نمایش مبدأ برای چیستی، چرایی وچگونگی آموزش نیکوکاری (تجارب ملی وبین المللی)

<div style=" font-family:B Nazanin; font-size:18px; text-align:justify;">
<P style=" border-right: 6px solid #8afcf8; background-color:#e4db8c;">

لیلا عیاری: دانشجوی دکتری علوم تربیتی

در این نوشتار بر آنیم تا به م ن مفهوم نیکو کاری، چربی و چگونگی آن با حفل ضرورت ها و فواید شناخت آموزش [[نیکوکاری]] بپردازیم، هجمیل نقشی در حالت [[آموزش وپرورش]]را در نهادینه کردن یک کاری در دانش آموزان به و مرد در دوره ابنده این بیان کنم. در ادامه نیز به كتر نطر ورزی به لحاظ تجارب ملی و بین المللی خواهیم پرداخت.
[[پرونده:تصویر م 3ف1.jpeg|اصلی|چپ]]
</P>

<P style="color:#fa927c;">
<B>چیستی آموزش نیکوکاری</B> 
</P>
«[[نیکوکاری]]» در لغت به معنای [[لطف]]، [[کرم]]، [[احسان]]، بر، خوبی، [[خیر]]، کار خیر کردن و دستگیری آمده است (دهخدا.۱۳۷۷) و به کسانی که دارای این فضائل اخلاقی باشند افراد [[نیکوکار]] گفته می شود. 

مراد از «[[آموزش نیکوکاری]]» نیز به کارگیری تمام عوامل آموزش از جمله اهداف آموزشی، محتوای برنامه درسی، روش های تدریس، کارکنان و مربیان تربیتی، محیط یادگیری و سایر عوامل مربوط به آن در شکل گیری باورها و ارزش های نوع دوستانه و سبک زندگی خیرخواهانه در دانش آموزان است.
<P style="color:#fa927c;">
<B>چرایی و ضرورت آموزش نیکوکاری در کودکان</B> 
</P>
ازنظر صاحب نظران، [[آموزش]] و تربیت در دوران کودکی بسیار نقش آفرین است از دیدگاه جان لاک، ذهن کودک در ابتدای تولد چون لوح سفیدی است که هر آنچه را که می تواند احساس و تجربه کند به یاد می سپارد (السون، هرگنهان . ترجمه سیف ۱۳۸۹)، با این توصیف ، کودکان در این سن که وارد مجموعه های [[آموزش و پرورشی]] می شوند. 

در مرحله ای هستند که افکارشان به تدریج شکل می گیرد و آمادگی برای دریافت و نهادینه کردن هرگونه مفاهیمی را دارند. برخی پژوهش های انجام گرفته مؤید این نظرورزی ها هستند، به عنوان مثال طبق نتایج پژوهش های [[کول]] ، [[دنیز]]، [[اسمیت سایمون]] و [[کوهن]] (۲۰۰۹) کودکان می آموزند که معیارهای جامعه خود را بپذیرند؛ سائق های خود را از راه هایی بیان یا سرکوب کنند که از لحاظ اجتماعی پذیرفتنی است، در پژوهش دیگر نوع دوستی و همدردی کودکان با دیگر کودکان مطالعه شده است که نشان می دهند در بعضی از [[فرهنگ]] ها برای نوع دوستی و کمک به دیگران اهمیت و ارزش بیشتری قائل اند و کودکان نیز تحت تأثیر تجربه خانواده و مدرسه در بافت فرهنگی [[جامعه]] خود در رفتار جامعه پسند مشارکت دارند. 

با توجه به نتایج پژوهش ها می توان بیان کرد که رشد كودك مفهومی وابسته به زمینه و [[فرهنگ]] است. از مجموع مطالبی که بیان شد، اهمیت و جایگاه آموزش نیکوکاری و نقش آن در تمام وجوه زندگی [[انسان]] روشن می شود. 

برای بیشتر نشان دادن اهمیت و آثار آموزش [[نیکوکاری]] ، از چند بعد این بحث را بررسی می کنیم، برخی از ابعاد آموزش [[نیکوکاری]] شامل موارد ذیل می شود 

الف) بعد فردی: کمک رسانی و نیکوکاری باعث آرامش روحی و روانی در فرد شده و موجب رشد خصلت های والای [[انسان]]ی می شود. 

