نقد و بررسی کتاب جایگاه اماکن زیارتی در توسعه گردشگری ایران: تفاوت بین نسخه‌ها

از ویکی خیر
پرش به: ناوبری، جستجو
(صفحه‌ای تازه حاوی «محمد باقر ملکیان ==معرفي اجمالي== <ref> خصوصیات کتاب شناختی اثر: ریاحی سلیمان...» ایجاد کرد)
 
 
(۳ نسخهٔ میانیِ همین کاربر نمایش داده نشده است)
سطر ۱: سطر ۱:
 +
<div style="text-align:justify;font-family:B Nazanin;font-size:20px">
 +
 
[[محمد باقر ملکیان]]
 
[[محمد باقر ملکیان]]
−
==معرفي اجمالي==  
+
==معرفی اجمالی==  
 
<ref>
 
<ref>
 
خصوصیات کتاب شناختی اثر: ریاحی سلیمانی، نادر- جایگاه اماکن زیارتی در توسعه گردشگری ایران، تهران: سازمان چاپ وانتشارات چاپ اول.1389.شمارگان: 2000، 256ص، 3700تومان .
 
خصوصیات کتاب شناختی اثر: ریاحی سلیمانی، نادر- جایگاه اماکن زیارتی در توسعه گردشگری ایران، تهران: سازمان چاپ وانتشارات چاپ اول.1389.شمارگان: 2000، 256ص، 3700تومان .
−
<ref/>
+
</ref>
  
−
داراي شش فصل است:  
+
دارای شش فصل است:  
  
−
* مفاهيم و ابعاد گردشگري (9ـ49)
+
* مفاهیم و ابعاد گردشگری (9ـ49)
−
*روند توسعة گردشگري در ايران وجهان (52ـ93)
+
*روند توسعه گردشگری در ایران وجهان (52ـ93)
−
* مديريت اماکن زيارتي در ايران (99ـ135)
+
* مدیریت اماکن زیارتی در ایران (99ـ135)
−
* گردشگري زيارتي در ايران (137ـ166)
+
* گردشگری زیارتی در ایران (137ـ166)
−
*اماکن زيارتي (168ـ203)
+
*اماکن زیارتی (168ـ203)
−
* راهبردهاي توسعة گردشگري زيارتي در ايران (214ـ223)
+
* راهبردهای توسعه گردشگری زیارتی در ایران (214ـ223)
 
==نقد اثر==  
 
==نقد اثر==  
−
تا آنجايي که نگارندة اين سطور مطلع است، اين اثر اولين نگاشتة تخصصي در حوزة گردشگري مذهبي به [[زبان فارسي]] است؛ از اين رو بايد بسياري از لغزش ‏هاي مؤلف را ناديده گرفت، با اين حال نکاتي چند به نظر مي‏رسد که تذکر آنها خالي از فائده نيست. اين تذکرات را در دو بخش تذکرات کلي و تذکرات جزئي در ادامه ذکر مي ‏کنيم. منظور از تذکرات کلي، ذکر لغزش‏هايي است که در سرتاسر کتاب به چشم مي ‏خورد بر خلاف تذکرات جزئي.
+
تا آنجایی که نگارنده این سطور مطلع است، این اثر اولین نگاشته تخصصی در حوزه گردشگری مذهبی به [[زبان فارسی]] است؛ از این رو باید بسیاری از لغزش ‏های مؤلف را نادیده گرفت، با این حال نکاتی چند به نظر می‏رسد که تذکر آنها خالی از فائده نیست. این تذکرات را در دو بخش تذکرات کلی و تذکرات جزئی در ادامه ذکر می ‏کنیم. منظور از تذکرات کلی، ذکر لغزش‏هایی است که در سرتاسر کتاب به چشم می ‏خورد بر خلاف تذکرات جزئی.
−
==تذکرات کلي==  
+
==تذکرات کلی==  
−
1ـ شيوة ارجاع به منابع در اين اثر به سبک دايرة المعارف‏ها ومقاله‏هاست. مثلاً در ص10 آمده است: «در فرهنگ لغت، گردشگري را بايد در اقطار عالم سفر کردن به منظور شناخت و آگاهي دانست. (معين، 1370)»، که مؤلف مي‏بايست در پاورقي، نخست نام کتاب را ذکر مي‏کرد، سپس شمارة جلد، ودر آخر شمارة صفحة منبع مورد نظر.  
+
1ـ شیوه ارجاع به منابع در این اثر به سبک دایره المعارف‏ها ومقاله‏هاست. مثلاً در ص10 آمده است: «در فرهنگ لغت، گردشگری را باید در اقطار عالم سفر کردن به منظور شناخت و آگاهی دانست. (معین، 1370)»، که مؤلف می‏بایست در پاورقی، نخست نام کتاب را ذکر می‏کرد، سپس شماره جلد، ودر آخر شماره صفحه منبع مورد نظر.  
−
اين اشکال در سرتا سر اثر ديده مي ‏شود. براي نمونه رک: ص11، ص19، ص20، و ...  
+
این اشکال در سرتا سر اثر دیده می ‏شود. برای نمونه رک: ص11، ص19، ص20، و ...  
  
