجد نموده است. وي در سال 1310 در تهران درگذشته است 
<ref>
شرح حال رجال ایران(قرن12-13-14ه.ش)، صص539-540.
</ref>
شرح مسافرت ايشان به خوانسار و گلپايگان در سفرنامه ايشان تحت عنوان «روزنامه خاطرات امين لشکر» منتشر گرديده است 
<ref>
[خاطرات فوق در دو مجلد تحت عنوان روزنامه خاطرات امین لشگر( قایع سال های  1306-1307ه.ق) به کوشش ایرج افشار توسط انتشارات اساطیر سال1378منشر گردیده است.
</ref>
لازم به ذکر است که شهرهاي خمين (کمره)، گلپايگان (جرفادقان) و خوانسار در زمان قاجار حکومت واحدي را تشکيل مي‌دادند و آنان را «ولايات الثلاث» مي‌ناميدند. ميرزا قهرمان در خاطرات خود تحت عنوان «امين لشکر» يادداشت نموده: چون روزنامه دوره اقامت تبريز به خط ميرزا سميع گلپايگاني خوشنويس بود در ذي القعده 1307 به گلپايگان و خوانسار آمدم از روي مسوده‌هاي سابق دادم نوشته‌اند 
<ref>
همان، ص15.
</ref>
تذکر يک نکته 
چون در مردادماه سال 1366 ه.ش سيل عظيم و ويرانگري در خوانسار جاري شد و بخش‌هاي وسيعي از شهر را تخريب نمود. لذا تغييراتي در نقشه تفصيلي شهر به‌ويژه در اطراف مسير رودخانه توسط شهرداري اعمال گرديد.  
در همين راستا آسياب موقوفه مسجد تخريب و با توافق به‌عمل آمده با اداره اوقاف و امور خيريه معاوضه‌اي در خصوص مکان آسياب فوق صورت گرفته و تنها آب آسياب جهت مصرف وارد حوض مسجد گشته و پس از مصرف وارد رودخانه مي‌شود
<ref>
راقم سطور از آقای اصغر عادل، کارشناس اداره اوقاف وامور خیریه شهرستان خوانسار به خاطر در اختیار نهادن رونوشت وقفنامه وتوضیحات لازم در این خصوص سپاسگزار است . امید است زحمات ایشان در احیای موقوفات مورد توجه باری تعالی قرار گیرد .
</ref>
==متن وقفنامه== 
هوالواقف  
بسم الله الرحمن الرحيم  
الحمدلله الواقف علي قلوب العارفين و العارف بقلوب الواقفين و الصلوه و السلام علي محمد و الطاهرين المعصومين من الان علي يوم الدين.  
اما بعد غرض از ترقيم و تحرير اين ارقام شرعي ارتسام ميمنت اختنام آنستکه بتوفيق يزداني و تأييد رباني قربة الي الله و طلباً لمرضاته ليوم ينفع مال و لابنون
<ref>
سوره شعرا، آیه 88:روزی که هیچ مال وفرزندی سود نمی دهد. 
</ref>

