اعتیاد

تعاریف

اعتیاد

در لغت به معنای عادت کردن و یا خوی کردن به چیزی است(دهخدا،1338).

سازمان ملل متحد (1950) اعتیاد را این گونه تعریف کرده است: اعتیاد، مسمومیت حاد یا مزمنی است که برای شخص یا اجتماع زیان بخش می باشد و از طریق استعمال داروی طبیعی یا صنعتی ایجاد می شود.

اعتیاد به مواد مخدر دارای سه ویژگی ذیل است:

• احساس نیاز شدید به استعمال دارو و تهیه آن از هر طریق ممکن.

• وجود علاقه شدید به افزایش مداوم میزان مصرف دارو.

• وجود وابستگی روانی و جسمانی به آثار دارو، به طوری که در اثر عدم دسترسی به آن ، علایم وابستگی روانی و جسمانی در فرد معتاد هویدا شود(شهیدی،1375)

معتاد

معتاد فردی است که از راه های گوناگون نظیر خوردن،کشیدن، تزریق و استنشاق، یک یا چند ماده مخدر را با هم و به صورت مداوم مصرف می کند و در صورت قطع آن، با مسائل جسمانی، رفتاری یا هر دو مواجه می شوند

مرکز کاهش آسیب

مرکزی است که در مورد معتادانی که قادر و یا حاضر به‌ترک دائم نیستند و به دلیل رفتارهای پرخطری که از خود بروز می‌دهند به منظور کنترل و کاهش آسیب‌های آنان به جامعه و سایر افراد و در راستای ترغیب آنها برای درمان تأسیس و اداره می‌گردد.

مراکزگذری(DIC)

DIC مخفف Drop In Center و به معنای مرکز گذری کاهش آسیب است. این مراکز برای کنترل آسیب‌های اجتماعی اعتیاد به وجود آمده و معتادان پرخطر و در معرض ابتلا به بیماری‌های عفونی نظیر ایدز، با مراجعه به این مراکز، از امکانات رایگان مثل سرنگ و برنامه‌های آموزشی رایگان این مراکز استفاده کنند.

تیم امداد رسان سیار(outreach)

تیمی است حداقل دو نفره که به معتادانی که به مراکز مراجعه نمی کنند خدمات کاهش آسیب را ارایه می نماید.

مراکز سرپناه شبانه(Shelter)

مکانی است که به منظور کاهش آسیب و برای اسکان موقت و شبانه افراد وابسته به مواد با رفتارهای پرخطر و بی خانمان راه اندازی می شود.

دیدگاه ها و مبانی نظری

تاکنون روان شناسان، روان پزشکان، جامعه شناسان ، محققان و متخصصان، تئور ی های مختلفی را در ارتباط با پدیده اعتیاد ارائه داده اند. گروهی بر این عقیده اند که آمادگی روانی، شخصیت نابه هنجار، بیماری های دردناک و صعب العلاج علت اصلی اعتیاد است، عده ای دیگر ناهنجاری ها و نابسامانی های موجود در خانواده و معاشرت با دوستان منحرف (گروه همسالان) را علت اصلی اعتیاد فرد می دانند. گروهی دیگر علل اعتیاد را در اجتماع جستجو کرده و بحران ها و بی سازمانی های اجتماعی را علت اصلی اعتیاد به مواد مخدر می دانند.

نظریه های روان شناختی

بسیاری از روان شناسان انحراف را بر حسب نقص شخصیت توجیه می کنند؛ به این معنا که برخی از گونه های شخصیت بیش تر از گونه های دیگر به انحراف اجتماعی گرایش دارند. (کوئن،1385).روان شناسان برای توضیح انواع کج روی ها اختلالات روانی وشخصیتی را به سه دسته تقسیم می کنند.