−
2ـ بسياري از مباحث اين اثر چندان به موضوع اصلي (يعني نقش اماکن زيارتي در گردشگري) ارتباط ندارد، بلکه بيشتر به روده ‏درازي و تفصيل بدون فائده مي ‏ماند. از جملة اين مباحث مي ‏توان به اين موارد اشاره کرد:  
+
2ـ بسیاری از مباحث این اثر چندان به موضوع اصلی (یعنی نقش اماکن زیارتی در گردشگری) ارتباط ندارد، بلکه بیشتر به روده ‏درازی و تفصیل بدون فائده می ‏ماند. از جمله این مباحث می ‏توان به این موارد اشاره کرد:  
−
* نمودارها و جدول‏هايي که در ص87 ـ 98 آمده است.  
+
* نمودارها و جدول‏هایی که در ص87 ـ 98 آمده است.  
−
*نموداري که دربارة ساختار تشکيلات سازمان گردشگري کشور کانادا آمده است (ص111).  
+
*نموداری که درباره ساختار تشکیلات سازمان گردشگری کشور کانادا آمده است (ص111).  
−
*نموداري که دربارة ساختار تشکيلات سازمان گردشگري کشور مالزي آمده است (ص115).  
+
*نموداری که درباره ساختار تشکیلات سازمان گردشگری کشور مالزی آمده است (ص115).  
−
*نموداري که دربارة ساختار تشکيلات سازمان گردشگري کشور هند آمده است (ص118).  
+
*نموداری که درباره ساختار تشکیلات سازمان گردشگری کشور هند آمده است (ص118).  
−
* نمودار ساختار سازمان ميراث فرهنگي وگردشگري (ص132).  
+
* نمودار ساختار سازمان میراث فرهنگی وگردشگری (ص132).  
−
*نمودارهايي که در فصل پنجم (اما کن زيارتي در ايران) آمده است.  
+
*نمودارهایی که در فصل پنجم (اما کن زیارتی در ایران) آمده است.  
  
−
3ـ استفادة نابجا از منابع:  
+
3ـ استفاده نابجا از منابع:  
  
−
گاه به جاي استفاده از منابع اصلي، به منابع فرعي دست چندم مراجعه شده است. در ذيل به چند نمونه اشاره مي ‏کنيم:   
+
گاه به جای استفاده از منابع اصلی، به منابع فرعی دست چندم مراجعه شده است. در ذیل به چند نمونه اشاره می ‏کنیم:   
−
*در بحث لغوي زيارت (ص148) از کتاب پژوهشي دربارة زيارت‏هاي جمعه آقاي سيد کاظم موسوي استفاده شده، در حالي که مي‏ بايست مستقيماً به يک لغت‏نامة عربي مراجعه مي ‏شد.  
+
*در بحث لغوی زیارت (ص148) از کتاب پژوهشی درباره زیارت‏های جمعه آقای سید کاظم موسوی استفاده شده، در حالی که می‏ بایست مستقیماً به یک لغت‏نامه عربی مراجعه می ‏شد.  
−
*در مبحث زيارت، سياحت وگردشگري از ديدگاه اسلام آمده: «همچنين از نظر قرآن علاقه به کمال و تفريح و تفرج ...» (ص150ـ151) مستند اين موارد کتاب سيماي جهانگردي اسلام اثر آقاي رحيم پور است، در حالي که براي استناد به آيات قرآن بايد به قرآن مراجعه کرد نه کتاب ديگري.  
+
*در مبحث زیارت، سیاحت وگردشگری از دیدگاه اسلام آمده: «همچنین از نظر قرآن علاقه به کمال و تفریح و تفرج ...» (ص150ـ151) مستند این موارد کتاب سیمای جهانگردی اسلام اثر آقای رحیم پور است، در حالی که برای استناد به آیات قرآن باید به قرآن مراجعه کرد نه کتاب دیگری.  
−
* در ص157 آمده: «همچنين مسافرت به شهرهاي مذهبي وزيارتگاه‏هاي ... پسنديده مي‏باشد. زيارت خانة خدا، مرقد رسول(صلي الله عليه و آله و سلم) . . . از مواردي است که در متون ديني به آنها اشاره شده است. (سايت آفتاب)».  
+
* در ص157 آمده: «همچنین مسافرت به شهرهای مذهبی وزیارتگاه‏های ... پسندیده می‏باشد. زیارت خانه خدا، مرقد رسول(صلی الله علیه و آله و سلم) . . . از مواردی است که در متون دینی به آنها اشاره شده است. (سایت آفتاب)».  
  
−
آيا براي اثبات مطلبي اعتقادي و شرعي ـ آن هم مطلبي که تدوين اين کتاب حول آن است ـ تنها استناد به يک سايت دست چندم پسنديده است؟! اين در حالي است که مراجعه به کتاب هاي روايي مثل کامل الزيارات ابن قولويه مي‏توانست به غناي اين مطلب بيفزايد.  
+
آیا برای اثبات مطلبی اعتقادی و شرعی ـ آن هم مطلبی که تدوین این کتاب حول آن است ـ تنها استناد به یک سایت دست چندم پسندیده است؟! این در حالی است که مراجعه به کتاب های روایی مثل کامل الزیارات ابن قولویه می‏توانست به غنای این مطلب بیفزاید.  
  
