ربا: تفاوت بین نسخه‌ها
(صفحه‌ای تازه حاوی « معامله دو کالای همجنس با زیادی دریک طرف یا قرض دادن به شرط زیادی را ربا می گو...» ایجاد کرد) |
|||
| (۳ نسخهٔ میانیِ همین کاربر نمایش داده نشده است) | |||
| سطر ۵: | سطر ۵: | ||
ربا در لغت به معنای زیادی می‌باشد. | ربا در لغت به معنای زیادی می‌باشد. | ||
==ربا در شرع== | ==ربا در شرع== | ||
| − | ربا در شرع عبارت است از زیادی یکی از دو کالای همجنس که هر دو پیمانه‌ای یا وزنی‌اند بر دیگری در | + | ربا در[[ شرع]] عبارت است از زیادی یکی از دو کالای [[همجنس]] که هر دو پیمانه‌ای یا وزنی‌اند بر دیگری در [[معامله]] ، یا [[قرض]] دادن مالی به شرط زیادی. |
<ref> | <ref> | ||
[http://lib.eshia.ir/10086/4/265/الثالث جامع المقاصد، ج۴، ص۲۶۵.] | [http://lib.eshia.ir/10086/4/265/الثالث جامع المقاصد، ج۴، ص۲۶۵.] | ||
</ref> | </ref> | ||
==اقوال در تعریف ربا== | ==اقوال در تعریف ربا== | ||
| − | برخی، ربا را این گونه تعریف کرده‌اند: بیع یا معاوضه یکی از دو عوض همجنس پیمانه‌ای یا وزنی در برابر دیگری با زیادی یکی از آن دو، یا قرض دادن به شرط زیادی. | + | برخی، ربا را این گونه تعریف کرده‌اند: [[بیع]] یا [[معاوضه]] یکی از دو عوض همجنس پیمانه‌ای یا وزنی در برابر دیگری با زیادی یکی از آن دو، یا قرض دادن به شرط زیادی. |
<ref> | <ref> | ||
[http://lib.eshia.ir/10151/3/316/وصفين مسالک الافهام، ج۳، ص۳۱۶.] | [http://lib.eshia.ir/10151/3/316/وصفين مسالک الافهام، ج۳، ص۳۱۶.] | ||
| سطر ۱۸: | سطر ۱۸: | ||
</ref> | </ref> | ||
==مصادیق ربا== | ==مصادیق ربا== | ||
| − | با توجه به تعریف یاد شده، ربا در شرع مقدّس دو مصداق دارد: یکی معامله دو کالای همجنس با زیادی در یک طرف و دیگری قرض دادن به شرط زیادی. از اوّلی به ربای معاملی و از دومی به ربای قرضی تعبیر می‌کنند. | + | با توجه به تعریف یاد شده، ربا در [[شرع]] مقدّس دو مصداق دارد: یکی معامله دو کالای همجنس با زیادی در یک طرف و دیگری [[قرض]] دادن به [[شرط]] زیادی. از اوّلی به ربای معاملی و از دومی به ربای قرضی تعبیر می‌کنند. |
==حکم ربا در قرآن== | ==حکم ربا در قرآن== | ||
ربا به نص قرآن کریم، حرام و رباخواری اعلان جنگ با خدا و رسولش شمرده شده است. | ربا به نص قرآن کریم، حرام و رباخواری اعلان جنگ با خدا و رسولش شمرده شده است. | ||
| سطر ۲۵: | سطر ۲۵: | ||
</ref> | </ref> | ||
==حکم ربا در روایات== | ==حکم ربا در روایات== | ||
| − | در روایات نیز در ردیف بزرگ‌ترین گناهان کبیره شمرده شده است. | + | در روایات نیز در ردیف بزرگ‌ترین[[ گناهان کبیره]] شمرده شده است. |
<ref> | <ref> | ||
[http://lib.eshia.ir/11025/18/117/تحريمه وسائل الشیعة، ج۱۸، ص۱۱۷-۱۲۴.] | [http://lib.eshia.ir/11025/18/117/تحريمه وسائل الشیعة، ج۱۸، ص۱۱۷-۱۲۴.] | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | حرمت ربا ضروری دین است؛ از این رو، انکار حرمت آن موجب ارتداد است. | + | حرمت ربا ضروری [[دین]] است؛ از این رو، انکار حرمت آن موجب [[ارتداد]] است. |
<ref> | <ref> | ||
[http://lib.eshia.ir/10075/10/133/وتحريمه تذکرة الفقهاء، ج۱۰، ص۱۳۳.] | [http://lib.eshia.ir/10075/10/133/وتحريمه تذکرة الفقهاء، ج۱۰، ص۱۳۳.] | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | در حرمت ربا فرقی بین گرفتن و دادن آن نیست؛ چنان که نوشتن قرارداد معامله ربوی و گواهی دادن بر آن نیز حرام است. | + | در حرمت ربا فرقی بین گرفتن و دادن آن نیست؛ چنان که نوشتن قرارداد معامله [[ربوی]] و گواهی دادن بر آن نیز [[حرام]] است. |
<ref> | <ref> | ||
[http://lib.eshia.ir/10081/1/3/أخذ تکملة العروة، ج۱، ص۳.] | [http://lib.eshia.ir/10081/1/3/أخذ تکملة العروة، ج۱، ص۳.] | ||
| سطر ۴۳: | سطر ۴۳: | ||
</ref> | </ref> | ||
===ربای معاملی=== | ===ربای معاملی=== | ||
| − | این گونه ربا یا در معامله نقدین، یعنی درهم در برابر درهم یا دینار در برابر دینار تحقق می‌یابد یا در اجناس غیر نقدین. | + | این گونه ربا یا در معامله نقدین، یعنی درهم در برابر درهم یا دینار در برابر دینار تحقق می‌یابد یا در [[اجناس]] غیر [[نقدین]] . |
==== ربای معاملی در نقدین==== | ==== ربای معاملی در نقدین==== | ||
