همّت: تفاوت بین نسخهها
(صفحهای تازه حاوی «بدون تردید همت بلند یکی از نشانههای روح بزرگ آدمی است. برنامههای اسلامی،...» ایجاد کرد) |
جز («همّت» را محافظت کرد ([ویرایش=فقط مدیران] (بیپایان) [انتقال=فقط مدیران] (بیپایان))) |
(بدون تفاوت)
|
نسخهٔ ۱۷ آوریل ۲۰۱۶، ساعت ۱۵:۵۳
بدون تردید همت بلند یکی از نشانههای روح بزرگ آدمی است. برنامههای اسلامی، انسانها را تشویق میکند که روح بلند داشته و خود را محدود به امور پست نکنند.
محتویات
همت در لغت
همت در لغت از ریشهی «همّ» به معنای عزم قوی [۱] است. راغب همت را غم و اندوهی دانسته که انسان را ذوب و ضعیف میکند [۲]
همت در اصطلاح
در اصطلاح علوّ همت عبارت است از سعی و کوشش در تحصیل سعادت و کمال و طلب کردن کارهای بزرگ و عالی، بدون در نظر گرفتن سود و زیان دنیا، بهطوری که به سبب دست یافتن به منافع دنیوی شادمان نشود و از فقدان آن اندوهگین نگردد بلکه در طریق طلب، از مرگ و کشته شدن و مانند آنها باک نداشته باشد. [۳] حضرت علی(ع) میفرماید: بهترین همتها، بلندترین آنها است؛ «خیر الهمم اعلاها». [۴]
دونهمتی
ضد آن دونهمتی است؛ به معنای پستی طبع و قصور همت از طلب کارهای بزرگ و قناعت نمودن به اعمال جزئی که این صفت خبیثه نتیجه کمدلی و ضعف نفس است. [۵]
نشانه بلندهمتی
نشانه بلندهمتی را میتوان در رفتارهای شخص پیدا کرد و نشانههای آن را میتوان در موارد زیر برشمرد:
ایمان
ایمان یک شخص گواهی است بر همت بلند او چنانچه از امام علی(ع) نقل شده است: بلندهمتی از ایمان است. [۶]
بخشش و انفاق
بخشش یکی دیگر از نشانههای همت است که فرد دارای انفاق و بخشش، دارای همت نیز هست و در واقع انفاق و بخشش نتیجهای از نتایج همت است.
اثرات انفاق
انفاق، از سه جهت باعث تکامل فردی و رشد آدمی است: ۱. موانع تکامل نفسی و رشد انسانی را از میان بر میدارد. ۲. روح انسانیت را در آدمی آشکار میسازد، و نهال گذشت و بلندهمّتی را در روح مینشاند. ۳. در آدمی روح تربیت اسلامی را رشد میدهد؛ «من شرف الهمه بذل الانسان». [۷] امام علی(ع) میفرمایند: «بذل و بخشش آدمی نشانه بلندهمتی اوست.» [۸]
اعمال زیبا
شخصی که دارای همت بلند است، در امور خود تمام دقت را به کار میبرد و سعی بر آن دارد که کار را به نحو احسن به پایان برساند. حضرت علی(ع) میفرماید: کردار زیبا خبر از بلندی همت میدهد؛ «الفعل الجمیل ینبی عن علو الهمه». [۹]
فرمانبری از خدا
امام علی(ع) میفرمایند: فرمانبری از خداوند همت زیرکان است. نافرمانی از خدا همت پلیدان است؛ «الطاعه همه الأکیاس، المعصیه همه الأرجاس». [۱۰] [۱۱]
نگهداری حرمت و رعایت پیمان
امام علی(ع) میفرمایند: شریفترین همتها نگهداری حق و حرمتها و رعایت عهد و پیمانهاست؛ «أشرف الهمم رعایه الذمام». [۱۲]
طمع نداشتن
طمع نداشتن به آنچه در نزد مردم است، (نشان) بلندهمتی است؛ «الکف عما فی أیدی الناس عفه و کبر همه». [۱۳]
قناعت
پایبندی به قناعت، از والایی همت است؛ «من شرف الهمه لزوم القناعه». [۱۴]
بینیازی از مردم
بینیازی از مردم و فرمودهاند: عزت بینیازی از مردم را با بلندی و بزرگی همت جلب نما؛ «اسْتَجْلِبْ عِزَّ الْیَأْسِ بِبُعْدِ الْهِمَّةِ». [۱۵]
اخلاق نیکو
اخلاق نیکو ثمره بلند همتی است. امام علی(ع) میفرمایند: بهترین خویها برتری همّتها است؛ «احسن الشّیم شرف الهمم». [۱۶]
موارد بکارگیری همت
همت در کارهایی که موجب سعادت انسان میشود صرف گردد.