−
4ـ عدم ذکر منابع: مثلاً در ص 159 روايت از [[حضرت امام صادق]] (عليه السلام)  در مورد حق همسفر آمده، ولي به هيچ منبعي استناد نشده است.
+
4ـ عدم ذکر منابع: مثلاً در ص 159 روایت از [[حضرت امام صادق]] (علیه السلام)  در مورد حق همسفر آمده، ولی به هیچ منبعی استناد نشده است.
−
==تذکرات جزئي==  
+
==تذکرات جزئی==  
−
*در ص 10 مؤلف در ابتدا به تعريف گردشگري در لغت و اصطلاح پرداخته، ولي مرزي بين تعريف لغوي و تعريف اصطلاحي نگذاشته است که بهتر بود به اين مسأله توجه مي ‏کرد.   
+
*در ص 10 مؤلف در ابتدا به تعریف گردشگری در لغت و اصطلاح پرداخته، ولی مرزی بین تعریف لغوی و تعریف اصطلاحی نگذاشته است که بهتر بود به این مسأله توجه می ‏کرد.   
  
−
* مؤلف در ص 18ـ25 به مبحت گونه‏ شناسي انواع گردشگري بر اساس اهداف سفر مي‏ پردازد، ولي:  
+
* مؤلف در ص 18ـ25 به مبحت گونه‏ شناسی انواع گردشگری بر اساس اهداف سفر می‏ پردازد، ولی:  
  
−
اولاً: اين تقسيم‏بندي کامل نيست؛ مثلاً از گردشگري آموزشي (بورس‏هاي تحصيلي وتحقيقاتي) و يا گردشگري صنعتي سخني به ميان نيامده است.  
+
اولاً: این تقسیم‏بندی کامل نیست؛ مثلاً از گردشگری آموزشی (بورس‏های تحصیلی وتحقیقاتی) و یا گردشگری صنعتی سخنی به میان نیامده است.  
  
−
ثانياً: گاه بعضي از گردشگري‏ها نوع ديگري از گردشگري را در بر مي‏گيرد؛ مثلاً شايد در يک نگاه کلي گردشگري مذهبي نوعي از گردشگري فرهنگي باشد و يا گردشگري اجتماعي ـ با توجه به تعريفي که در اين کتاب از آن شده ـ گونة جدايي نيست؛ به عبارت ديگر، قسيم ديگر انواع نيست، بلکه اين گردشگري گاه مي‏تواند گردشگري طبيعت باشد يا گردشگري سلامت و يا . . .  
+
ثانیاً: گاه بعضی از گردشگری‏ها نوع دیگری از گردشگری را در بر می‏گیرد؛ مثلاً شاید در یک نگاه کلی گردشگری مذهبی نوعی از گردشگری فرهنگی باشد و یا گردشگری اجتماعی ـ با توجه به تعریفی که در این کتاب از آن شده ـ گونه جدایی نیست؛ به عبارت دیگر، قسیم دیگر انواع نیست، بلکه این گردشگری گاه می‏تواند گردشگری طبیعت باشد یا گردشگری سلامت و یا . . .  
  
−
* تخريب يادمان ‏هاي باستاني را از جمله مصاديق جنبه ‏هاي منفي توسعة گردشگري در حوزة محيط زيست (ص31) به شمارآوردن، شايد چندان درست نباشد، بلکه اين کار از اثرات منفي در حوزة فرهنگي و اجتماعي گردشگري است.  
+
* تخریب یادمان ‏های باستانی را از جمله مصادیق جنبه ‏های منفی توسعه گردشگری در حوزه محیط زیست (ص31) به شمارآوردن، شاید چندان درست نباشد، بلکه این کار از اثرات منفی در حوزه فرهنگی و اجتماعی گردشگری است.  
  