رویکردهای روان شناختی شناختی عبارتند از:

• نقص فکری یا عقب ماندگی ذهنی

• روان پریشی یا جنون

• اختلالات از نوع نژندی یا روان نژندی.(سخاوت ، 1380)

رویکردهای جامعه شناختی

در این دیدگاه مسائل اجتماعی، ابعاد و پیامدهای ناخواسته، غیر مستقیم و پیش بینی نشده الگوهای جدید رفتار و نظام اجتماعی اند؛ به دیگر سخن، مسائل اجتماعی هزینه های اجتماعی سازمان خاصی از زندگی اجتماعی اند. در واقع اگر بپذیریم که مدرنیزم و الگوهای مدرن شده زندگی اجتماعی برای جوامع ارمغان های زیادی داشته است و رفاه، آسایش و تحرک اجتماعی و آزادی های فردی را در جوامع گسترش داده است، تلویحاً باید هزینه های این پیشرفت را نیز بپردازیم. مسائل اجتماعی عصر ما هزینه هایی است که ما باید برای اتخاذ الگوهای مدرن در جامعه خویش در نظر بگیریم؛ یا الگوهای سنتی زندگی اجتماعی را در پیش گیریم و از مزایای پیشرفت در عرصه های مختلف زندگی اجتماعی ، اقتصادی محروم شویم و در عوض مشکلات اجتماعی زندگی معاصر را نداشته باشیم و یا با جایگزین کردن ساختار اقتصادی، اجتماعی مدرن از زندگی نسبتاً مرفه و آزاد برخوردار شویم، اما تاوان آن را با شیوع مسائل اجتماعی جدید، بپردازیم(معیدفر،1385).

قوانین

'اصلاحیه قانون مبارزه با مواد مخدر

جامع ترین و کامل ترین قانون حوزه مواد مخدر در کشور، اصلاحیه قانون مبارزه با مواد مخدر مصوب مجمع تشخیص مصلحت نظام در سال 1389 است. در اینجا فقط به مفاد ماده 15 و 16 این قانون که از اهمیت بالایی برخوردار هستند اشاره شده است.

• ماده 15 ـ معتادان مكلفند با مراجعه به مراكز مجاز دولتي، غيردولتي يا خصوصي و يا سازمان‌هاي مردم‌نهاد درمان و كاهش آسيب، اقدام به ترك اعتياد نمايند. معتادي كه با مراجعه به مراكز مذكور نسبت به درمان خود اقدام و گواهي تحت درمان و كاهش آسيب دريافت نمايد، چنان چه تجاهر به اعتياد ننمايد از تعقيب كيفري معاف مي‌ باشد. معتاداني كه مبادرت به درمان يا ترك اعتياد ننمايند، مجرمند.
  • تبصره۱ـ مراكز مجاز موضوع اين ماده، براساس آيين‌نامه‌اي كه توسط وزارتخانه‌هاي بهداشت، درمان و آموزش پزشكي و رفاه و تامين اجتماعي ظرف مدت سه ماه پس از تصويب اين قانون تهيه و به تصويب ستاد مي‌رسد، تعيين مي‌ شود.

• • • تبصره۲ـ وزارت رفاه و تامين اجتماعي موظف است ضمن تحت پوشش درمان و كاهش آسيب قراردادن معتادان بي‌بضاعت، تمام هزينه‌هاي ترك اعتياد را مشمول بيمه‌هاي پايه و بستري قرار دهد. دولت مكلف است همه‌ساله در لوايح بودجه، اعتبارات لازم را پيش‌بيني و تامين نمايد.

• ماده 16 ـ معتادان به مواد مخدر و روان‌گردان مذكور در دو ماده (۴) و (۸) فاقد گواهي موضوع ماده (۱۵) و متجاهر به اعتياد، با دستور مقام قضايي براي مدت يك تا سه ماه در مراكز دولتي و مجاز درمان و كاهش آسيب نگهداري مي‌شوند. تمديد مهلت براي يك دوره سه‌ماهه ديگر با درخواست مراكز مذكور بلامانع است. با گزارش مراكز مذكور و بنابر نظر مقام قضايي، چنانچه معتاد آماده تداوم درمان طبق ماده (۱۵) اين قانون باشد، تداوم درمان وفق ماده مزبور بلامانع مي‌باشد.

• • تبصره۱ـ با درخواست مراكز مذكور و طبق دستور مقام قضايي، معتادان موضوع اين ماده مكلف به اجراي تكاليف مراقبت بعد از خروج مي‌باشند كه بنابر پيشنهاد دبيرخانه ستاد با همكاري دستگاه‌هاي ذيربط، تهيه و به تصويب رئيس قوه قضاييه مي‌رسد.

