تحلیل محتوای کتاب های ابتدایی پایه اول تا سوم براساس اهداف آموزشی در حوزه خیر ونیکوکاری

تهمینه بازگیر زهرا بازگیر احسان، نیکوکاری و انفاق آثار و تبعات مثبت گسترده ای در جامعه دارد که به شرح زیر خلاصه می شود: رشد اخلاقی و ایجاد احساس رضایت در جامعه از بین رفتن تضادهای اجتماعی و ایجاد ثبات و آرامش روانی در جامعه، آموزش وپرورش دومین مکان تأثیرگذار پر كودك است و کتاب مهم ترین وپرکاربردترین رسانه آموزشی در نظام آموزش وپرورش کشور است که ابزار مناسبی برای تحقق اهداف تربیتی است. پژوهش توصیفی حاضر ارتباط مفاهیم مربوط با اهداف، محتوا و فعالیت های کتاب های درس بخوانیم پایه اول تا سوم را با حوزه نیکوکاری بررسی می کند. با توجه به نتایج به دست آمده از بین مفاهیم انتخاب شده مفهوم تعاون و همکاری در کتابهای درسی لحاظ شده است. همچنین به مفهوم دوستی از طریق فعالیت های نمایشی بازی و صندلی صمیمت توجه شده است. اما از مفاهیم احسان و گذشت که سفارش شده در ارزش های اخلاقی ودینی ما هستند. غفلت شده است. واژگان کلیدی: کتاب های درس تحلیل محتوای دوره ابتدایی؛ نیکوکاری تعاون دوست

مقدمه

انسان شگفت ترین مخلوق خداوند، مستعد آفریده شده تا به مقام خلیفه الهی برسد و این سیر جز با تربیت حقیقی میسر نمی شود. به کمال رسیدن استعدادها با کمک نهادهای فراوانی چون خانواده، مدرسه، جامعه، رسانه ها و... صورت می پذیرد، از مهم ترین و پیچیده ترین نهادها، نظام آموزش و پرورش است (احمد صافی، ۳۵ : ۱۳۷۹ )، یکی از وظایف اصلی آموزش و پرورش فرهنگ آموزی و تثبیت مؤلفه های مثبت فرهنگ است (گرائپایه ، ۸۹

۱۳۸۰ )، فرهنگ مجموعه ای از باورها، نگرش ها و رفتارهای افراد جامعه است.

از جمله این باورها و نگرش ها مفاهیم با ارزشی چون تعاون، نوع دوستی، احسان، نیکوکاری و گذشت است. اهمیت دوره ابتدایی، در شکل گیری همه جانبه شخصیت دانش آموزان باعث شده است که این دوره به مهم ترین دوره تحصیلی در نظام های آموزش و پرورش تبدیل شود، کتاب نیز مهم ترین رسانه آموزشی خصوصا در نظام متمرکز است.

بررسی کیفیت کتاب های درسی خصوصا در حوزه امور نیکوکاری که ریشه در دین و فرهنگ ما دارد، لازم است؛ زیرا کیفیت و کارایی کتب درسی مستقیما با کیفیت و کارایی نظام آموزشی مرتبط است. همچنان که در تحقیق کیامنش و موسی پور رابطه کاهش ضریب مطلوبیت کتاب های درسی با افزایش افت تحصیلی دانش آموزان اثبات شده است . (نوریان ۸۵

۱۳۸۸)

هدف پژوهش

هدف اصلی پژوهش تحلیل محتوای کتب درسی فارسی خوانداری) پایه های اول ، دوم و سوم ابتدایی سال تحصیلی ۱۳۹۶-۱۳۹۵ بر اساس مفاهیم امر خیر در اهداف، محتوا و تمرین های کتاب است، این مفاهیم عبارت اند از:

۱. تعاون و همکاری؛

۲. دوستی؛

۳. احسان و نیکوکاری؛

4. گذشت.

دلیل انتخاب سه ساله اول ابتدایی، اهمیت این دوره آموزشی است. زیرا شکل گیری شخصیت در این دوره است و پایه رشد همه جانبه فرد در این دوره گذاشته می شود.