−
* از آنجا که در تدوين بخش مفصلي از فصل اول ـ يعني: انواع جاذبه ‏هاي گردشگري (ص33 به بعد)ـ از منابع لاتين استفاده شده، مثال‏هاي ذکر شده در اين منابع هم عيناً ذکر شده است، در حالي که مي ‏شد به نمونه ‏هايي از اين مثال‏ ها در [[ايران]] اشاره کرد. مثلاً به جاي (ويا لا اقل در کنار) جزاير ماسيفيک (ص36) مي‏ شد از جزاير [[خليج فارس]] (مثل کيش) نام برد؛ و يا به جاي پارک حيوانات وحشي [[کاليفرنيا]]، باغ پرندگان [[کرج]] را که در [[خاورميانه]] نمونه است ذکر کرد؛ و يا به جاي چشمه ‏هاي معدني شرق اروپا (ص38) از چشمة آب گرم محلات و يا چشمه هاي آب گرم استان اردبيل ياد کرد. البته اين نقيصه تنها به اين فصل اختصاص ندارد، بلکه در بخش ‏هاي بعدي هم به چشم مي ‏خورد. مثلاً در بخش جشنواره‏ هاي فرهنگي از فستيوال فرهنگي هاوايي (ص43) نام برده مي ‏شود، در حالي که جشنوارة ساليانه فيلم فجر و يا [[نمايشگاه بين‏ المللي کتاب تهران]] نمونه ‏هاي ملموس‏ تري براي خوانندة ايراني اين اثر است.  
+
* از آنجا که در تدوین بخش مفصلی از فصل اول ـ یعنی: انواع جاذبه ‏های گردشگری (ص33 به بعد)ـ از منابع لاتین استفاده شده، مثال‏های ذکر شده در این منابع هم عیناً ذکر شده است، در حالی که می ‏شد به نمونه ‏هایی از این مثال‏ ها در [[ایران]] اشاره کرد. مثلاً به جای (ویا لا اقل در کنار) جزایر ماسیفیک (ص36) می‏ شد از جزایر [[خلیج فارس]] (مثل کیش) نام برد؛ و یا به جای پارک حیوانات وحشی [[کالیفرنیا]]، باغ پرندگان [[کرج]] را که در [[خاورمیانه]] نمونه است ذکر کرد؛ و یا به جای چشمه ‏های معدنی شرق اروپا (ص38) از چشمه آب گرم محلات و یا چشمه های آب گرم استان اردبیل یاد کرد. البته این نقیصه تنها به این فصل اختصاص ندارد، بلکه در بخش ‏های بعدی هم به چشم می ‏خورد. مثلاً در بخش جشنواره‏ های فرهنگی از فستیوال فرهنگی هاوایی (ص43) نام برده می ‏شود، در حالی که جشنواره سالیانه فیلم فجر و یا [[نمایشگاه بین‏ المللی کتاب تهران]] نمونه ‏های ملموس‏ تری برای خواننده ایرانی این اثر است.  
−
*پرداختن به تروريسم به عنوان يک مانع براي سفر گردشگران (ص50) آن هم در نصف صفحه چندان مطلوب نيست. بهتر بود صفحات بيشتري به اين مبحث اختصاص مي ‏يافت. البته مي ‏بايست در ابتدا به عوامل توسعة گردشگري اشاره شود (که متأسفانه بخشي مستقل به اين مبحث اختصاص نيافته است)، آنگاه در ذيل آن به موانع گردشگري پرداخته مي ‏شد.  
+
*پرداختن به تروریسم به عنوان یک مانع برای سفر گردشگران (ص50) آن هم در نصف صفحه چندان مطلوب نیست. بهتر بود صفحات بیشتری به این مبحث اختصاص می ‏یافت. البته می ‏بایست در ابتدا به عوامل توسعه گردشگری اشاره شود (که متأسفانه بخشی مستقل به این مبحث اختصاص نیافته است)، آنگاه در ذیل آن به موانع گردشگری پرداخته می ‏شد.  
−
*مفهوم زيارت از لحاظ لغت و اصطلاح در ص 148 ـ يعني پس از گذشتن بيشتر از نيمي از کتاب ـ آمده، در حالي که چينش منطقي مباحث اقتضا مي ‏کند تعريفات و تبيين مفاهيم در ابتداي اثر باشد.  
+
*مفهوم زیارت از لحاظ لغت و اصطلاح در ص 148 ـ یعنی پس از گذشتن بیشتر از نیمی از کتاب ـ آمده، در حالی که چینش منطقی مباحث اقتضا می ‏کند تعریفات و تبیین مفاهیم در ابتدای اثر باشد.  
−
* معرفي مهم‏ترين اماکن زيارتي [[ايران]] به تفکيک استان‏ ها ناقص است. از جمله:  
+
* معرفی مهم‏ترین اماکن زیارتی [[ایران]] به تفکیک استان‏ ها ناقص است. از جمله:  
−
** در استان [[اصفهان]] امامزاده شاه رضا از قلم افتاده است؛ و يا به قبرستان تخت فولاد، که مهم‏ترين قبرستان [[ايران]] است اصلاً اشاره نشده است.  
+
** در استان [[اصفهان]] امامزاده شاه رضا از قلم افتاده است؛ و یا به قبرستان تخت فولاد، که مهم‏ترین قبرستان [[ایران]] است اصلاً اشاره نشده است.  
−
**در [[استان قم]] امامزاده شاه سيد علي، امامزاده موسي مبرقع و يا مجموعة «چهل اختران» که محل دفن چهل امامزاده است از قلم افتاده، در حالي که شهرت اين اماکن در [[استان قم]] از آنچه مؤلف محترم ذکر کرده بيشتر است و حتي زائراني از کشورهاي ديگر ـ مثل [[عراق]] و [[پاکستان]] ـ به زيارت اين اماکن مي ‏آيند.  
+
**در [[استان قم]] امامزاده شاه سید علی، امامزاده موسی مبرقع و یا مجموعه «چهل اختران» که محل دفن چهل امامزاده است از قلم افتاده، در حالی که شهرت این اماکن در [[استان قم]] از آنچه مؤلف محترم ذکر کرده بیشتر است و حتی زائرانی از کشورهای دیگر ـ مثل [[عراق]] و [[پاکستان]] ـ به زیارت این اماکن می ‏آیند.  
−
**در استان [[خراسان رضوي]]، به [[خواجه ربيع]] و [[پير پالان‏دوز]] اشاره نشده است.  
+
**در استان [[خراسان رضوی]]، به [[خواجه ربیع]] و [[پیر پالان‏دوز]] اشاره نشده است.  
−
