مشارکت مردمی و سازمان های غیر دولتی در قانون برنامه سوم توسعه

یکی از نکات بارز در برنامه سوم توسعه، اطلاق مفهوم بخش غیردولتی به بخش عمومی، بخش خصوصی، بخش تعاونی و سازمان های غیر دولتی است. به نظر می رسد که تعریف دقیق و جامعی از سازمان های غیردولتی (NGO) در مجموعه برنامه سوم لحاظ نشده است. اما در چهارچوب فصول و مواد، برنامه سیاست های کلی درباره سازمان های غیر دولتی براساس سند برنامه سوم به شرح ذیل است:

ماده ۱۰۰ قانون: به منظور ایجاد زمینه های مشارکت و سرمایه گذاری بخش غیردولتی و حمایت کمی و کیفی از فعالیت های پژوهش و فناوری، بالاخص پژوهش ها و فناوری های کاربردی، توسعه ای حداکثر تا پایان سال اول برنامه نسبت به تأسیس صندوق های غیردولتی و تقویت صندوق های دولتی موجود اقدام و ترتیبی اتخاذ می شود که امکان استفاده این صندوق ها از یارانه سود و تسهیلات مالی طی سال های اجرای برنامه فراهم شود.

دولت موظف است به منظور کمک و حمایت از گسترش کمی و کیفی فعالیت های مراکز پژوهش غیردولتی در طی سال های اجرای برنامه، برای این مؤسسات در قوانین و مقررات موضوعه، استفاده از تسهیلات مالی و بیمه ای حمایتی را پیش بینی و به مورد اجرا گذارد. ماده ۱۰۴ قانون: به منظور تقویت و پشتیبانی از سازمان های غیردولتی حامی محیط زیست کمک های مالی اشخاص حقیقی و حقوقی به این سازمان ها به عنوان هزینه قابل قبول تلقی می شود. این کمک ها که به حساب خاصی در خزانه واریز می شود، دریافت و بر اساس آیین نامه ای که به پیشنهاد سازمان برنامه و بودجه و سازمان حفاظت محیط زیست تهیه می شود و مشتمل بر حداکثر میزان کمک ها و نحوه اعطای آنهاست، در اختیار این سازمان ها قرار خواهد گرفت. اقدامات و سیاستهای انجام شده مرتبط با مواد قانون: با تصویب آیین نامه اجرایی بند ب ماده ۱۰۴ قانون برنامه سوم در تاریخ ۱۳۷۹/ ۱۱ / ۲۵ کمیته ای متشکل از نمایندگان دستگاه های ذکر شده در آیین نامه تشکیل شد. این کمیته روش کار و دستورالعمل همکاری ها با تشکل های غیردولتی را تدوین کرد. به رغم عدم استقبال از ساز و کارهای پیش بینی شده در این ماده قانونی به دلیل وجود ابهام در موضوع هزینه های قابل قبول و مسلم سازمان های غیردولتی فعال در جلب حمایت ها و کمک های موضوع این ماده، اعتبارات از محل طرح آموزش همگانی در طول سال ها برنامه به منظور توانمندسازی تشکل های غیردولتی اختصاص یافته است که صرف برگزاری همایش ها، کارگاه های آموزشی، کارگاه های ظرفیت سازی و توانمندسازی و کمک به تجهیز نرم افزاری و سخت افزاری این تشکل ها در راستای فعالیت های زیست محیطی آن شده است. به دلیل اینکه کمک های دریافتی مستقیما در اختیار تشکل ها قرار نمی گرفت و همچنین نبود انگیزه کافی در تشکل ها برای تشویق مؤدیان مالیاتی به هزینه کرد در جهت کمک های پیش بینی شده در قانون و نیز وجود ابهام در عبارت هزینه های قابل قبول، این ساز و کار با استقبال روبه رو نشد و متوقف گردید.