مسیر آخرت
انسان مؤمن باید بلندهمت باشد و تمام همت خود را در مسیر آخرت قرار دهد که بنابر کلام امیرالمؤمنین علی(ع): هر کس که آخرت همتش باشد، از خیر به نهایت آرزویش میرسد؛ «من کانت الاخره همته بلغ من الخیر غایه امنیته». [۱۷]
ایشان همچنین میفرمایند: همت و تلاش خود را صرف آخرتت کن؛ «اجعل همّک و جهدک لآخرتک». [۱۸] و همگی همّت و سعی خود را از برای رهائی از جایگاه بدبختی و عقاب و رستگاری از محلّ بلا و عذاب بگردان؛ «اجعل کلّ همّک و سعیک للخلاس من محلّ الشّقاء و العقاب و النّجاة من مقام البلاء و العذاب». [۱۹] زیرا هر که دنیا عزم او باشد بدبختی و غم او در روز قیامت طولانی شود؛ «من کانت الدّنیا همّه طال یوم القیامة شقاؤه و غمّه». [۲۰] و اگر عزم و قصد او آنچه نزد خدای سبحان است نباشد، به آرزوهای خود نمیرسد؛ «من لم یکن همّه ما عند اللَّه سبحانه لم یدرک مناه». [۲۱]
موارد نیاز آدمی
همچنین ایشان توصیه میفرمایند که همت خود را صرف چیزهایی کن که به آن نیاز داری و آنچه را به کار تو نمیآید پیگیری مکن؛ «اقصر همتک علیما یلزمک و لا تخض فیما لا یعنیک». [۲۲] آری، انسان باید در تمام شئون زندگی، بلندهمت باشد و این بلندهمتی را در همه جنبههای زندگی خود بکار گیرد؛ بدینصورت که در تمام زمینهها از جمله کسب علم، انجام عبادات، تأمین معاش و امور دیگری چون صله رحم، خوش اخلاقی در برابر مردم، دوری از هرگونه گناه، پرداختن به کار خیر و هر امری که شایسته یک انسان مومن است؛ همت عالی را سرلوحه کار خود قرار دهد.
