بحث مالیات بر عملکرد و ارزش افزوده برای موسسات خیریه در بسیاری از موارد به عنوان چالشی اصلی مطرح است. سازمان های مردم نهاد و مؤسسات خیریه طبق بند «ط » و «ی» قانون مالیات مستقیم، از پرداخت مالیات به نرخ صفر معاف هستند؛ اما این معافیت مشروط به ارائه اظهارنامه مالیاتی و رعایت کردن سایر ضوابط قانونی است که جزئیات آن در قانون به طور کامل و جامع بیان شده است. 

قوانین و مقررات مالیاتی در موسسات خیریه

موسسه‌های خیریه یا به طور کلی از قوانین و مقررات مالیاتی آگاهی ندارند و یا با برداشت اشتباه از این نکته که این مؤسسات از مالیات معاف هستند، رویه اشتباهی را در پیش می‌گیرند که منتج به رعایت نکردن قوانین و مقررات مالیاتی می‌شود. در این نوشته، به موضوع مصاديق نظارت و گزارش‌های مربوط به نظار برای مؤسسات خیریه و عام‌المنفعه به شرح زیر می‌پردازیم.

برای مطالعه:

۳۹ ماده قانون اساسی در آیین نامه تشکل‌های مردم نهاد

1. مصادیق نظارت در موسسات خیریه

ناظر مکلف است با مراجعه به موسسه خیریه بندهای زیر را بررسی کند و گزارش آن را مطابق سازوکار تعیین شده در این دستورالعمل، به اداره امور مالیاتی ذی ربط تحویل دهد:

1. بررسی و اظهارنظر درباره منابع درآمدی موسسه خیریه و تقدیم گزارش تفکیکی درآمدها، شامل کمک‌ها و هدایای موضوع بند «ط» ماده ۱۳۹ قانون و سایر درآمدها.

2. بررسی و اظهارنظر درباره مصارف و هزینه‌های موسسه خیریه و تقدیم گزارش تفکیکی شامل مصارف بیان شده در بند «ح» ماده ۱۳۹ قانون، هزینه‌های مربوط به امور جاری موسسه و سایر هزینه‌ها.

3. بررسی و اظهارنظر در خصوص میزان تطابق دامنه موضوعی و مکانی فعالیت‌های موسسه با اساسنامه مصوب و مجوزهای صادرشده برای آن.

4. بررسی و اظهارنظر درباره میزان صحت وکفایت سازوکارهای کنترل داخلی موسسه خیریه با زمینه کاهش ریسک رسیدگی مالیاتی

5. نظارت بر فعالیت‌های غیرانتفاعی موضوع تبصره (1) ماده ۱۳۹ قانون برگزاری دوره‌های آموزشی، سمینارها و...) حسب درخواست مکتوب موسسه.

6. بررسی و اظهارنظر در خصوص تغییرات ایجادشده در دارایی‌های موجود و یا ایجاد دارایی جدید از محل کمک‌ها و هدایای دریافتی موسسه و تعیین میزان بهره‌گیری از این دارایی‌ها در جلب كمك، انجام امور بیان شده در اساسنامه و ارائه خدمات موضوع بند «ح» ماده (۱۳۹) قانون مالیاتهای مستقیم. تبصره (۱):
در خصوص مؤسساتی که دارای شعبه هستند، ناظر باید به نحوی برنامه‌ریزی کند که بر شعبه‌های موسسه نیز نظارت کند. ن میزان بهره گیری امور بیان شده در ای » ماده (۱۳۹) قانون

2. مصادیق نظارت خاص فعالیت‌های موضوع تبصره ۱

ناظر مکلف است با مراجعه به مؤدی، موضوعات زیر را بررسی کند و گزارش آن را | مطابق سازوکار تعیین شده در این دستورالعمل، به اداره امور مالیاتی ذی ربط تحویل دهد:

1. بررسی درآمدهای حاصل از فعالیت مورد نظارت و تقدیم گزارش تفکیکی درآمدها.

2. بررسی هزینه‌های انجام فعالیت و تقدیم گزارش تفکیکی هزینه‌ها.

3. بررسی و گزارش میزان تطابق دامنه موضوعی و مکانی فعالیت‌ها با اساسنامه مصوب موسسه و مجوزهای صادر شده برای آن.