وقف صحيح شرعي و حبس صريح ملي مخلد اسلامي نمودند سرکار جلالتمآب مدار اميراعدل اکرم افخم داراي نظم وزير اعظم مفتاح کنوز معارف رباني، کشاف امور عواطف سبحاني نقاده مجرّدات و ماديات خلاصة بساط و مرکبات زمان المنا هيچ والمالک و سنجي الخلايق من ورطات الممالک اعني جناب جلالتمآب اجل اکرم وزير فوايد عامه ايران آقاي رئيس لشکر و عين کشور ميرزا قهرمان دام اقباله العالي در سال يکهزار و سيصد و هفت هجري پارس ئيل زمان 
<ref>
پارس ئیل به معنای سال یوزپلنگ است.
</ref>
توقف در خوانسار که در کمال اقتدار حکمران و فرمان گذار کمره و گلپايگان و خوانسار نمودند تمامي دودانگ و نيم مشاع از جمله ششدانگ يکحجر طاخونه واقعه در محله سرچشمه خوانسار که جديد الابتياعي بندگان جناب معزي اليه اصلح اله امر داريد از ورثه مرحمت پناه حاجي ابراهيم خوانساري است از قراري که در قباله مرقوم است محدود به حدود ذيل با توابع و لواحق شرعيه و عرفيه آن بشارع عام ، بدکان فخاري 
<ref>
فخاری-سفال گری، ساخت کوزه، سفالین-کوزه گری.
</ref>
، از دو طرف بخانهاي ورثه مرحوم آقا نظر بر مسجد واقعه در جنب آسياي مزبور مادام الفلک المستديراً والقمر مسطيراً که همه ساله مداخل و منافع و مال الاجاره آن هر قدر ميشود بعد از وضع مخارج لازمه بمصارف واجبة مسجد مزبور الاولي فالاولي از قبيل تعمير و بوريا 
<ref>
بوریا-حصیر، فرشی که از نی ساخته شود. حصیر بافی. 
</ref>
و حصير و خرابي و روشنايي و روضه خواني حضرت خامس آل عبا عليه الصلوة و السلام و خادم مسجد بتوسط متولي آتيه الذکر برسد که ثواب و برکات آن مادامي که آسياي چرخ در دوران است واصل و عايد بروح پر فتوح والدين مرحومين مغفورين جناب جلالتمآب واقف دام عمره الشريف و مرحومه نواب عليه شاه رابعه خانم طاب ثراه زوجة مرحومه واقف معظم اليه دام اجلاله گردد و توليت آنرا مفوض و موکول فرمودند بجناب مستطاب عمده الفقها والمجتهدين زبده العلماء و المعتمدين فخر المحققين سرکار شريعتمدار افتخار الناسکين و العمار آقاي حاج شيخ ميرزا محمد خوانساري 
<ref>
عالم فاضل ومتقی حاج شیخ میرزا احمد فرزند ملا عبدالله سر سلسله خاندان مشایخی خوانسار است که امام جماعت مسجد آقا نظر بوده است. وی پدر عالم فاضل حاج شیخ محمد باقر مشایخی اولین نماینده مردم خوانسار وگلپایگان در مجلس شورای ملی بوده است.وی در سال 1317 ه.ق وفات یافته و در قبرستان شرقی خوانسار مدفون گردید. ماده تاریخ ایشان را چنین سروده اند: محمد چون به فردوس برین شد بهر تاریخش/خرد گفت : (به جنت با محمد صلی الله علیه وآله همنشین باشد).  
</ref>
امام جماعت حاليه مسجد مزبوره خلف مرحمت پناه الواصل علي جوار رحمه الله حاج عبدالله و بعد با ارشد و ازهر اولاد آنجناب نسلاً بعد نسل بشرط قابليت و اينکه امام جماعت مسجد مزبور بوده باشند يا لياقت امامت داشته باشند و الا با امام جماعت مسجد مزبور است هر که باشد در صورت فقدان و عدم امکان نماز جماعت در مسجد مزبور با عدول و ثقات مؤمنين جواري مسجد است وقفاً صحيحاً شرعياً و حسباً مخلداً و قد وقعت صيغه الوقف زبر في الکتاب و تحقق القبض و لاقباض فمن له القبض والا قباض و کان ذلک وقوعاً في يوم القدير من شهور سنه 1307 سبع و ثلاثها بعد الالف من الهجره المبارله اللهم اغفر الواقفه و کاتبه محمد و آله صلوات الله عليهم اجمعين فالمتخلفون عن ذلک و هم الملعونون و اولئک عليهم لاعنون فمن بدله بعد ما سمعه 
<ref>
بخشی از آیه 181سوره بقره : پس هر کس آن (وصیت) را بعد از شنیدنش تغییر دهد (گناهش تنها بر کسانی است که آن را تغییر می دهند آری خدا شنوای داناست.
</ref>
الوقفيه فقد بار بسخط من الله                     
مهر السواد مطابق الاصله الاتباد سجلد و حرره الاحقر سلطان العلماء                            امضاء  
مراتت مرقوم از قراري است که در متن وهامش نوشته شده است و حرره الاقل الحاج [مهر:] لا اله الا اله الملک حق المبين- مهدي  
وقع جميع المطالب من السواد الي الختم متناً و حاشيه لدي الحقير في يوم القدير 1307 محمد تقي بن محمد جعفر 
<ref>
سید محمد تقی بن محمد جعفر بن سید محمد تقی بن سید علی بن سید ابوالقاسم جعفر بن سید حسین بن میر ابوالقاسم کبیر از علماومجتهدین شهر خوانسار بوده است. پدر ایشان که خود از علمای بزرگ است در سال 1288که قحطی وگرانی در خوانسار مدفون است وصاحب مقبره است.برادر ایشان سید محمد مهدی ملقب به شهیدی خود از علمای خوانسار بوده در سال 1336ه.ق در اختشاشات محلی به دار آویخته شدو ملقب به شهیدی گردید ودر مقبره سید محمد تقی امانت نهاده شدو پس از 9 سال پیکرش به نجف حمل ودر وادی السلام دفن گردید.. 
</ref>
هوالواقف لقد بوکيل جناب الواقف المعظم اله دوام اله طلال اقبال آقاي اوقفت صيغه الوقف کما رقم في الکتاب و حرره الداعي له دام عمره الشريف اقل الطلاب في القدير من سنه 1307 [مهر:] عبده الراجي محمد رضا بن محمد.  
وقع ذلک بما رقم فيه لدي الحقير و حرره مهر الراجي محمد حسين بن محمد باقر 
<ref>
محمد حسین بن محمد باقر چهار سوقی از علمای خوانسار واصفهان است:وی فرزند محمد باقر روضاتی (صاحب روضات) است که در اصفهان می زیسته ودر سال 1352وفات یافته ودر تخت فولاد در تکیه پدرش (محمد باقر روضاتی) دفن شده است رک:مکارم الآثار، ج4، ص209ودانشمندان خوانسار در کتب تراجم، ص440. 
</ref>
اعتراف نمودند جناب جلالتمآب معزي اليه بوقوع مراتب مسطوره در ورقه يکه مرقوم شده است حرره العبد [مهر:] محمدمهدي بن محمدجعفر الموسوي 
<ref>
محمد مهدی بن محمد جعفر از علمای متنفذ اواخر قاجار در خوانسار است که ذکر آن گذشت وی در سال 1336در خوانسار به شهادت رسید ودر وادی السلام دفن است. شرح کامل ایشان را مقدمه کتاب (منهاج المعارف ) مطالعه فرمایید . 
</ref>
 
