پول های کاغذی و انواع آن

اسکناس ها تکه هایی خاص از کاغذ هستند که با اشکال و نقوش ویژه مزین شده اند و بر هر یک ازآن ها اعداد صحیحی» نوشته شده که قدرت خرید آن ها بدان بستگی دارد البته معمولا در قبال این اسکناس ها به نسبت خاصی که قانون تعیین می کند فلزات گران بهایی (چون طلا و نقره در بانک مرکزی و یا محلی مخصوص) نگهداری می شود (که در واقع پشتوانه ی پول کاغذی به حساب می آید).

اسکناس ها یا به طور مستقیم توسط حكومت ها تولید می گردد و یا هم ستادها و سازمان هایی با کسب مجوز از آنها بدین کار همت می گمارند و سعی می کنند تا این نوع از پول ها میان مردم متداول گردد. امروزه این گونه پول ها آنقدر رایج شده که در تمامی حکومت های معاصر مورد استفاده ی عمومی قرار می گیرد. البته دلیل این امر گسترش حوزه ی معاملات داخلی و خارجی انسان ها و پاسخگو نبودن پول های فلزی به مطالبات جنبش اقتصادی نوین است.

اسکناس ها از همان اعتباری برخوردارند که پول های فلزی دارا می باشند زیرا هر دوی آنها واسطه ای جهت مبادلات اقتصادی به حساب می آیند و هرچند پول های کاغذی (اسکناس ها) چیزی جز تعهد پرداخت محسوب نمی شوند اما مشاهده می کنیم که امروزه همانند پول های فلزی (دینار و درهم) کاربرد دارند و انسان ها نه تنها به وسیله آن نیازهای روزمره ی خود را تأمین می کنند بلکه دیون و قرض های خویش را نیز به وسیله ی آن پرداخت می نمایند.

پول های کاغذی منحصرا به سه دسته تقسیم می شوند که عبارتند از:

• پول های کاغذی ثابت: همواره مقدار خاصی طلا یا نقره به صورت پول یا شمش در بانک ها نگهداری می شود و برای جریان داشتن راحت این پول ها (که به صورت فلز هستند) مدارک که از قیمت و ارزش معادل آنها در جامعه برخوردار است جایگزین آن ها در مبادلات می گردد. به تعبیری دیگر پول های کاغذی ثابت همان پول های فلزی هستند که جهت سهولت حمل و نقل بدین شکل درآمده اند و هرچند خود به طور ذاتی جنبه ی مصرفی ندارند اما نمادی برای پول های فلزی محسوب می شوند.
• پولهای کاغذی پشتوانه: به اسناد و مدارکی که برای شخص امضا کننده ی خود تعهدآور می باشند و به موجب آنها بایستی این شخص مبلغی که روی آن سند مرقوم شده را به حامل این سند پرداخت نماید، اسناد یا پول های پشتوانه می گویند. چک های تضمین شده که با کسب مجوز از حکومت، توسط بانک ها صادر می شود از این نمونه پول ها هستند که البته معادل آن مبلغ در بانک صادر کننده، فلزاتی گرانب ها (از جنس طلا یا مانند آن) نگهداری می شود و همواره به موجب قانون، نسبت میان موجودی بانک و پول های کاغذی مذکور کنترل می شود تا نه تنها (تأدیه ی) پول های مذکور ضمانت شود بلکه بانک ها و عامه ی مردم و اقتصاد عمومی نیز از آن بهره مند گردد.
• پول های کاغذی اضطراری: این گونه از پول ها که تبدیل آنها به طلا و نقره امکان پذیر نمی باشد به دو نوع تقسیم می شوند که عبارتند از:
  • پولهای اضطراری دولتی (یا حکومتی): این نوع از پول ها را حكومت ها در مواقع غیر عادی و ضروری صادر می کنند و هرچند توسط آنها به عنوان پول هایی اصلی معرفی می شود اما قابلیت تبدیل به فلزهای نفیسی (چون طلا و نقره) را ندارد و در قبال آنها سرمایه یا موجودی دیگری از نوع پول های فلزی (نزد بانک یا نهادی دیگر) نگهداری نمی شود.
  • پول های اضطراری بانکی: هرگاه به موجب قانون، بانک صادرکننده ي پول کاغذی از تبديل آن به فلزی نفیس (چون طلا و غیره) معاف گردد، به پول کاغذی مذکور (که پشتوانه ای از نوع پول های فلزی ندارد) پول اضطراری بانکی می گویند.

پس از جنگ جهانی اول اکثریت حکومت ها و دولت ها برای تأمین نیازهای مبادلاتی خود در داخل به چنین نظامی روی آورده و پول های اضطراری بانکی را میان ملت های خویش رایج کردند و هدف آنها این بود که با پس اندازکردن فلزهای نفیسی چون طلا و نقره مبادلات خارجی و بهره برداری های خویش را از آن رونق بخشند. شایان ذکر است پول های کاغذی اضطراری از ارزش ذاتی برخوردار نیستند بلکه قانونگذار برای أنها قیمت و ارزشی را تعیین می کند که تنها تا مدت زمانی که میان مردم مبادله می شوند آن ارزش را دارا هستند و به محض آنکه قان ونگذار اعتبار آنها را ملغی اعلام کرد دیگر ارزش نداشته و مردم نیز در مبادلات خود از آنها بهره نخواهند برد. این در حالی است که پول هایی که قابلیت تبدیل به پول های فلزی را دارند (و در واقع پشتوانه ای اینچنین را دارا هستند) همواره ارزش خود را حفظ کرده و میان قیمت قانونی آنها و قیمت ذاتی آنها به عنوان کالا جمع می گردد.

برای شناخت و معرفی پولهای کاغذی و کاربرد آنها ناچار بودیم پیش از پرداختن به حکم شرعی در زکات چنین پولهایی، مقدمه ی فوق را متذکر شویم.

به راستی آیا پول های کاغذی از حکمی متفاوت با پول های فلزی در زمینه ی زکات برخوردار است؟چه تفاوتی میان آن دو در حکم زکات وجود دارد؟