تحليل محتوای كتابهای فارسی ابتدایی پایه اول تا سوم براساس اهداف آموزشی در حوزه خیر و نیکوکاری

تهمینه بازگیر ، زهرا بازگیر

چکیده

یکی از مواردی که در دین مبین اسلام به کرات درباره آن سخن به میان آمده نوع دوستی و احسان و نیکوکاری است. احسان و نیکوکاری و انفاق کردن آثار و تبعات مثبت گسترده ای در جامعه دارد که که می توان به شرح زیر خلاصه کرد: رشد اخلاقی و ایجاد احساس رضایت در جامعه، ازبین رفتن تضادهای اجتماعی و ایجاد ثبات و ایجاد آرامش روانی در جامعه . کتاب به‌عنوان مهم ترین و پرکاربردترین رسانه آموزشی در نظام آموزش و پرورش کشور که دومین مکان تأثیر گذار بر کودک است می تواند ابزار بسیار مناسبی برای این امر مهم باشد. پژوهش توصیفی حاضر در صدد بررسی چگونگی ارتباط مفاهیم مربوط با اهداف، محتوا و فعالیت های کتاب های درسی بخوانیم پایه اول تا سوم در حوزه خیر و نیکوکاری است روش پژوهش، روش تحلیل محتوا است .در این روش با استفاده از روش های متداول در آمار توصیفی امور خیر و نیکوکاری (،تعاون، دوستی، احسان و گذشت) مورد تحلیل قرار گرفت جامعه آماری کتاب فارسی خوانداری پایه اول تا سوم ابتدایی می باشد. در بررسی انجام گرفته نتایج حاصله نشان دهنده آن است که از بین مفاهیم انتخاب شده مفهوم تعاون و همکاری مورد توجه قرار گرفته مفهوم دوستی از طریق فعالیت های نمایش، بازی و صندلی صمیمت مورد توجه بوده و مفاهیم احسان، گذشت که در ارزش های اخلاقی ما و هم چنین آموزه های دینی بسیار مورد توجه هستند، مورد غفلت قرار گرفته اند.

واژگان کلیدی

کتاب های درسی؛ تحلیل محتوا؛ دوره ابتدایی؛نیکوکاری تعاون؛ دوستی

مقدمه

انسان شگفت‌ ترین مخلوق خداوند، مستعد آفریده‌شده تا به مقام خلیفه الهی برسد و این سیر جز باتربیت حقیقی میسر نمی‌شود. (نرگس اکبریی،7:1389). فعلیت یافتن استعدادها با کمک نهادهای متعددی چون خانواده، مدرسه، جامعه، رسانه‌ها و... صورت می‌پذیرد، از مهم‌ترین و پیچیده‌ترین نهادها، نظام آموزش‌وپرورش است (احمد صافی،35:1379)، یکی از وظایف اصلي آموزش‌وپرورش فرهنگ‌آموزی و تثبيت مؤلفه‌های مثبت فرهنگ است (گرانپايه،89:1380).

فرهنگ مجموعه‌ای از باورها، نگرش‌ها و رفتارهاي افراد جامعه است. ازجمله این باورها و نگرش‌ها مفاهیم باارزشی چون تعاون، نوع‌دوستی، احسان، نیکوکاری و گذشت است. در دین مبین اسلام و درآیات و در سوره‌های مختلف قرآن به‌کرات درباره نوع‌دوستی و احسان ونیکوکاری تأکید شده است.

خداوند در سوره بقره آیه 112 می‌فرماید: «حق این است که هر کس روی دل به‌سوی خدا نهد و نیکوکار باشد پاداشش نزد پروردگارش (محفوظ) است و نه بیمی بر آن‌هاست و نه اندوهگین می‌شوند». در این آیه خداوند از نیکوکاری و احسان به‌عنوان تقوی و توجه به خدا یادکرده است.

با توجه به اهمیت دورة ابتدايي، در شکل‌گیری همه‌جانبه شخصیت دانش‌آموزان‌که آن را به مهم‌ترین دورة تحصيلي در نظام‌های آموزش‌وپرورش تبدیل نموده است.