| − | هرگونه زیادی در معامله نقدین ربا و حرام است؛ چنان که معامله نقدین بدون زیادی یکی بر دیگری به صورت نسیه نیز ربا محسوب می‌گردد. | + | هرگونه زیادی در معامله [[نقدین]] ربا و [[حرام]] است؛ چنان که معامله نقدین بدون زیادی یکی بر دیگری به صورت [[نسیه]] نیز ربا محسوب می‌گردد. |
==== شرط تحقق ربای معاملی در اجناس غیر نقدین==== | ==== شرط تحقق ربای معاملی در اجناس غیر نقدین==== | ||
ربای معاملی در اجناس غیر نقدین با دو شرط تحقق می‌یابد: | ربای معاملی در اجناس غیر نقدین با دو شرط تحقق می‌یابد: | ||
| − | ۱. هر دو عوض از یک جنس باشند. معیار همجنس بودن، صدق یک اسم بر هر دو است، مانند گندم مرغوب و نامرغوب که هر دو را گندم می‌گویند. | + | ۱. هر دو عوض از یک جنس باشند. معیار همجنس بودن، صدق یک اسم بر هر دو است، مانند[[گندم]]مرغوب و نامرغوب که هر دو را گندم می‌گویند. |
<ref> | <ref> | ||
[http://lib.eshia.ir/10088/23/338/الأمور جواهر الکلام، ج۲۳، ص۳۳۸.] | [http://lib.eshia.ir/10088/23/338/الأمور جواهر الکلام، ج۲۳، ص۳۳۸.] | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | بنابر مشهور، گندم و جو در حکم ربا یک جنس به شمار می‌روند؛ | + | بنابر مشهور،[[ گندم]] و [[جو]] در حکم ربا یک جنس به شمار می‌روند؛ |
<ref> | <ref> | ||
[http://lib.eshia.ir/10088/23/344/والحنطة جواهر الکلام، ج۲۳، ص۳۴۴.] | [http://lib.eshia.ir/10088/23/344/والحنطة جواهر الکلام، ج۲۳، ص۳۴۴.] | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | چنان که به نظر مشهور، در حکم یاد شده هر فرآورده‌ای با اصل خود یک جنس محسوب می‌شوند، مانند پنیر و | + | چنان که به نظر مشهور، در [[حکم]] یاد شده هر فرآورده‌ای با اصل خود یک جنس [[محسوب]] می‌شوند، مانند [[پنیر]] و [[شیر]] ؛ همچنین است دو فرآورده از یک اصل، مانند پنیر و ماست فراهم آمده از شیر؛ |
<ref> | <ref> | ||
[http://lib.eshia.ir/10088/23/347/وثمرة جواهر الکلام، ج۲۳، ص۳۴۷.] | [http://lib.eshia.ir/10088/23/347/وثمرة جواهر الکلام، ج۲۳، ص۳۴۷.] | ||
</ref> | </ref> | ||
<ref> | <ref> | ||
| − | [http://lib.eshia.ir/10081/1/28/المشهور تکملةالعروة، ج۱، ص۲۸.] | + | [http://lib.eshia.ir/10081/1/28/المشهور تکملةالعروة، ج۱، ص۲۸.] |
</ref> | </ref> | ||
| − | لیکن اگر اصل مختلف باشد، دو جنس شمرده می‌شوند، هرچند بر آنها به اشتراک لفظی یک اسم صادق باشد، مانند گوشت گاو و گوشت گوسفند یا کبوتر و گنجشک که در مثال اول عنوان گوشت و در دوم عنوان پرنده بر هر دو صادق است. | + | لیکن اگر اصل مختلف باشد، دو جنس شمرده می‌شوند، هرچند بر آنها به اشتراک[[ لفظی]] یک اسم صادق باشد، مانند [[گوشت گاو]] و[[ گوشت گوسفند]] یا[[ کبوتر ]] و [[گنجشک]] که در مثال اول عنوان [[گوشت]] و در دوم عنوان [[پرنده]] بر هر دو صادق است. |
<ref> | <ref> | ||
| − | [ http://lib.eshia.ir/10088/23/355/واللحوم | + | [http://lib.eshia.ir/10088/23/355/واللحوم جواهر الکلام، ج۲۳، ص۳۵۵.] |
</ref> | </ref> | ||
| − | ۲. دو عوض، پیمانه‌ای یا وزنی معامله شوند. بنابر مشهور، ربا در معامله اجناس غیر پیمانه‌ای و وزنی- مانند اجناسی که با شمارش یا متر و یا مشاهده معامله می‌گردند- جریان ندارد. | + | ۲. دو عوض، پیمانه‌ای یا وزنی معامله شوند. بنابر مشهور، ربا در معامله [[اجناس]] غیر پیمانه‌ای و وزنی- مانند اجناسی که با شمارش یا متر و یا مشاهده معامله می‌گردند- جریان ندارد. |
==== معیار در پیمانه ای یا وزنی بودن جنس==== | ==== معیار در پیمانه ای یا وزنی بودن جنس==== | ||
| − | معیار در پیمانه‌ای یا وزنی بودن جنس چیست؟ آیا عادت شرع است؛ به این معنا که آنچه در عصر پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله پیمانه‌ای یا وزنی معامله می‌شد، محکوم به پیمانه‌ای یا وزنی است، هرچند در دوران بعد در آن تغییر حاصل شده باشد؛ و آنچه در آن عصر پیمانه‌ای یا وزنی نبوده، محکوم به عدم آن است؛ هرچند در دوران بعد پیمانه‌ای یا وزنی شده باشد؟ یا اینکه ملاک عرف جامعه است؛ به این معنا که آنچه نزد مردم پیمانه‌ای یا وزنی معامله می‌شود، محکوم به آن است؟ مسئله اختلافی است. | + | معیار در پیمانه‌ای یا وزنی بودن جنس چیست؟ آیا عادت [[شرع]] است؛ به این معنا که آنچه در عصر [[پیامبر صلّی اللَّه]] علیه و آله پیمانه‌ای یا وزنی معامله می‌شد، محکوم به پیمانه‌ای یا وزنی است، هرچند در دوران بعد در آن تغییر حاصل شده باشد؛ و آنچه در آن عصر پیمانه‌ای یا وزنی نبوده، محکوم به عدم آن است؛ هرچند در دوران بعد پیمانه‌ای یا وزنی شده باشد؟ یا اینکه ملاک عرف [[جامعه]] است؛ به این معنا که آنچه نزد مردم پیمانه‌ای یا وزنی معامله می‌شود، محکوم به آن است؟ مسئله اختلافی است. |