• • تبصره۲ـ مقام قضايي مي‌تواند براي يك بار با اخذ تامين مناسب و تعهد به ارائه گواهي موضوع ماده (۱۵) اين قانون، نسبت به تلعيق تعقيب به مدت شش ماهه اقدام و معتاد را به يكي از مراكز موضوع ماده مزبور معرفي نمايد. مراكز مذكور موظفند ماهيانه گزارش روند درمان معتاد را به مقام قضايي يا نماينده وي ارائه نمايند. در صورت تاييد درمان و ترك اعتياد با صدور قرار موقوفي تعقيب توسط دادستان، پرونده بايگاني و در غيراين‌صورت طبق مفاد اين ماده اقدام مي‌شود. تمديد مهلت موضوع اين تبصره با درخواست مراكز ذيربط براي يك دوره سه‌ماهه ديگر بلامانع است.

• • • تبصره۳ـ متخلف بدون عذر موجه از تكاليف موضوع تبصره(۲) اين ماده به حبس از نود و يك روز تا شش‌ماه محكوم مي‌شود.

وضعیت آماری و روند اعتیاد در شهر تهران

الگوی مصرف مواد و عوامل مرتبط با آن بسیار متنوع بوده و از منطقه به منطقه دیگر و در بین مناطق و گروه های اجتماعی مختلف فرق می کند. اولین گزارشی که از مصرف مواد در ایران به چاپ رسیده است نیز مربوط به قرن 17 میلادی می شود. ولی اولین آمار رسمی مکتوب به تعداد مصرف کنندگان در ایران مربوط به سال 1948 میلادی است که تعداد معتادان به تریاک را 1.250.000 نفر از کل جمعیت 14.000.000 نفر ذکر کرده است(razzaghi,1998). از سال 1969 دولت اجازه کشت محدود خشخاش را صادر کرد و از همان موقع نظام توزیع کوپن تریاک برای معتادین بالای 60 سال شروع شد. در سال 1972 جمعیت معتاد کشور را 400.000 نفر و مصرف کننده تریاک را 150.000 نفر تخمین زدند، ولی در سال 1975 تعداد معتادین به هروئین 30.000 نفر برآورد شد که تعدادی از آن ها هروئین را تزریق می کردند(moharreri,1978) (Peterson,1978).

یافته های پژوهشی که موسسه تولدی دوباره با همکاری سازمان ملل در سال 89 در بین 6500 نفر از 22 منطقه شهر تهران به‌منظور بررسی شیوع مصرف و روند مصرف مواد محرک در این شهر انجام داده نشان می‌دهد که در حال حاضر 3/2 درصد از نمونه تحقیق در شهر تهران مصرف‌ کننده فعلی مواد محرک هستند و 15/1 درصد نیز مصرف‌ کننده روزانه مواد محرک هستند و همچنین 75/1 درصد، مصرف‌ کننده هفتگی مواد محرک در شهر تهران بوده است. در پژوهش فوق 24درصد مصرف‌کنندگان مواد محرک در گروه سنی 25-29 قرار دارند و حدود 80 درصد مصرف‌کنندگان این مواد در گروه های سنی زیر 35 سال قرار دارند که با این توجه میانگین سنی مصرف‌کنندگان مواد محرک 29 سال است.

بر اساس اظهارات دبیر کل ستاد مبارزه با مواد مخدر 1،325،000 نفر معتاد در کل کشور برآورد شده است و این بر اساس آر اس ای انجام شده در سال 86 بوده است. که همین آمار در سال جاری از سوی قائم مقام دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر آقای جزینی دوباره تکرار شده است. در سال جاری به منظور دستیابی به جدیدترین آمار مصرف کنندگان مواد، آر اس ای توسط سازمان بهزیستی به سفارش ستاد مبارزه با مواد مخدر در حال انجام است که این شیوع شناسی بر اساس تعداد خانوار است.

در دهه 1350 مواد مخدر مورد استفاده معتادان ایران، تریاک و شیره بود و مصرف هروئین بیشتر به شیوه تدخین صورت می گرفت. در خردادماه 1354، آمارهای رسمی ایران از وجود 169 هزار و 502 معتاد در کشور خبر می داد. در بررسی که در سال 1977 در ایران انجام شد شیوع مصرف مواد را 5/2% اعلام کردند(Alemi,1978).