تبدیل‌شدن کتاب به مهم‌ترین رسانه آموزشی خصوصاً در نظام متمرکز، بررسی کیفیت کتاب‌های درسی را خصوصاً در حوزه امور خیر و نیکوکاری که ریشه در دین و فرهنگ ما دارد، لازم می‌دارد چراکه كيفيـت و كارايي كتب درسي مستقيماً باکیفیت و كارايي نظام آموزشي مرتبط است.

همچنـان كـه در تحقيق كيامنش و موسي‌پوركاهش ضريب مطلوبيت كتب درسـي بـا افـزايش افـت ضريب مطلوبيت كتب درسـي بـا افـزايش افـت تحصيلي دانش‌آموزان اثبات‌شده است (نوريان85:1388)

پیشینه پژوهش

در بررسی انجام‌شده تحقیقاتی که به‌صورت مستقیم با موضوع پژوهش مرتبط بوده یافت نشد این پژوهش در نوع خود، کار تازه‌ای است. ازاین‌رو به تحلیل محتواهایی که به‌صورت غیرمستقیم می‌توانست مورداستفاده و تأکید قرار بگیرد، اشاره‌شده است. سارا شهیدی (1392)

در تحقیقی با عنوان مؤلفه‌های فرهنگ عمومي در کتاب‌های درسي دورة ابتدايي نشان داد كه در محتواي كتـب فارسـي «بخـوانيم و بنويـسيم» دورة ابتـدايي تحصيلي از ميان مؤلفه‌های فرهنگ عمومي بيشترين تأكيد بر مؤلفه‌های اجتمـاعي-فرهنگي و کمترین تأکید بر مؤلفه‌های سياسي است. فاطمه احمدی (1391) در تحقیقی با عنوان تحليل محتواي كتب فارسي بخوانيم دوره ابتدايي نشان داد بين ميزان توجه به مؤلفه‌های آموزش مهارت‌های زندگي تفاوت وجود دارد.

هدف پژوهش

هدف اصلي پژوهش تحليل محتواي كتب درسي فارسي (خوانداری) پایه‌های اول، دوم و سوم ابتدایی سال تحصیلی 1396-1395 بر اساس مفهوم‌های تعاون و همکاری، دوستی، احسان و نیکوکاری و گذشت در حوزه امور خیر در اهداف، محتوا، و تمرین‌های کتاب می‌باشد. بدین منظور پرسش‌های زیر مطرح‌شده‌اند:

1)تا چه حد اهداف درس‌های کتاب فارسی (خوانداری) پایه اول ابتدایی با مفاهیم تعاون، احسان، دوستی و گذشت در ارتباط می‌باشند؟

2)تا چه حد اهداف درس‌های کتاب فارسی (خوانداری) پایه دوم ابتدایی با مفاهیم تعاون، احسان، دوستی و گذشت در ارتباط می‌باشند؟

3)تا چه حد اهداف درس‌های کتاب فارسی (خوانداری) پایه سوم ابتدایی با مفاهیم تعاون، احسان، دوستی و گذشت در ارتباط می‌باشند؟

4)تا چه حد محتوای کتاب فارسی (خوانداری) پایه اول ابتدایی با مفاهیم تعاون، احسان، دوستی و گذشت در ارتباط می‌باشند؟

5)تا چه حد محتوای کتاب فارسی (خوانداری) پایه دوم ابتدایی با مفاهیم تعاون، احسان، دوستی و گذشت در ارتباط می‌باشند؟

6)تا چه حد محتوای کتاب فارسی (خوانداری) پایه سوم ابتدایی با مفاهیم تعاون، احسان، دوستی و گذشت در ارتباط می‌باشند؟

7)تا چه حد تمرین‌های درس‌های کتاب فارسی (خوانداری) پایه اول ابتدایی مفاهیم تعاون، احسان، دوستی و گذشت را پوشش می‌دهند؟