روش

در این پژوهش براساس روش تحلیل محتوا، اطلاعات مدنظر با استفاده از جدول های محقق ساخته ، طبقه بندی و کدگذاری شدند. برای پاسخ به هر سؤال جدولی خاص طراحی و اطلاعات به دست آمده پس از بررسی توسط محقق و معلمان ابتدایی ثبت نهایی شدند واحد محتوا در این پژوهش عبارت است از

1. هدف ها، با توجه به تعداد هدف های هردرس و میزان ارتباط با سؤالات شمارش شد.

۲، متن درس: هر مورد یا مضمون که در متن درس مشاهده شدنی است.

۳، تمرین ها: هر مورد یا مضمون که در تمرین های درس مشاهده شدنی است.

ارائه نتایج و تفاسیر سؤال اول: تا چه حد اهداف درس های کتاب فارسی مفاهيم مد نظر در ارتباط هستند؟

خوانداری) پایه اول ابتدایی

با توجه به جدول شماره ۱ از مجموع ۲۱۳ هدف کتاب که دربردارنده ۱۰ نگاره و ۲۲ درس است، ۱۱ هدف (۵٪) به صورت مستقیم و ۸ هدف (4%) به صورت غیرمستقیم به تقویت مفاهیم تعاون، احسان، دوستی و گذشت (درمجموع ۱۹ هدف ۹٪) اختصاص یافته است. (تفسیر جداول ۲ و ۳ مشابه این جدول است) در ۳ نگاره و ۱۰ درس هیچ هدفی به این امر اختصاص نیافته است.

سؤال دوم: تا چه حد اهداف درس های کتاب فارسی خوانداری) پایه دوم ابتدایی با مفاهیم مد نظر در ارتباط هستند؟

سؤال سوم : تا چه حد اهداف درس های کتاب فارسی خوانداری) پایه سوم ابتدایی با | مفاهيم تعاون ، احسان، دوستی، نیکوکاری و گذشت در ارتباط است؟

سؤال چهارم: تا چه حد محتوای کتاب فارسی خوانداری) پایه اول ابتدایی با مفاهیم مدنظر در ارتباط است ؟

با توجه به اطلاعات به دست آمده از جدول 4 ، درمجموع ۲۱ مورد به مفاهیم مطرح شده پرداخته است. بیشترین مفهوم استفاده شده در محتوای کتاب که شامل نگاره ها، باهم بخوانیم، نشانه ها و روان خوانی است، تعاون و همکاری و کمترین آنها به مفاهیم احسان و گذشت اختصاص یافته است. خوانداری) پایه دوم ابتدایی با مفاهیم

سؤال پنجم: تا چه حد محتوای کتاب فارسی مد نظر در ارتباط است؟

با توجه به اطلاعات به دست آمده از جدول ۵، درمجموع ۳۸ مورد به مفاهیم مطرح شده، پرداخته است. بیشترین مفهوم استفاده شده در محتوای کتاب که شامل متن درس، ستایش، بخوان و حفظ کن، بخوان و بیندیش، حکایت و نیایش است، در پایه دوم دوستی و کمترین آن ها به گذشت اختصاص یافته است.

سؤال ششم: تا چه حد محتوای کتاب فارسی خوانداری) پایه سوم ابتدایی با مفاهیم مدنظر در ارتباط است؟

با توجه به اطلاعات به دست آمده از جدول 6، درمجموع 14 مورد به مفاهیم مطرح شده،| پرداخته است. بیشترین مفهوم استفاده شده در محتوای کتاب که شامل متن درس، ستایش، بخوان و حفظ کن، بخوان و بیندیش، حکایت، مثل و نیایش است، تعاون و همکاری و کمترین آن ها به احسان اختصاص یافته است.

سؤال هفتم: تا چه حل تمرین های درس های کتاب فارسی خوانداری) پایه اول ابتدایی مفاهيم مد نظر را پوشش می دهند؟

با توجه به اطلاعات به دست آمده از جدول شماره ۷، درمجموع ۳۱ مورد از ۱۰۷ تمرین به مفاهیم مطرح شده پرداخته است که حدود ۲۰ درصد مجموع می شود. بیشترین مفهوم استفاده شده در فعالیت های کتاب که شامل گوش کن و بگو، ببین و بگو، بگرد و پیدا کن، به دوستانت بگو، نمایش، کتاب خوانی و بازی است، تعاون و همکاری و کمترین آن ها به احسان اختصاص یافته است.