به طوری که در [[آیات قرآن]] نیز به این امر اشاره شده است، [[خداوند]] می فرماید:الذين ينفقون أموالهم بالليل والنهار او علانية فلهم أجرهم عند ربهم ولا خوف عليهم ولا هم يحزنون به آن ها که اموال خود را شب و روز، پنهان و آشکار اتفاق می کنند، مزدشان نزد [[پروردگار]]شان است؛ نه ترسی بر آنهاست و نه غمگین می شوند. ([[بقره]] (۲۷۶) همچنین در جای دیگری [[خداوند]] می فرماید: امن عمل صالحا من ذكر أو أنثى وهو مؤمن فلنحيينه حياة طيبة ولنجزينهم آجرهم بأحسن ما كانوا يعملون»: 

حیات پاکیزه و زندگی همراه با آرامش روحی را از آن کسی میداند که [[نیکوکار]] و اهل [[ایمان]] باشد. (نحل/۹۷) نتیجه تحقیقات نیز حاکی از آن است که انجام عمل خیر، باعث ایجاد حس شادمانی می شود و افراد خیرخواه استرس کمتری تجربه می کنند؛ این افراد از طول عمر بیشتری برخوردارند و امید به زندگی بیشتری دارند. (به نقل از گنجی و همکاران (۱۳۹۱). 

ب) [[بعد اجتماعی]]؛ بیان اثرگذاری و نتایج مثبت [[نیکوکاری]] در[[ جامعه]] به افزایش و ترویج این عمل در جامعه می انجامد. 

در واقع مهم ترین عرصه نمود و تحقق [[نیکوکاری]] [[انسان]] ها، أجتماع است. گنجی و الماسی بیدگلی ,۱۳۹۱، ص ۹۳۱). | از آثار اجتماعی [[نیکوکاری]] ایجاد دوستی میان [[انسان]] ها، همگرایی اجتماعی و ایجاد همبستگی است. [[خداوند]] با اشاره به این پیامد اجتماعی [[نیکوکاری]] در آيه 34 [[سوره فصلت]] می فرماید که [[نیکوکاری]] تاچه اندازه می تواند در برطرف کردن کینه ها و دوری از واگرایی اجتماعی مفید باشد. 

ج) [[بعد معنوی]]: [[انسان]] به حکم وجدان و [[فطرت]] پاکی که [[خداوند]] در نهادش قرار داده است گرایش به دستگیری از دیگران دارد. 

انجام اعمال خیر به رشد و تعالی رضایت [[الهی ]]و درنهایت قرب الهی منجر می شود. 

د) بعد فرهنگی آموزش [[نیکوکاری]] می تواند با ایجاد بستری مناسب جهت ایجاد فرهنگ مشارکتی و کمک رسانی و آداب و رسوم کمک به دیگران شود و به نسل های بعدی انتقال یابد.

ه) بعد اقتصادی؛ نیکوکاری می تواند به عنوان یکی از عواملی قلمداد شود که باعث تعديل ثروت در جامعه شده و فاصله طبقاتی بین اقشار مختلف جامعه و نابرابری [[اقتصاد]]ی و [[اجتماع]]ی را از بین می برد. 

در ادامه بحث پژوهش هایی که مؤید ضرورت آموزش [[نیکوکاری]] و پیامدهای مثبت آن در جامعه است، آورده می شود ابن خلدون جوهره حیات جمعی را تعلق اجتماعی، روح یاریگری و [[نیکوکاری]] می داند که در بادیه نشینی از طریق [[اجتماع]] افراد بر اساس نظام خویشاوندی حاصل می شود و در شهر نشینی از طریق گسترش نهادهای اجتماعی و روابط همسایگی صورت می پذیرد (آزاد ارمکی،۱۳۷۹، ص ۲۸۲). 

رفتارهای نوع دوستانه رفتارهایی هستند که در سطح فردی با هدف کمک به رفع بحران از زندگی دیگران و در سطح اجتماعی با هدف مساعدت به حفظ آرامش [[جامعه]] انجام می شود. 