<ref> | <ref> | ||
[http://lib.eshia.ir/10081/1/32/ذكروا تکملة العروة، ج۱، ص۳۲.] | [http://lib.eshia.ir/10081/1/32/ذكروا تکملة العروة، ج۱، ص۳۲.] | ||
| سطر ۷۶: | سطر ۷۶: | ||
مهذب الأحکام، ج۱۷، ص۳۱۶. | مهذب الأحکام، ج۱۷، ص۳۱۶. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | بر قول نخست ادعای اجماع شده است. بنابر این قول، چنانچه پیمانه‌ای یا وزنی بودن جنسی در آن عصر معلوم نباشد، به عرف جامعه رجوع می‌شود و در صورت یکسان نبودن عرف جامعه، بنابر نظر مشهور | + | بر قول نخست ادعای [[اجماع]] شده است. بنابر این قول، چنانچه پیمانه‌ای یا وزنی بودن جنسی در آن عصر معلوم نباشد، به عرف [[جامعه]] [[رجوع]] می‌شود و در صورت یکسان نبودن عرف جامعه، بنابر نظر مشهور[[ متأخران]] ، هر شهری حکم خود را دارد. از برخی، قول به ترجیح جانب حرمت و جریان حکم ربا در همه شهرها و از بعضی دیگر ترجیح جانب اغلب و در صورت تساوی، ترجیح جانب حرمت نقل شده است. |
<ref> | <ref> | ||
[http://lib.eshia.ir/10088/23/362/المعاوضة جواهر الکلام، ج۲۳، ص۳۶۲-۳۶۶.] | [http://lib.eshia.ir/10088/23/362/المعاوضة جواهر الکلام، ج۲۳، ص۳۶۲-۳۶۶.] | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | اجناس در پیمانه‌ای یا وزنی بودن از اصل خود تبعیت نمی‌کنند. بنابر این، در جنس غیر وزنی و پیمانه‌ای مانند پارچه- که متری معامله می‌شود- ربا جریان ندارد؛ هرچند اصل آن، یعنی پنبه یا نخ، وزنی معامله شود. | + | [[اجناس]] در پیمانه‌ای یا وزنی بودن از اصل خود تبعیت نمی‌کنند. بنابر این، در جنس غیر وزنی و پیمانه‌ای مانند پارچه- که متری معامله می‌شود- ربا جریان ندارد؛ هرچند اصل آن، یعنی [[پنبه]] یا نخ، وزنی معامله شود. |
<ref> | <ref> | ||
مهذب الأحکام، ج۱۷، ص۳۱۷. | مهذب الأحکام، ج۱۷، ص۳۱۷. | ||
| سطر ۸۸: | سطر ۸۸: | ||
</ref> | </ref> | ||
==== احکام ربای معاملی==== | ==== احکام ربای معاملی==== | ||
| − | در اینکه ربای معاملی به بیع اختصاص دارد یا شامل هر نوع معاوضه معاملی، مانند صلح می‌شود، اختلاف است. مشهور قول دوم است. | + | در اینکه ربای معاملی به[[ بیع]] اختصاص دارد یا شامل هر نوع[[ معاوضه]] معاملی، مانند صلح می‌شود، اختلاف است. مشهور قول دوم است. |
<ref> | <ref> | ||
[http://lib.eshia.ir/10088/23/336/معاوضة جواهر الکلام، ج۲۳، ص۳۳۶-۳۳۸.] | [http://lib.eshia.ir/10088/23/336/معاوضة جواهر الکلام، ج۲۳، ص۳۳۶-۳۳۸.] | ||
| سطر ۹۵: | سطر ۹۵: | ||
[http://lib.eshia.ir/10081/1/8/المشهور تکملة العروة، ج۱، ص۸-۹.] | [http://lib.eshia.ir/10081/1/8/المشهور تکملة العروة، ج۱، ص۸-۹.] | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | معامله نقدین به | + | معامله [[نقدین]] به [[نسیه]] ، حتّی بدون فزونی یکی بر دیگری جایز نیست، لیکن اگر یکی از دو عوض، [[نقدین]] و دیگری غیر آن باشد، معامله آن دو به نسیه جایز است، چه با فزونی یکی بر دیگری و یا بدون آن. معامله دو همجنس پیمانه‌ای یا وزنی به نسیه بدون زیادی یکی بر دیگری جایز نیست؛ لیکن بنابر مشهور، معامله دو ناهمجنس به نسیه با زیادی یکی بر دیگری جایز است. |
<ref> | <ref> | ||
[http://lib.eshia.ir/10088/23/340/إسلاف جواهر الکلام، ج۲۳، ص۳۴۰-۳۴۴.] | [http://lib.eshia.ir/10088/23/340/إسلاف جواهر الکلام، ج۲۳، ص۳۴۰-۳۴۴.] | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | در اینکه در معامله ربوی، تنها زیادی دریافتی، فاسد و باطل است یا علاوه بر آن، اصل معامله نیز مطلقا باطل می‌گردد، خواه زیادی به عنوان جزء معامله باشد یا شرط آن، و یا اینکه در صورت جزء معامله بودن، موجب فساد آن خواهد شد، اختلاف است. قول دوم به ظاهر کلمات فقها نسبت داده شده است. | + | در اینکه در معامله ربوی، تنها زیادی دریافتی، [[فاسد]] و [[باطل]] است یا علاوه بر آن، اصل معامله نیز مطلقا باطل می‌گردد، خواه زیادی به عنوان جزء معامله باشد یا شرط آن، و یا اینکه در صورت جزء معامله بودن، موجب [[فساد]] آن خواهد شد، اختلاف است. قول دوم به ظاهر کلمات فقها نسبت داده شده است. |