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، نگرش نسبت به پدیده اعتیاد منفی شد و اغلب، آن را نوعی رفتار ضد انقلابی تلقی می کردند که توسط ممالک استعمارگر ترویج می شود. بر همین اساس در سال 1359 بعد از تثبیت حکومت جمهوری اسلامی، تولید، نگهداری، حمل و نقل و داد و ستد و مصرف هر گونه مواد، غیرقانونی اعلام شد و به معتادان شش ماه فرصت داده شد تا برای ترک اقدام کنند. همزمان با تصویب لایحه تشدید مجازات مرتکب شدن جرایم مواد مخدر، ستاد هماهنگی مبارزه با مواد مخدر تأسیس و مجازات های سنگین برای قاچاقچیان و معتادان به اجرا گذاشته شد.

طی این سال ها و تا سال 1362 اردوگاه های معتادان زیر نظر سازمان زندان ها تشکیل شد و معتادان به این اردوگاه ها اعزام می شدند.در دو دهه گذشته چندین مطالعه مطالعه بزرگ درباره وضعیت مصرف مواد در ایران انجام شد. در سال 1379 ارزیابی سریع سوء مصرف مواد که توسط سازمان بهزیستی کشور اجرا شد تعداد مصرف کنندگان مواد 2.000.000 نفر برآورد گردید(رزاقی، 1379). بررسی همه گیر شناسی سوء مصرف مواد در سال 2001 میلادی با حمایت دفتر مقابله با جرم و مواد سازمان ملل و همکاری وزارت بهداشت انجام شد که که از نمونه ادرار مراجعین به فوریت های پزشکی آزمایش اعتیاد به عمل آمد. در این مطالعه تعداد مصرف کنندگان مواد 3.500.000 نفر تخمین زده شدند(یاسمی و دیگران،1381).

در سال 1383 یک مطالعه وسیع به روش ارزیابی سریع و به منظور بررسی وضعیت اعتیاد و سوء مصرف مواد در ایران انجام شد. در این مطالعه که توسط موسسه داریوش در 28 استان کشور اجرا گردید، تعداد معتادان کشور که نیازمند خدمات درمانی هستند بین 1.500.000 تا 1.800.000 نفر برآورد شدند(نارنجی ها و همکاران، 1383).

ارزیابی سریع سوء مصرف مواد در سال 1386 توسط موسسه داریوش انجام شد که طی آن تعداد معتادان نیازمند خدمات درمانی در کل کشور 1.200.000 نفر برآورد شد. نتایج این نشان دهنده آن بوده است که در مقایسه با چند سال گذشته میزان گرایش به هروئین آنهم به شکل جدید آن یعنی کراک افغانی افزایش چشمگیری داشته است. همچنین در این پژوهش افزایش نسبی معتادان مجرد و کاهش سن مراجعین به مراکز درمانی، نشانه ای از ورود مواد پرخطر در بازار مصرف بیان شده است. طبق نتایج این تحقیق 44.26% جمعیت معتادان را افراد زیر 29 سال تشکیل داده اند(نارنجی ها و همکاران،1386).

پژوهش دیگری با عنوان بررسی روند مصرف مواد محرک در شهر تهران توسط واحد پژوهش جمعیت تولد دوباره و موسسه داریوش به سفارش دفتر مقابله با جرم و مواد سازمان ملل در سال 1389 صورت گرفت. طبق یافته های این تحقیق 2.3% از نمونه تحقيق در شهر تهران مصرف‌كننده مواد محرك بوده و 1.15% نيز مصرف‌کننده روزانه مواد محرک بوده اند، همچنین 1.75%، مصرف‌کننده هفتگی مواد محرک در شهر تهران بوده‌اند. طبق یافته های این تحقیق، ماده شیشه در بین انواع مواد موجود در بازار تهران، رتبه اول مصرف را به خود اختصاص داده بوده است.

پراکندگی اعتیاد

مناطق 12، 16، 17، 18، 13، 14، 19 و 20 تهران بیشترین معتادان را دارند(گزارش به شورای اسلامی شهر تهران، 1392).