شایان ذکر است که فعالیت های دیگری به صورت پراکنده در جهت توانمندسازی و ظرفیت سازی تشکل های غیردولتی فعال در موضوع محیط زیست صورت گرفته است که در حد خود اثربخشی خوبی داشت. در راستای پشتیبانی از تشکل های غیردولتی حامی محیط زیست در طی سال های برنامه اقدامات در قالب سه محور زیر صورت گرفت:

• توانمند سازی تشکلهای غیردولتی و جوامع محلی و کارکنان سازمان در زمینه های مشارکتی،
• فرصت سازی برای تبادل تجارب بین بخشهای دولتی و غیردولتی
• ایجاد همکاریهای میانبخشی، فعالیتها و اقدامات متعددی اعم از اجرایی و آموزشی

از مهم ترین اقدامات و فعالیتها در قالب محور توانمندسازی سازمانهای غیردولتی، جوامع محلی و کارکنان سازمان در زمینه های مشارکتی موارد زیر بوده است:

1. برگزاری سلسله کارگاه های توانمندسازی سازمان های غیردولتی محیط زیست، تهیه جزوه تبیین مشکلات زیست محیطی استان های ساحلی از دیدگاه تشکل ها، ارتقای توانمندی و فرصت سازی برای سازمان های غیردولتی از طریق درگیر شدن در فرایند آشناسازی شوراهای اسلامی با مسائل زیست محیطی، توانمندسازی زنان روستایی در امور مربوط به مدیریت مشارکتی و طرح مسائلی زیست محیطی در مناطق روستایی برای زنان، برگزاری کارگاه آشنا کردن مدیران به اهمیت مدیریت مشارکتی، کمک به تهیه خط تلفن، رایانه و نمابر برای شبکه های تشکل های غیردولتی زیست محیطی غیردولتی استان ها.

طراحی و اجرای الگوهای همیاری نوین برای جلب نوجوانان با امر مهم مشارکت در حفاظت از محیط زیست در قالب طرح اندیشه سبز در مناطق مختلف شهری، برگزاری کارگاه مشارکتی روش های مدیریت مراتع و چرا برای حفاظت از گونه های گیاهی منطقه زاگرس غربی، برگزاری کارگاه دو روزه در خصوص تشریک مساعی سازما نهای غیردولتی در استفاده از تجارب یکدیگر، برگزاری کارگاه آموزش نقش مشارکت های مردمی در مدیریت مواد زاید (تفکیک زباله از مبدأ)، آشنا کردن دسته های بسیج با مفاهیم و اصول زیست محیطی و مشارکتی، تدوین گزارش کارگاه های توانمندسازی سازمان های غیردولتی زیست محیطی برای زنان، برگزاری کارگاه مشارکتی هم اندیشی تشکل های غیردولتی ورزشی زیست محیطی، برگزاری کارگاه مسئله مشارکتی زیست محیطی و پروژه نویسی، برگزاری دومین نشست هم اندیشی برای مدیران ستادی به منظور آشنا کردن آنها با مفاهیم مدیریت مشارکتی، برگزاری کارگاه توانمندسازی تشکل های دانش آموزی در مورد آلودگی هوا، گسترش همکاری های بین بخشی با برنامه کمک های کوچک تسهیلات جهانی محیط زیست GEF/ SGP انجام گرفته است.

٢. در قالب محوریت فرصت سازی برای تبادل تجارب بین بخش های دولتی و غیردولتی اقدامات زیر صورت گرفته است:

تدوین گزارش دیدگاه های سازمان های غیردولتی محیط زیست در مورد برنامه چهارم و ارائه به مجلس به منظور طرح در کمیسیون تخصصی، برگزاری نشست سالانه سازمان های غیردولتی، برگزاری تور مشارکتی با کمک سازمان های غیردولتی به منظور ایجاد زمینه همکاری اکولوژیک با استفاده از نظریات کارشناسان بین المللی از آلمان (ECOSAN)، برگزاری همایش سازمان های غیردولتی برای جاذبه های اکوتوریستی منطقه زاگرس مرکزی، برگزاری کارگاه مشارکت هم اندیشی تشکل های غیردولتی ورزش زیست محیطی، برگزاری همایش زنان و محیط زیست در برنامه چهارم.