از نظر کنت نوع دوستی شالوده زندگی در جامعه است (اسکات و سلگو، ۲۰۰۷، به نقل از احمدی، ۲۰۰۹). رفتار نوع دوستی حاصل خودتنظیمی و خودکنترلی یعنی سازه های صفت شخصیتی وظیفه شناسی است (کاسپی، رابرتز و شاینر، ۲۰۰۵ به نقل از قره باغی، وفایی الهیاری و بهرامی احسان ،۲۰۱۲). 
<P style="color:#fa927c;">
<B>چگونگی آموزش نیکوکاری در مدارس</B> 
</p>
آبیزنر در تعریف برنامه درسی می گوید: برنامه درسی عبارت است از یک سلسله وقایع آموزشی طراحی شده که به قصد تحقق نتایج آموزشی برای یک یا چند دانش آموز پیش بینی شده است (ملکی، 14 : ۱۳۸۱ ). 

برنامه درسی را در حالت کلی به دو نوع رسمی و غیررسمی تقسیم می کنند. منظور از برنامه درسی رسمی، فعالیت های درسی هستند که نظام آموزشی آن ها را به طور رسمی اعلام می کند و در بسیاری از موارد در قالب کتاب های درسی در مراکز آموزشی تدریس می شود (آیزتر، ۱۹۸۵، ص۱۸۱). 

از طرفی بسیاری از یادگیری ها در برنامه درسی پیش بینی نشده است؛ اما دانش آموزان در مدرسه آن را به طور طبیعی یاد می گیرند. این آموزش های غیررسمی از تجارب داخل مدرسه و مجموعه روابط و مناسبات شکل می گیرد (
<ref>
آسبروکس
</ref>
، ۲۰۰۰). 

[[الیزابت والانس]] در کتاب برنامه درسی پنهان و تربیت اخلاقی مفاهیم برنامه درسی پنهان را به سه قسمت تقسیم می کند: در مفهوم اول ، برنامه درسی پنهان به همه چیز در مدرسه از تعامل معلم و شاگرد گرفته تا ساختار کلاس و الگوی کلی [[سازمان]] [[آموزش و پرورش]] به عنوان نمونه کوچک نظام ارزش های اجتماعی اطلاق می شود. 

در مفهوم دوم ، برنامه درسی پنهان ، به فرآیندهایی اطلاق می شود که در مدرسه یا از طریق مدرسه اجرا می شود. مثلا اكتساب ارزش ها، اجتماعی کردن و حفظ ساختار طبقاتی در مفهوم سوم ، برنامه درسی پنهان به درجه متفاوت قصد و نیت و به عمق نهان بودن عملکرد من رحمة اطلاق می شود. 

در این مفهوم، برنامه درسی پنهان شامل نتایج فرعی کاملا قصد نشده و تصادفی و نیز نتایج عمیقی است که از کاربرد اجتماعی و تاریخی [[آموزش و پرورش]] حاصل می شود

مسائل [[آموزش و پرورش]]، ۱۳۸۹). با توجه به مباحث مذکور می توان گفت که نظام [[آموزش و پرورش]] می تواند از طریق برنامه های درسی رسمی و غیررسمی فرصت و امکان مناسب را برای تحقق باورها و درونی سازی ارزش ها و هنجارهای [[نیکوکارانه]] فراهم کند که این امر از طریق فرایند طراحی عناصر برنامه درسی انجام می گیرد. 

عناصر مؤثر برای ارائه برنامه درسی مناسب در جهت آموزش [[نیکوکاری]] به دانش آموزان می تواند شامل موارد زیر باشد: 

۱. تعیین اهداف و مقاصد 

۲.تعیین محتوای کتب درسی 

۳. مواد و متابعة. فعالیت ها و روش های تدریسچون بازی، ایفای نقش و...) 

