وقف و کارکرد اجتماعی آن در اسلام
مهناز بهرامی فارسانی؛ افسانه کنعانی
چکیده
یکی از ماندگارترین مولفهای فرهنگ اسلامی که جایگاه خاصی در تمدن و فرهنگ اسلامی داراست نهاد وقف است. این سنت با ابعاد مختلف و تاثیرگذارش در جامعه یکی از پردوامترین اعمال نیک و خداپسندانهای است، که از ادوار گذشته تا کنون در تمامی جوامع اسلامی و اروپایی مورد توجه بوده و به رغم ویژگیهای این نهاد کارکردهای متفاوتی از آن برای رفع آسیب اجتماعی مشاهده میشود. لذا میتواند به عنوان یکی از جنبههای موثر در این زمینه و در همه جوامع مطرح باشد. اگر چه سنت وقف در تمام جوامع بشری ساری و جاری بوده است؛ میتوان اینگونه گفت که ریشه و پیشینه این نهاد به دوران باستان باز میگردد که بیشتر، وقف در این دوران به صورت هدیه نذورات و وقف اموال به معابد و آتشگاهها صورت میگرفته است. اما با ظهور اسلام در ایران و تاکیدات خاص نسبت به وقف این نهاد به طور چشمگیری گسترش یافته و در سایه قرآن و تعالیم آسمانی آن وقف به عنوان یک سنت نیکو مورد تاکید قرار گرفت. اگر اوقاف مطابق با شرایع اسلامی عمل کند و با احکام اسلامی همسو گردد میتوان بسیاری از مشکلات اجتماعی را تحت تاثیر قرار داده، و از طریق این سنت بخش عمدهای از مشکلات جامعه را شناخته و اموال افراد خیرخواه و واقف را داوطلبانه و در جهت رفع این نیازها به کار بست. از آنجایی که به گواهی تاریخ نهاد وقف متناسب با نیازهای اجتماعی به وجود آمدهاند؛ با توجه به این نکته میتوان گفت که وقف یک پدیده و عامل اجتماعی است که با نظام ارزشی یک جامعه در ارتباط بوده، و میتواند در حل مسائل جوامع کمک شایانی کند. براین اساس پژوهش حاضر، هرچند به صورت مختصر برآنست، تا در جهت روشنتر شدن هرچه بیشتر نقش و کارکرد این نهاد در تحولات اجتماعی گامی کوچک و موثر بردارد. این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی و بر اساس مطالعات کتابخانهای انجام شدهاست.