8)تا چه حد تمرین‌های درس‌های کتاب فارسی (خوانداری) پایه دوم ابتدایی مفاهیم تعاون، احسان، دوستی و گذشت را پوشش می‌دهند؟

9)تا چه حد تمرین‌های درس‌های کتاب فارسی (خوانداری) پایه سوم ابتدایی مفاهیم تعاون، احسان، دوستی و گذشت را پوشش می‌دهند؟

جامعه پژوهش، کتاب‌های درسي فارسي (بخوانيم و بنويسيم) پایه اول تا سوم دورة سه‌ساله اول ابتدايي است. نمونه نيز، منطبق بر جامعه بوده، تمام کتاب‌های فارسي پایه‌های اول تـا سوم ابتـدايي سـال تحصيلي 1396–1395 را دربرمی‌گیرد. علـت انتخـاب دورة سه‌ساله اول ابتـدايي، اهميـت ايـن دورة آموزشي است.

زيرا، شکل‌گیری شخصيت در اين دوره است و پاية رشد همه جانبة فرد در اين دوره گذاشته می‌شود. از طرفي، كتـاب درسـي مهم‌ترین و پركـاربردترين رسانة آموزشي در سيستم هاي آموزش‌وپرورش جهان است. به همين دليـل كيفيـت و كارايي كتب درسي مستقيماً باکیفیت و كارايي نظام آموزشي مرتبط است.

روش

این پژوهش توصیفی و روش آن تحلیل محتواست. اطلاعات موردنظر با استفاده از جدول‌های محقق ساخته، طبقه‌بندی و کدگذاری شدند برای پاسخ به هر سؤال جدولی خاص طراحی و اطلاعات به‌دست‌آمده پس از بررسی توسط محقق و معلمان ابتدایی ثبت نهایی شدند.

واحد محتوا در این پژوهش عبارت است از:

1-هدف‌ها: با توجه به تعداد هدف‌های هر درس و میزان ارتباط با سؤالات مورد شمارش قرار گرفت.

2-متن درس: هر مورد یا مضمون که در متن درس قابل‌مشاهده باشد.

3-تمرین‌ها: هر مورد یا مضمون که در تمرین‌های درس قابل‌مشاهده باشد.

ارائه نتایج و تفاسیر

سؤال اول: تا چه حد اهداف درس‌های کتاب فارسی (خوانداری) پایه اول ابتدایی با مفاهیم تعاون، ، دوستی و گذشت در ارتباط می‌باشند؟

[[|اصلی|وسط]]

جدول شماره 1: توزیع فراوانی هدف‌های مرتبط با مفاهیم سؤال اول کتاب فارسی (خوانداری) پایه اول درس تعداد هدف‌ها فراوانی هدف‌های مرتبط مستقیم فراوانی هدف‌های مرتبط غیرمستقیم عنوان هدف نگاره 1 6 1 همکاری و تعاون نگاره 2 7 1 ابراز محبت نسبت به دیگران نگاره 3 7 - - نگاره 4 9 1 تقویت روحیه همکاری و تعاون نگاره 5 5 1 ایجاد ارتباط مؤثر دانش‌آموزان با یکدیگر نگاره 6 8 1 تقویت روحیه‌ی یاری‌رساندن به گروه همسالان نگاره 7 7 1 آشنایی باروحیه‌ی همکاری در روستا نگاره 8 8 - - نگاره 9 7 1 تقویت روحیه مشارکت در کارها نگاره 10 6 - - درس 1 9 - - 2 7 - - 3 7 2 احترام به حقوق همکلاس‌ها و اولیای مدرسه 4 10 1 همکاری در بازی‌های گروهی 5 7 1 ایجاد علاقه به همکاری در انجام امور 6 10 1 تقویت روحیه دفاع از وطن 7 6 - - 8 5 1 تقویت روحیه‌ی احترام به بزرگ‌ترها 9 5 - - - 10 5 - - 11 7 تقویت روحیه‌ی همکاری در بازی 12 7 1 همکاری بین اعضای خانواده 13 5 - - 14 7 - - 15 6 1 احترام به یکدیگر 16 5 1 تقویت روحیه احترام متقابل 17 7 - - 18 10 1 تقویت روحیه احترام به دیگران 19 4 - 20 4 - 21 5 1 تقویت روحیه‌ی همکاری و کمک به دیگران 22 5 - 1 تقویت روحیه احترام به پیامبر جمع 213 11 8