** به طور کلي به غير از [[حضرت دانيال]] (عليه السلام) که در [[شوش]] مدفون است، از ديگر انبياي الهي که در [[ايران]] مدفونند غفلت شده است، در حالي که بالغ بر ده پيامبر الهي در [[ايران]] به خاک سپرده شده‏ اند وحتي کتابي هم در همين زمينه با خصوصيات کتاب‏ شناختي زير چاپ و منتشر شده است: پيامبران سرزمين ما، تأليف عباس صالح مدرسه ‏اي، تهران: پيام آزادي؛ و اصولاً معلوم نيست معيار مؤلف براي گزينش امکان زيارتي چه بوده است؟ به نظر مي ‏رسد معيار او براي انتخاب بر اساس شناخت شخصي بوده و يا اصلاً معياري نداشته است.  
+
** به طور کلی به غیر از [[حضرت دانیال]] (علیه السلام) که در [[شوش]] مدفون است، از دیگر انبیای الهی که در [[ایران]] مدفونند غفلت شده است، در حالی که بالغ بر ده پیامبر الهی در [[ایران]] به خاک سپرده شده‏ اند وحتی کتابی هم در همین زمینه با خصوصیات کتاب‏ شناختی زیر چاپ و منتشر شده است: پیامبران سرزمین ما، تألیف عباس صالح مدرسه ‏ای، تهران: پیام آزادی؛ و اصولاً معلوم نیست معیار مؤلف برای گزینش امکان زیارتی چه بوده است؟ به نظر می ‏رسد معیار او برای انتخاب بر اساس شناخت شخصی بوده و یا اصلاً معیاری نداشته است.  
−
* در فصل پنجم که به اماکن زيارتي در [[ايران]] اختصاص يافته، تقريباً در هر صفحه يک نمودار آمده است که چندان لزومي ندارد. بهتر بود به جاي اين نمودارها از هر استان، يک عکس از امامزاده ‏هايش گذاشته مي ‏شد.  
+
* در فصل پنجم که به اماکن زیارتی در [[ایران]] اختصاص یافته، تقریباً در هر صفحه یک نمودار آمده است که چندان لزومی ندارد. بهتر بود به جای این نمودارها از هر استان، یک عکس از امامزاده ‏هایش گذاشته می ‏شد.  
−
البته مؤلف محترم مي‏توانست در انتهاي کتاب و به عنوان ملحقات، عکس‏ هايي از اماکن مهم زيارتي قرار دهد، اماکني که شهرت چنداني ندارند؛ مثل آرامگاه [[حضرت دانيال نبي]] (عليه السلام) در [[شوش]]، نه زيارت‏گاه ‏هايي که براي همه شناخته شده ‏اند؛ مثل: بارگاه حضرت [[امام رضا]](آلاف التحيه و الثناء) در [[مشهد]] و بارگاه [[حضرت معصومه]](عليها السلام) در [[قم]].  
+
البته مؤلف محترم می‏توانست در انتهای کتاب و به عنوان ملحقات، عکس‏ هایی از اماکن مهم زیارتی قرار دهد، اماکنی که شهرت چندانی ندارند؛ مثل آرامگاه [[حضرت دانیال نبی]] (علیه السلام) در [[شوش]]، نه زیارت‏گاه ‏هایی که برای همه شناخته شده ‏اند؛ مثل: بارگاه حضرت [[امام رضا]](آلاف التحیه و الثناء) در [[مشهد]] و بارگاه [[حضرت معصومه]](علیها السلام) در [[قم]].  
−
* چنان‏که از کتاب‏نامه برمي ‏آيد، از منابع عربي استفاده‏اي نشده است، در حالي که در تدوين اثري که دربارة مسألة زيارت است، نگاه به منابع عربي، از جمله کتب حديثي لازم وضروري است. نگاه به زيارت، [[فلسفه]] و فوائد آن، همه از جمله مطالبي است که تنها در روايات آمده است.  
+
* چنان‏که از کتاب‏نامه برمی ‏آید، از منابع عربی استفاده‏ای نشده است، در حالی که در تدوین اثری که درباره مسأله زیارت است، نگاه به منابع عربی، از جمله کتب حدیثی لازم وضروری است. نگاه به زیارت، [[فلسفه]] و فوائد آن، همه از جمله مطالبی است که تنها در روایات آمده است.  
−
البته مؤلف محترم چندان به اين مباحث نپرداخته، در حالي که اگر به جاي مباحث غير ضروري ودرج نمودارهاي نه چندان سودمند بيشتر به اين مباحث مي پرداخت، نگاشتة او اثري مفيدتر بود. المزار شيخ مفيد، کامل الزيارات ابن قولويه و المزار مرحوم مشهدي از جمله منابعي هستند که مؤلف محترم مي‏ بايست به آنها مراجعه مي ‏کرد؛ البته بسياري از اين منابع ـ از جمله کامل الزيارات ـ به فارسي هم ترجمه شده و نياز چنداني به آشنايي با [[زبان عربي]] نيست.  
+
البته مؤلف محترم چندان به این مباحث نپرداخته، در حالی که اگر به جای مباحث غیر ضروری ودرج نمودارهای نه چندان سودمند بیشتر به این مباحث می پرداخت، نگاشته او اثری مفیدتر بود. المزار شیخ مفید، کامل الزیارات ابن قولویه و المزار مرحوم مشهدی از جمله منابعی هستند که مؤلف محترم می‏ بایست به آنها مراجعه می ‏کرد؛ البته بسیاری از این منابع ـ از جمله کامل الزیارات ـ به فارسی هم ترجمه شده و نیاز چندانی به آشنایی با [[زبان عربی]] نیست.  
−
البته به حکم آن که عيب مي جمله بگفتي هنرش نيز بگو، چنان‏که در ابتداي اين نوشتار گفتيم، اين اثر اولين نگاشتة تخصصي در حوزة گردشگري مذهبي به [[زبان فارسي]] است و شايسته است بسياري از لغزش ‏هاي مؤلف را ناديده گرفت. اين اثر مسلماً راهنماي ديگر نويسندگان در اين زمينه خواهد شد. همچنين نثر روان مؤلف محترم و ويراستاري و استفادة بجا از نمادهاي ويرايشي، از ديگر نکات مثبت اين اثر است که نبايد ناديده گرفت.
+
البته به حکم آن که عیب می جمله بگفتی هنرش نیز بگو، چنان‏که در ابتدای این نوشتار گفتیم، این اثر اولین نگاشته تخصصی در حوزه گردشگری مذهبی به [[زبان فارسی]] است و شایسته است بسیاری از لغزش ‏های مؤلف را نادیده گرفت. این اثر مسلماً راهنمای دیگر نویسندگان در این زمینه خواهد شد. همچنین نثر روان مؤلف محترم و ویراستاری و استفاده بجا از نمادهای ویرایشی، از دیگر نکات مثبت این اثر است که نباید نادیده گرفت.
−
[[رده:میراث جاویدان شماره 71]]
+
==پانویس==
 +
</div>
 +
[[رده:میراث جاویدان شماره 72]]
 