۵. فضا و مکان . البته در کنار آن باید به برنامه درسی پنهان نیز توجه کرد که شامل این موارد است: تعاملات بین شاگردان و معلمان، فضا و محیط مدرسه، برگزاری جشن ها و مراسم، داستان ها و نمایش ها، بازدید از مراکز [[بهزیستی]] و [[خیریه]] ، گردش علمی در محیط های طبیعی و یادآوری نعمت های الهی و ایجاد حس مسئولیت در قبال افراد نیازمند و حفظ [[محیط زیست]] و سایر موارد
<P style="color:#fa927c;">
<B>نظام آموزش وپرورش می تواند از طریق برنامه های درسی رسمی و غیررسمی فرصت و امکان مناسب را
برای تحقق باورها و درونی سازی ارزش ها و هنجارهای نیکوکارانه فراهم کند که این امر از طریق
فرایند طراحی عناصر برنامه درسی انجام می گیرد.</B>
</p>

<P style="color:#fa927c;"> 
<B>ارائه راهکارهای اجرایی آموزش نیکوکاری</B>
</p> 
برای ارائه راهکارهای اجرایی در جهت آموزش [[نیکوکاری]] در مدارس می بایست روی اصل هایی تأکید کرد که به برخی از آن ها در ذیل اشاره می شود 

1. '''اصل الگودهی'''، کودکان آنچه می بینند را به ذهن می سپارند و آن را الگو قرار می دهند، مربیان و خانواده ها باید خودشان [[نیکوکار]] باشند تا دانش آموز نیز با الگو قرار دادن آنها، به این امر گرایش بیشتری داشته باشند. 

۲. '''اصل تشویق''': کودکان را به کمک به دیگران و مسئولیت پذیری در قبال دیگران تشویق کنید، آن ها را در کارهای [[خیریه]] و [[نیکوکار]]انه مشارکت دهید، به آن ها یاد بدهید که همیشه کمک به شکال مادی نیست و حتی دانش آموز می تواند با کمک درسی به دیگران کمک کنند. 

۳، '''اصل آشنایی کودکان با فطرت خود''': اساس اولیه پذیرش افعال و رفتار نیک در فطرت تمام کودکان وجود دارد و وجود همین تمایلات فطری در کودکان یکی از اساسی ترین ویژگی هایی است که به مربی کمک می کند تا آموزش های اخلاقی و انسانی از جمله [[نیکوکاری]] و کمک رسانی به هم نوع را انجام دهد.   

4.'''آشنایی کودکان با لذت کمک رسانی''': کودکان را در موقعیت کمک رسانی و انجام فعالیت های داوطلبانه قرار دهیم. لذت ها به دو شکل مادی و معنوی هستند، شناساندن و ایجاد تجربه لذت معنوی یکی از وظایف مربی است که می خواهد [[نیکوکاری]] را به دانش آموز آموزش دهد. بخصوص زمانی که این آموزش به صورت عملی و با ایجاد شرایط و موقعیت واقعی باشد.
<P style="color:#fa927c;"> 
<B>تجارب ملی و بین المللی</B>
</P>
در این بخش اهداف تربیت اخلاقی از جاده [[نیکوکاری]] در دو کشور [[ایران]] و [[ژاپن]] را با توجه به سند ملی برنامه درسی آن ها بررسی می کنیم. اهداف تربیتی این دو کشور در چهار حوزه، شبیه به هم تنظیم شده اند که در برنامه درسی کشور [[ایران]] این حوزه ها عبارت اند از: 

1. راننده با خویشتن: 

۲. رانه با [[خدا]]: 

۳. رابعة با ما پر [[انسان]] ها: 

4، رابطه با خلقت، 

در برنامه رسمی کشور ژاپن نیز این حوزه ها عبارت اند از: 

۱. واکاوی خود: 

۲. رابطه با طبیعت و داشتن افکار برن: 

۳. رابطه با دیگران، 

4.رابطه با گروه و جامعه. 

برنامه درمی پس از سه بخش تشکیل شده است: مجموعات درسی، تو نیت خاتمی و فعالیت های خام، هر مدرسه برنامه ای درسی بر اساس واحد های در برنامه تحصیلی تنظیم می کند که نشان دهنده استانداردهای تعیین شده در وزارت تربیت ، علم و فرهنگ است تربیت اخلاقی باید از طریق همه فعالیت های آموزشی مد و به ارائه شود. 

در نتیجه آموزش صحیح برای رشد اخلاقی، نه تنها در مساحات مربوط به تربیت اخلاقی بلکه باید در سما نحات مربوط به دا موضوعات درسی و فعالیت های ویژه نیز ارائه شود ایکه دوئم، ۱۳۹۱، جس ۷۵)، در کشور [[ژاپن]] هدف تربیت، نیرورش کامل شخصیت و کوشش در جهت رشد، سعادت روحی و جسمی افراد است. 