شیوع مصرف شیشه در مناطق 22 گانه شهر تهران سال 1389

آمارهای جهانی دفتر مبارزه با مواد مخدر و جرم سازمان ملل نشان می دهد مصرف تریاک در ایران 450 تن معادل 42 درصد مصرف جهانی است و 13 درصد از مصرف کنندگان جهانی تریاک در ایران قرار دارند و بعد از ایران کشورهای اروپایی به جز ترکیه و روسیه با 95 تن، پاکستان و افغانستان با 80 تن، جنوب شرق آسیا با 75 تن، هند با 67 تن، افریقا با 60 و روسیه با 58 تن در رتبه های بعدی مصرف مواد مخدر قرار دارند (گزارش به شورای اسلامی شهر تهران، 1392).

آمار دستگیرشدگان معتاد و مصرف کننده مواد مخدر نشان می دهد که استان تهران با 13 هزار و 955 نفر، اصفهان با 6 هزار و 122 نفر و آذربایجان شرقی با 4 هزار و 434 نفر بالاترین آمار دستگیرشده در این حوزه را داشته اند(گزارش معاونت رفاه وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی درباره اعتیاد، بهمن 1393).

هم چنین در مورد قاچاقچیان دستگیرشده نیز استان های تهران، خراسان جنوبی و خراسان رضوی با دو هزار و 150 نفر، یک هزار و 512 نفر و یک هزار و 425 نفر سه استان اصلی در این حوزه بوده اند(گزارش معاونت رفاه وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی درباره اعتیاد، بهمن 1393).

تعداد زنان معتاد بین سال های 86 تا 92، 73 درصد افزایش داشته است و مسئولین ستاد مبارزه با مواد مخدر نیز اعلام کردند تعداد زنانی که در اثر سوء مصرف مواد جان خود را از دست دادند سال گذشته نسبت به سال قبل آن 15 درصد رشد داشته است و از سوی دیگر بیشترین زنان معتاد در رده ی سنی 20 تا 36 سال هستند که اغلب آن ها از مواد مخدر تریاک، شیشه، الکل و کراک استفاده می کنند و هم چنین از 7 هزار و 377 زن زندانی در کشور 60 درصد آن ها به دلایل مرتبط با جرایم اعتیاد و مواد مخدر به زندان راه پیدا کرده اند که بیشتر آن ها خود نیز از این مواد استفاده می کردند(گزارش معاونت رفاه وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی درباره اعتیاد، بهمن 1393).

شاخص های لازم برای تجویز و ارزیابی طرح های اقدام

• توجه به قوانین بالا دستی در حوزه اعتیاد

• توجه و تمرکز بر معتادان خیابانی و پرخطر

• تأکید بر نقش مدیریت شهری در حوزه اعتیاد

• یکپارچگی برنامه ها و اقدامات

• تغییر رویکرد ریشه کنی اعتیاد و به طور کلی آسیب های اجتماعی به رویکرد کاهش آسیب ها در حوزه ی آسیب های اجتماعی و به ویژه آسیب اعتیاد و کارتن خوابی

• کاهش عوامل خطر

• افزایش عوامل محافظتی

• کاهش نابرابری ها

• تقویت برنامه های شهرداری به ویژه برنامه های LIFE STYLE

• لزوم برنامه ریزی و اجتناب از جزیره ای عمل کردن در حوزه های مختلف آسیب های اجتماعی

• بهره گیری از مدل ترتیبی پیشگیری، آموزش و نهایتاً توانمندسازی

• مردم محوری نمودن برنامه های پیشگیرانه و حمایتی در حوزه ی اعتیاد

• اجتناب از تاکید بر روی طرح های زودبازده و لزوم توجه به برنامه های دیربازده

پیشنهادات و تجویز طرح های اقدام

مسئله اعتیاد مدیریت شهری تهران را با چالش جدی مواجه کرده است. حضور مصرف کنندگان مواد در سطح معابر عمومی و مناطق مختلف شهری سبب شده است مسئولین شهری در اندیشه اقدامات موثر جهت ساماندهی این معتادان باشند. به اعتقاد کارشناسان و متخصصان، تجارب سال های گذشته نشان داده است باید رویکردی اجتماعی با اقدامات جدید و متناسب با شرایط حاضر معتادان اتخاذ نمود. در حقیقت اعتیاد را باید به عنوان یک واقعیت اجتماعی پذیرفت و شاید آنگاه بتوان در جهت کنترل این آسیب اجتماعی چند وجهی گام برداشت. با توجه به این که چالش اصلی مدیریت شهری، معتادان خیابانی و پرخطر در سطح شهر و معابر و انظار عمومی است در پژوهش حاضر سعی بر آن بوده است که تمرکز و شاکله اصلی راهکارها و طرح های اقدام در جهت ساماندهی این بخش از معتادان باشد.