٣. در قالب محور همکاری های بین بخشی اقدامات زیر صورت پذیرفته است: ارائه کمک های کارشناسی و مالی به طرح های مصوب تسهیلات جهانی محیط زیست توسط تشکلها، تدوین گزارش عملکرد تشکل های غیر دولتی زیست محیطی، ایجاد سیاست اطلاع رسانی دفتر مشارکت های مردمی، همکاری در برگزاری اجلاس بین منطقه ای تشکل های حوزه دریای خزر در قالب GEP، همکاری با سازمان ملی جوانان، برقراری ارتباط به منظور همکاری مشترک با جمعیت هلال احمر ایران، همکاری با وزارت کشور در خصوص اظهارات زنان و جوانان در حفاظت از حوزه های آبخیز و محیط زیست با مشارکت کمیسیون ملی یونسکو و معاونت آبخیزداری وزارت جهاد کشاورزی. ماده قانونی (۱۵۷): با عنایت به اهتمام ویژه نظام جمهوری اسلامی ایران به حل مسائل جوانان و اعتلا و رشد نسل جوان کشور و استفاده بهینه از استعدادها و توانایی های این نسل عزیز مرکز ملی جوانان به منظور سامان دهی اساسی امور جوانان کشور به صورت ساختار و سازمان کار متناوب با این مأموریت به سازمان ملی جوانان تبدیل می گردد تا وظایف اساسی ذیل را بر عهده گیرد

الف) سازمان ملی جوانان موظف است برنامه جامع ملی ساماندهی امور جوانان کشور با عنایت به جایگاه نقش و مأموریت های اساسی دستگاه های مختلف دولتی و غیردولتی مرتبط با امور جوانان نظیر نیروی مقاومت بسیج و توجه اساسی به نیازهای جوانان در حوزه های فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، شغلی، علمی، تفریحی و تحصیلی را تهیه و تدوین نماید.

ب) شناسایی و پی گیری واگذاری آن دسته از فعالیت های دستگاه های اجرایی که می تواند با پیش بینی تمهیدات لازم از طریق سازمان های غیردولتی جوانان انجام گیرد.

ج) برای تحقق موادی که نیاز به تهیه طرح دارد، سازمان ملی جوانان بر حسب مورد طرح های شامل اهداف، اصلاحات سازمانی، تسهیلات مالی، حمایت های اجرایی از تشکل های غیر دولتی را تهیه نماید.

اقدامات و موارد انجام شده مرتبط با قانون:

مطالعات در راستای بند الف ماده ۱۵۷ انجام شده است و شناسایی وضعیت موجود جوانان و مأموریت های دستگاه های اجرایی مرتبط با امور جوانان احصاء و طرح جامع ساماندهی امور جوانان صورت گرفته است. در راستای بند ج ماده قانون فوق تشکل غیردولتی جوانان تشکیل شده که در زیر به بررسی اهداف، شکل گیری طرح و ظرفیت سازی آن می پردازیم:

با توجه به آنچه گفته شد، سازمان ملی جوانان به طراحی و اجرای پروژهای ملی موسوم به «طرح ساماندهی تشکل های غیر دولتی جوانان» مبادرت نمود که بنا به تعريف عبارت است از:

«فرایندی که در خلال آن، بسترهای مناسب جهت تأسیس و تقویت تشکل های غیردولتی جوانان فراهم می شود و بقا و استمرار فعالیت آنها تضمین می گردد. در این طرح تشکل غیردولتی جوانان، سازمانی است با اهداف خیرخواهانه، دارای شخصیت حقوقی مستقل، غیردولتی و غیر انتفاعی که برای انجام فعالیت داوطلبانه با گرایش های غیر سیاسی و براساس قانونمندی و اساسنامه مدون و رعایت چهارچوب قوانین موضوعه کشور و مفاد آیین نامه های اجرایی آن فعالیت می کند. این تشکل ها را خود جوانان اداره می کنند. اهداف سازمان از طرح عبارت اند از:

• بسترسازی برای فراهم کردن امکان مشارکت فعال و خودجوش جوانان برای تجربه اندوزی و مهارت آموزی در زمینه های اجتماعی،
• فراهم کردن امکان حضور جوانان در تمامی مراحل فرایند مشارکت اعم از اظهار نظر، مدیریت، پذیرش نقشها و مسئولیت اجتماعی و ...،
• استفاده از توان بالقوه نسل جوان در حل مسائل و مشکلات موجود،
• تربیت چهره هایی که در کوران حرکت های اجتماعی پخته می شوند و در هنگام نیاز می توانند سكان اداره جامعه را به دست گیرند،
• پاسخگویی به علاقه مندی جوانان برای شرکت در احزاب و دسته ها

سازمان ملی جوانان به عنوان «ستاد تخصصی رسیدگی کننده به امور جوانان» قصد داشته است که با اتخاذ تدابیر زیر، راه را برای حفظ، تقویت و ارتقای کیفیت حضور تشکل های غیردولتی جوانان در عرصه مشارکت های اجتماعی هموار نماید که در زمینه ساختار، توانمندی و فرصت سازی برای تشکل های غیردولتی اقدام کند.