3. گزارشات نظارتی خاص موسسات خیریه

در راستای نظارت بر موارد مذکور در ماده فوق، ناظر می‌بایست گزارش‌های پایین را تهیه و به مراجع مربوط تقدیم کند:

1. طی سال مالی در بازه‌های زمانی سه ماهه جهت انجام نظارت دوره‌ای در خصوص درآمد و هزینه، ظرف يك ماه از پایان هر فصل، به موسسه خیریه مراجعه و ضمن تهیه صورت جلسه شمارش وجوه نقد (اعم از بانك، صندوق، تنخواه گردان) و همچنین مسکوکات، اوراق بهادار و سایر دارایی‌های با نقدشوندگی آسان، گزارش نظارت دوره‌ای را در چارچوب فرم گزارش نظارت دوره‌ای مؤسسات خیریه و عام المنفعه» بر اساس اطلاعات مربوط به روز مراجعه ، تنظیم کند.

این گزارش باید در دو نسخه تهیه و حداکثر ظرف 15 روز از تاریخ انجام نظارت، يك نسخه از آن جهت درج در پرونده مؤدي به اداره امور مالیاتی ذی ربط تسلیم شود.

2. حداکثر ظرف مدت 4 ماه از تاريخ تسلیم صورت حساب درآمد و هزینه توسط موسسه خیریه، گزارش سالانه نظارت را در چارچوب فرم گزارش نظارت سالانه | مؤسسات خیریه و عام المنفعه» تهیه و به اداره امور مالیاتی ذی ربط تقدیم کند. برای تنظیم این گزارش باید اقداماتی که در پی می‌آید از سوی ناظرانجام پذیرد:

2/1. صورت حساب درآمد و هزینه موسسه را از حیث رعایت قوانین و مقررات و آیین‌نامه اجرایی تبصره ۳ ماده (۱۳۹) ق.م.م و مفاد این دستورالعمل بررسی و اظهارنظر خود را با ذکر موارد مغایرت صورت حساب مذکور با قوانین و آئین نامه‌های مرتبط با ایجاد هرگونه محدودیت در حیطه نظارت، در گزارش مربوط ذکر نماید.

2/2. چهار مورد گزارش نظارت دوره ای مذکور در بند الف فوق را بررسی و نتیجه تجمیعی را به همراه ضمائم مربوط در گزارش منعکس نماید.

3. ریسک مالیاتی موسسه تحت نظارت را بر اساس فرم «تعیین ریسك حسابرسی مؤسسات خیریه» تعیین و به عنوان پیوست فرم گزارش نظارت سالانه مؤسسات خیریه و عام المنفعه» در اختیار اداره امور مالیاتی ذی ربط قرار دهد.

4. در صورت مشاهده معاملات و عملیات مشكوك در اجرای مقررات مبارزه با پول شویی، در اسرع وقت مراتب را از طریق سامانه مربوط به واحد اطلاعات مالی منعکس نماید.

بیشتر بخوانید:

اهمیت برند برای جذب سرمایه در موسسات خیریه

4. گزارشات نظارتی مربوط به تبصره ۱

در اجرای تبصره (1) ماده (۱۳۹) قانون و ماده (۱۳) آیین نامه اجرایی تبصره (۳)ماده قانونی مذکور، ناظر باید پس از انجام نظارت‌های لازم و بررسی صورت حساب درآمد و هزینه مربوط به فعالیت‌های گفته شده، حداکثر ظرف مدت يك ماه از تاریخ دریافت صورت حساب مذکور، گزارش نظارتی را در چارچوب فرم گزارش نظارت بر فعالیت‌های موضوع تبصره (1) ماده ۱۳۹ ق.م.م» به اداره امور مالیاتی ذی ربط ارائه نماید.

ناظر باید صورت حساب درآمد و هزینه مربوط به فعالیت‌های مد نظر را از حیث رعایت قوانین و مقررات مربوط، آیین نامه اجرایی تبصره ۳ ماده (۱۳۹) قانون و مفاد این دستورالعمل بررسی و اظهارنظر خود را با ذکر موارد مغایرت صورت حساب مذکور با قوانین و آئین نامه های مرتبط با ایجاد هرگونه محدودیت در حیطه نظارت، در گزارش مربوط ذکر نماید.

