نارسایی های قانونی پیشگیری وضعی از جرایم علیه موقوفات
مهدی خاقانی اصفهانی؛ قاسم محمدی
چکیده
آسیبشناسی قوانین در عرصه گسترش خیر و نیکوکاری در ایران، افزون بر بازتاب نارساییها در استفادهی بایسته از ظرفیت ابزارهای حقوق کیفری برای حمایت از امنیت و ثمردهیِ موقوفات، کاستیهای پیشگیری از جرایم علیه موقوفات را نیز آشکار میسازد. پیشگیری وضعی از جرایم علیه موقوفات در ایران، نتوانسته است سختیافزاییِ بازدارندهای نسبت به فرصت-های ارتکاب جرم علیه موقوفات پدید آورَد و عوامل متعددی مانع توفیق برنامههای پیشگیری وضعیتمدار/فرصتمدار از بزه-دیدگی موقوفات بوده است؛ از جمله: عدم اجرای کاداستر در نواحی غیرشهری، تبانی با سازمانها و کارمندان ادارههای متولی امور اراضی ملی و دولتی، تغییر غیرقانونی کاربری، جعل اسناد هویتی و مالکیتی، ناشناختگی بسیاری از موقوفات، نبود بانک اطلاعاتیِ در دسترس عموم، عدم اجرای دقیق نیت واقفان، موازیکاری نهادهای متناظر مانند کمیته امداد و بهزیستی و موسسات خیریه، ضعف اعتقادی برخی مردم در پاسداشت موقوفات و سودجویی از آنها، نبود تعریف دقیق از زمینخواری در قوانین و حتی دکترین و ادبیات متولیان امور منابع ملی، خلأ جرمانگاری رفتارهایی از جمله رانت اطلاعاتی و واگذاری غیرقانونی و سوءاستفاده از واگذاریهای قانون و تبانی با مسئولان، تداوم تصرف موقوفات پس از تنظیم صورتجلسه صوری مبنی بر اجرای حکم خلع ید یا رفع تصرف عدوانی، و قابلگذشت بودن جرم موضوع ماده (690) قانون مجازات اسلامی طبق ماده (104) این قانون. این مقاله، پس از تشریح عناوین جرایم شایع ارتکابی علیه موقوفات، عوامل و جلوههای این جرایم را اجمالاً ابراز مینماید و با روش توصیفی- تحلیل، ضمن نقد موارد سکوت و تناقض در مستندات قانونیِ مربوط به پیشگیری از جرایم علیه موقوفات، این فرضیه را پیجویی میکند که خلأ قانونی در مبارزه با جلوههای نوپدید ایراد صدمه به موقوفات، ابهام در حدود وظایف نهادهای متولی، و عدم پایش بایسته بر اجرای قوانین و مقررات مربوطه، مهمترین نارساییهای قانونیِ پیشگیری وضعی از جرایم علیه موقوفات هستند. ضعف ادبیات حقوقی-قانونیِ حمایت از وقف، تجرّی مجرمان به آسیبرسانی به موقوفات را سبب شده و در مواردی، قانون نه بازدارنده، بلکه محرّک ارتکاب جرم علیه موقوفات شده است. تحلیل جرمشناختیِ مقاله، لزوم و نحوه رفع نارساییهای قانونی در پیشگیری از فرصتهای صدمه به موقوفات را تبیین میکند.
کلیدواژه ها: پیشگیری وضعی از جرم؛ حمایت کیفری؛ جرایم علیه موقوفات