1.ساختارسازی: هر فعالیتی حتی اگر خودجوش و داوطلبانه باشد، نیازمند تأمین شرایط مساعد، فراهم آوردن فرصتها، امکانات و لوازم اولیه است. گروه های مردمی که خواهان خدمت به مردم هستند و از انگیزه های عالی انسانی برخوردارند، باید خود را در قالب های تعریف شده به دولت و مردم معرفی کنند. به رسمیت شناختن این گروه ها به صورت سازمانها و تشکلهای اقلام منا، و استوار می تواند زمینه ها و شرایط مساعدی را برای حرکتهای مؤثر و جلب اطمینان مردم نسبت به آنها فراهم آورد. همچنین نظارت بر عملکرد گروهها و تشکلها نیز در جهت تصحيح اهداف و برنامه های آن ها اهمیت قابل توجهی دارد. بنابراین «سازمان ملی جوانان» به عنوان دستگاه سامان دهنده تشکل های مردمی جوانان در نقش ساختار سازی می تواند بر انجام اقدامات زیر تأکید ورزد:

• ارائه تعاریف، اصول و مبانی،
• معرفی فرصت های پیوستن به تشکل های غیردولتی و نحوه تأسیس و گسترش آنها،
• دعوت از جوانان علاقه مند تأسیس تشکل و اعلام شرایط اولیه تأسیس تشكل توسط خود آنها،
• سنجش شرایط اولیه تأسیس و رسمیت یافتن تشکلهای غیردولتی،
• تأیید شرایط اولیه تأسیس و صدور اعتبارنامه فعالیت،
• نظارت بر حفظ شرایط اولیه تأسیس و حسن اقدامات و فعالیتها.

۲. توانمندسازی: توانمندسازی به سلسله اقدامات دستگاه ساماندهی در راه تحکیم حضور تشکل های غیردولتی در جامعه اطلاق می شود که تقویت بنیه های ماندگاری، دوام و برپایی تشکلها را در پی دارد. تصحيح نگرش مثبت نسبت به تعالی انسان و شایستگی های جامعه، مهارت های سرپرستی گروه ها، ارائه جدیدترین شیوه های فعالیت گروهی، انتقال تجارب کار تشکیلاتی و... نمونه هایی از اقدامات لازم در این بخش اند. از این رو، مدیران، کارشناسان، روان شناسان، جامعه شناسان و ... با ارائه خدمات آموزشی، پژوهشی مشاوره ای و اطلاع رسانی به تشکل ها، در این راه گام بر می دارند.

3. فرصت سازی: گرچه بنیان گذاران تشکل ها بر مبنای فرصت یابی های اولیه از قبیل منابع انسانی در دسترس، شرایط مساعد اجتماعی- فرهنگی، برنامه های دولت و تسهیلات قانونی، در اختیار داشتن فناوری خدمات خیرخواهانه، وجود زمینه های ارائه خدمات مبتنی بر مأموریت ها و اهداف، تلقی مثبت افکار عمومی نسبت به اهداف انتخابی، در نظر داشتن تهدیدها و عوامل محدود کننده و .... نسبت به ایجاد تشکل همت می گمارند، اساس بی توجهی به این مقدمات از بدو تأسیس ممکن است موجبات ناکامی تشکل را فراهم کند.