مردم باید چنان پرورش یابند که به عنوان سازندگان جامعه و کشوری صلح دوست ، به راستی : [[عدالت]] ارج نهند؛ و به ارزش مهمانی فردی معتقد باشند: کارجوه تار طلب بوده. 

برای کار ارزش قائل شوند و احساس مسئولیت کنند: سرشار از روح استقال باشند و برای مصلح جهانی و رفاه و آسایش بش و ایجاد روابط و تفاهم جمعی از هیچ کوششی دریغ نداشته باشند اکوبا یاشی، ۱۹۷۹، ص ۱۲۹) اهداف تربیتی در بعد اخامی کشور [[ایران]] نیز طبق مصوبات دوره ابتدایی ( شورای عالی آموزش و پرورش، ۱۳۷۹ ، از این قرار است: دانش آموز با ید راستگو و امین باشد: 

مؤدب و مهربان باشد؛ به عهد خود پایبند باشد: نام حیا و [[عفت]] در او آشکار شود: احترام به بزرگ و همه را وظیفه خود بداند و به نظرات آن ها توجه کند: از والدین اطاعت گند: شجاع و صبور باشعله: 

با کیگی را دوست بلهارد: تكاليف شخصی روزانه خود را شخصی انجام دهید: برای رسیدن به موفقیت پشتکار داشته باشید : تلاش کند: پوشش اسانی را دوست داشته و آن را رعایت کند: 

اوقات فراغت خود را با فعالیت ها مناسب در گنده: امید دارد با نشاط باشد و از مواجهه با مشکلات هراس نداشته باشد: ظاهری آراسته داشته باشید: خطا و اشتباه دیگران را درباره خود ببخشد؛ در ارتباط با دیگران از کلمات محبت آمیز و دوستانه استفاده کند؛ برای انجام کارهای خود، دوستانش را به زحمت نمی اندازد به همکلاسان وهم سالان خود در انجام وظایف یادگیری کمک کند؛ در برابر رفتارهای ناپسند خود پوزش بخواهد و رفتار خود را اصلاح کند نظم و انضباط را در خانه ، مدرسه و [[اجتماع]] رعایت کند در مطالعه تطبیقی این دو کشور از بعد توجه به جایگاه کمک رسانی و [[نیکوکاری]]، به نظر می آید که کشور ژاپن توجه ویژه به این امر دارد، به طوری که مدارس را موظف می کنند تا تربیت اخلاقی را از طريق همه فعالیت های آموزشی خود ارائه دهند، درصورتی که در مدارس ما، تنها از طریق برخی دروس از جمله تعلیمات دینی و برخی فعالیت ها مثل جشن [[نیکوکاری]] به این بعد توجه می شود که به نظر می آید برای آموزش و نهادینه کردن چنین موضوع مهمی کافی نیست .
<P style="color:#fa927c;"> 
<B>بحث و نتیجه</B>
</P>
است و مرده با توجه به اهداف مقاله ، در برنامه درسی [[نیکوکارانه]] باید به سه عنصر مهم توجه شود: خانواده، مدرسه و اجتماعی آموزش [[اخلاق]] وظیفه این سه عنصر است و چون مدارس از جامعه جداشدنی نیستند باید تربیتی اتخاذ شود که آموزش های اخلاقی در برنامه های مدارس به طور خاص گنجانده شود (شریف زاده .۱۳۷۶). 

ازطرف دیگر مدارس ابتدایی به عنوان پایه و اساس نظام [[تعلیم]] و [[تربیت]]، اثرگذارترین وظیفه را بر دوش دارد، غالبا تعبیر ما از [[نیکوکاری]] این بوده است که افراد بی نیاز به افراد [[نیازمند]] کمک مادی کند، در صورتی که در بسیاری از کشورهای دیگر نسبت به فعالیت های [[نیکوکاری]] نگرش متفاوتی وجود دارد، به طوری که شامل گستره ای از فعالیت داوطلبانه به نفع نوع بشر و [[محیط زیست]] و... است؛ بنابراین باید آموزش هایی که در این راستا به دانش آموز داده می شود شامل تمامی این فعالیت ها باشد. 