با توجه به جدول شماره 1 و 2 از مجموع 213 هدف کتاب که شامل 10 نگاره و 22 درس می‌شود، 11 هدف 5٪ به‌صورت مستقیم و 86 هدف 4٪ به‌صورت غیرمستقیم به تقویت مفاهیم تعاون ، احسان، دوستی و گذشت (درمجموع 19 هدف 9٪ ) اختصاص‌یافته است. در 3 نگاره و 10 درس هیچ هدفی به این امر اختصاص نیافته است. سؤال دوم: تا چه حد اهداف درس‌های کتاب فارسی (خوانداری) پایه دوم ابتدایی با مفاهیم تعاون، احسان، دوستی، نیکوکاری و گذشت در ارتباط می‌باشند؟

[[|اصلی|وسط]]

جدول شماره ۳: توزیع فراوانی هدف‌های مرتبط با مفاهیم سؤال دوم کتاب فارسی (خوانداری) پایه دوم درس تعداد هدف‌ها فراوانی هدف‌های مرتبط مستقیم فراوانی هدف‌های مرتبط غیرمستقیم عنوان هدف 1 7 1 تقویت روحیه‌ی مشارکت و همکاری و کار در گروه 2 5 2 تقویت روحیه همدلی تقویت روحیه‌ی احسان و تعاون (بخوان و بیندیش) 3 6 1 تقویت روحیه‌ی گذشت (بخوان و بیندیش) 4 5 1 تقویت روحیه همکاری(غیرمستقیم) 5 4 - - 6 5 1 تشویق به پذیرش حس مسئولیت (غیرمستقیم) 7 5 1 آشنایی با بعضی از خدمتگزاران جامعه (غیرمستقیم) 8 5 2 تقویت روحیه‌ی محبت نسبت به دیگران تقویت روحیه‌ی کمک به همنوعان 9 5 1 تقویت روحیه‌ی تعاون و نیکوکاری (بخوان و بیندیش) 10 5 1 تقویت حس مسئولیت‌پذیری (غیرمستقیم) 11 درس آزاد - 12 5 1 تقویت حس کمک و همکاری (بخوان و بیندیش) 13 5 1 تقویت روحیه‌ی تعاون و همکاری 14 5 - 15 5 1 تقویت روحیه دوستی و همدلی (بخوان و بیندیش) تقویت روحیه‌ی احسان، گذشت و نیکوکاری بخوان و بیندیش) 16 3 1 تقویت روحیه‌ی گذشت و همکاری 17 3 - - جمع 78 10 4

با توجه به جدول شماره 3 و 4 از مجموع 78 هدف کتاب که شامل 17 درس می‌شود، 10هدف 13٪ به‌صورت مستقیم و 4 هدف 5٪ به‌صورت غیرمستقیم به تقویت مفاهیم تعاون، احسان، دوستی و گذشت (درمجموع 14 هدف 18٪) اختصاص‌یافته است. سؤال سوم: تا چه حد اهداف درس‌های کتاب فارسی (خوانداری) پایه سوم ابتدایی با مفاهیم تعاون، احسان، دوستی، نیکوکاری و گذشت در ارتباط می‌باشند؟

[[|اصلی|وسط]]