آثار بلندهمتی
دستیابی به آرمانهای بلند نیاز به همتی بلند دارد؛ زیرا همتهای بلند است که میتواند موانع را بردارد و آدمی را در مسیر خود، به اوج والایی برساند و آثار نیکویی نصیب انسان نماید که از جمله آن آثار عبارتند از:
خشنودی خداوند
خشنودی خداوند متعال در کارهایی است که نشانگر همت عالی فرد باشد. پیامبر اکرم(ص) میفرماید: خداوند متعال از کارهای بزرگ و امور عالی خوشنود میگردد؛ «انّ الله یحبّ معالی الامور و یکره سفسافها». [۲۳]
اطاعت خداوند
تلاش برای اطاعت الهی، چونکه شخص بلند همت، به کمتر از بهشت راضی نمیشود. [۲۴]
شرافت
شرافت نصیب کسی میشود که همت خود را صرف امور ناچیز نگرداند. حضرت امیرالمؤمنین علی(ع) میفرمایند: شرف و بلندی مرتبه به همّتهای بلند است نه به استخوانهای کهنه شده؛ «الّشرف بالهمم العالیة لا بالرّمم البالیة». [۲۵] امام محمد باقر(ع) فرمودند: هیچ شرفی همانند بلندهمتی نیست؛ «لَا شَرَفَ کَبُعْدِ الْهِمَّة». [۲۶]
عظمت
همت عالی صاحبش را به عظمت و بزرگی میرساند. حضرت علی(ع) میفرماید: هر که از نردبان همت بلند بالا رود؛ جهانیان او را به دیده تعظیم بنگرند؛ «من رقی درجات الهمم عظّمته الامم». [۲۷] و نیز میفرمایند: هیچ چیز مانند همت بلند انسان را بزرگ نکرد؛ «ما رفع امرء کهمّته». [۲۸] در کلام دیگر ایشان بزرگواری و آقایی را نتیجه داشتن همت بلند دانستهاند؛ «الکرم نتیجة علوّ الهمّة». [۲۹]
رسیدن به هدف
هر که توان خود را برای رسیدن به هدف خود به کار گیرد به تمام خواستههایش خواهد رسید؛ «من بذل جهد طاقته بلغ کنه ارادته». [۳۰]
ارزش بالا
ارزش آدمی به اندازه همتش است؛ «قدر الرّجل علی قدر همّته». [۳۱]
قناعت همیشگی
همت بلند، قناعت همیشگی همراه دارد؛ «من شرف الهمّة لزوم القناعة». [۳۲]
شجاعت
شجاعت مرد به اندازه همت اوست؛ «شجاعة الرّجل علی قدر همّته». [۳۳]
بردباری
بردباری یکی دیگر از ثمرات همت است. امام علی(ع) فرمود: بردباری و درنگ هم آهنگ هستند و نتیجه آن بلند همّتی است؛ «الْحِلْمُ وَ الْأَنَاةُ تَوْأَمَانِ یُنْتِجُهُمَا عُلُوُّ الْهِمَّةِ». [۳۴]
نشانه مؤمن
از نشانههای مؤمن داشتن همت بلند است. حضرت صادق(ع) فرمود: مؤمن به ایمان نمیرسد مگر اینکه عقلش کامل باشد و عقلش به کمال نخواهد رسید مگر اینکه در او ده خصلت باشد: خیرش به همه برسد و مردم از شرش در امان باشند، کارهای نیک را از خود اندک بداند و کارهای اندک دیگران را بسیار بشمارد.... هر گاه با کسی که از او متقیتر است ملاقات کرد در برابر او تواضع کند. [۳۵] [۳۶]
آثار کمهمتی
کارهای پست نشانه بیهمتی است. همانطور که همت بلند، آدمی را رشد میدهد و به کمالات میرساند، همت کوتاه و بیتفاوتی، به سقوط انسان میانجامد و آثاری از خود برجای میگذارد که میتوان به موارد ذیل اشاره کرد:
از دست رفتن فضائل
کسی که همتش کوچک باشد فضائل او از دست میرود؛ «من صغرت همّته بطلت فضیلته». [۳۷]
محرومیت از همنشینی
محروم شدن از همنشینی با دیگران یکی از آثار کمهمتی است. امام علی(ع) میفرمایند: با آدم کوتاههمت همصحبت مشو (که تو را نیز ساقط میکند.)؛ «من دنت همّته فلا تصحبه». [۳۸]
ارزش کم
کمارزش بودن از آثار کمهمتی میباشد. امام علی(ع) میفرمایند: کسی که همتی جز پر کردن شکم ندارد قیمت او نیز همان است که از شکم او بیرون میآید؛ «من کانت همّته ما یدخل فی بطنه کانت قیمته ما یخرج من بطنه». [۳۹] و نیز میفرمایند: آدمیّتی برای کسی که در او همّتی نباشد، نیست؛ «لا مروّة لمن لا همّة له». [۴۰]
کمخیر بودن
آدم کمهمت کمخیر است. امام علی(ع) میفرمایند: چه بیخیر است کسی که فکری جز شکم و شهوت ندارد؛ «ما ابعد الخیر ممّن همّته بطنه و فرجه». [۴۱]
غصه هنگام مرگ
کسی که همتی جز دنیا ندارد هنگام مردن غصه او بسیار خواهد بود؛ «من کانت الدّنیا همّته اشتدّت حسرته عند فراقها». [۴۲]
زیانکاری
زیانکار نیست مگر کسی که همّت او نفس او باشد؛ «ما المغبوط الّا من کانت همّته نفسه». [۴۳]
حسادت
انسان کمهمت دلی پرحسد دارد و به دیگران حسد میورزد. امام علی(ع) میفرمایند: حسادت دوست بر نعمتی از کمی همّت اوست؛ «من صغر الهمّة حسد الصّدیق علی النّعمة». [۴۴]
پانویس
منبع
سایت پژوهه.- ↑ مصطفوی، حسن؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۱۱، ص۲۸۶.