<ref> | <ref> | ||
[http://lib.eshia.ir/10088/23/334/المحرم جواهر الکلام، ج۲۳، ص۳۳۴-۳۳۵.] | [http://lib.eshia.ir/10088/23/334/المحرم جواهر الکلام، ج۲۳، ص۳۳۴-۳۳۵.] | ||
| سطر ۱۰۹: | سطر ۱۰۹: | ||
مهذب‌الأحکام، ج۱۷، ص۲۹۹-۳۰۰. | مهذب‌الأحکام، ج۱۷، ص۲۹۹-۳۰۰. | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | بنابر قول به عدم بطلان معامله، تنها بازگرداندن زیادی دریافتی به مالک آن واجب است؛ لیکن بنابر قول به بطلان معامله، در اینکه باید هم زیاده و هم اصل را به مالکش برگرداند یا تنها زیاده را، مسئله محل بحث است. بر قول دوم ادعای اجماع شده است. | + | بنابر قول به عدم [[بطلان]] معامله، تنها بازگرداندن زیادی دریافتی به مالک آن [[واجب]] است؛ لیکن بنابر قول به [[بطلان]] معامله، در اینکه باید هم زیاده و هم اصل را به مالکش برگرداند یا تنها زیاده را، مسئله محل بحث است. بر قول دوم ادعای [[اجماع]] شده است. |
<ref> | <ref> | ||
[http://lib.eshia.ir/10088/23/397/السابعة جواهر الکلام، ج۲۳، ص۳۹۷.] | [http://lib.eshia.ir/10088/23/397/السابعة جواهر الکلام، ج۲۳، ص۳۹۷.] | ||
| سطر ۱۱۶: | سطر ۱۱۶: | ||
[http://lib.eshia.ir/10081/1/12/مسألة تکملة العروة، ج۱، ص۱۲.] | [http://lib.eshia.ir/10081/1/12/مسألة تکملة العروة، ج۱، ص۱۲.] | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | البته در صورت جهل به حرمت ربا، آیا بازگرداندن زیادی واجب است یا نه؟ معروف بین متأخران وجوب آن است؛ لیکن برخی در فرض توبه شخص پس از علم به حرمت ربا، بازگرداندن زیادی را واجب ندانسته‌اند. | + | البته در صورت جهل به حرمت ربا، آیا بازگرداندن زیادی [[واجب ]] است یا نه؟ معروف بین متأخران وجوب آن است؛ لیکن برخی در فرض [[توبه]] شخص پس از علم به حرمت ربا، بازگرداندن زیادی را واجب ندانسته‌اند. |
<ref> | <ref> | ||
[http://lib.eshia.ir/10088/23/398/جاهلا جواهر الکلام، ج۲۳، ص۳۹۸.] | [http://lib.eshia.ir/10088/23/398/جاهلا جواهر الکلام، ج۲۳، ص۳۹۸.] | ||
</ref> | </ref> | ||
===ربای قرضی=== | ===ربای قرضی=== | ||
| − | تحقق ربای قرضی به این است که در قرض به نفع وام دهنده شرط زیاده بر مقدار وام شود؛ خواه هنگام قرض دادن به آن تصریح گردد یا قرض بر آن بنا نهاده شود. در تحقق ربای قرضی فرق نمی‌کند مال قرض داده شده پیمانه‌ای باشد یا وزنی یا غیر آن. | + | تحقق ربای قرضی به این است که در قرض به نفع[[ وام]] دهنده شرط زیاده بر مقدار [[وام]] شود؛ خواه هنگام قرض دادن به آن تصریح گردد یا قرض بر آن بنا نهاده شود. در تحقق ربای قرضی فرق نمی‌کند مال قرض داده شده پیمانه‌ای باشد یا وزنی یا غیر آن. |
<ref> | <ref> | ||
[http://lib.eshia.ir/10088/25/5/فشرط جواهر الکلامف ج۲۵، ص۵-۷.] | [http://lib.eshia.ir/10088/25/5/فشرط جواهر الکلامف ج۲۵، ص۵-۷.] | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | در اینکه با شرط زیاده، قرض ربوی باطل می‌شود یا تنها مقدار زیادی که شرط شده، اختلاف است. قول اول مشهور است. | + | در اینکه با شرط زیاده، قرض ربوی[[ باطل]] می‌شود یا تنها مقدار زیادی که شرط شده، اختلاف است. قول اول مشهور است. |
<ref> | <ref> | ||
[http://lib.eshia.ir/10081/1/12/الحال تکملة العروة، ج۱، ص۱۲.] | [http://lib.eshia.ir/10081/1/12/الحال تکملة العروة، ج۱، ص۱۲.] | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | آنچه درباره بازگرداندن زیادی یا اصل و زیادی و نیز تفصیل بین علم به حرمت و جهل به آن در معامله ربوی مطرح شد، در ربای قرضی نیز جاری است. | + | آنچه درباره بازگرداندن زیادی یا اصل و زیادی و نیز[[ تفصیل]] بین علم به حرمت و [[جهل]] به آن در معامله ربوی مطرح شد، در ربای قرضی نیز جاری است. |
<ref> | <ref> | ||
[http://lib.eshia.ir/10081/1/12/وبطلان تکملة العروة، ج۱، ص۱۲.] | [http://lib.eshia.ir/10081/1/12/وبطلان تکملة العروة، ج۱، ص۱۲.] | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | بر قرض گیرنده دادن زیاده از آنچه قرض گرفته- در صورتی که شرط نشده باشد- مستحب است. | + | بر قرض گیرنده دادن زیاده از آنچه قرض گرفته- در صورتی که شرط نشده باشد- [[مستحب]] است. |