جدول شماره5: توزیع فراوانی هدف‌های مرتبط با مفاهیم سؤال سوم کتاب فارسی (خوانداری) پایه سوم درس تعداد هدف‌ها فراوانی هدف‌های مرتبط مستقیم فراوانی هدف‌های مرتبط غیرمستقیم عنوان هدف 1 6 2 آشنایی دانش‌آموزان با وظایف خود در خصوص محله‌ی زندگی ایجاد درک گسترده از ارزش‌های اجتماعی – اخلاقی – اقتصادی و فرهنگی 2 4 1 تقویت روحیه‌ی کمک به دیگران(بخوان و بیندیش) 3 6 1 گسترش ارتباطات میان گروهی و حس مسئولیت‌پذیری 4 6 1 تقویت روحیه‌ی همکاری در کارگروهی 5 5 - - 6 9 2 آشنایی با مفهوم فداکاری تقویت روحیه گذشت (بخوان بیندیش) 7 6 1 تقویت حس نیک‌اندیش در دانش‌آموزان 8 7 9 6 10 5 1 ایجاد حس ارتباط صمیمانه و دوستی 11 7 - 12 7 - 13 - درس آزاد 14 6 1 ارتقای حس وطن‌دوستی 15 6 - 16 9 - 17 6 - جمع 101 6 4

با توجه به جدول شماره 5 و 6 از مجموع 101 هدف کتاب که شامل 17 درس می‌شود، 10هدف 13٪ به‌صورت مستقیم و 4 هدف 5٪ به‌صورت غیرمستقیم به تقویت مفاهیم تعاون، احسان، دوستی و گذشت (درمجموع 14 هدف 18٪) اختصاص‌یافته است. سؤال چهارم: تا چه حد محتوای کتاب فارسی (خوانداری) پایه اول ابتدایی با مفاهیم تعاون، احسان، دوستی، نیکوکاری و گذشت در ارتباط می‌باشند؟

[[|اصلی|وسط]]

جدول شماره۷: ارتباط محتوای کتاب با مفاهیم سؤال چهارم کتاب فارسی (خوانداری) پایه اول فراوانی مفاهیم درس تعاون (همکاری) احسان دوستی گذشت فراوانی مفاهیم درس تعاون (همکاری) احسان دوستی گذشت نگاره1 1 - - - نشانه8 - - - - نگاره2 - - 1 1 نشانه9 - - - - نگاره3 - - - - نشانه10 - 1 - - نگاره4 1 - - - نشانه11 1 - - - نگاره5 - - - - نشانه12 1 - - - نگاره6 - 1 - - نشانه13 - - - - نگاره7 1 - - - نشانه14 - 1 - - نگاره8 - - - - نشانه15 - - 1 - نگاره9 - - - - روان‌خوانی - - 1 - نگاره10 - - - - نشانه16 - - 1 - نشانه1 - - - - نشانه17 - - - - نشانه2 - - - - نشانه18 1 - - - نشانه3 - - 1 - نشانه19 - - - - نشانه4 1 - - - نشانه20 - 1 - - نشانه5 1 - - - درس آزاد - - - - نشانه6 - - - 1 نشانه21 1 - - - باهم بخوانیم - - 1 - نشانه22 - - - - نشانه7 - - - -

با توجه به اطلاعات به‌دست‌آمده از جدول ۷و ۸ درمجموع 21 مورد به مفاهیم مطرح‌شده پرداخته است که از این مجموع 9 مورد به تعاون و همکاری، 6 مورد به دوستی، و 4 مورد به احسان، و 2 مورد گذشت اختصاص داده‌شده است. بالاترین مفهوم استفاده‌شده در محتوای کتاب که شامل نگاره‌ها، باهم بخوانیم، نشانه‌ها و روان‌خوانی می‌باشد، تعاون و همکاری و پایین‌ترین آن‌ها به مفاهیم احسان و گذشت اختصاص‌ یافته است. سؤال پنجم: تا چه حد محتوای کتاب فارسی (خوانداری) پایه دوم ابتدایی با مفاهیم تعاون، احسان، دوستی، نیکوکاری و گذشت در ارتباط می‌باشند؟

[[|اصلی|وسط]]