حال با توجه به آنچه گفته شد، در یک جمع بندی می توان اذعان نمود که نظام تعلیم و تربیت رسمی و عمومی در دوره ابتدایی در موضوع تربیت نیکوکارانه دارای خصلت گریز از برنامه ریزی است. با وجود ارزش رسمی بسیار زیاد آموزش [[نیکوکاری]] ، مشاهده می شود که در عمل، این مسئله به طور جدی وارد این عرصه نشده است. 

تربیت دینی نیز عموما در کشورهای اسلامی به ویژه [[ایران]] به عنوان یک ماده درسی مستقل ارائه می شود و بیشتر به طرح مباحث اعتقادی و [[احکام]] شرعی پرداخته است، این در حالی است که احیای ارزش های مشترك انسانی و نیز ارزش های اصیل اسلامی و بازگشت به اصول فراموش شده انسانیت، شرط لازم برای حاکمیت بخشیدن به [[اسلام]] در جامعه ما است.
<P style="color:#fa927c;"> 
<B>منابع</B>
</p>

1. آزاد ارمکی، تقی (۱۳۷۹)، جامعه شناسی ابن خلدون (چاپ اول)، تهران: انتشارات تبیان 

٢. السون، مئیو اچ. هرنگهان ، بی.آر (۱۳۸۹). مقدمه ای بر نظریه های یادگیری. ترجمه علی اکبر سیف (چاپ شانزدهم). تهران: نشر دوران 

۳، ایکه موتو، تاکو (۱۳۹۱)، تربیت اخلاقی در ژاپن: دلالت هایی برای مدارس آمریکا، ترجمه یحیی قائدی ، تهران ، مدرسه . 

4 . برنامه درسی ملی جمهوری اسلامی ایران (۱۳۸۹)، نگاشت چهارم ، تهران ، شورای عالی آموزش و پرورش و وزارت آموزش وپرورش   

5.بیان فر، فاطمه . ملکی، حسن ، سیف ، علی اکبر دلاور، علی (۱۳۸۹). تبیین اثر برنامه درسی پنهان مدارس بر بازده های عاطفی یادگیری در دانش آموزان دوره راهنمایی به منظور ارائه مدل. فصلنامه مطالعات برنامه درسی ایران. تابستان ۱۳۸۹، شماره ۱۷   

6.سیف ، علی اکبر (۱۳۶۸)، طبقه بندی هدف های تربیتی، تهران، انتشارات رشد 

۷، شریعتمداری ، علی (۱۳۹۳)، جامعه و تعلیم و تربیت، تهران، انتشارات امیرکبیر. 

۸، گنجی، محمد و الماسی بیدگلی، احسان (۱۳۹۱)، تبیین وضعیت نیکوکاری در بین شهروندان کاشان، مجموعه مقالات همایش ملی وقف (با تأکید بر آموزش عالی، دانشگاه کاشان. 

9. ملکی، حسن (۱۳۸۱). برنامه ریزی درسی ( راهنمای عمل). تهران: انتشارات مدرسه ، 

۱۰. محسنی، نیک چهره (۱۳۹۲)، نظریه ها در روانشناسی رشد، جلد ۳، تهران: انتشارات جاجرمی 

۱۱. نقیب زاده ، میر عبدالحسین نوروزی، رضاعلى (۱۳۸۹). تحلیلی بر اهداف تربیت اخلاقی و اجتماعی، جامعه شناسی کاربردی، شماره ۳۷ 

۱۲. نوذری ، محمود (۱۳۸۹)، بررسی تحول ایمان به خدا در دوره کودکی، نوجوانی و آغاز جوانی رویکردی روان شناختی دینی. رساله دکتری. مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره). 

۱۳. وحدتی شبیری، سید محمد رضا (۱۳۹۰)، تبیین جایگاه تربیت اخلاقی تدریس و متون آموزشی، نشریه راه تربیت ، سال ششم، شماره 16.

14. Kobayashi Souety, T (1976). School and Progress in Japan. Pergamon, Oxford 15. Zettler, I. Hilbig, B. E. & Haubrich, J. (2011). Altruism at the ballots: Predicting political
==پانویس==
</div>
[[رده:فصلنامه آوای خیر ماندگار شماره 1]]

[[رده:مقالات]]