<ref> | <ref> | ||
[http://lib.eshia.ir/21010/1/654/تستحب تحریر الوسیلة، ج۱، ص۶۵۴.] | [http://lib.eshia.ir/21010/1/654/تستحب تحریر الوسیلة، ج۱، ص۶۵۴.] | ||
</ref> | </ref> | ||
==احکام ربا== | ==احکام ربا== | ||
| − | زیادی‌ای که در معامله یا قرض ربوی شرط می‌شود یا عین است یا | + | زیادی‌ای که در معامله یا [[قرض]] ربوی [[شرط]] می‌شود یا عین است یا [[منفعت]] ، مانند [[سکونت ]] در[[ خانه]] ای یا عملی که مالیت دارد، مانند دوختن لباس یا چیزی که در آن منفعت است، مانند شرط [[مصالحه]] یا[[ بیع]] [[ محابات ]] و یا چیزی که در آن غرض عقلایی وجود دارد، مانند شرط نظافت [[مسجد]] . شرط زیادی عینی یا حکمی که مالیت دارد، مانند قسم دوم و سوم موجب تحقق ربا می‌شود. در تحقق ربا با شرط زیادی حکمی که مالیت ندارد، اختلاف است؛ چنان که در ثبوت ربا در شرط زیادی حکمی که از ناحیه اجل قرار دادن برای یکی از دو عوض در بیع نسیه حاصل می‌شود، اختلاف است؛ هرچند مشهور قائل به تحقق ربا با آن هستند. |
<ref> | <ref> | ||
[http://lib.eshia.ir/10098/8/334/ويستفاد ریاض المسائل، ج۸، ص۳۳۴.] | [http://lib.eshia.ir/10098/8/334/ويستفاد ریاض المسائل، ج۸، ص۳۳۴.] | ||
| سطر ۱۵۹: | سطر ۱۵۹: | ||
پولهایی که امروزه در بازار جریان دارد از جنس نقدین به شمار نمی‌روند؛ از این رو، ربا در آنها جریان ندارد. | پولهایی که امروزه در بازار جریان دارد از جنس نقدین به شمار نمی‌روند؛ از این رو، ربا در آنها جریان ندارد. | ||
==مستثنیات ربا== | ==مستثنیات ربا== | ||
| − | از حرمت ربا؛ خواه معاملی یا قرضی، اشخاص زیر استثنا شده‌اند و حکم ربا بین آنان جاری نمی‌شود: پدر و | + | از حرمت ربا؛ خواه معاملی یا قرضی، اشخاص زیر استثنا شده‌اند و [[حکم]] ربا بین آنان جاری نمی‌شود: [[پدر]] و [[فرزند]] ؛ [[مولا]] و [[برده]] ؛ [[زوج]] و [[زوجه]] ؛ اعم از زوجه دائم و موقّت بنابر قول اکثر، بلکه مشهور. |
<ref> | <ref> | ||
[http://lib.eshia.ir/10088/23/378/الأولى جواهر الکلام، ج۲۳، ص۳۷۸-۳۸۲.] | [http://lib.eshia.ir/10088/23/378/الأولى جواهر الکلام، ج۲۳، ص۳۷۸-۳۸۲.] | ||
| سطر ۱۶۶: | سطر ۱۶۶: | ||
[http://lib.eshia.ir/10081/1/45/مسألة تکملة العروة، ج۱، ص۴۵-۴۶.] | [http://lib.eshia.ir/10081/1/45/مسألة تکملة العروة، ج۱، ص۴۵-۴۶.] | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | همچنین گرفتن ربا از کافر حربی جایز است؛ لیکن دادن ربا به او برای مسلمان حرام است. بنابر قول مشهور، ربا گرفتن از کافر ذمی حرام است. | + | همچنین گرفتن ربا از [[کافر]] [[حربی جایز]] است؛ لیکن دادن ربا به او برای[[ مسلمان]] [[حرام]] است. بنابر قول مشهور، ربا گرفتن از [[کافر]] [[ذمی]] [[حرام]] است. |
<ref> | <ref> | ||
[http://lib.eshia.ir/10088/23/382/وأهل جواهر الکلام، ج۲۳، ص۳۸۲-۳۸۳.] | [http://lib.eshia.ir/10088/23/382/وأهل جواهر الکلام، ج۲۳، ص۳۸۲-۳۸۳.] | ||
</ref> | </ref> | ||
| − | برخی گفته‌اند: ممکن است مراد از نفی ربا بین مسلمان و کافر حربی این باشد که مال کافر حربی غنیمت مسلمانان به شمار می‌رود؛ از این رو، گرفتن آن از هر راه ممکن برای مسلمان جایز است، نه نفی آن از سنخ نفی ربا بین پدر و فرزند. | + | برخی گفته‌اند: ممکن است مراد از نفی ربا بین[[ مسلمان]] و [[کافر]] حربی این باشد که مال [[کافر حربی]] [[ غنیمت ]] مسلمانان به شمار می‌رود؛ از این رو، گرفتن آن از هر راه ممکن برای مسلمان جایز است، نه نفی آن از سنخ نفی ربا بین پدر و فرزند. |
<ref> | <ref> | ||
[http://lib.eshia.ir/10088/23/383/المسألة جواهر الکلام، ج۲۳، ص۳۸۳-۳۸۴.] | [http://lib.eshia.ir/10088/23/383/المسألة جواهر الکلام، ج۲۳، ص۳۸۳-۳۸۴.] | ||
</ref> | </ref> | ||
==راههای فرار از ربا== | ==راههای فرار از ربا== | ||
| − | + | [[فقه]] ا برای فرار از ربا راههایی ذکر کرده‌اند که برخی از آنها عبارتند از: | |
| − | ۱. فروختن کالا به طرف مقابل در برابر | + | ۱. فروختن[[ کالا]] به طرف مقابل در برابر [[کالا]] یی از جنس دیگر؛ سپس خریدن کالای طرف مقابل به بهای دریافتی در معامله نخست. برای مثال کسی که می‌خواهد یک کیلو[[ گندم]] را در برابر دو کیلو [[جو]] به دیگری بفروشد برای فرار از ربا یک کیلو گندم را در برابر یک کیلو [[برنج]] به او می‌فروشد و سپس دو کیلو جو را از وی به یک کیلو [[برنج]] می‌خرد. |