جدول شماره۹: ارتباط محتوای کتاب مفاهیم سؤال پنجم کتاب فارسی (خوانداری) پایه دوم فراوانی مفاهیم درس تعاون (همکاری) احسان دوستی نیکوکاری گذشت فراوانی مفاهیم درس تعاون (همکاری) احسان دوستی نیکوکاری گذشت ستایش - - - - - 10 1 متن 1 1 - - - بخوان و حفظ کن 1 بخوان و حفظ کن 1 11 (آزاد) - - - - - 2 1 12 - - - - - بخوان و بیندیش 1 1 بخوان و بیندیش - 3 1 13 1 1 1 1 بخوان و حفظ کن 1 14 - - - - - 4 1 بخوان و حفظ کن 1 بخوان و بیندیش 1 15 2 1 5 1 بخوان و بیندیش 1 6 1 16 1 1 7 1 حکایت 1 1 8 1 1 1 17 - - - - - بخوان و حفظ کن 1 نیایش 1 1 حکایت 1 1 9 - - - - بخوان و بیندیش 1 1 1

با توجه به اطلاعات به‌دست‌آمده از جدول ۹ و ۱۰ درمجموع 38 مورد به مفاهیم مطرح‌شده، پرداخته است که از این مجموع 8 مورد به تعاون و همکاری، 13 مورد به دوستی، 10 مورد به احسان، و 6 مورد به گذشت اختصاص داده‌شده است. بالاترین مفهوم استفاده‌شده در محتوای کتاب که شامل متن درس، ستایش، بخوان و حفظ کن، بخوان و بیندیش، حکایت و نیایش می‌باشد، در پایه دوم دوستی و پایین‌ترین آن‌ها به گذشت اختصاص‌ یافته است. سؤال ششم: تا چه حد محتوای کتاب فارسی (خوانداری) پایه سوم ابتدایی با مفاهیم تعاون، احسان، دوستی، نیکوکاری و گذشت در ارتباط می‌باشند؟

با توجه به اطلاعات به‌دست‌آمده از جدول ۱۱و ۱۲درمجموع 14 مورد به مفاهیم مطرح‌شده، پرداخته است که از این مجموع 5 مورد به تعاون و همکاری، 3 مورد به دوستی، 3 مورد به احسان، و 3 مورد به گذشت اختصاص داده‌شده است. بالاترین مفهوم استفاده‌شده در محتوای کتاب که شامل متن درس، ستایش، بخوان و حفظ کن، بخوان و بیندیش، حکایت، مثل و نیایش می‌باشد، تعاون و همکاری و پایین‌ترین آن‌ها به احسان اختصاص‌یافته است. سؤال هفتم: تا چه حد تمرین‌های درس‌های کتاب فارسی (خوانداری) پایه اول ابتدایی مفاهیم تعاون، احسان، دوستی، نیکوکاری و گذشت را پوشش می‌دهند؟

با توجه به اطلاعات به‌دست‌آمده از جدول شماره۱۳ درمجموع 31 مورد 6 درصد به مفاهیم مطرح‌شده، پرداخته است که از این مجموع 27 مورد به تعاون و همکاری، 3 مورد به دوستی، 1 مورد به احسان اختصاص داده‌شده است. بالاترین مفهوم استفاده‌شده در فعالیت‌های کتاب که شامل گوش کن و بگو، ببین و بگو، بگرد و پیدا کن، به دوستانت بگو، نمایش، کتاب‌خوانی و بازی است، تعاون و همکاری و پایین‌ترین آن‌ها به احسان اختصاص‌یافته است. تمرین بازی نیز بالاترین فراوانی را در بخش فعالیت‌ها داشته است. سؤال هشتم: تا چه حد تمرین‌های درس‌های کتاب فارسی (خوانداری) پایه دوم ابتدایی مفاهیم تعاون، احسان، دوستی، نیکوکاری و گذشت را پوشش می‌دهند؟