5. مصادیق منابع و مصارف موسسات خیریه

منابع درآمدی موضوع بند (ط) ماده (۱۳۹) قانون اقلام درآمدی ذیل از منابع درآمدی موضوع بند (ط) ماده (۱۳۹) قانون به شمار می‌آیند

1. هدیه ، اعانه و هبه اشخاص حقیقی و حقوقی اعم از دولتی و غیر دولتی

2. قبه وصیت . وقف و حبس

3. کمک‌های دریافتی از مجامع رسمی بین الملی و منطقه‌ای و آژانس‌های وابسته به سازمان ملل به شرط احراز؛

4. کمک‌های دریافتی از سایر اشخاص حقیقی وحقوقی خارجی، مورد تأیید وموافقت مراجع نظارتی مربوط .

تبصره (1):

عایدی حاصل از فروش یا اجارۀ کمک‌ها وهدایای غیر‌نقدی دریافتی نیز از جمله منابع درآمدی موضوع بند (ِ ط)ماده 139 قانون به شمار می‌آید.


تبصره (۲): 

سود حاصل از تسعیر ارز یا فروش مسکوکاتی که از محل کمک ها و هدايا تأمین شده باشند از منابع درآمدی موضوع بند (ط) ماده (۱۳۹) قانون به شمار می آید.

6. مصارف موضوع بند (ح) ماده (139) قانون

مصارف قابل قبول برای درآمدهای مذکور در این دستورالعمل عبارت اند از:

1. مبالغ صرف شده در امور مذکور در بند (ح) ماده ۱۳۹ قانون، به شرح بند (ب) این دستورالعمل؛ بند ب) کمک ها و هدایای دریافتی نقدی و غیر نقدی آنها صرف اموری از قبیل تبلیغات اسلامی، تحقیقات فرهنگی، علمی، دینی، فنی، اختراعات، اکتشافات، تعلیم و تربیت، بهداشت و درمان، بنا و تعمیر و نگهداری مساجد و مصلاها و حوزه های علمیه و مدارس علوم اسلامی و مدارس و دانشگاه‌های دولتی، مراسم تعزیه واطعام، تعمیر آثار باستانی، امور عمرانی و آبادانی، هزینه یا وام تحصیلی دانش آموزان و دانشجویان، كمك به مستضعفان و آسیب‌دیدگان حوادث ناشی از سیل، زلزله، آتش سوزی ، جنگ و حوادث غیرمترقبه دیگر برسد.

2. مبالغ هزینه شده برای اداره امور جاری موسسه خیریه؛

3. مبالغ صرف شده برای خرید دارایی‌های ثابت برای انجام فعالیت‌های مندرج در اساسنامه موسسه خیریه به شرط احراز مالكيت.

7. نظارت بر مازاد درآمد مؤسسات خیریه

ناظر باید در گزارش نظارت سالانه، میزان کمک‌ها و هدایای دریافتی مؤسسات خیریه را که صرف امور بیان شده در بند (ح) قانون نشده است، به تفكيك در پایان سال دریافت کمک‌ها و هدایا و نیز در زمان تنظیم گزارش تعیین کند.

8. نظارت بر روش‌ها و سازوکارهای جمع‌آوری و صرف کمک‌ها

نظارت بر پیش نیازهای جمع آوری کمك: ناظر باید در نظارت‌های خود اطمینان حاصل کند که موسسه پیش از اقدام به جمع‌آوری و صرف کمک‌های نقدی و غیر نقدی پیش نیازهای عملیاتی ذیل را انجام داده باشد:

1. اخذ مجوزهای لازم از مراکز ذی صلاح

2. درج نام و نشان موسسه بر روی تمام سربرگ‌ها، قبوض و اسناد موسسه خیریه و درج شماره سریال بر روی تمامی قبوض

9. نظارت بر سازوکار دریافت کمک‌های نقدی

در خصوص آن بخش از کمک‌ها که به طور مستقیم به صورت نقدی در قالب وجوه واریزی به صندوق‌های خیریه و یا سایر پرداخت‌های نقدی در اختیار موسسه قرار می‌گیرد، ناظر باید نظارت‌های زیر را اعمال کند و نتایج را در گزارش خود منعکس کند:

اول، حصول اطمینان از وجود سازوکار نظارت داخلی مناسب برای تسهیل شناسایی مبدأ دریافت وجوه (حسب مورد).

دوم، بررسی میزان کفایت سازوکارهای استفاده شده در موسسه خیریه برای نظارت برنحوه جمع‌آوری و شمارش وجوه و واریز آن به حساب‌های موسسه ، از جمله وجود ناظر داخلی و استفاده از برنامه‌های نرم افزاری برای ثبت رویدادهای مالی و رخدادها و گزارش‌دهی در خصوص آن.