- ↑ ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن، خسروی حسینی سید غلامرضا، ج۴، ص۵۲۸.[۲]
- ↑ علم اخلاق اسلامی (ترجمه کتاب جامع السعادات)، سیدجلال الدین مجتبوی، ص۳۲۲.
- ↑ تمیمی آمُدی، عبد الواحد بن محمد؛ غرر الحکم، ص۴۴۸، ح۱۰۲۷۵.
- ↑ نراقی، ملا احمد؛ معراج السعاده، ص۱۷۸.
- ↑ الحکم الزاهرة، ترجمه انصاری، ص۴۵۸.
- ↑ الحیاة، ترجمه احمد آرام، ج۶، ص۱۱۴.
- ↑ غررالحکم، ص۳۸۳.
- ↑ خوانساری، جمال الدین، شرح غررالحکم، ج۱، ص۳۶۵.
- ↑ غررالحکم، ص۱۸۱.
- ↑ غررالحکم، ص۱۸۵.
- ↑ غررالحکم، ص۲۵۲.
- ↑ غررالحکم، ص۳۹۸.
- ↑ غررالحکم، ص۳۹۱.
- ↑ مستدرک الوسائل، ج۱۲، ص۶۹.
- ↑ شرح غرر الحکم، ج۲، ص ۳۹۵.
- ↑ تمیمی آمدی، عبد الواحد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص۱۴۴.
- ↑ غررالحکم، ص۳۵۹.
- ↑ شرح غرر الحکم، ج۲، ص۲۲۳.
- ↑ شرح غرر الحکم، ج۵، ص۴۴۶.
- ↑ شرح غرر الحکم، ج۵، ص۴۱۰.
- ↑ تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص۴۷۷.
- ↑ وسائل الشیعة، ج۱۷، ص۷۳.
- ↑ اخلاق اسلامی، ترجمه سید صادق شفائی زاده، ج۱، ص۷۰۰.
- ↑ شرح غرر الحکم، ج۲، ص۱۰۶.
- ↑ بحار الأنوار، ج۷۵، ص۱۶۵.
- ↑ غررالحکم، ص۴۴۸.
- ↑ غررالحکم، ص۳۵۹.
- ↑ غررالحکم، ص ۳۸۲.
- ↑ غررالحکم، ص۴۴۴.
- ↑ شرح غرر الحکم، ج۴، ص۵۰۰.
- ↑ غررالحکم، ص۳۵۹.
- ↑ شرح غرر الحکم، ج۴، ص۵۰۰.
- ↑ نهج البلاغة، محمد دشتی، ص۷۳۹.
- ↑ بحار الانوار، ج۱، ص۱۰۸.
- ↑ ترجمه الإیمان و الکفر بحار الانوار، عزیز الله عطاردی، ج۱، ص۱۳۰
- ↑ شرح غرر الحکم، ج۵، ص۲۱۰.
- ↑ غررالحکم، ص۳۵۹.
- ↑ غررالحکم، ص۳۵۹.
- ↑ غررالحکم، ص۳۵۹.
- ↑ غررالحکم، ص۳۵۹.
- ↑ غررالحکم، ص۳۵۹.
- ↑ شرح غرر الحکم، ج۶، ص۱۰۵.
- ↑ شرح الحکم، ج۶، ص۱۱.