با توجه به اطلاعات به‌دست‌آمده از جدول شماره۱۴ درمجموع 29 مورد به مفاهیم مطرح‌شده، پرداخته است که از این مجموع 15 مورد به تعاون و همکاری، 4 مورد به احسان، 9 مورد به دوستی، و 1 مورد به گذشت اختصاص داده‌شده است. بالاترین مفهوم استفاده‌شده در فعالیت‌های کتاب که شامل درست و نادرست، نگاه کن و بگو، واژه‌سازی، بیاموز و بگو،فکر کن و بگو، پیدا کن و بگو، بازی، درک و دریافت، بازی و نمایش، و کتاب‌خوانی می‌باشد، تعاون و همکاری و پایین‌ترین آن‌ها به گذشت اختصاص‌یافته است. تمرین بازی و نمایش نیز بالاترین میزان فراوانی را در بخش فعالیت‌ها داشته‌اند. در محتوای کتاب که شامل متن درس، ستایش، بخوان و حفظ کن، بخوان و بیندیش، حکایت و نیایش می‌باشد، در پایه دوم دوستی و پایین‌ترین آن‌ها به گذشت اختصاص‌یافته است. سؤال نهم: تا چه حد تمرین‌های درس‌های کتاب فارسی (خوانداری) پایه سوم ابتدایی مفاهیم تعاون، احسان، دوستی، نیکوکاری و گذشت را پوشش می‌دهند؟

با توجه به اطلاعات به‌دست‌آمده از جدول شماره۱۵ درمجموع 25 مورد به مفاهیم مطرح‌شده، پرداخته است که از این مجموع 1۴ مورد به تعاون و همکاری، 5 مورد به احسان، 3 مورد به دوستی، و 3 مورد به گذشت اختصاص داده‌شده است.

بالاترین مفهوم استفاده‌شده در فعالیت‌های کتاب که شامل درست و نادرست، درک مطلب، واژه‌سازی، نگاه کن و بگو، بیاموز و بگو، صندلی صمیمت، نمایش بی‌کلام، درک و دریافت، مثل می‌باشد، تعاون و همکاری و پایین‌ترین آن‌ها به دوستی و گذشت اختصاص‌یافته است. تمرین صندلی صمیمت، نمایش بی‌کلام نیز بالاترین فراوانی را در بخش فعالیت‌ها داشته‌اند.

نتیجه‌گیری

هدف نظام آموزشی کمک به دانش‌آموز برای رسیدن به حیات طیبه است. دانش‌آموز باید ارزش‌های جامعه را بشناسد و محیطی مناسب برای خود و دیگران فراهم سازد، کتاب درسی به‌عنوان مهم‌ترین ابزار این نظام نقش مهمی‌دارد.

در این مقاله کتاب‌های فارسی پایه‌های اول، دوم و سوم ابتدایی و مفاهیم ارزشی چون تعاون و همکاری، احسان، دوستی و گذشت در اهداف، محتوای و فعالیت‌های کتاب موردبررسی قرار گرفت نتیجه پژوهش نشان داد که: از مجموع 213 هدف کتاب فارسی اول که شامل 10 نگاره و 22 درس می‌شود، 19 هدف 9٪ ، از کل 78 هدف کتاب فارسی دوم که شامل 17 درس می‌شود، 14 هدف 18٪ ، و از 101 هدف کتاب فارسی سوم که شامل 17 درس می‌شود، درمجموع 14 هدف 18٪ به مفاهیم تعاون، احسان، دوست و گذشت، اختصاص‌ یافته است. از بین اهداف اختصاص‌یافته بیشترین تکیه‌بر تعاون و همکاری و کمترین تأکید برگذشت می‌باشد.

در محتوای کتاب فارسی اول و سوم تعاون و همکاری، در پایه دوم دوستی بالاترین فراوانی و مفاهیم احسان و گذشت در پایه اول، گذشت در پایه دوم و احسان در پایه سوم پایین‌ترین فراوانی را به خود اختصاص داده‌اند.

در بخش فعالیت‌های کتاب فارسی، تعاون و همکاری در پایه اول دوم و سوم بیشترین فراوانی و احسان در پایه اول و گذشت در پایه‌های دوم و سوم از کمترین فراوانی برخوردار بوده‌اند.

با توجه به اطلاعات کسب‌شده و تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از بین مفاهیم انتخاب‌شده مفهوم تعاون و همکاری و در مرحله دوم مفهوم دوستی از طریق فعالیت‌های نمایش، بازی و صندلی صمیمت موردتوجه بوده و مفاهیم احسان، گذشت مورد غفلت قرارگرفته‌اند. لذا پیشنهاد می‌گردد مؤلفان کتاب‌های فارسی در مرحله اول در تغییر کتاب‌ها و معلمان ابتدایی در مرحله دوم در آموزش محتوای کتاب سعی نمایند.