۲. دو جنس را بدون زیادی با هم معامله می‌کنند؛ لیکن طرف مقابل، مقدار زیادی را به طرف دیگر می‌بخشد، بدون آنکه بخشیدن شرط شده باشد. | ۲. دو جنس را بدون زیادی با هم معامله می‌کنند؛ لیکن طرف مقابل، مقدار زیادی را به طرف دیگر می‌بخشد، بدون آنکه بخشیدن شرط شده باشد. | ||
| − | ۳. هر یک از دو طرف جنس خود را به دیگری قرض می‌دهد و سپس ذمه او را ابراء می‌کند، بدون آنکه ابراء در قرض شرط شده باشد. | + | ۳. هر یک از دو طرف جنس خود را به دیگری قرض می‌دهد و سپس [[ذمه]] او را [[ابراء]] می‌کند، بدون آنکه [[ابراء]] در قرض شرط شده باشد. |
<ref> | <ref> | ||
[http://lib.eshia.ir/10173/2/553/فطريق نهایة الاحکام، ج۲،ص۵۵۳.] | [http://lib.eshia.ir/10173/2/553/فطريق نهایة الاحکام، ج۲،ص۵۵۳.] | ||
| سطر ۱۹۹: | سطر ۱۹۹: | ||
==منبع== | ==منبع== | ||
[http://lib.eshia.ir/23017/4/48/طرف فرهنگ فقه مطابق با مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج۴، ص۴۸-۵۳.] | [http://lib.eshia.ir/23017/4/48/طرف فرهنگ فقه مطابق با مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج۴، ص۴۸-۵۳.] | ||
| − | ==پانویس= | + | ==پانویس== |
| + | |||
| + | [[رده:مقالات]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۲ اکتبر ۲۰۱۵، ساعت ۱۰:۲۸
معامله دو کالای همجنس با زیادی دریک طرف یا قرض دادن به شرط زیادی را ربا می گویند که از آن در باب تجارت سخن گفته‌اند. در انتهای مقاله( بعد از منبع ) لینکی قرار داده شده که می توانید مقالات مرتبط با موضوع ربا را مطالعه بکنید.
محتویات
ربا در لغت
ربا در لغت به معنای زیادی می‌باشد.
ربا در شرع
ربا درشرع عبارت است از زیادی یکی از دو کالای همجنس که هر دو پیمانه‌ای یا وزنی‌اند بر دیگری در معامله ، یا قرض دادن مالی به شرط زیادی. [۱]
اقوال در تعریف ربا
برخی، ربا را این گونه تعریف کرده‌اند: بیع یا معاوضه یکی از دو عوض همجنس پیمانه‌ای یا وزنی در برابر دیگری با زیادی یکی از آن دو، یا قرض دادن به شرط زیادی. [۲] [۳]
مصادیق ربا
با توجه به تعریف یاد شده، ربا در شرع مقدّس دو مصداق دارد: یکی معامله دو کالای همجنس با زیادی در یک طرف و دیگری قرض دادن به شرط زیادی. از اوّلی به ربای معاملی و از دومی به ربای قرضی تعبیر می‌کنند.
حکم ربا در قرآن
ربا به نص قرآن کریم، حرام و رباخواری اعلان جنگ با خدا و رسولش شمرده شده است. [۴]
حکم ربا در روایات
در روایات نیز در ردیف بزرگ‌ترینگناهان کبیره شمرده شده است. [۵] حرمت ربا ضروری دین است؛ از این رو، انکار حرمت آن موجب ارتداد است. [۶] در حرمت ربا فرقی بین گرفتن و دادن آن نیست؛ چنان که نوشتن قرارداد معامله ربوی و گواهی دادن بر آن نیز حرام است. [۷]
اقسام ربا
ربا دو قسم است: ربای معاملی و ربای قرضی. [۸]
ربای معاملی
این گونه ربا یا در معامله نقدین، یعنی درهم در برابر درهم یا دینار در برابر دینار تحقق می‌یابد یا در اجناس غیر نقدین .
ربای معاملی در نقدین
هرگونه زیادی در معامله نقدین ربا و حرام است؛ چنان که معامله نقدین بدون زیادی یکی بر دیگری به صورت نسیه نیز ربا محسوب می‌گردد.
شرط تحقق ربای معاملی در اجناس غیر نقدین
ربای معاملی در اجناس غیر نقدین با دو شرط تحقق می‌یابد: ۱. هر دو عوض از یک جنس باشند. معیار همجنس بودن، صدق یک اسم بر هر دو است، مانندگندممرغوب و نامرغوب که هر دو را گندم می‌گویند. [۹] بنابر مشهور،گندم و جو در حکم ربا یک جنس به شمار می‌روند؛ [۱۰] چنان که به نظر مشهور، در حکم یاد شده هر فرآورده‌ای با اصل خود یک جنس محسوب می‌شوند، مانند پنیر و شیر ؛ همچنین است دو فرآورده از یک اصل، مانند پنیر و ماست فراهم آمده از شیر؛ [۱۱] [۱۲] لیکن اگر اصل مختلف باشد، دو جنس شمرده می‌شوند، هرچند بر آنها به اشتراکلفظی یک اسم صادق باشد، مانند گوشت گاو وگوشت گوسفند یاکبوتر و گنجشک که در مثال اول عنوان گوشت و در دوم عنوان پرنده بر هر دو صادق است. [۱۳] ۲. دو عوض، پیمانه‌ای یا وزنی معامله شوند. بنابر مشهور، ربا در معامله اجناس غیر پیمانه‌ای و وزنی- مانند اجناسی که با شمارش یا متر و یا مشاهده معامله می‌گردند- جریان ندارد.