4. اقدامات سازمان ملی جوانان در راستای طرح ساماندهی تشکل های غیر دولتی جوانان:

در زمینه ساختاری:

• تدوین پیش نویس قانون فعالیت تشکل های غیردولتی جوانان ۔ اخذ مصوبه شورای عالی اداری شورای عالی اداری در تاریخ 11/12/1378 نحوه صدور مجوز تأسیس تشکل های غیر دولتی را تصویب کرد
• اجرای طرح مقدماتی شناسایی تشکلهای موجود جوانان در استان های کشور سازمان ملی جوانان، علاوه بر برگزاری جلسات توجیهی دبیران شورای جوانان و مسئولان اجرایی طرح در استان ها در خصوص نحوه شناسایی تشکل های جوانان و برقراری ارتباط با تشکل های جوانان و ارائه فرم ویژه شناسایی تشکل ها به آنان، به طبقه بندی اطلاعات و تشکیل «بانک اطلاعاتی تشکل های غیر دولتی» جوانان اقدام کرد.
• اعطای اعتبارنامه فعالیت به تشکلهای غیر دولتی

سازمان ملی جوانان، پس از رایزنی های قانونی و کارشناسی لازم، موضوع صدور اعتبارنامه فعالیت برای تشکل های غیردولتی جوانان را به تصویب رساند و سپس با نظارت بر فعالیت تشکل های شناسایی شده، به صدور اعتبارنامه فعالیت برای آنان اقدام کرد. بدین ترتیب، تاکنون بیش از ۶۰۰ تشکل غیردولتی موفق به اخذ اعتبارنامه رسمی فعالیت از سازمان ملی جوانان شده اند و پرونده بیش از ۱۵۰۰ گروه از جوانان مشتاق ارائه فعالیت ها و خدمات داوطلبانه و عام المنفعه در گردش کار تأسیس تشکل های غیردولتی جوانان قرار دارد.

• هماهنگی با دستگاههای اجرایی

کار هماهنگی و مذاکرات با اداره ثبت شرکت ها و سازمان امور اداری و استخدامی به سازمان ملی جوانان محول شد.

• تدوین شیوه نامه شناسایی و تأسیس تشکل های غیردولتی جوانان

این شیوه نامه که به تبیین روش اجرایی پذیرش و پاسخگویی به متقاضیان تأسیس سازمان های غیردولتی جوانان (هیئت مؤسس) در دبیرخانه شورای جوانان استان و مراحل ارتباط این دبیر خانه با سازمان ملی جوانان اختصاص یافته، شامل موارد زیر است:

• ارائه تعاریف، شامل تعریف تشکل غیردولتی جوانان، تعریف غیردولتی استقلال در تأسیس، استقلال در مدیریت و استقلال در بودجه)، تعریف غیر سیاسی، تعریف غیرانتفاعی، تعریف اساسنامه، تعریف غیر تجاری، تعریف رکن، تعریف متقاضیان تأسیس، تعریف هیئت مؤسس، تعریف عضو اصلی، تعریف مجمع عمومی، تعریف دبیر، تعریف بازرس، نام تشکل، هدف، موضوع فعالیت، محدوده جغرافیایی فعالیت، شعبه، مدت فعالیت، منابع مالی، در آمد، حق عضویت،

انحلال.

• تبیین مواردی از قبیل شرایط و ویژگی های اساسنامه، حداقل شرایط و ویژگی ها، ترکیب و حداقل وظایف و اختیارات هیئت مؤسس، حداقل شرایط و ویژگیها و وظایف و اختیارات عضو اصلی، حداقل شرایط تشکیل مجمع عمومی و حداقل وظایف و اختیارات این مجمع، حداقل شرایط و ویژگیهای شورای مرکزی، حداقل شرایط و ویژگیها و حداقل وظایف و اختیارات دبیر، حداقل شرایط و ویژگیها و حداقل وظایف و اختیارات بازرس، شرایط و ضوابط انتخاب نام برای تشكل، راههای تأمین منابع مالی، ضوابط و علل انحلال.

براساس آنچه در قانون برنامه سوم آمده، سازمان ملی جوانان موظف است که نسبت به شناسایی، پیگیری و واگذاری آن دسته از فعالیت های دستگاه های اجرایی که می تواند با پیش بینی تمهیدات لازم از طریق سازمان های غیردولتی جوانان انجام گیرد، اقدام نماید که مهم ترین اقدامات در این راستا، به قرار زیر است:

برای مطالعه ادامه به کتاب مراجعه فرمایید...