اقدامات پیشنهادی به شرح زیر لیست شده اند

• مشارکت و همکاری مستمر با ستاد مبارزه با مواد مخدر

پس از مجمع تشخیص مصلحت نظام که قوانین مبارزه با مواد مخدر را مصوب و ابلاغ می کند، ستاد مبارزه با مواد مخدر به عنوان عالی ترین دستگاه در حوزه اعتیاد در کشور است. به منظور جلوگیری و پرهیز از موازی کاری، پیشنهاد می شود شهرداری تهران در جلسات مختلف ستاد مبارزه با مواد مخدر حضور و در راستای سیاست ها و برنامه های بلند مدت این ستاد، برنامه های خود را طراحی و اجرا نماید.

• تحلیل علمی و واقع بینانه وضعیت موجود اعتیاد در شهر تهران

فضای شهری تهران از جنوب تا شمال، از شرق تا غرب علیرغم تشابهات بسیار، تفاوت های بسیاری دارد. این مسئله هم در بافت شهری؛ ساکنان؛ فرهنگ و قومیت آن ها مصداق دارد و هم در مختصات وضعیت اعتیاد؛ نوع ماده مصرف؛ شیوه مصرف و حضور معتادان پرخطر نیز مصداق دارد. براین اساس در ابتدای راه برای برنامه ریزی و اقدام مناسب باید تحلیلی از وضعیت موجود اعتیاد در شهر تهران البته با تأکید بر دو رویکرد علمی و واقعیت نگری انجام گیرد. هویدا است که این تحلیل شالوده اقدامات بعدی خواهد بود.

• حمایت از راه اندازی مراکز HRC در کنار مراکز DIC در مناطق آسیب خیز

اکنون برخی مناطق و محلات شهر تهران، از قبیل محله دروازه غار با انبوهی از معتادان خیابانی و پرخطر مواجه هستند. اقدامات ضربتی چند سال گذشته و جمع آوری های مکرر و مقطعی در فصول مختلف سال نیز چاره ساز نبوده است. به همین جهت بازگشت به برنامه های کاهش آسیب و البته ارتقاء آن ها شاید بتواند در ساماندهی و جلوگیری از پیامدهای حضور این معتادان موثر واقع شود همچنین این برنامه ها پلی برای سوق دادن این بیماران به سمت برنامه های درمان و بازتوانی خواهد بود. مراکز HRC به دلیل تعداد زیاد بیماران در برخی محلات لازم است. در این مراکز برنامه های کامل تری از قبیل آزمایش سریع اچ آی وی ایدز، ارجاع به VCT، معاینه پزشک، خدمات ارجاع به مراکز درمانی و آموزش های پیشگیری از بیماری های مقاربتی و ... ارائه می شود. البته هر کدام از این مراکز متصل به حدود ده مرکز DIC هستند. و مراکز DIC نیز هرکدام تیم های سیاری نیز دارند.

• آموزش مردم در جهت حمایت و همراهی با گسترش برنامه های کاهش آسیب

با توجه به این که گاهاً مشاهده شده است اهالی محلات با احداث مراکز کاهش آسیب مخالفت می نمایند ضروری است ترتیبی اتخاذ گردد تا آموزش های لازم در خصوص کارآیی، اهمیت، و مزایای وجود مرکز DIC یا شلتر در محله انجام گیرد. این مسئله باید با حمایت جدی شهرداران منطقه و شورایاری محلات هر چه بهتر انجام شود.