معیار در پیمانه ای یا وزنی بودن جنس
معیار در پیمانه‌ای یا وزنی بودن جنس چیست؟ آیا عادت شرع است؛ به این معنا که آنچه در عصر پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله پیمانه‌ای یا وزنی معامله می‌شد، محکوم به پیمانه‌ای یا وزنی است، هرچند در دوران بعد در آن تغییر حاصل شده باشد؛ و آنچه در آن عصر پیمانه‌ای یا وزنی نبوده، محکوم به عدم آن است؛ هرچند در دوران بعد پیمانه‌ای یا وزنی شده باشد؟ یا اینکه ملاک عرف جامعه است؛ به این معنا که آنچه نزد مردم پیمانه‌ای یا وزنی معامله می‌شود، محکوم به آن است؟ مسئله اختلافی است. [۱۴] [۱۵] بر قول نخست ادعای اجماع شده است. بنابر این قول، چنانچه پیمانه‌ای یا وزنی بودن جنسی در آن عصر معلوم نباشد، به عرف جامعه رجوع می‌شود و در صورت یکسان نبودن عرف جامعه، بنابر نظر مشهورمتأخران ، هر شهری حکم خود را دارد. از برخی، قول به ترجیح جانب حرمت و جریان حکم ربا در همه شهرها و از بعضی دیگر ترجیح جانب اغلب و در صورت تساوی، ترجیح جانب حرمت نقل شده است. [۱۶] اجناس در پیمانه‌ای یا وزنی بودن از اصل خود تبعیت نمی‌کنند. بنابر این، در جنس غیر وزنی و پیمانه‌ای مانند پارچه- که متری معامله می‌شود- ربا جریان ندارد؛ هرچند اصل آن، یعنی پنبه یا نخ، وزنی معامله شود. [۱۷] [۱۸]
احکام ربای معاملی
در اینکه ربای معاملی بهبیع اختصاص دارد یا شامل هر نوعمعاوضه معاملی، مانند صلح می‌شود، اختلاف است. مشهور قول دوم است. [۱۹] [۲۰] معامله نقدین به نسیه ، حتّی بدون فزونی یکی بر دیگری جایز نیست، لیکن اگر یکی از دو عوض، نقدین و دیگری غیر آن باشد، معامله آن دو به نسیه جایز است، چه با فزونی یکی بر دیگری و یا بدون آن. معامله دو همجنس پیمانه‌ای یا وزنی به نسیه بدون زیادی یکی بر دیگری جایز نیست؛ لیکن بنابر مشهور، معامله دو ناهمجنس به نسیه با زیادی یکی بر دیگری جایز است. [۲۱] در اینکه در معامله ربوی، تنها زیادی دریافتی، فاسد و باطل است یا علاوه بر آن، اصل معامله نیز مطلقا باطل می‌گردد، خواه زیادی به عنوان جزء معامله باشد یا شرط آن، و یا اینکه در صورت جزء معامله بودن، موجب فساد آن خواهد شد، اختلاف است. قول دوم به ظاهر کلمات فقها نسبت داده شده است. [۲۲] [۲۳] [۲۴] بنابر قول به عدم بطلان معامله، تنها بازگرداندن زیادی دریافتی به مالک آن واجب است؛ لیکن بنابر قول به بطلان معامله، در اینکه باید هم زیاده و هم اصل را به مالکش برگرداند یا تنها زیاده را، مسئله محل بحث است. بر قول دوم ادعای اجماع شده است. [۲۵] [۲۶] البته در صورت جهل به حرمت ربا، آیا بازگرداندن زیادی واجب است یا نه؟ معروف بین متأخران وجوب آن است؛ لیکن برخی در فرض توبه شخص پس از علم به حرمت ربا، بازگرداندن زیادی را واجب ندانسته‌اند. [۲۷]
ربای قرضی
تحقق ربای قرضی به این است که در قرض به نفعوام دهنده شرط زیاده بر مقدار وام شود؛ خواه هنگام قرض دادن به آن تصریح گردد یا قرض بر آن بنا نهاده شود. در تحقق ربای قرضی فرق نمی‌کند مال قرض داده شده پیمانه‌ای باشد یا وزنی یا غیر آن. [۲۸] در اینکه با شرط زیاده، قرض ربویباطل می‌شود یا تنها مقدار زیادی که شرط شده، اختلاف است. قول اول مشهور است. [۲۹] آنچه درباره بازگرداندن زیادی یا اصل و زیادی و نیزتفصیل بین علم به حرمت و جهل به آن در معامله ربوی مطرح شد، در ربای قرضی نیز جاری است. [۳۰] بر قرض گیرنده دادن زیاده از آنچه قرض گرفته- در صورتی که شرط نشده باشد- مستحب است. [۳۱]
احکام ربا
زیادی‌ای که در معامله یا قرض ربوی شرط می‌شود یا عین است یا منفعت ، مانند سکونت درخانه ای یا عملی که مالیت دارد، مانند دوختن لباس یا چیزی که در آن منفعت است، مانند شرط مصالحه یابیع محابات و یا چیزی که در آن غرض عقلایی وجود دارد، مانند شرط نظافت مسجد . شرط زیادی عینی یا حکمی که مالیت دارد، مانند قسم دوم و سوم موجب تحقق ربا می‌شود. در تحقق ربا با شرط زیادی حکمی که مالیت ندارد، اختلاف است؛ چنان که در ثبوت ربا در شرط زیادی حکمی که از ناحیه اجل قرار دادن برای یکی از دو عوض در بیع نسیه حاصل می‌شود، اختلاف است؛ هرچند مشهور قائل به تحقق ربا با آن هستند. [۳۲] [۳۳] [۳۴] [۳۵] [۳۶] [۳۷] پولهایی که امروزه در بازار جریان دارد از جنس نقدین به شمار نمی‌روند؛ از این رو، ربا در آنها جریان ندارد.