سؤال هشتم: تا چه حد تمرین های درس های کتاب فارسی خوانداری) پایه دوم ابتدایی مفاهیم مدنظر را پوشش می دهند؟

با توجه به اطلاعات به دست آمده از جدول شماره ۸ درمجموع 34 مورد به مفاهیم مطرح شده پرداخته است بیشترین مفهوم استفاده شده در فعالیت های کتاب که شامل درست و نادرست، نگاه کن و بگو، واژه سازی ، بیاموز و بگو، فکر کن و بگو، پیدا کن و بگو، بازی، درک و دریافت، بازی و نمایش و کتاب خوانی است، تعاون و همکاری و کمترین آنها به گذشت اختصاص یافته است.

سؤال نهم: تا چه حد تمرین های درس های کتاب فارسی خوانداری) پایه سوم ابتدایی مفاهیم مد نظر را پوشش می دهند؟

با توجه به اطلاعات به دست آمده از جدول شماره ۹، در مجموع ۲۵ مورد به مفاهیم مطرح شده پرداخته است.بیشترین مفهوم استفاده شده در فعالیت های کتاب که شامل درست و نادرست ، درک مطلب، واژه سازی، نگاه کن و بگو، بیاموز و بگو صندلی صمیمت ، نمایش بیکلام، درک و دریافت و مثل است، تعاون و همکاری و کمترین آنها به دوستی و گذشت اختصاص یافته است

نتیجه گیری

هدف نظام آموزشی کمک به دانش آموز برای رسیدن به حیات طیبه است. دانش آموز باید ارزش های جامعه را بشناسد و محیطی مناسب برای خود و دیگران فراهم کند.

کتاب درسی مهم ترین ابزار این نظام است و نقش مهمی دارد. در این مقاله کتاب های فارسی پایه های اول، دوم و سوم ابتدایی و مفاهیم ارزشی چون تعاون و همکاری، احسان ، دوستی و گذشت در اهداف، محتوا و فعالیت های کتاب بررسی شدند. با توجه به اطلاعات کسب شده و تجزیه و تحلیل داده ها از بین مفاهیم انتخاب شده به مفهوم تعاون و همکاری و در مرحله دوم به مفهوم دوستی از طریق فعالیت های نمایش، بازی و صندلی صمیمت توجه شده است و از مفاهیم احسان، گذشت غفلت شده است.

لذا پیشنهاد می شود مؤلفان کتاب های فارسی در مرحله اول در تغییر کتاب ها و معلمان ابتدایی در مرحله دوم در آموزش محتوای کتاب سعی نمایند با استفاده از سه فصل کتاب فارسی محله ما، اخلاق فردی و اجتماعی و ایران من با انتخاب محتوای مناسب در کنار محتوای کتاب، به غنی سازی مفاهیم مدنظر بپردازند.

فعالیت های پیشنهادی زیر را برای غنی سازی محتوای آموزش می توان انجام داد:

•در درس کار نیک در متن درس و تمرین های مثل و بخوان و بیندیش به جای کسی که بذر گردو بکارد می توان از مفاهیم نیکوکاری و داستان در همین زمینه استفاده کرد .

•در درس فداکاران می توان به نام بعضی از افراد که در جامعه در خدمت محرومان جامعه هستند مانند خیرین مدرسه ساز اشاره شود. و در درس محله ما معلمان می توانند با ارائه تصاویری از محله زندگی دانش آموزان ازجمله موسسه های خیریه یا تعاونی ها، غیرمستقیم به دانش آموزان مفهوم گذشت و احسان را آموزش دهند. و با استفاده از تمرین های کتاب از جمله فکر کن و بگو در کنار آموزش محتوای درس به تقویت مفاهیم احسان و نیکوکاری و گذشت در دانش آموزان بپردازند.

منابع

۱، صافی، احمد (۱۳۷۹) «سازمان و مدیریت در آموزش و پرورش ، تهران ، ارسباران

۲. گرانپایه، بهروز (۱۳۸۰) آموزش و تحول فرهنگ، بررسی های موردی در زمینه فرهنگ عمومی، مجموعه مقالات جامعه و فرهنگ، جلد دوم، تهران شریف، صص۲۷۶-۲۷۹ ۳ توربان ، محمد (۱۳۸۸) راهنمای عملی تحلیل محتوای رسانه های آموزشی، آموزش امیر، چاپ اول

پانویس