زنان سرپرست خانوار

عنوان سـرپرست خانوار به یكی از اعضای خانوار كه در خانواده با این مسئولیت شناخته می شود اطلاق می شود. درصورتی كه اعضای خانوار قادر به تعیین سرپرست خود نباشند، مسن ترین عضو خانوار به عنوان سرپرست خانوارشناخته می شود. معمولاً در خانواده، پدر سرپرست خانوار است و در صورت نبود پدر (فوت،طلاق و...) مادر سرپرست خانوار محسوب می شود. درگذشته خانواده هایی كه با سرپرستی زنان اداره می شد در جامعه به خانواده "بی سرپرست" شهرت داشتند. متأسفانه هنوز هم در برخی موارد از این ادبیات نادرست استفـاده می شود. زنان بیوه ، زنان مطلقـه (اعم از زنـانی كه پس ازطلاق به تنهایی زندگی می كنند و یا به خانه پدری بازگشته ولی خود امرار معاش می كنند ) ، همسران مردان معتاد ، همسران مردان زندانی، همسران مردان بیكار ، همسران مردان مهاجر ، همسران مردانی كه در نظام وظیفه مشغول خدمت هستند، زنان خودسرپرست (زنان سالمند تنها ) ، دختران خودسرپرست ( دختران بی سرپرستی كه هرگز ازدواج نكرده اند )، همسران مردان ازكارافتاده و سالمند در گروه زنان سرپرست خانوار تعریف می شوند.

زنان سرپرست خانوار یا خود سرپرست با مصائب، مشكلات و موانع بسیاری در زندگی روبرو هستند كه دركنار مشكلات و مسائل شهرهای بزرگ، آسیب های جبران ناپذیری را بر آنها و جامعه وارد می سازد. توجه به مسائل و مشكلات این قشر و بررسی همه جانبه و دقیق این مشكلات و ارائه راهكارهای درست و اصولی به منظور حمایت از این قشر، از جمله وظایف نهادها و سازمان های خدمات اجتماعی در هر كشور است.

متأسفانه در جامعه ما زندگی زنان پس از ترك شوهر (به دلیل فوت، طلاق و...) غالباً با ابهامات و مخاطراتی روبروست، از جمله سرپرستی فرزندان به تنهایی و گاه به سختی، مشكلات اقتصادی، زندگی در تنهایی و همراه با افسردگی و ناامیدی، همچنین نگرش غلط جامعه نسبت به زنان مطلقه و بیوه در نبود همسرانشان، آنان را در روابط اجتماعی و حضور در اجتماع با مشكلات عدیده ای روبرو می كند. زنان سالمند از این گروه نیز مشكلات خاص خود را دارند.

در ایران تعداد خانواده هایی که سرپرست آن مرد هستند بیش از 15 میلیون و 711 هزار خانوار و تعداد خانواده هایی که سرپرست آن زن هستند نیز بیش از یک میلیون و 641 هزار خانوار است. رشد خانواده های مرد سرپرست طی سال های 75 تا 85، حدود 38% بوده است، که این رشد در مورد خانواده های زن سرپرست، به 58% رسیده است. بر اساس سرشماری سال 1385، میزان سهم زنان در سرپرستی خانواده ها، 4/9 درصد بوده است، که این میزان در سال 1375، 4/8 درصد بوده و طی یک دهه از رشد یک درصدی برخوردارست. این آمار نشان می دهد که سالانه 60 هزار زن سرپرستی خانواری را به عهده گرفته اند.

سن حدود 26 درصد از این گروه زنان 25 تا 44 سال، 38 درصد بین 45 تا 64 سال و 32 درصد نیز بین سنین 65 ساله و بالاتر قرار دارند. دلایل عمده سرپرستی زنان در خانوار فوت همسر ( حدود 70% این گروه را به خود اختصاص می دهد) و در وهله دوم، طلاق ( 5 درصد زنان در شهرها و 2 درصد در روستاها) است.

در ميان زنان سرپرست خانوار شهري، 6/43 درصد باسوادند و اين نسبت در نقاط روستايي، 8/16 درصد است. در جامعه شهري، 4/31 درصد و در جامعه روستايي، 2/44 درصد اين زنان به منابع درآمدي مستقل دسترسي دارند و ساير زنان به طور عمده به كمك دیگر اعضای خانواده و یا كمك‌هاي انفاقی متکی هستند.

سازمان بهزيستي، به عنوان متولي رسيدگي به امور زنان سرپرست خانوار، در حال حاضر تنها 147 هزار تن از آنان را تحت پوشش خود دارد. ميزان مستمري ماهيانه‌اي كه به اين زنان تعلق مي‌گيرد، در بهترين حالت، به حدود 30 هزار تومان (براي خانواده‌هاي بيش از 2 نفره تا پنج نفر) مي‌رسد.

زنان سرپرست خانوار چگونه از خدمات سازمان بهزیستی استفاده کنند؟

زنان سرپرست خانوار برای استفاده از خدمات سازمان بهزیستی و دریافت مستمری به بهزیستی شهرستان مربوطه مراجعه کنند. منطقه شمال تهران، بهزیستی شهرستان شمیرانات، در منظقه مرکزی، غرب و شرق، بهزیستی شهرستان تهران و در منطقه جنوب تهران به بهزیستی شهرستان ری مراجعه کنند. در سایر شهرستان های استان تهران نیز بهزیستی شهرستان به درخواست‌ها رسید گی می کند. همراه داشتن مدارکی نظیر طلاق نامه، گواهی فوت همسر، کپی از تمامی صفحات شناسنامه خود و فرزندان تحت تکفل در زمان مراجعه به بهزیستی شهرستان مربوطه الزامی است.

همچنین در صورت مستأجر بودن، ضروری است کپی اجاره نامه به بهزیستی شهرستان ارائه شود.

بعد از اخذ مدارک، بهزیستی شهرستان از کمیته امداد و تأمین اجتماعی، عدم برخورداری متقاضی از خدمات این سازمان ها را استعلام می کند و با تهیه گزارش توسط مددکار از منزل زن سرپرست خانوار در زمانی میان یک تا دو ماه مستمری برقرار می شود. مبلغ مستمری برای زنان بدون فرزند، 32 هزار تومان، تا دو نفر 37 هزار تومان، خانواده سه نفره 44 هزار تومان، تا 4 نفر 50 و خانواده های 5 نفر به بالا ماهیانه مبلغ 60 هزار تومان مستمری دریافت می کنند.