• حمایت از ارائه خدمات کاهش آسیب موبایل سنتر به معتادان بزرگراه ها

معتادان، بزرگراه ها را نقاط کور و از دید عموم به دور مانده و در عین حال مکان هایی امن و بی دردسر می دانند. مشاهدات میدانی حاکی از آن است که حضور معتادان در حاشیه بزرگراه ها رو به افزایش است. برای این مسئله باید هرچه زودتر اقدامی صورت گیرد. تجربه مناطق خاک سفید به خوبی نشان داده است که صرفاً پاک سازی یک روزه مناطق از معتادان چاره کار نیست و چه بسا اوضاع را وخیم تر نیز می کند. براین اساس پیشنهاد عملی این است که تیم های سیار کاهش آسیب برای ارائه خدمات به معتادان حاشیه بزرگراه ها بپردازند. بهره گیری از معتادان بهبودیافته در فرایند کار به خوبی خواهد توانست اعتماد معتادان را به خدمات رسانان افزایش دهد و زمینه اثرگذاری هرچه بیشتر این خدمات را فراهم کند.

• حمایت از راه اندازی خانه های میان راهی برای معتادان بهبودیافته بدون جا و مکان

یکی از مشکلاتی که معتادان بهبودیافته بی سرپناه با آن مواجه هستند و زمینه ساز عود اعتیاد و بعضاً کارتن خوابی و حضور آن ها در سطح خیابان ها و معابر عمومی می شود عدم وجود خانه های میان راهی است. خانه های میان راهی مکانی موقت برای معتادان بهبودیافته ای است که یا خانواده ندارند یا فعلاً شرایط بازگشت به خانواده را ندارند. در خانه های میان راهی افراد علیرغم طی ادامه فرایند درمانی خود، کم کم مهارت بازگشت به اجتماع و جامعه را کسب می کنند. در برخی از خانه های میان راهی مراکز اشتغال زایی دایر هستند. به نظر می رسد شهرداری تهران در این بخش نیز می تواند به سازمان های مردم نهاد کمک ویژه نماید چرا که این خانه ها سهم زیادی در جلوگیری از بازگشت مجدد معتادان بهبودیافته به چرخه بی خانمانی و حضور در خیابان ها دارند.

• حمایت های اجتماعی از معتادان بهبودیافته و خانواده های آن ها

به هر حال باید پذیرفت که حداقل تا چند سال معتاد بهبودیافته نیاز به مراقبت و حمایت دارد. مراقبت و حمایت از معتاد نه تنها به خاطر وظیفه انسانی بلکه برای پیشگیری و جلوگیری از حضور مجدد وی در سطح خیابان و شهر ضروری است. بنابراین شهرداری تهران می تواند با حمایت از سمن ها و در اختیار گذاشتن فضاهایی برای کارآفرینی و اشتغالزایی، کارگاه های اشتغالزایی ایجاد نماید تا اعضای بهبودیافته و یا خانواده اعضای بهبود یافته در آنجا برای خود حداقل درآمدی کسب کنند.

• گزارش سالیانه وضعیت اعتیاد در شهر تهران

در حال حاضر به نظر می رسد شهرداری تهران به سبب برخورداری از امکانات لازم توانایی رصد سالیانه وضعیت اعتیاد در شهر تهران را دارد. این امر با بهره گیری از آمارهای ثبت شده در پایگاه های خدمات اجتماعی، سامانه فوریت های خدمات شهری(137)، گرمخانه ها، شورایاری ها و هم چنین با کمک دیگر سازمان های غیردولتی امکان پذیر است. طبیعتاً داشتن گزارشی سالیانه از وضعیت اعتیاد در شهر تهران، نقشه راهی در حوزه اعتیاد پیش روی مدیران شهرداری قرار خواهد داد.

اقدامات عملی در حوزه ی اعتیاد و کارتن خوابی

افزایش تعداد مراکز کاهش آسیب یا dic ها و shelter ها ؛ ایجاد یک central dic توسط شهرداری با ساعات کار بالاتر از آن ساعات کاری که هم اکنون dic ها دارند جهت متمرکز کردن معتاد ها و کارتون خواب ها در این dic ها و عدم پراکنش آن ها در سطح شهر به جای هزینه های گزاف سالانه برای دستگیری و جمع آوری آن هاجایگزینی چرخه ی

