فرهنگ اسلامی نیکوکاری و برنامه درسی ملی جمهوری اسلامی ایران

فرهنگ اسلامی نیکوکاری و برنامه درسی ملی جمهوری اسلامی ایران

ایمان ابراهیمی

چکیده

پرسش اصلی این پژوهش، چیستی مدل جامع تربیت نیکوکارانه بر اساس منابع اسلامی و بررسی نسبتی است که برنامه درسی ملی جمهوری اسلامی ایران با آن برقرار کرده است. پژوهش در بخش اول، با این پیش فرض که مدل مفهومی کامل و غنی در زمینه تربیت نیکوکارانه از متون دینی اقبل استخراج و بهره برداری است، با رویکرد اکتشافی و استفاده از روش استقرایی یا داده بنیاد و کشف شبکه معنایی، به دنبال مدلی بوده است که سازه مفهومی فوق را با بهترین جامعیت و تعادل، نمایندگی کند. یافته های این بخش نشان می دهد: تغییر نگرش، راهبرد های مدیریتی، جزای الهی، تقویت فضائل و ایجاد توجه، عوامل مؤثر را تشکیل می دهند، متغیرهای زمینه ساز عبارتند از فطرت و شکوفایی، رشد عقلانی، رشد توحیدی، آخرت گرایی، رشد تقوایی، رشد تولی، ارزش ها و فضائل، آداب، سنن و عادات، و متغیر های بازدارنده، از خود محوری، دنیا دوستی، فرومایگی، سوء مدیریت، فرهنگ ناسپاسی، انحراف فکری، بدخواهی و غفلت، و نتایج و پیامد ها شامل رفع کمبود های فردی و اجتماعی، امنیت، آرامش فردی و اجتماعی، پاکی مال و جان، قرب الهی، پاداش الهی، و نفوذ در دیگران و همبستگی اجتماعی هستند. این یافته ها با نتایج پژوهش های متعددی همخوانی دارد. در بخش دوم با روش تحلیلی و قیاسی به بررسی سند برنامه درسی ملی از جهت تربیت نیکوکارانه پرداخته شده است. یافته های این بخش حاکی از آن است که سند برنامه درسی ملی، همچون اسناد بالادستی خود از جامعیت خوبی برخوردار است. جدا از مبانی، در بخش های چشم انداز، رویکرد، ساحت ها، اهداف، راهبرد ها، ارزشیابی، ساختار و زمان، عناصر بی شماری در این سند، بستر تربیت نیکوکارانه را فراهم می آورد. اما برخی نکات چون کم توجهی به ارزشیابی فرایندی و تمرکز بر دو نوع عملکردی و نتیجه گرا، و در بخش ساختار و زمان، غفلت از فقدان پیش نیاز های برنامه ریزی درسی محلی همچون دانش، نگرش، مهارت و امکانات قابل تأمل است. ارتباط حوزه یادگیری معارف دینی با سایر حوزه ها در این برنامه معلوم نیست. غفلت از برخی از متغیرهای مؤثر به ویژه راهبردهای مدیریتی ، و برخی از متغیرهای بازدارنده و عناصر مهم فرهنگ ایرانی مانند فتوت، مشهود است.

واژگان کلیدی فرهنگ اسلامی، فرهنگ نیکوکاری، برنامه درسی ملی، تربیت نیکوکارانه.