لقد وقع ذلک لدي کما رقم و حرره العبد في شهر ربيع الاولي محمد مهدي بن جمال الدين الموسوي

<ref>
سید مهدی موسوی بن سید جمال الدین بن سید مهدی صاحب رساله ابن بصیر از علمای خوانسار وامام جمعه شهر بوده است.وی در خوانسار وفات یافته ودر امامزاده سید صالح علیه السلام در مجله بیدهند خوانسار مدفون است.متاسفانه در تجدید بنای ساختمان امامزاده، لوح مزار ایشان از بین رفته ولذا تاریخ وفات ایشان بدست نیامد.آنچه مسلم است تا سال 1307 ه.ق حیات داشته است.
</ref>
وقع ذالک بما رقم فيه لدي حرره الاقل مهر الراجي ابن محمدرضا علي‌محمد سواد مطابق با اصل است  امضاء       عراقي    
محل مهر اداره معارف و اوقاف ولايات ثلاث
==منابع== 

1ـ ضياءالابصار في ترجمه علماء خوانسار، سيد مهدي ابن الرضا، انتشارات انصاريان، 1382. 

2ـ روزنامه خاطرات امين لشکر (وقايع سال‌هاي 1306ـ 1307 ه.ق)، ميرزا قهرمان امين لشگر، به کوشش: ايرج افشار انتشارات اساطير، 1378. 

3ـ شرح حال رجال ايران (قرن 12ـ 13ـ 14)، مهدي بامداد، تلخيص: ذبيح‌الله عليزاده، اشکوري انتشارات فردوسي، 1384. 

4ـ دانشمندان خوانسار در کتب تراجم، سيد محمدعلي حسيني و ديگران، دفتر کنگره محقق خوانساري، قم، 1378. 

5ـ مکارم الاثار، جلد 4، محمدعلي معلم حبيب آبادي، به کوشش: سيد محمدعلي روضاتي، انتشارات نشاط، 1364.

==پانویس==

[[رده:میراث جاویدان شماره 94]]

[[رده:مقالات]]