سوم، حصول اطمینان از واریز مستقیم وجوه دریافتی در بندهای الف وب فوق) به حساب اصلی موسسه، حداکثر ظرف يك هفته از تاریخ دریافت تبصره (۱): يك سازوکار مناسب برای نظارت داخلی باید مشخصات صندوق‌ها و قبوض مورد استفاده برای جمع‌آوری کمک‌ها از جمله شماره (صندوق و قبوض) تاریخ توزیع و گردآوری صندوق‌ها، نام و مشخصات مسئولین دریافت وجوه و تاریخ واریز وجوه به حساب‌های بانکی موسسه را ثبت کند. تبصره (۲): درباره کمک‌های نقدی بیش از ۵۰ میلیون ریال، موسسه باید نام، نام خانوادگی، شماره اقتصادی و شماره ملی (برای اشخاص حقیقی یا شناسه ملی برای اشخاص حقوقی) خیران را حسب مورد ثبت کند.

10. نظارت بر دریافت کمک‌های غیرنقدی

در خصوص کمک‌های غیرنقدی اهدایی به موسسه، ناظر باید نظارت‌های ذیل را اعمال و نتایج را در گزارش مربوط منعکس کند:

1. حصول اطمینان از وجود سازوکار مناسب برای ثبت روزانه فهرست و مشخصات کامل کالاهای مصرفی دریافتی و ارائه رسید به اهداکنندگان.

2. حصول اطمینان از انتقال مالکیت کمک‌های غیرنقدی سرمایه‌ای (منقول و غیرمنقول) بر اساس سند رسمی یا عرف (برای اموال فاقد سند)

تبصره:

درباره کمک‌های غیرنقدی با ارزش منصفانه بیش از ۵۰ میلیون ریال ، موسسه باید نام، نام خانوادگی، شماره اقتصادی و شماره ملی برای اشخاص حقیقی یا شناسه ملی برای اشخاص حقوقی) خیران را حسب مورد ثبت کند.

11. نظارت بر فروش کمک‌های غیرنقدی و دارایی‌های موسسه

ناظر باید در رسیدگی‌های ضمنی خود سازوکارهای موسسه در خصوص فروش کمک‌های غیرنقدی و دارایی‌ها را بررسی کند و موارد پایین را در گزارش خود بیان کند:

1. حصول اطمینان از فروش نرفتن کمک‌های غیرنقدی و دارایی‌های موسسه به اعضای هیئت امنا و مؤسسان و بستگان آنان (موضوع بند پ) بند پ) در اساسنامه آن‌ها با صراحت این موضوع بیان شده باشد که مؤسسان و وابستگان طبقات اول و دوم آنان و هیئت امنا و مدیران آن‌ها با موسسه معامله نکنند.

2. حصول اطمینان از رعایت تشریفات قانونی معامله و افشای مواردی که صلاح موسسه در انجام معاملات لحاظ نشده است.

3. حصول اطمینان از واریز مستقیم وجوه حاصل از فروش کمک‌ها و دارایی‌ها به حساب‌های بانکی موسسه.

12. نظارت بر حساب بانکی موسسه

موسسه خیریه باید ظرف يك ماه از تاریخ ثبت اساسنامه ، نسبت به افتتاح حداقل يك حساب جاری در یکی از بانک‌های محل به نام موسسه خیریه اقدام و ضمن انتقال همه وجوه نقدی و درآمدی خود به حساب حساب‌های بانکی موسسه ، تمامی هزینه‌ها را نیز از طریق آن حساب حساب‌ها) پرداخت کند.

13. نظارت بر سازوکار هزینه کرد تنخواه گردان

ناظر باید در رسیدگی‌های ضمنی خود، میزان و نحوه هزینه کرد تنخواه گردان موسسه را از حيث موارد زیر بررسی کند و نتیجه را در گزارش مربوط منعکس کند:

1. متعارف و معقول بودن رقم تنخواه با توجه به حجم فعالیت‌های جاری موسسه خیریه.

2. ثبت دقیق مخارج انجام شده از محل تنخواه موسسه.

3. کفایت سازوکارهای نظارت داخلی موسسه بر هزینه‌های انجام شده از محل تنخواه.

خالی از لطف نیست که تمامی تبصره‌ها و قوانین گفته شده توسط خیرین و مسئولان موسسات خیریه مورد مطالعه قرار گرفته شوند.اطلاع از این قوانین مشکلات حقوقی مربوط به مالیات را برای شما بسیار کمتر خواهد کرد.