[[رده:معرفی کتاب]]
 
[[رده:معرفی کتاب]]
 
[[رده:مقالات]]
 
[[رده:مقالات]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۳ اکتبر ۲۰۱۸، ساعت ۱۰:۳۸

محمد باقر ملکیان

معرفی اجمالی

[۱]

دارای شش فصل است:

  • مفاهیم و ابعاد گردشگری (9ـ49)
  • روند توسعه گردشگری در ایران وجهان (52ـ93)
  • مدیریت اماکن زیارتی در ایران (99ـ135)
  • گردشگری زیارتی در ایران (137ـ166)
  • اماکن زیارتی (168ـ203)
  • راهبردهای توسعه گردشگری زیارتی در ایران (214ـ223)

نقد اثر

تا آنجایی که نگارنده این سطور مطلع است، این اثر اولین نگاشته تخصصی در حوزه گردشگری مذهبی به زبان فارسی است؛ از این رو باید بسیاری از لغزش ‏های مؤلف را نادیده گرفت، با این حال نکاتی چند به نظر می‏رسد که تذکر آنها خالی از فائده نیست. این تذکرات را در دو بخش تذکرات کلی و تذکرات جزئی در ادامه ذکر می ‏کنیم. منظور از تذکرات کلی، ذکر لغزش‏هایی است که در سرتاسر کتاب به چشم می ‏خورد بر خلاف تذکرات جزئی.

تذکرات کلی

1ـ شیوه ارجاع به منابع در این اثر به سبک دایره المعارف‏ها ومقاله‏هاست. مثلاً در ص10 آمده است: «در فرهنگ لغت، گردشگری را باید در اقطار عالم سفر کردن به منظور شناخت و آگاهی دانست. (معین، 1370)»، که مؤلف می‏بایست در پاورقی، نخست نام کتاب را ذکر می‏کرد، سپس شماره جلد، ودر آخر شماره صفحه منبع مورد نظر. این اشکال در سرتا سر اثر دیده می ‏شود. برای نمونه رک: ص11، ص19، ص20، و ...

2ـ بسیاری از مباحث این اثر چندان به موضوع اصلی (یعنی نقش اماکن زیارتی در گردشگری) ارتباط ندارد، بلکه بیشتر به روده ‏درازی و تفصیل بدون فائده می ‏ماند. از جمله این مباحث می ‏توان به این موارد اشاره کرد:

  • نمودارها و جدول‏هایی که در ص87 ـ 98 آمده است.
  • نموداری که درباره ساختار تشکیلات سازمان گردشگری کشور کانادا آمده است (ص111).
  • نموداری که درباره ساختار تشکیلات سازمان گردشگری کشور مالزی آمده است (ص115).
  • نموداری که درباره ساختار تشکیلات سازمان گردشگری کشور هند آمده است (ص118).
  • نمودار ساختار سازمان میراث فرهنگی وگردشگری (ص132).
  • نمودارهایی که در فصل پنجم (اما کن زیارتی در ایران) آمده است.