مستثنیات ربا
از حرمت ربا؛ خواه معاملی یا قرضی، اشخاص زیر استثنا شده‌اند و حکم ربا بین آنان جاری نمی‌شود: پدر و فرزند ؛ مولا و برده ؛ زوج و زوجه ؛ اعم از زوجه دائم و موقّت بنابر قول اکثر، بلکه مشهور. [۳۸] [۳۹] همچنین گرفتن ربا از کافر حربی جایز است؛ لیکن دادن ربا به او برایمسلمان حرام است. بنابر قول مشهور، ربا گرفتن از کافر ذمی حرام است. [۴۰] برخی گفته‌اند: ممکن است مراد از نفی ربا بینمسلمان و کافر حربی این باشد که مال کافر حربی غنیمت مسلمانان به شمار می‌رود؛ از این رو، گرفتن آن از هر راه ممکن برای مسلمان جایز است، نه نفی آن از سنخ نفی ربا بین پدر و فرزند. [۴۱]
راههای فرار از ربا
فقه ا برای فرار از ربا راههایی ذکر کرده‌اند که برخی از آنها عبارتند از: ۱. فروختنکالا به طرف مقابل در برابر کالا یی از جنس دیگر؛ سپس خریدن کالای طرف مقابل به بهای دریافتی در معامله نخست. برای مثال کسی که می‌خواهد یک کیلوگندم را در برابر دو کیلو جو به دیگری بفروشد برای فرار از ربا یک کیلو گندم را در برابر یک کیلو برنج به او می‌فروشد و سپس دو کیلو جو را از وی به یک کیلو برنج می‌خرد. ۲. دو جنس را بدون زیادی با هم معامله می‌کنند؛ لیکن طرف مقابل، مقدار زیادی را به طرف دیگر می‌بخشد، بدون آنکه بخشیدن شرط شده باشد. ۳. هر یک از دو طرف جنس خود را به دیگری قرض می‌دهد و سپس ذمه او را ابراء می‌کند، بدون آنکه ابراء در قرض شرط شده باشد. [۴۲] [۴۳] [۴۴] برخی معاصران راههای فرار از ربا را نپذیرفته و کاربرد آنها را تنها در معامله دو همجنسی که در بازار دارای دو قیمت متفاوت هستند، مانند گندم مرغوب و نامرغوب، جایز دانسته‌اند. [۴۵]
مقالات مرتبط
۱. ربا (اقسام) ۲. مبحث ربا در سایت حوزه ۳. ربا از گناهان کبیره و استثنا ناپذیر است ۴. نظریه های بهره و ربا
منبع
فرهنگ فقه مطابق با مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج۴، ص۴۸-۵۳.
پانویس
- ↑ جامع المقاصد، ج۴، ص۲۶۵.
- ↑ مسالک الافهام، ج۳، ص۳۱۶.
- ↑ التنقیح الرائع، ج۲، ص۸۵- ۸۶.
- ↑ بقره/سوره۲، آیه۲۷۵.
- ↑ وسائل الشیعة، ج۱۸، ص۱۱۷-۱۲۴.
- ↑ تذکرة الفقهاء، ج۱۰، ص۱۳۳.
- ↑ تکملة العروة، ج۱، ص۳.
- ↑ کتاب البیع(الخمینی)، ج۲، ص۴۰۹.
- ↑ جواهر الکلام، ج۲۳، ص۳۳۸.
- ↑ جواهر الکلام، ج۲۳، ص۳۴۴.
- ↑ جواهر الکلام، ج۲۳، ص۳۴۷.
- ↑ تکملةالعروة، ج۱، ص۲۸.
- ↑ جواهر الکلام، ج۲۳، ص۳۵۵.
- ↑ تکملة العروة، ج۱، ص۳۲.
- ↑ مهذب الأحکام، ج۱۷، ص۳۱۶.
- ↑ جواهر الکلام، ج۲۳، ص۳۶۲-۳۶۶.
- ↑ مهذب الأحکام، ج۱۷، ص۳۱۷.
- ↑ وسیلة النجاة، ص۳۶۳.
- ↑ جواهر الکلام، ج۲۳، ص۳۳۶-۳۳۸.
- ↑ تکملة العروة، ج۱، ص۸-۹.
- ↑ جواهر الکلام، ج۲۳، ص۳۴۰-۳۴۴.
- ↑ جواهر الکلام، ج۲۳، ص۳۳۴-۳۳۵.
- ↑ تکملة العروة، ج۱، ص۵-۶.
- ↑ مهذب‌الأحکام، ج۱۷، ص۲۹۹-۳۰۰.
- ↑ جواهر الکلام، ج۲۳، ص۳۹۷.
- ↑ تکملة العروة، ج۱، ص۱۲.
- ↑ جواهر الکلام، ج۲۳، ص۳۹۸.
- ↑ جواهر الکلامف ج۲۵، ص۵-۷.
- ↑ تکملة العروة، ج۱، ص۱۲.
- ↑ تکملة العروة، ج۱، ص۱۲.
- ↑ تحریر الوسیلة، ج۱، ص۶۵۴.
- ↑ ریاض المسائل، ج۸، ص۳۳۴.
- ↑ المناهل، ص۴.
- ↑ جواهر الکلام، ج۲۳، ص۳۴۰.
- ↑ جواهر الکلام، ج۲۵، ص۱۱.
- ↑ تکملة العروة، ج۱، ص۵.
- ↑ حاشیة المکاسب (یزدی)، ج۲، ص۸۴-۸۵.
- ↑ جواهر الکلام، ج۲۳، ص۳۷۸-۳۸۲.
- ↑ تکملة العروة، ج۱، ص۴۵-۴۶.
- ↑ جواهر الکلام، ج۲۳، ص۳۸۲-۳۸۳.
- ↑ جواهر الکلام، ج۲۳، ص۳۸۳-۳۸۴.
- ↑ نهایة الاحکام، ج۲،ص۵۵۳.
- ↑ حدائق الناضرة، ج۱۹، ص۲۶۹.
- ↑ جواهر الکلام، ج۲۳، ص۳۹۶.
- ↑ تحریر الوسیلة، ج۱، ص۵۳۸-۵۳۹.