1- ایجاد درآمدزایی برای معتادان

2- ترک کامل

3- اشتغال زایی به جای چرخه ی معیوب کنونی یعنی

1- ایجاد اشتغال برای معتادان 

2- انتظار ترک کامل از معتاد 

3- داشتن درآمد و بازگشت به جامعه

ایجاد و گسترش اتاق های امن تزریق برای معتادان در dic ها لزوم ارزیابی امکانات و میزان هزینه ای که شهرداری می خواهد در این زمینه صرف کند جهت برنامه ریزی گام به گام و عملی در حوزه ی اعتیاد و کارتن خوابی و پرهیز از شعارهایی که بسیار کلی هستند و درصدد ریشه کنی اعتیاد هستند، چرا که تاکنون هیچ کشوری در دنیا نتوانسته است مسئله ی اعتیاد و کارتن خوابی را به طور کلی ریشه کن کند.

لزوم هم زمانی تحول اقدامات در حوزه ی اعتیاد با تحولات، سیالیت و تغییر روش در حوزه ی اعتیاد (به عبارت دیگر، روش هایی که اکنون معتادها تزریق، مصرف و فعالیت و. ... می کنند در حال تغییر هستند و در حال حاضر معتادها به صورت تیمی و سازمان یافته کار می کنند و ما به عنوان تیم آسیب های اجتماعی باید خودمان را به روز کنیم و ما نیز به اقدامات گروهی، پراکتیک و متمرکز در این زمینه توجه لازم را مبذول کنیم).

لزوم توجه به کاهش ورودی های اعتیاد که فرهنگ سازی از طرق مختلف از رسانه و روزنامه ها گرفته تا آموزش پرورش می تواند کمک شایانی به این مهم نماید.

ایجاد یک تیم تبلیغاتی هوشمند با رویکرد پیشگیری از آسیب های اجتماعی به ویژه اعتیاد

مجهزتر کردن و افزایش امکانات گرمخانه ها

تشکیل کمیته های مشورتی اجتماع محور در حوزه آسیب های اجتماعی - اعتیاد

ایجاد کارگاه های درآمدزایی در کنار گرمخانه ها

ارائه خدمات موبایل سنتر به افراد واجد شرایط؛ افزایش دسترسی پذیری خدمات موبایل سنتر به متقاضیان

جلب مشارکت سازمان های مردم نهاد و ان جی او ها از مرحله تصمیم گیری، طراحی تا اجرا و ارزشیابی پروژه های اجتماعی - تبدیل نگرش نظارت به جای مداخله در حوزه فعالیت های مردم نهاد و سمن ها در زمینه ی کاهش آسیب ها

باز شناسی و رتبه بندی و ارزیابی سمن ها ی انتفاعی و غیر انتفاعی که دارای توانمندی برای ورود به قراردادهایی در زمینه ی آسیب های اجتماعی می باشند.

توجه به رویکردهای مقتضی از پیشگیری تا درمان و کاهش آسیب و بازتوانی

لزوم طیف شناسی معتادان جهت برنامه ریزی اقدام خاص آن طیف

عملیات رسانه ای با تاکید بر فرهنگ سازی و آموزش در حوزه ی اعتیاد و مضراتش

ارائه خدمات فرهنگ سازی برای شهروندان در حوزه آسیب

استفاده ی صحیح و به جا از ظرفیت ها و پتانسیل های سرای محلات

آموزش و فرهنگ سازی در مدارس

فراهم نمودن مکانی تحت کنترل برای مصرف مواد جهت دور شدن این آسیب ها از مردم؛ فراهم نمودن فضایی برای درمان و خواب؛ اختصاص فضا برای کار و توانمندسازی و آموزش مهارت های زندگی

حمایت از راه اندازی خانه های میان راهی برای معتادان بهبود یافته بدون جا و مکان

حمایت های اجتماعی از معتادان بهبود یافته و خانواده های آن ها

گزارش پایش و ارزیابی سالیانه وضعیت اعتیاد در شهر تهران و ارائه تحلیل علمی و واقع بینانه وضعیت موجود اعتیاد در شهر تهران

مشارکت و همکاری مستمر با ستاد مبارزه با مواد مخدر

راه اندازی مهدکودک های ویژه کودکان متاثر از اعتیاد

آموزش دیدن نیروهای شهرداری در حوزه آسیب های اجتماعی

منبع

راه ماندگاری-اعتیاد