3ـ استفاده نابجا از منابع:

گاه به جای استفاده از منابع اصلی، به منابع فرعی دست چندم مراجعه شده است. در ذیل به چند نمونه اشاره می ‏کنیم:

  • در بحث لغوی زیارت (ص148) از کتاب پژوهشی درباره زیارت‏های جمعه آقای سید کاظم موسوی استفاده شده، در حالی که می‏ بایست مستقیماً به یک لغت‏نامه عربی مراجعه می ‏شد.
  • در مبحث زیارت، سیاحت وگردشگری از دیدگاه اسلام آمده: «همچنین از نظر قرآن علاقه به کمال و تفریح و تفرج ...» (ص150ـ151) مستند این موارد کتاب سیمای جهانگردی اسلام اثر آقای رحیم پور است، در حالی که برای استناد به آیات قرآن باید به قرآن مراجعه کرد نه کتاب دیگری.
  • در ص157 آمده: «همچنین مسافرت به شهرهای مذهبی وزیارتگاه‏های ... پسندیده می‏باشد. زیارت خانه خدا، مرقد رسول(صلی الله علیه و آله و سلم) . . . از مواردی است که در متون دینی به آنها اشاره شده است. (سایت آفتاب)».

آیا برای اثبات مطلبی اعتقادی و شرعی ـ آن هم مطلبی که تدوین این کتاب حول آن است ـ تنها استناد به یک سایت دست چندم پسندیده است؟! این در حالی است که مراجعه به کتاب های روایی مثل کامل الزیارات ابن قولویه می‏توانست به غنای این مطلب بیفزاید.

4ـ عدم ذکر منابع: مثلاً در ص 159 روایت از حضرت امام صادق (علیه السلام) در مورد حق همسفر آمده، ولی به هیچ منبعی استناد نشده است.

تذکرات جزئی

  • در ص 10 مؤلف در ابتدا به تعریف گردشگری در لغت و اصطلاح پرداخته، ولی مرزی بین تعریف لغوی و تعریف اصطلاحی نگذاشته است که بهتر بود به این مسأله توجه می ‏کرد.
  • مؤلف در ص 18ـ25 به مبحت گونه‏ شناسی انواع گردشگری بر اساس اهداف سفر می‏ پردازد، ولی:

اولاً: این تقسیم‏بندی کامل نیست؛ مثلاً از گردشگری آموزشی (بورس‏های تحصیلی وتحقیقاتی) و یا گردشگری صنعتی سخنی به میان نیامده است.

ثانیاً: گاه بعضی از گردشگری‏ها نوع دیگری از گردشگری را در بر می‏گیرد؛ مثلاً شاید در یک نگاه کلی گردشگری مذهبی نوعی از گردشگری فرهنگی باشد و یا گردشگری اجتماعی ـ با توجه به تعریفی که در این کتاب از آن شده ـ گونه جدایی نیست؛ به عبارت دیگر، قسیم دیگر انواع نیست، بلکه این گردشگری گاه می‏تواند گردشگری طبیعت باشد یا گردشگری سلامت و یا . . .