معلمان می‌توانند با استفاده از سه فصل کتاب فارسی محله ما، اخلاق فردی و اجتماعی و ایران من با انتخاب محتوای مناسب در کنار محتوای کتاب، به غنی‌سازی مفاهیم موردنظر بپردازند. مثلاً: در درس کار نیک در متن درس و تمرین‌های مثل و بخوان و بیندیش به‌جای کسی که بذر گردو بکارد می‌توان از مفاهیم نیکوکاری و داستان در همین زمینه استفاده کرد.

در درس فداکاران می‌توان به نام بعضی از افرادی که در جامعه در خدمت محرومان جامعه هستند اشاره شود ازجمله خیرین مدرسه‌ساز، همچنین در درس محله ما معلمان می‌توانند با ارائه تصاویری از محله زندگی دانش‌آموزان ازجمله موسسه‌های خیریه یا تعاونی غیرمستقیم به دانش‌آموزان مفهوم گذشت و احسان را آموزش دهند و با استفاده از تمرین‌های کتاب ازجمله فکر کن و بگو و...در کنار آموزش محتوای درس به تقویت مفاهیم احسان و نیکوکاری و گذشت در دانش‌آموزان بپردازند.

منابع

احمدی، فاطمه؛ (1391) تحليل محتواي كتب فارسي بخوانيم دوره‌ی ابتدايي از بعد تقويت مهارت‌های زندگی ، کارشناسی ارشد رشته علوم تربيتي گرايش برنامه‌ریزی درسي، گروه آموزش و پژوهش علوم تربيتي دانشکده علوم انسانی دانشگاه پیام نور.

درخواه، فریده. (1388) بررسی مؤلفه‌های دموکراسی برای زندگی در جامعه‌ی مدنی در کتب درسی دوره ابتدایی.دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه علامه طباطبایی.

زاهدی اصل، محمد. (1388) مقدمه‌ای بر خدمات اجتماعی در اسلام ، تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی.

شهری آذر. (1390) بررسی مفهوم یادگیری برای زندگی کردن باهم در برنامه درسی مدارس ابتدایی کشور بر پایه چارچوب یونسکو. پایان‌نامه کارشناسی ارشد مدیریت آموزشی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه کردستان.

شهیدی، سارا؛ احمدی، پروین؛ صمدی، پروین. (1392) مؤلفه‌های فرهنگ عمومي در کتاب‌هاي درسي دوره ابتدايي. فصلنامه مطالعات ملي؛ 55، سال چهاردهم، شمارة 1392،3 . از صفحه 77 تا صفحه 106

صافي، احمد (1386)؛ آموزش‌وپرورش ابتدايي، راهنمايي تحصيلي و متوسطه. تهران: سمت.

صافي، احمد(1379)؛ سازمان و مدیریت در آموزش‌وپرورش. تهران: ارسباران

گرانپايه، بهروز (1380) ؛ آموزش و تحول فرهنگ، بررسی‌های موردي درزمینه فرهنگ عمومي، مجموعه مقالات جامعه و فرهنگ، جلد دوم، تهران شريف، صص274-276 .

ملایی نژاد،اعظم، حسینی سید علی، گودرزی قرزانه، حامدی هنگامه (1389). چکیده مقالات و تجارب برگزیده همایش ملی رویکرد اسلامی در آموزش‌وپرورش، نوآوری‌ها و تجربه‌های موفق در مدارس. تهران: مدرسه

ملكي، حسن (1380)؛ برنامه‌ریزی درسي ( راهنماي عمل)، مشهد: پيام انديشه.

نوريان، محمد(1388)؛ راهنماي عملي تحليل محتواي رسانه‌های آموزشي، آموزش امير، چاپ اول.

لینک مقاله در سیویلیکا

پانویـس