  • تخریب یادمان ‏های باستانی را از جمله مصادیق جنبه ‏های منفی توسعه گردشگری در حوزه محیط زیست (ص31) به شمارآوردن، شاید چندان درست نباشد، بلکه این کار از اثرات منفی در حوزه فرهنگی و اجتماعی گردشگری است.
  • از آنجا که در تدوین بخش مفصلی از فصل اول ـ یعنی: انواع جاذبه ‏های گردشگری (ص33 به بعد)ـ از منابع لاتین استفاده شده، مثال‏های ذکر شده در این منابع هم عیناً ذکر شده است، در حالی که می ‏شد به نمونه ‏هایی از این مثال‏ ها در ایران اشاره کرد. مثلاً به جای (ویا لا اقل در کنار) جزایر ماسیفیک (ص36) می‏ شد از جزایر خلیج فارس (مثل کیش) نام برد؛ و یا به جای پارک حیوانات وحشی کالیفرنیا، باغ پرندگان کرج را که در خاورمیانه نمونه است ذکر کرد؛ و یا به جای چشمه ‏های معدنی شرق اروپا (ص38) از چشمه آب گرم محلات و یا چشمه های آب گرم استان اردبیل یاد کرد. البته این نقیصه تنها به این فصل اختصاص ندارد، بلکه در بخش ‏های بعدی هم به چشم می ‏خورد. مثلاً در بخش جشنواره‏ های فرهنگی از فستیوال فرهنگی هاوایی (ص43) نام برده می ‏شود، در حالی که جشنواره سالیانه فیلم فجر و یا نمایشگاه بین‏ المللی کتاب تهران نمونه ‏های ملموس‏ تری برای خواننده ایرانی این اثر است.
  • پرداختن به تروریسم به عنوان یک مانع برای سفر گردشگران (ص50) آن هم در نصف صفحه چندان مطلوب نیست. بهتر بود صفحات بیشتری به این مبحث اختصاص می ‏یافت. البته می ‏بایست در ابتدا به عوامل توسعه گردشگری اشاره شود (که متأسفانه بخشی مستقل به این مبحث اختصاص نیافته است)، آنگاه در ذیل آن به موانع گردشگری پرداخته می ‏شد.
  • مفهوم زیارت از لحاظ لغت و اصطلاح در ص 148 ـ یعنی پس از گذشتن بیشتر از نیمی از کتاب ـ آمده، در حالی که چینش منطقی مباحث اقتضا می ‏کند تعریفات و تبیین مفاهیم در ابتدای اثر باشد.
  • معرفی مهم‏ترین اماکن زیارتی ایران به تفکیک استان‏ ها ناقص است. از جمله:
    • در استان اصفهان امامزاده شاه رضا از قلم افتاده است؛ و یا به قبرستان تخت فولاد، که مهم‏ترین قبرستان ایران است اصلاً اشاره نشده است.
    • در استان قم امامزاده شاه سید علی، امامزاده موسی مبرقع و یا مجموعه «چهل اختران» که محل دفن چهل امامزاده است از قلم افتاده، در حالی که شهرت این اماکن در استان قم از آنچه مؤلف محترم ذکر کرده بیشتر است و حتی زائرانی از کشورهای دیگر ـ مثل عراق و پاکستان ـ به زیارت این اماکن می ‏آیند.
    • در استان خراسان رضوی، به خواجه ربیع و پیر پالان‏دوز اشاره نشده است.
    • به طور کلی به غیر از حضرت دانیال (علیه السلام) که در شوش مدفون است، از دیگر انبیای الهی که در ایران مدفونند غفلت شده است، در حالی که بالغ بر ده پیامبر الهی در ایران به خاک سپرده شده‏ اند وحتی کتابی هم در همین زمینه با خصوصیات کتاب‏ شناختی زیر چاپ و منتشر شده است: پیامبران سرزمین ما، تألیف عباس صالح مدرسه ‏ای، تهران: پیام آزادی؛ و اصولاً معلوم نیست معیار مؤلف برای گزینش امکان زیارتی چه بوده است؟ به نظر می ‏رسد معیار او برای انتخاب بر اساس شناخت شخصی بوده و یا اصلاً معیاری نداشته است.
  • در فصل پنجم که به اماکن زیارتی در ایران اختصاص یافته، تقریباً در هر صفحه یک نمودار آمده است که چندان لزومی ندارد. بهتر بود به جای این نمودارها از هر استان، یک عکس از امامزاده ‏هایش گذاشته می ‏شد.

البته مؤلف محترم می‏توانست در انتهای کتاب و به عنوان ملحقات، عکس‏ هایی از اماکن مهم زیارتی قرار دهد، اماکنی که شهرت چندانی ندارند؛ مثل آرامگاه حضرت دانیال نبی (علیه السلام) در شوش، نه زیارت‏گاه ‏هایی که برای همه شناخته شده ‏اند؛ مثل: بارگاه حضرت امام رضا(آلاف التحیه و الثناء) در مشهد و بارگاه حضرت معصومه(علیها السلام) در قم.

  • چنان‏که از کتاب‏نامه برمی ‏آید، از منابع عربی استفاده‏ای نشده است، در حالی که در تدوین اثری که درباره مسأله زیارت است، نگاه به منابع عربی، از جمله کتب حدیثی لازم وضروری است. نگاه به زیارت، فلسفه و فوائد آن، همه از جمله مطالبی است که تنها در روایات آمده است.

البته مؤلف محترم چندان به این مباحث نپرداخته، در حالی که اگر به جای مباحث غیر ضروری ودرج نمودارهای نه چندان سودمند بیشتر به این مباحث می پرداخت، نگاشته او اثری مفیدتر بود. المزار شیخ مفید، کامل الزیارات ابن قولویه و المزار مرحوم مشهدی از جمله منابعی هستند که مؤلف محترم می‏ بایست به آنها مراجعه می ‏کرد؛ البته بسیاری از این منابع ـ از جمله کامل الزیارات ـ به فارسی هم ترجمه شده و نیاز چندانی به آشنایی با زبان عربی نیست. البته به حکم آن که عیب می جمله بگفتی هنرش نیز بگو، چنان‏که در ابتدای این نوشتار گفتیم، این اثر اولین نگاشته تخصصی در حوزه گردشگری مذهبی به زبان فارسی است و شایسته است بسیاری از لغزش ‏های مؤلف را نادیده گرفت. این اثر مسلماً راهنمای دیگر نویسندگان در این زمینه خواهد شد. همچنین نثر روان مؤلف محترم و ویراستاری و استفاده بجا از نمادهای ویرایشی، از دیگر نکات مثبت این اثر است که نباید نادیده گرفت.

پانویس

  1. ↑ خصوصیات کتاب شناختی اثر: ریاحی سلیمانی، نادر- جایگاه اماکن زیارتی در توسعه گردشگری ایران، تهران: سازمان چاپ وانتشارات چاپ اول.1389.شمارگان: 2000، 256ص، 3700تومان .
برگرفته از «https://wikikhair.org/fa/index.php?title=نقد_و_بررسی_کتاب_جایگاه_اماکن_زیارتی_در_توسعه_گردشگری_ایران&oldid=8365»